პრიმატეფი

პრიმატეფი (ლათ. Primates) — ბჟაშუმუეფიშ რანწკიშ ჩხოლარი. თინეფიშ რსხულიშ სიგჷნძა 13-15 სმ-შე 175 სმ-შახ დო უმოსის, წონა — 60-100 გრ-შე 180 კგ-შახ ონჭჷ. პრიმატეფს ჯგირო გოვითარაფილი ხუთკითამი ბორკეფი უღჷნა. ჩანჯი კითი ყარუ რე დო დოსქილადირი კითეფს აწურე. კითიშ ბოლო ფალანგეფს რე ბირცხეფი (გჷმნარკი რე ტუპაიეფი). თინეფს ლაბერწი, დუჸი დო ჩხორიაშ ჸვილეფი ართიანშა მერდილი უღჷნა. ბოწოწი უმენტაშო გურგუზია რე, ჯგირო გოვითარაფილი გვერდო ქიეფს თიფთიკჷთ უღჷა. ნოფერობას უმენტაშო მერეკელა ტონეფი მიშეძახჷ. თოლბუდეეფი ფეთქაშ ფოსოშე გიშართილი რე ჸვილამი თაჯით ვარ-და ოკიდაშეთ. გვერდო ქიეფიშ დუდიშ ტვინი დახე მერკებული რე ღარეფს დო გიროხილეფს, ჯგირო რე გოვითარაფილი ნთხუაფაშ წილანეფი, გვერდოსფეროეფი ნათხემს ხვალე ნორთობურო ფორჷნა. ქიეფიშ დო ადამიერეფიშ ტვინიშ გვერდოსფეროეფი, ნამუეფჷთ ედომუშამო ფორჷნა ნათხემს, მიარემუდანამ ღარეფს დო გიროხილეფს იკათუანს. ნთხუაფაშ წილანეფი დაღარას რე გიშაძირელი, რწყებაშ ალაგეეფი ჯგირო რე გოვითარაფილი. პრიმატეფს უმენტაშო ბინოკულარული (ქიეფიშ დო ადამიერიშ, თეშ მოხ, ფერამჷთ) რწყება უღჷნა. დუდიშ ტვინიშ ჭყანიერი გოვითარაფაშ გეშა ტვინიშ ხოკოშ ნტირა დიდი რე. დუდიშ ხოკოშ სახეშ ნორთი დოგჷძარაფილი რე. კიბირეფიშ სისტემა ჰეტეროდონტული (ოჭკირალეფი, ჩქვალეფი, მორჩილი დო დიდი თარი კიბირეფი) დო დიფიოდონტურა (კიკილია დო იროიანი კიბირეფი). ადამიერს დო ჩხვინდინწრო ქიეფს 32 კიბირი უღჷნა, გვერდო ქიეფიშ უმენტაშობას დო კაპუცინიშობურეფს — 36. პრიმატეფს ნედო ჯგირო გოვითარაფილი ჸვერეჭი უღჷნა. უდაბალაში პრიმატიშ სასქუო ჟირქამი რე, უმაღალაშიში — ქექე. პრიმატეფიშ უმენტაშობას პლაცენტა დისკოიდური რე.

თეხანური პრიმატეფს გჷთმორთჷნა 2 გიმენრანწკო: უდაბალაში პრიმატეფი ანუ გვერდო ქიეფი (Prosimii) დო უმაღალაში პრიმატეფი ანუ ქიეფი (Anthropoidea). პრიმატეფს გოართოიანაფილი რე 12 ფანიაშ 57 გვარი დო 200 გვარობა. გოფაჩილი რენა უმენტაშო აფრიკას (მადაგასკარიშამო), აზიაშ ტროპიკეფს დო სუბტროპიკეფს, მალაიშ არქიპელაგიშ მიარე კოკის, ცენტრალურ დო ობჟათე ამერიკას, ევროპას (გიბრალტარს).

პრიმატეფი უმენტაშო ჯელეფს გჷმახენა. (ბაბუინეფი, კანკალე ტუპაია დო ლემური — თარო სქირონას). პრიმატეფი დღაშით რენა აქტიურეფი. ნარჩამალი ჩხოლარეფი რე, აკმოქიმინჷნა ჯოგეფს; ვანაფერო აფხვადჷნა ჭკობეფო ვარ-და ართულეფო. ჭკომჷნა ნაკათა ოჭკომალს, უმოსო ჩანარობათ, ვანაფერო ჭანდეფსჷთ ჭკომჷნა. პრიმატეფი იმიარებჷნა ედომუშამი წანაშ მეძენას. თინეფი ართ ერჩქის ხანა, უდაბალაში პრიმატეფი — 2-3 ერჩქის.

ნათხორა ადამიარეფიშ მოგვენი ქიეფი მუკმორჩქინდჷნა ხვალე ოლიგოცენურ ეპოქას. გიშაკერზაფილ ინტერესის იჭანუანს დრიოპითეკეფიშ შხვადოშხვა გვარობეფიშ ნოსქილეფედი, ნამუეფჷთ ევროპაშ მიოცენურ ნოლექეფს რე ნაგორა. თინეფს ადამიერიშ მოგვენი ადამიერეფიშ დო ადამიერიშ ოართე ნოგორო მირჩქინანა.

პრიმატეფიშ პრაქტიკული შანულობა ელაზჷმაფათ მორჩილი რე, მარა აბორიგენეფი თინეფშე მიარეშ ხორცის ოჭკომალო გჷმირინუანს. ტყებშე შხვადოშხვა ნოკეთობას აკეთენა. ქიეფს დიდი შანულობა უღჷნა ბიოლოგიური დო ომედიცინე ექსპერიმენტეშო. თინეფშე კანკალე მიშაღალირი რე ორთაშ თხილუაშ ოერეფოშქაშე რსხუშ „ჭითა წინგშა“.

ლიტერატურა

• ჯანაშვილი ა., ხერხემლიანთა ზოოლოგია, გამოც. მე-3, თბ., 1956;
• Вебер М., Приматы, [пер. с нем.], М. - Л., 1936; Жизнь животных, т. 6, М., 1971.

• ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 8, ხს. 191, ქართი, 1984 წანა.

ვიკიოწკარუეს^? რე ხასჷლა თემაშენ:

პრიმატეფი