Reimerswaol (stad)

De (nie meer bestoônde) stad Reimerswaol (Ollans: Reimerswaal, of in verouwerde spellieng Remmerswaal) lag op Zuud-Beveland en was in de laete middeleeuwen nae Middelburg en Zurrikzeê d'n derde stad van Zeêland. Reimerswaol lag in het tehenwoordihe Verdroenke Land van Zuud-Beveland, nie eêns zo varde van het eiland Tole, wa-a noe stikvarde van Zuud-Beveland ligt. De eêrste meldieng van de stad komt uut 1203. In het jaer 1375 kreeg Reimerswaol stadsrech'n. Overstroômingen en branden beschaedigende de stad zoôdaenig dat in de 17e eêuw de leste beweuners vertrokke en de stad uutèndelijk van de aerdboôm verdween.

Opkomst (tot 1375)

Nae de eêrste melding uit 1203 verschient de stad vanof 1230 in de officiêle archiefstikken. In 1256 wor gesproke van een veerverbindieng van Reimerswaol nae het nie meer bestaende durp Schakerloô op Tole. Graef Floris V kocht in 1292 64 gemet land vlakbie de plekke. Ok bezat um een watermeule in Reimerswaol. In 1299 vergaederde graef Jan van Holland en de hertog van Braebant in Reimerswaol om d'r pienpunten mee mekaore uut te praeten. De ouwste vermeldieng van de anwezigeid van een pastoor komt uut 1306. Het ouwste privilege van de stad komt uut 1315 toe graef Wullem III van 'Olland de plekke het vohrecht gaf dat aolle goederen die in- of uutgevoerd wieren nae Braebant, eerst op de dunderdagmart van Reimerswaol gebrocht mosten worren. Vanaf 1355 zetelt de provisor (kèrkelijke rechter) van Zuud-Beveland in Reimerswaol. In dat jaer worre d'r jaerlijks tweê jaermarten gehouwen. 'Oewel Reimerswaol in 1366 nog gin stad is, kriegt het dat jaer van Albrecht van Beieren wè een antal stedelijke rech'n. Zo mogge misdaedigers die gevangen wiere in Reimerswaol berecht worre, mênsen die ruzie ao mochte gegijzeld worre 'op de meniere van Zierikzeê en ok volgens de Zierikzeêse menier mochtte niksnutten uut het durp gestierd worre. In 1374 geeft 'ertog Albrecht van Beieren toestemming om vestiengmuren te bouwen.^[1]

Bloei (1375 tot 1530)

In 1380 koôpt graef Albrecht de ambachteerlijkeid Reimerswaol en daermeê wordt Reimerswaol een graefelijke stad. Reimerswaol is ein die tied en bloeiende vooraeven van Antwerpen. Regelmaetig wor de stad deu 'oôge 'eren uut die tied bezocht. Op 8 september 1394 kwam nae langdurige ongerandelingen in de stad een verzoening tot stand tussen Willem van Oostervant en um z'n voornaemste vijanden, Jan van Arkel en Coen Cuser. D'r is vee wolnijvereid, handel in meekrap en ok zout wor vee verandeld. Rampen bluuve nie uut. In het jaer 1450 vind een groôte stadsbrand plaes. Rond die tied is Reimerswaol een ommuurde stad en één van de vuuf steden die stemrecht 'ao in de Staeten van Zeêland. Midden 'ierin ligt de Groôte Mart, mie het staduus. De Groôte Kerke van de stad wier de Petrus en Pauluskerke genoemd. Een aor groôt gebouw was het kloôster van de Zwarte Zusters. An de oôstkante lag een haevenkom, die tot binnenin de wallen deurliep. Vlakbie de kerk was een kloôster van de Zwarte of Cellezusters. Buuten de stad was nog een kloôster, genaemd Paradisus Beatae Mariae en er was een kloôster voe reguliere kanunniken, een Windesheimer kloôster. Vervolgens 'ao Reimerswaol een stadsbierbrouwerieje, een waeg, een accijns'uusje, een stadswaeterpit, een waetermeule en verscheie korenmeulens. Bekende straeten waren de Vismart, de Heerenstraet, de Bennestraet en de Stoofstraet. Er waeren zeventien gilden, wivan drie schuttersgilden. Het ouwste gilde was dat van de draepeniers, opgericht in 1363. De inweuners leve van zoutwinnieng en de 'andel in meekrap. Binnen de stadsmuren is een aparte buurte mie zoutzieders. Deze zoutzieders 'ao buuten de stad zoutkeêten, waar-a deu middel van moernering zout wier gewonnen. In 1454 zou d'r volgens de archieven een volksoproer bin gewist. Toe Karel de Stoute dit oproer kwam ongerdrukken zouwe de stedelingen um bloôtsoôds en barrevoets tegemoet bin gegaen om genaede te smeêken. De schilder Marinus van Reymerswale wier in 1490 in de stad geboren, mae vertrok laeter nae Antwerpen. In 1519 wor een nieuwe gevangenis gebouwd in de stad. Deze gevangenis was een stercke, vierkantige torre met twee welfsele d'een boven d'ander, die daarenboven nog door een hoogen muur omsloten was, opdat men tot de gevangenen gheen toeganck ofte sprake zal moghte hebben. In 1520 wier een deel van de 'outen 'uuzen van de stad deu brand verwoest. Meer dan drie'onderd 'uuzen, vee zoutkeêten en een kloôster ginge in vlammen op. De welvaert kreeg een flienke knauw. In 1529 wor de stad ok nog getroffe deu de pest.

Bedreiging (1530 tot 1573)

Nae 1530 wier de stad getroffe deu een flienk antal overstroômingen, naemelijk in 1530, 1532, 1551, 1555 en 1557. Op zaeterdag 5 november 1530 wier Zeêland zwaer getroffen deu een waetersnoôd. Deêze dag wier laeter ok wè bekend as Sint Felix Quade Saterdach. Bie Lodijcke brak de diek deur en vee polders rondom de stad komme onger waeter te stoôn. D'r verdwiene mae liefst achttien durpen van de kaerte. In de stad zelf verdrienke 404 parochies. Het bestier van de stad maekt gelieke plannen vò het 'erdieken. Duuzenden schippers, rieswêrkers, spitters, graevers, draegers, landmêters wèrreke het 'ele jaer 1531 an het dichten van tweê groôte gaeten bie Creeke en bie Lodijke, mae een nieuwe overstroôming zette een streêp deu dat wèrk. Op 2 november 1532 wordt de stad opnieuw zwaer getroffen. Het waeter stong acht voet 'oôge in de kerke. Zo 'oôg dat de eenden vogges de overleverieng nie eêns deu de deure nae binnen konne zwemmen. Binnen de muren van de stad verdrienke tientallen mênsen. Het kloôster Paradisus Mariae, net buten de Noôrderpoorte, wordt mie de grond gelieke gemaekt. Nae de vloed komt de stad zelfs op een eiland te liggen, nie meer verbonde mie Zuud-Beveland. De stad 'ao noe in feite gin achterland meer en verèrmde snel, omdat d'r noe weinig 'andel meer was. Het kleine eiland was slecht beschermd tegen sturmvloeden. Het diek'erstel wier ter 'and genome mae deu de oôrlog was er weinig geld beschikbaer. In 1540 kwam Karel de vuufden nae Reimerswaol om de situaotie persoônlijk op te nemen. De stad mocht 2500 gul'n in'ouwen op de keizerlijke belastiengen voo diek'erstel.

Een lichtpuntje in de misère was de feêstelijke inuldigieng van Philips II as graef van Zeêland in 1549. Ter gelegeneid van die inuldiging wor een gedenkpenning geslogen. An de achterkante stit de beeltenis van Karel V. An de kruuskante het waepen van Zeêland mie as randschrift: Qui videt me, patrem, videt et filium. In 1551 liep het eilandje onger waeter. De leste durpjes (Lodijcke, Nieuwlande en Tolsende) rondom de stad verdwene noe. In 1555 liep de leste polder bie de stad onger en stong het waeter an aolle kanten tegen de stadsmuren an. In 1557 wier een deel van de muren en een 'oôp 'uuzen verwoest. Het haevenoôd wier weggeslogen. Het stadsbestier vroog uutstel om ulder schulden of te betaelen. De stad ging nu zelf groôtschaelig voedsel inkopen in naeburige plekken, mae vee inweuners vertrokke nae naeburige eilan'n zoas Tole.

Vanuut Zuud-Beveland kwam de klacht tot de Staeten van Zeêland dat ulder voe de kerkelijke rechtspraek over waeter nae Reimerswaol moste en het verzoek kwam om de kerkelijke rechtspraek te verplaetsen nae Goes. Mae dit verzoek wier ofgewezen.

Het bestier van de stad maekte een misrekening deu de kant van de Spaonse koning te kiezen. Op 29 juni 1572 wordt het verèrmde stadje deur de geuzen bezocht en geplunderd. Er komt een regiment Waelen ('uurlingen van de Spanjaerden) in de stad. Burgemeêster Willem Jansz. Olifant betaeld steekpenningen om plunderingen te voorkommen. Aloewel um zelf ok nie zuuver op de graet is, de verèrmde stad moe ielek jaer flienk betaol'n voe het transportbedrief van Olifant.

Op 1 december 1573 wier de stad nogmaels bezocht en nu ok platgebrand. Aolle beweuners vluchttende weg. Drie jaer lang was de stad 'eel verlaete.

Ongergang (nae 1573)

In 1576 kwamme d'r ienkele voôrmaelige beweuners vrom om de stad weer op te bouwen. Er wordt een nieuw kerkje gebouwd. In 1577 was de stad nog nie vertehenwoôrdigd op de Satisfactie van Goes en Zuud-Beveland, mae op 12 december 1577 namme de ofgevaerdigden van Reimerswaol ulder plekke wee in bie de Staeten van Zeêland. Op andriengen van het Zeêuwse bestier wier een nieuw stadbestier angesteld wa-a een begin mos maeke mie het opbouwen van de stad. Dit bestier trad an op 21 maerte 1578. Het bestier dee z'n uuterste best en verkreeg van de stadouwer het recht om visrech'n te veruren. In 1580 trad een 'ervormde predikant an in de stad (Remeüs Pott). De kerkelijke rechtbank was in 1573 overgeplaest nae Goes, pogingen van het bestier om dat vrom te kriegen nae Reimerswaol mislukten in 1581. De Staeten van Zeêland verleende weinig medewerking an de opbouw van de stad, de oôrlog was immers vreêd diere. Het verzoek wier gedae om een fort te maeken, mae dat weze de Staeten of.

In 1625 richt een nieuwe sturmvloed flinke schae an in Reimerswaol, wa-dan nie vee meer is dan een durp mie bouwvallige 'uuzen. Reimerswaol verzocht de Staeten van Zeêland om financiële biestand, mae Goes verzette zich. Die stad vong het beter dat de inweuners zouwe veruuze, deer-a de stad toch een boômloôze pit was geworre. In 1629 vertrekt de doômenee (Herbertus de Ridder) nae Stalland op Tole en vee inweuners volge. In 1632 verkochten de Staeten van Zeêland de meêste restant'n van de 'uuzen en wallen. Dit briengt 540 gulden en negentig cent op. In juli 1632 vertrekke de leste burhers. De stad wor noe an de elemen'n overgelaeten.

Marcus van Boxhorn omschrieft de stad in um z'n Kroniek van Zeeland in 1644 as volgt: Ick hebbe groot reden om te twijffelen, ofte ick my behoorde te onderwinden de beschrijvinge van een Stadt, die niet meer en is. andere plaetsen verliezen manichmael ofte hare heerschappye, ofte haren ouden fleur ende welstandt, ofte hare eertijdts opgherechte ghebouwen, ende gestichten, ofte somtijds oock yets van haer begrijp ende grootte; maer dese heeft oock verlooren de plaetse, daer sy ghestaen heeft, niet behouden hebbende als eenen ydelen name, ende droeve gheheuchenisse in de schriften van die ghene, die haer ghedacht hebben. Zijnde voorwaer een afgrijselick exempel van het alles door breeckende ghewelt der wateren, ende ons leerende, dat oock Steden konnen sterven. Nochtans is by my, als voorghenomen hebbende te sijner plaetse en tijde op te halen het ghene eertijdts gheschiet, ende nu ghelijck als verstorven is, goet ghevonden de overleden Stadt van Rommerswale, gheleghen hebbende in Zuydt-Beveladt, ende zijnde wel eertijdts gheweest de derde Stadt van den lande, dese beschrijvinghe te geven tot een eeuwich Graf-schrift, op dat met haer niet en vergae hare ghedeachtenis.

Tussen de steênen weune in de 17e eêuw af en toe wat vissers, die-a in de winter nae elders vertrekke. An het ende van de 17e eêuw waere d'r alleêne mar ienkele ruïnes op een klein onbeschermd eiland. Begin 18e eêuw verdween ok dit leste restant in de golven. Uut een verslag van 1776 bliekt dat de restan'n van de kerk nog zichtbaer waere bie leêg waeter. De archieven van de stad die aol die tied wiere bewaerd in Middelburg bin verbrand bie het bombardement op Middelburg in 1940. Het toeval wil dat een geïnteresseerde archeoloog uut Tole de stadsrekeningen van Reimerswaol in 1933 mie de penne gekopieerd 'ad. In 1970 wor de nieuwgevurmde gemeênte in de staert van Zuud-Beveland vernoemd nae de stad.

Opgraevingen en naespel

In de loôp van de eeuwen 'en vee mensen gezocht nae de restant'n van Reimerswael. De kerke van de stad wier in 1776 geplunderd deu schatzoekers. Jacob Ermerins meldt in een verslag 'veel grondslagen van huizen, ook van Stads buiten muren en toorens'. Um kon ok de plek van de kerke zeije, 'en hoe voor dezelve een kerkhof met boomen beplant was geweest, door veele uitsteekende wortelen, die zelfs nog de orde aanwezen zoo als dezelve geplant waren; ook hier en daar konde men nog Straten onderkennen, en waar de haven eertyds was, zag men overblyfsels van ryshoofden en stompen van palen.' In 1808 verschient het boek Ewoud van Lodijke of de ondergang der Zeeuwsche stad Romerswaal, geschreven deu Adriaan Loosjes. Het boek is geschreven nae de sturmvloed van 1808 en de opbriengst was bedoeld voe de slachtoffers divan.^[2] In 1877 wiere schedels vanuut het kerkof opgegraeven en in 1893 omschreve deu de Middelburgse antropoloog J.C. de Man. In 1896 komt de jeugdroman De ondergang van Reimerswaal uut, geschreven deu de Zeêuwse schriever Jacob Stamperius (1858-1936).

In datzelfde jaer schrieft een journalist da-a d'r nog overbluufselen van de stad te ziejen bin. Op 20 Juni 1896 is de plek, waar eenmaal Reimerswaal stond, door een viertal heeren bezocht. Begeleid door twee schippers zeilden zij van de stad Tholen uit door de Eendracht de Oosterschelde in, tot aan den rand eener uitgestrekte zandplaat, De Vogel genaamd. Het was toen laag water en de plaat lag grotendeels droog. Na een wandeling over ‘t natte zand van een groot kwartier, bereikten zij het doel van den tocht. Hoewel van Reimerswaal niets meer is overgebleven, ten minste alles met den grond gelijk gemaakt is, is de plaats waar de stad lag, nog duidelijk te onderscheiden. Een dubbele rij palen, even boven ‘t zand uitstekende en daar nog door dwarsbalken en planken verbonden, wijst de plaats aan, waar eenmaal de haven was. Groote steenen, nog vrij regelmatig geplaatst, doen vermoeden, dat in de nabijheid der haven de veerdam was, vanwaar ‘t veer begon op ‘t tegenoverliggend eiland Tholen. Op korten afstand vindt men een aantal kuipen of vaten, tot den rand in het zand bedolven. Deze wijzen op leerlooierijen, misschien ook op zoutziederijen, welke in Reimerswaal zeer talrijk waren. In een vrij grooten omtrek liggen verder een aantal bak- en metselstenen van verschillende grootte. De grondslagen van woonhuizen, werkplaatsen en andere gebouwen zijn op vele plaatsen duidelijk te onderscheiden door stukken muur, terwijl op een plaats nog een steenen vloer te onderkennen viel. Heipalen, waarop eenmaal kerken en andere groote gebouwen, misschien ook de stadsmuren, rustten, staken hier en daar boven 't zand uit.^[3] Ok in de 20e eêuw worre op het verdronke land van Zuud-Beveland vee (toevallige) vonsten gedae.^[4] De plek wordt steeds drukker bezocht bie amateurarcheologen, 'oewel de plekken van voormaelige durpen as Nieuwlande drukker worre bezocht, deer die beter bereikbaer binne vanof d'n Zuud-Bevelandse diek.

Reimerswaol bluuft toet de verbeêlding spreken. Gerrit Achterberg (1905-1962) schrieft het gedicht 'Reimerswaal', opgenomen in de bundel Limiet (1945):

Een, die zichzelf niet meer bezit,

is aan de mist geschonken.

Klokken zijn mee verdronken

en luiden dit

ononderboken.

Maar niemand weet of ziet

de plaats, waar alles ligt gezonken.

In 1971 vind een uutgebreid archeologisch ongerzoek plaes, mae de resultaoten valle wat tegen. In 1985 wor d'n Oesterdam angeleid van Tole nae Zuud-Beveland. Percies op de restan'n van het ouwe Reimerswaol wor ondankt protest van archeologen de Bergse Diepsluus angeleid

Trivia

Zeêland kent tientallen verdronken durpen, mae Reimerswaol is de eênige verdronken stad van de provincie.
De baljuwrekeniengen van 1431 tot 1570 bin bienae compleet bewaerd gebleven. 'Ierbie een anekdote uut de baljuwrekeniengen van het jaer 1470. Toe Nele Adriaen Clovyesdochter tegen Janne Joysdochter zei: dat sy een kint ghehadt heeft ende dat ghepot, hao ze daermeê een aore vrouwe zwart gemikt. Het vonnis was, dat Nele voirscreven die steen an nemen sal opter stedehuys ende draghen totten hoic vander Bennestraten thoe bij Dieric die Cuyper ende sal daer bliven staen ende segghen met luder stemmen tot elken hoicke van der straten: Hoert, ghi goede luden, al dat ic Jannen overgheseyt hebben van heaer kint te potten, dat heb ic valselick an gheloghen, want ic en eeet daer niet af dan een goet meyssen. Vadder mos 'ur een bedevaert maeken nae Aken en twee roeden muur mêssele.^[1]
Kamhout, Comelisse, Lonke, Schot, Stierman, Verkammen, Van Veen, Witte, Mol, Wagtho, De Haas, Kurbink en Vlasman bin vòbeelden van Toolse naemen die vogges toenmaelig diekgraef Geluk in 1978 genoemd wiere as naemen die van oorsprong uut Reimerswaol komme.^[5]

Zie ok

Lieste van verdroenke plekken in Zeêland

Rifferensies

Wikimedia Commons

Kiek vò meêr plaetjes over dit onderwerp in de categorie Reimerswaol (stad) van Wikimedia Commons.

Zeêuwse steden

Steden, meê een stem in de Staeten van Zeêland: Hoes · Middelburg · Reimerswaol (tot 1587) · Ter Veere (nae 1574) · Vlissienge (nae 1574) · Tole · Zurrikzeê

Smalsteden (gin stem in de Staeten van Zeêland): Brouwes'aeven · Domburg · Erremu · Kortjeen · Smerdiek · Waschappel

Steden in Zeêuws-Vlaonderen (buuten het vroegere gewest Zeêland): Aksel · Biervliet · Erreburg · Filepine · Iezendieke · Sas · Sint Anna ter Mu · Sluus · Terneuzen · 'Ulst · Wosburg

[archieven.nl-1] 1,0 ^1,1 Een omschrieving 'iervan is te vinden op de website www.archieven.nl

[2] Informaotie op de website www.geschiedeniszeeland.nl

[3] Website van Historisch en Genealogisch Onderzoeksbureau Heydtbloem

[4] Plaetjes bin te vinden op de website van het Oôsterscheldemuseum

[5] Reformatorisch Dagblad d.d. 11 feberwari 1978: Reimerswaal, verdronken, maar niet vergeten dorp

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]