Fonetiek
Fonetiek (uitgespreek [fo:'nɘtɪk], van die Grieks: φωνή, phōnē, 'klank, stem') is 'n vertakking van taalkunde wat die studie van die klanke van menslike spraak behels, of — in die geval van gebaretaal — die ekwivalente aspekte van handseine.[1] Dit is gemoeid met die fisiese aspekte van spraakklanke of tekens (fone): hulle fisiologiese produksie, akoestiese eienskappe, gehoorpersepsie en neurofisiologiese stand. Fonologie, aan die ander kant, is gemoeid met die abstrakte grammatiese karakterisering van sisteme van klanke en handseine.
Die vakgebied van fonetiek is 'n veelvlakkige vertakking van taalkunde wat fokus op spraak. In die geval van mondelinge tale is daar drie basiese studiegebiede:
- Artikulatoriese fonetiek: die studie van die produksie van spraakklanke deur die artikulasie- en spraakkanaal van die spreker
- Akoestiese fonetiek: die studie van die fisiese oordrag van spraakklanke van die spreker na die luisteraar.
- Ouditoriese fonetiek: die studie van die resepsie en persepsie van spraakklanke deur die luisteraar
Die vakgebiede is onderling verbind deur die gemeenskaplike meganisme van klank, soos 'n golflengte toonhoogte, amplitude en harmoniek.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Fonetiek is reeds al so vroeg as 500 v.C. bestudeer op die Indiese subkontinent, met Pāṇini se rekenskap van die posisie en manier van artikulasie van konsonante in sy 5de-eeuse v.C. verhandeling in Sanskrit. Die vernaamste Indiese alfabette sorteer hulle konsonante volgens Pāṇini se klassifikasie. Die Antieke Grieke word geloof as die eerstes om 'n skryfstelsel te baseer op 'n fonetiese alfabet.
Moderne fonetiek het ontstaan met pogings — soos die van Joshua Steele (in Prosodia Rationalis, 1779) en Alexander Melville Bell (in Visible Speech, 1867) — om sisteme van presiese notasie vir spraakklanke tot stand te bring.[2][3]
Fonetiese transkripsie
[wysig | wysig bron]Die Internasionale Fonetiese Alfabet (IFA) word as die basis gebruik vir die fonetiese transkripsie van spraak. Dit is gebaseer op die Latynse alfabet en is saamgestel om meeste spraak-kenmerke te transkribeer, soos vokale, konsonante en suprasegmentele kenmerke. Elke gedokumenteerde foneem beskikbaar binne die wêreld se bekende tale het sy eie ooreenkomstige simbool.
Die verskil tussen fonetiek en fonologie
[wysig | wysig bron]Fonologie is gemoeid met sisteme van foneme, abstrakte kognitiewe eenhede van spraakklanke of gebare wat onderskei tussen 'n taal se woorde. Fonetiek weer is gemoeid met die produksie, oordrag en persepsie van die fisiese verskynsel wat afgesonder word in die verstand om hierdie spraakklanke en gebare saam te stel.
Deur 'n Edison-fonograaf te gebruik, kon Ludimar Hermann die spektrale eienskappe ondersoek van vokale en konsonante. Dit was in hierdie werke wat die term formant die eerste keer voorgestel is. Hermann het ook vokaalopnames teen verskillende snelhede teruggespeel op die Edison-fonograaf om Willis en Wheatstone se teorieë oor vokaalproduksie te toets.
Verhouding tot fonologie
[wysig | wysig bron]In kontras met fonetiek, is fonologie die studie van hoe klanke en gebare patrone navolg in en tussen tale, en diesulkes in verhouding bring met ander aspekte van taal. Fonetiek handel met die partikulêre en akoestiese eienskappe van spraakklanke, hoe dit geproduseer word en hoe dit waargeneem word. As deel van hierdie ondersoek kan fonetici hulself bemoei met die fisiese eienskappe van betekenisvolle klankkontraste of die sosiale betekenisse geenkodeer in die spraaksein (sosio-fonetiek) (bv. geslag, seksualiteit, etnisiteit ens). 'n Substansiële gedeelte van navorsing in fonetiek is egter nie gemoeid met die betekenisvolle elemente in die spraaksein nie.
Hoewel daar wyd ooreengekom word dat fonologie se basis in fonetiek lê, is fonologie 'n aparte vertakking van taalkunde, gemoeid met klanke en gebare as abstrakte eenhede (bv. afsonderlike kenmerke, foneme, mora, lettergrepe ens) en hulle gekondisioneerde variasie (via, bv. allofoniese reëls, beperkings of afleidingsreëls).[4] Fonologie kan met fonetiek in verband gebring word via die stel afsonderlike kenmerke wat die abstrakte voorstellings van spraakeenhede indeel in geartikuleerde gebare, akoestiese seine en/of waarneembare voorstellings.[5][6][7]
Onderafdelings
[wysig | wysig bron]Fonetiek as 'n navorsingsdissipline het drie hoofvertakkings:
- Artikulatoriese fonetiek is gemoeid met die artikulasie van spraak: die posisie, vorm en beweging van artikulators of spraakorgane, soos die lippe, tong en stemvoue.
- Akoestiese fonetiek is gemoeid met akoestiek van spraak: die spektro-temporale eienskappe van die klankgolwe geproduseer deur spraak, soos hul frekwensie, amplitude en harmoniese samestelling.
- Ouditoriese fonetiek is gemoeid met spraakpersepsie: die persepsie, kategorisering en herkenning van spraakklanke en die rol van die ouditoriese sisteem en die verstand tesame.
Transkripsie
[wysig | wysig bron]Fonetiese transkripsie is 'n stelsel vir die transkribering van klanke wat in 'n taal voorkom, hetsy gesproke of met handgebare. Die mees gebruikte stelsel van fonetiese transkripsie, die Internasionale Fonetiese Alfabet (IFA), verskaf 'n gestandaardiseerde stel simbole vir orale fone.[8][9] Die gestandaardiseerde aard van die IFA bemagtig sy gebruikers om akkuraat en konsekwent die fone van verskillende tale, dialekte en idiolekte te transkribeer.[8][10][11] Die IFA is 'n handige gereedskapstuk nie net vir die studie van fonetiek nie maar ook vir taalonderrig, professionele toneelspel en spraakpatologie.[10]
Toepassings
[wysig | wysig bron]Toepassing van fonetiek sluit in:
- Forensiese fonetiek: die gebruik van fonetiek (die wetenskap van spraak) vir forensiese (geregtelike) doeleindes.
- Spraakherkenning: die analise en transkripsie van opgeneemde spraak deur 'n rekenaarstelsel.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ O'Grady (2005) p.15
- ↑ T.V.F. Brogan (1981), English Versification, 1570–1980 (E394 ed.), Johns Hopkins University Press, http://www.arsversificandi.net/resources/evrg/index.html
- ↑ Alexander Melville Bell 1819–1905, The State University of New York, http://www.acsu.buffalo.edu/~duchan/new_history/hist19c/subpages/mbell.html
- ↑ Kingston, John (2007), "The Phonetics-Phonology Interface", in Paul DeLacy, The Cambridge Handbook of Phonology, Cambridge University Press
- ↑ Halle, Morris (1983), "On Distinctive Features and their articulatory implementation", Natural Language and Linguistic Theory, pp. 91 – 105
- ↑ Jakobson, Roman; Gunnar, Fant; Morris, Halle (1976), Preliminaries to Speech Analysis: The Distinctive Features and their Correlates, MIT Press
- ↑ Hall, T. Allen (2001), Phonological representations and phonetic implementation of distinctive features, Mouton de Gruyter
- ↑ 8,0 8,1 O'Grady (2005), pp. 17
- ↑ "International Phonetic Association", Handbook of the International Phonetic Association, Cambridge University Press, 1999
- ↑ 10,0 10,1 Ladefoged, Peter (1975), Harcourt Brace, ed., A Course in Phonetics. Orlando (5th ed.), Thomson/Wadsworth
- ↑ Ladefoged, Peter; Ian Maddieson (1996), The Sounds of the World’s Languages, Blackwell
- O'Grady, William (2005). Contemporary Linguistics: An Introduction (5th uitg.). Bedford/St. Martin's. ISBN 0-312-41936-8.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]- Die webwerf vir die Fonetiekwetenskappe Laboratorium van die Université de Montréal. (fr)
- Die Internasionale Vereniging van Fonetiekwetenskappe (ISPhS) (en)
- A little encyclopedia of phonetics, Peter Roach, Professor of Phonetics, University of Reading, UK. (pdf)
- UCLA Phonetics Lab Archive
- EGG and Voice Quality (electroglottography, phonation, etc.)
- IPA handbook
- IPA-SAM Phonetic Fonts
- Real-time MRI video of the articulation of speech sounds, from the USC Speech Articulation and kNowledge (SPAN) Group Geargiveer 15 Desember 2007 op Wayback Machine
- Beginner's course in phonetics, with some exercises
- Praat – Phonetic analysis software
- SID- Speech Internet Dictionary Geargiveer 10 April 2011 op Wayback Machine
- Uitgebreide versameling Fonetiekhulpbronne op die internet Geargiveer 25 Augustus 2018 op Wayback Machine (Universiteit van Noord-Carolina) (en)
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |
