Gote

Gotiese staptogte: 1. Götaland (groen); 2. Gotland (pienk); 3. die Wielbark-beskawing, 2de eeu. (rooi); 4. die Cernjachov-kuluur, 3de eeu (oranje)

Die Gote was 'n Oos-Germaanse volk, verdeel in die Oos-Gote en die Wes-Gote, en het 'n groot rol gespeel in die ondergang van die Wes-Romeinse Ryk en die vroeë Middeleeuse Europa. Die Gote het 'n groot gebied oorheers wat op sy hoogtepunt onder die Germaanse koning Ermanarik en sy onderkoning Athanarik moontlik die hele gebied tussen die Donau en die Don en vanaf die Swartsee tot die Oossee beheer het.^[1]

Die Gote het die Gotiese taal, een van die uitgestorwe Oos-Germaanse tale, gepraat. Dit is vir die laaste keer op die 18de eeuse Krimskiereiland deur die Krim-Gote gepraat; die minste magtige, die minste bekende, en paradoksaal, die langste bestaande van die Gotiese gemeenskappe.

Die begin

Die Gote het volgens oorlewering uit die suide van Skandinawië gekom – spesifiek uit Götaland en Gotland. Alhoewel al die historici nie saamstem nie is die mening tog dat die verhale oor die Gote se oorsprong wesenlik korrek is, ook omdat Gote in dié omgewing voorkom. Ander betwyfel hierdie herkoms, en vermoed dat dit om twee verskillende volke met toevallig soortgelyke name gaan. Twee naby verwante volke wat in Skandinawië agtergebly het en gereeld Gote genoem word, is die Gaute en Gotlanders.

Meer sekerheid bestaan oor die tydperk kort na die begin van ons jaartelling. Die Gote woon toe aan wat nou die Poolse kus is. Argeoloë verwys na oorblyfsels wat hulle daar gelaat het as die Wielbark-beskawing. In die tweede en derde eeue brei die Gote uit na die suide, oor Pole, Belarus en die Oekraïne.

Die Gote was waarskynlik herders of jagterversamelaars. Daar was wel konings, maar dié is eerder verkies as dinasties en daar was ook nie 'n duidelike alleenheerser nie. Daar was wel vooraanstaande geslagte soos die Baltha onder die Wes-Gote en die Amal onder de Oos-Gote. Naas die Gote was daar nog ander Germaanse stamme, groot en klein soos die Boergondiërs, die Vandale, die Gepide, die Rugiërs, die Heruli, Bastarnae en die Sciri en talle ander. Dit wil voorkom of die Gote aanvanklik aan die Vandale onderworpe was, maar hulle later vry geveg het; dit is egter nie onomwonde bevestig nie.

Oekraïne en Transsilvanië

In die derde en vierde eeue trek die Gote suidwaarts, en vestig hulle in die gebied tussen die Donau en die Don, die huidige Roemenië en Oekraïne. Die verdeling in Oos-Gote en Wes-Gote stam waarskynlik van kort na hulle aankoms daar en daar ontstaan dan ook twee Gotiese ryke. Ondanks al die latere omswerwinge het daar waarskynlik altyd 'n aantal van hulle in hierdie streke gebly; die voorkoms van die Krim-Gote tot die 18de eeu op die Krim-skiereiland getuig hiervan.

Reeds in 238 was die bedreiging van die Gote so groot dat Maximinus besluit het om hulle, volgens die Romeinse gebruik van daardie tyd, met skatte af te koop nadat hulle die stad Histria aan die monding van die Donau geplunder het. Tien jaar later begin nog baie grootskaalse plundertogte. In 249 word Marcianopolis geplunder, en in 250 breek Kniva met 'n leër deur die bewaakte Donaugrens en verower Philippopolis waar hy oorwinter. Die volgende jaar word keiser Decius in 'n moeras gelok, verslaan en dood gemaak. In 253 en 254 volg nog 'n aantal minder suksesvolle aanvalle. Na 256 verdwyn Romeinse inskripsies uit Dacië, waarskynlik omdat dié provinsie in daardie jaar oorgeneem is deur die Tervingi.

In 255 word 'n vloot gebruik om Klein-Asië in 255–257 aan te val, en baie stede in Pontos, Bythinië en Propontos word slagoffers van die Gote. In 268 volg die grootste aanval. 'n Vloot van Gote en Herule vaar langs die weskus van die Swartsee en deur die Dardanelle. In die Egeïese See verdeel hulle na aanvalle op Lesbos en Athos in drie groepe. Die eerste, Herulise, groep land by Thessaloniki, maar word vernietigend verslaan deur keiser Gallienus. Die tweede groep plunder Griekeland, maar word in 269 deur keiser Claudius II by Naissus (Nish) verslaan. Die oorlewendes op land agtervolg, en moet uiteindelik oorgee. Die derde groep onderneem aanvalle op die kuste van Klein-Asië, Rhodos en Siprus, voor hulle deur Probus na die Swart See teruggejaag word.

Aurelianus behaal 'n groot oorwinning teen die Gote en die Dasiese Carpi, en besluit daarna om Dacië te ontruim. Die besluit is skynbaar suksesvol, want die Gote hou hulle daarna rustig, en bevriend selfs die keiserryk, soos blyk uit die feit dat hulle in 297 troepe stuur om in die oorlog teen die Persiese Ryk te help. Waarskynlik was hulle te besig met die besetting van Dacië, soos ook blyk uit die vlug van volke uit die gebied (die Bastarni, die Carpi en die Gepide) na die Romeinse Ryk. In hierdie tyd ontstaan twee belangrike Gotiese ryke, dié van die Tervingi in die weste en dat van die Greuthingi in die ooste. Hulle grens word gevorm deur die Dnjestr en Proet riviere. Die Tervingi is rofweg die latere Wes-Gote, die Greuthingi die Oos-Gote, al is die werklikheid ingewikkelder.

Die vierde eeu

In die jare wat volg was daar tog weer reëlmatig invalle vanuit die voormalige Dacië oor die Donau wat nou weer die grens was. Konstantyn die Grote was bewus van die gevaar en bou uitgebreide versterkings langs die lang Donaugrens (324). In 332 word die Tervingi foederati, volke buite die ryk wat met die Romeine verbind is, al is dit waarskynlik dat hulle die status ook al eerder gehad het. In die algemeen was die verhoudinge tussen die Romeine en die Gote in die eeu vanaf 269 vriendelik, die Donau was selfs 'n 'oop grens' vir handelaars tot 369, waar die Romeine normaalweg die soort kontak tot enkele spesifieke grensposte beperk het.

Rondom 365 was daar tog weer invalle van barbare, waarskynlik Gote, in die Balkan. Procopius, wat gestuur is om hulle te bestry, laat hom tot keiser uitroep, daarmee gesteun deur die Tervingi onder Athanarik. Ook sy opvolger Marcellus laat hom in sy keisersaspirasies steun deur die Gote. Keiser Valens onderneem hierna 'n strafekspedisie teen die Gote, wat hom nie laat aantrek deur hulle verweer dat hulle slegs gereageer het op 'n skynbaar bona fide Romeinse versoek om hulp nie. Dit kom tweemaal tot 'n veldslag, wat beide deur die Romeine gewen is, dog slaag Athanarik daarin om sy troepe betyds terug te trek, en lei relatief geringe verliese. Vrede word gesluit, waarvolgens die Gote enkele konsessies moes maak, maar die situasie van voor 365 werd grotendeels herstel. Onder die Tervingi kom dit in die volgende jare tot 'n stryd tussen die anti-christelike Athanarik en die deur die Romeine en Valens gesteunde Fritigern.

Die Hunne

Van die Greuthingi (Oos-Gote), wat verder van die Romeinse Ryk woon, weet ons minder. Rondom hierdie tyd word hulle geregeer deur 'n magtige en baie oorlogsliewende koning, Ermanarik. Hy bou 'n groot ryk op, al is dit nie duidelik hoe groot nie. Bronne beweer dat sy ryk uitstrek tot aan die Oosseekus, langs die Wolga en tot aan die Oeralgebergte, maar dit is vermoedelik oordrewe.

In 375 word die Gote aangeval deur die Hunne, wat vroeër al die meer oostelike Alane onderwerp het. Van Ermanarik word vertel dat hy homself om die lewe bring toe hy nie in staat blyk om die Hunne te stop nie. Sommige historici vermoed dat dit hier om 'n poging gaan om die gode gunstig te stem vir sy volk deur homself te offer. Indien dit die geval is, het dit nie gewerk nie, en die Greuthingi/Oos-Gote vlug weswaarts, na die gebied van die Tervingi.

Athanarik laat sy leërs posisie opneem by die Dnjestr, maar moes onder druk van die Hunne terugtrek. Ook 'n tweede poging om meer westelik met behulp van 'n groot muur 'n verdedigingslinie op te trek word deur aanvalle van die Hunne verydel. Hierna besluit die grootste deel van die Tervingi, onder Fritigern en Alavivus om na die Romeinse Ryk te vlug. Ook die Greuthingi, onder Alatheus en Saphrax staan aan die oewer van die Donau om toestemming te vra om binne te trek.

Die Tervingi kry toestemming, die Greuthingi nie, maar in die latere skermutselings kon ook hulle oorsteek, en so trek die groep wat later die Wes-Gote sou word die Romeinse Ryk binne. Ander Gote, waaronder Athanarik, trek terug na Transsilvanië, en hou daar 'n Gotiese ryk totdat die gebied ook deur die Hunne beset word, waarskynlik kort na 400. Na die dood van Attila, toe die Hunneryk uitmekaar val, was die Gote onder die eerste wat hulle onafhanklikheid herwin. Hierdie raak bekend as die Oos-Gote of Ostrogote, na Ostrogota, die eerste koning van die Oos-Gote (Greuthingi).

Religie

Gedurende die vierde eeu het die Christelike geloof sterk opgang gemaak onder die Gote sodat hulle later as 'n Christelike volk bekend staan, deels danksy die werk van Ulfila, die 'Apostel van die Gote', wat veral bekend is vir sy vertaling van die Bybel in Goties. Hy ontwerp hiervoor 'n Gotiese alfabet, gebaseer op die Griekse alfabet, maar met elemente vanuit die Latynse alfabet en die Rune-alfabet. Die Gote het egter nie die Katolieke dogma aanvaar nie, maar was Ariane. Hierdie stroming verskil van die ortodokse katolisisme daarin dat hulle nie glo dat Jesus en God die Vader dieselfde entiteit is nie, maar dat Jesus 'n aparte, aan God ondergeskikte, geskapene is.

Bekende Gote

Ostrogota, stamvader der Oos-Gote
Ulfila, biskop en Bybelvertaler
Ermanarik, koning van die Greuthingi (Oos-Gote)
Athanarik, regter (heerser) van die Tervingi
Fritigern, leier van die Wes-Gote
Alarik, koning van die Wes-Gote
Eurik, koning van die Wes-Gote
Theoderik de Grote, koning van die Oos-Gote

Sien ook

Gotiese grammatika

Verwysings

↑ (en) Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European peoples. New York: Facts On File. p. 575. ISBN 978-0816049646.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Gote.
(en) "Goth". Encyclopædia Britannica. Besoek op 2 April 2018.

[1] (en) Waldman, Carl; Mason, Catherine (2006). Encyclopedia of European peoples. New York: Facts On File. p. 575. ISBN 978-0816049646.

[1]