Blog 6 - De Digital Services Act: het Europese antwoord voor een veiligere digitale wereld?

6 februari 2024

De Digital Services Act (Verordening digitale diensten in het Nederlands) treedt in werking op 17 februari 2024. Volgens de Europese Commissie is de Digital Services Act (hierna: ‘DSA’) het Europese antwoord op de groeiende problemen van illegale content en de verspreiding van desinformatie online. De DSA moet daarnaast een gelijk speelveld voor bedrijven bevorderen en digitale handel in diensten en goederen makkelijker maken. In deze blog worden de belangrijkste punten uit de DSA uiteengezet en op welke organisaties deze punten de voornaamste impact hebben.  

Achtergrond 

De DSA wordt door de Europese Commissie samen met de Digital Markets Act gepresenteerd als de opvolger van de Electronic Commerce Directive (hierna: ‘ECD’). In tegenstelling tot de ECD, is de DSA een verordening. Dit betekent dat de DSA rechtstreeks bindend is in alle lidstaten van de EU. De DSA wordt vanaf 17 februari 2024 automatisch een wet in elke lidstaat, hier is geen aparte nationale wetgeving voor nodig. De artikelen in de wet zijn vooral gericht op digitale diensten. Onder digitale diensten vallen websites, hostingsplatforms, zoekmachines en onlineplatforms. De DSA heeft hierdoor voornamelijk impact op onlinemarktplaatsen, sociale netwerken en platforms waar content op gedeeld wordt. Denk bijvoorbeeld aan Amazon, Marktplaats.nl, Instagram, TikTok, YouTube en AirBnB.  

 Aansprakelijkheid digitale diensten 

De verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van digitale diensten wordt in de DSA uitgebreid. De DSA behoudt het safe harbor (of ‘veilige haven’) principe uit de ECD. Dit principe houdt in dat digitale diensten niet aansprakelijk zijn voor digitale content dat door een derde op het onlineplatform is geplaatst. Nieuw aan de DSA is dat het mogelijk wordt voor iedere gebruiker om content van een digitale dienst als potentieel illegaal aan te merken, oftewel te ‘flaggen’. Als de digitale dienst geflaggede content niet tijdig verwijdert, dan is de digitale dienst aansprakelijk voor die content. De Europese Commissie wil door het flaggen de verantwoordelijkheid voor illegale content bij digitale diensten vergroten en zo illegale content tegengaan.  

De DSA maakt onderscheidt in reguliere flaggers en betrouwbare flaggers. Iedere gebruiker kan content als illegaal flaggen. De betrouwbare flaggers hebben een directere lijn met de digitale diensten. Digitale diensten moeten namelijk technische en organisatorische maatregelen inrichten zodat meldingen van de betrouwbare flaggers extra snel worden behandeld en afgehandeld. Mogelijke betrouwbare flaggers zijn publieke diensten, zoals de politie of de Autoriteit Consument en Markt. Deze instellingen kunnen de status van betrouwbare flagger zelf aanvragen, waarna een speciale coördinator per lidstaat de status op basis van in de wet genoemde criteria toe kan kennen.  

Eisen aan transparantie 

De DSA stelt naast aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid van digitale diensten, ook eisen aan transparantie van handelen. Digitale diensten moeten transparanter worden over ten eerste de advertenties op het platform, ten tweede de aanbevelingssytemen die worden toegepast en ten derden waarom bepaalde content van het platform is verwijderd. Ten eerste moet er, als er reclame te zien is op het online platform, voldaan worden aan vier eisen. De digitale dienst is verplicht om duidelijk te maken dat het 1) om een advertentie gaat, 2) namens wie die advertentie wordt getoond, 3) wie de advertentie heeft betaald en 4) waarom die specifieke reclame wordt getoond aan de gebruiker en aan welke gegevens die bekend zijn bij het online platform daar aan ten grondslag liggen. Daarnaast is het tonen van reclames op basis van profielen die bestaan uit bijzondere persoonsgegevens niet toegestaan. (^{Bijzondere persoonsgegevens is een term afkomstig uit de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en verwijst naar persoonsgegevens als seksuele geaardheid, politieke voorkeur en medische gegevens. Voor meer informatie zie artikel 9 van de AVG.)}

Ten tweede, als een gebruiker zoekt naar een aanbeveling over een product of dienst op een online platform, dan moet het platform transparant zijn over de aanbevelingen die het platform doet. Dus als een gebruiker opzoek is naar een vakantieadres op AirBnB, dan is AirBnB verplicht om in duidelijke en begrijpelijke taal te informeren over waarom bepaalde vakantieadressen bovenaan staan. De DSA noemt dit transparantie over de ‘aanbevelingssytemen’ van digitale diensten. Dit is bijvoorbeeld ook van toepassing op de zoekresultaten van Google, of de tijdlijn van LinkedIn die kan worden ingericht op basis van ‘relevantie’.    

Ten derde moeten de digitale diensten kunnen motiveren waarom bepaalde content geplaatst door derden op het platform is verwijderd. Het platform moet niet alleen motiveren waarom specifieke content is verwijderd, maar moet de gebruiker ook informeren over mogelijke manier van in beroep gaan tegen het besluit van het platform.  

 Asymmetrische opzet 

Nieuw aan de DSA is de asymmetrisch opzet: voor digitale diensten met een grote maatschappelijke impact gelden strengere eisen dan voor kleine ondernemingen. Digitale diensten met een grote maatschappelijke impact worden zeer grote onlineplatforms genoemd. De DSA definieert deze onlineplatforms als bedrijven die maandelijks meer dan 45 miljoen gebruikers hebben, oftewel ongeveer 10% van het EU inwoneraantal. De zeer grote onlineplatforms riskeren in het geval van overtreding van de DSA een geldboete van maximaal 6% van de jaarlijkse omzet.  

Kleine en micro-ondernemingen worden gedefinieerd als ondernemingen die minder dan 50 mensen in dienst hebben en waarvan de jaarlijkse omzet de 10 miljoen euro niet overschrijdt. Deze ondernemingen zijn uitgezonderd van de hierboven genoemde eisen die de DSA wel stelt aan de zeer grote online platforms. Wel geldt voor de kleine en micro-ondernemingen dat zij aansprakelijk worden voor content op het platform dat terecht is geflagged als illegaal.  

Eerste punten van kritiek 

De Europese Commissie geeft aan dat de DSA wordt geïntroduceerd om de fundamentele rechten van gebruikers meer te beschermen online. Het flaggen kan echter leiden tot een ongewenst effect op die fundamentele rechten in de EU. De digitale diensten zullen namelijk willen voorkomen dat zij aansprakelijk worden voor content. Om dit risico te vermijden, zullen de digitale diensten geflaggede content snel verwijderen om aansprakelijkheid te voorkomen. Er ontstaat zo een prikkel voor digitale diensten om content te verwijderen zonder inhoudelijk te beoordelen of de content terecht is geflagged. Deze prikkel kan resulteren in een digitale wereld waar content wordt verwijderd, ook als die niet als illegaal of kwetsend kan worden gezien. Dit beperkt de vrijheid van meningsuiting van gebruikers online.  

Conclusie  

De Europese Commissie wil met de DSA een veiligere digitale wereld creëren, waar fundamentele rechten van burgers worden beschermd. Dit doet de Europese Commissie aan de hand van twee speerpunten. Ten eerste door het vergroten van de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de grootste digitale diensten. Ten tweede door de verplichting tot transparantie. De gekozen aanpak kan echter resulteren in digitale diensten die uit angst voor aansprakelijkheid, te veel content verwijderen. Uiteindelijk resulteert dat in een beperking van de vrijheid van meningsuiting. Juist één van die fundamentele rechten die de Europese Commissie wil beschermen. 

De impact en het effect van de DSA op een veiligere digitale wereld zal moeten blijken. Aanvankelijk lijkt het dat vooral de zeer grote onlineplatforms aan de slag moeten. De directe impact op publieke diensten is klein. Indirect zullen publieke diensten als de politie en de Autoriteit Consument en Markt zich kunnen opwerpen als betrouwbare flaggers. Kortom, de DSA biedt mogelijkheden voor een veiligere digitale wereld. De vraag is of de mogelijkheden worden benut.  

Meer vragen over de DSA? Of heeft uw organisatie hulp nodig om processen van gegevensuitwisseling te digitaliseren in overeenstemming met alle wet- en regelgeving? Neem dan contact op met een van onze  Digtal Law adviseurs.