Ο Ερικ Χάγκεμαν είναι διαβητικός από δύο ετών, από το 1942. Η Δανία ήταν ακόμα υπό γερμανική κατοχή όταν διαγνώστηκε, με αφορμή ένα πέσιμο, όταν έκοψε τη γλώσσα του και επειδή διψούσε διαρκώς, ο γιατρός είπε στους γονείς του ότι πάσχει από διαβήτη Τύπου 1: την αυτοάνοση ασθένεια, κατά την οποία το σώμα επιτίθεται στο πάγκρεας.
Οι γιατροί προειδοποίησαν τους γονείς του ότι αρκούσαν τρεις εβδομάδες παραμέλησης των κανόνων διατροφής και ο Ερικ θα πέθαινε από κετοξέωση ή ασιτία. Ο πατέρας του, χάρη σε έναν συνάδελφό του, γνώρισε έναν γιατρό, τον Χανς Κρίστιαν Χάγκεντορν, που στο Nordisk Insulinlaboratorium διύλιζε ινσουλίνη από το πάγκρεας των αγελάδων και των χοίρων ώστε να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά σε ανθρώπους. Ο μικρός Ερικ άρχισε να κάνει δύο φορές την ημέρα ενέσεις πρωταμινικής ινσουλίνης, μια επαναστατική σύνθεση που παρέτεινε τα αποτελέσματα της ινσουλίνης στον οργανισμό.
Σήμερα, στα 85 του, ο Ερικ είναι ένας από τους μακροβιότερους διαβητικούς στη Δανία. «Ο Χάγκεντορν ήταν μάλλον τρελός», λέει στη δημοσιογράφο του Wired, που το πήρε συνέντευξη, αλλά χωρίς τη φροντίδα του «θα ήμουν τυφλός, θα μου είχαν ακρωτηριάσει τα πόδια και θα έπασχα από νεφρική ανεπάρκεια».
Προηγουμένως είχε επισκεφθεί τον Λαρς Φρουργκάαρντ Γιόργκενσεν, τον ιδρυτή της φαρμακευτικής εταιρείας Novo Nordisk, που παράγει τη μισή ινσουλίνη που κυκλοφορεί στον πλανήτη, αλλά και το φάρμακο Ozempic, που έγινε γνωστό γιατί χρησιμοποιείται από πολλούς για την απώλεια βάρους.
Στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας σ’ ένα προάστιο της Κοπεγχάγης, μιλάει με αγάπη για τον Χάγκεμαν, το παιδί στην αφίσα της εταιρείας. Και επισημαίνει ότι τα στελέχη της Novo του είχαν παρουσιάσει τον Χάγκεμαν για να τον πείσουν ότι το μεγαλύτερο επίτευγμα της εταιρείας δεν είναι η χρηματιστηριακή της αξία, αλλά το ρεκόρ ζωής που χαρίζει σε ανθρώπους μα διαβήτη, χάρη στην ινσουλίνη.
Αλλά στην εταιρεία πια, αυτό που επισκιάζει αυτό το επίτευγμα είναι η σεμαγλουτίδη, δηλαδή το Ozempic, το φάρμακο με τις δεύτερες υψηλότερες πωλήσεις στον κόσμο το 2024. Λειτουργεί εξαιρετικά για τον διαβήτη τύπου 2, μια μη αυτοάνοση διαταραχή στην οποία το σώμα παράγει ανεπαρκή ινσουλίνη και ταυτόχρονα καταστέλλει την όρεξη. Τα φάρμακα που περιέχουν σεμαγλουτίδη -ειδικά το Ozempic και το Wegovy- έχουν μεταμορφώσει τη Novo σε παγκόσμιο κολοσσό γιατί επιτρέπουν το γρήγορο αδυνάτισμα. Το 2023, η εταιρεία το brand προϊόντων πολυτελείας LVMH και έγινε η πιο προσοδοφόρα εταιρεία σε όλη την Ευρώπη, αγγίζοντας τα 424 δισ. δολάρια.
Και ο Γιόργκενσεν έχει μπροστά του ένα δίλημμα, που όπως λέει «τον τρομάζει σαν τον διάβολο».
Η Novo πρέπει σε συνθήκες τεράστιου ανταγωνισμού να ενεργεί ψυχρά και τακτικά, σαν πετρελαιοβιομηχανία ή βιομηχανία όπλων. Η αγορά σεμαγλουτίδης είναι ακόρεστη, το κόστος παραγωγής είναι πολύ μεγάλο, οι κυβερνήσεις ασκούν τεράστιες πιέσεις να μειωθούν οι τιμές, η ασφαλιστική δυστοπία στις ΗΠΑ, αλλά και ο ανταγωνισμός από την εταιρεία Eli Lilly, είναι παράγοντες που επηρεάζουν τις κινήσεις τους. Η σεμαγλουτίδη από μόνη της σχεδόν ποτέ δεν λειτουργεί για τα 8,4 εκατομμύρια διαβητικούς τύπου 1 σε όλο τον κόσμο και ο Γιόργκενσεν ανησυχεί ότι, με τον τρόπο που λειτουργούν η φαρμακοβιομηχανία, οι αμερικανικές εταιρείες υγειονομικής περίθαλψης και οι παγκόσμιες αγορές, η εταιρεία του μπορεί να μην παρέχει σωστή φροντίδα στους διαβητικούς ασθενείς που δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς ινσουλίνη.
Τα πρώτα 75 χρόνια της λειτουργία της, η Novo ήταν απαραίτητη αλλά άγνωστη, παραγωγός ινσουλίνης. Αλλά το 1991, χάρη στη χημικό Λότε Μπιέρε Κνούντσεν, που αναζητούσε θεραπεία για τον διαβήτη τύπου 2, που αντιπροσωπεύει έως και το 95% των περιπτώσεων της νόσου, ανέπτυξε τη λιραγλουτίδη, ένα ανάλογο μιας ανθρώπινης ορμόνης που ονομάζεται GLP-1, για το πεπτίδιο-1 που μοιάζει με γλυκαγόνη. Οι άνθρωποι τρώνε, εκκρίνουν GLP-1 στο εγκεφαλικό στέλεχος και στο έντερο.
H Novo Nordisk μπήκε στο κάδρο της παχυσαρκίας υπό το πρίσμα της μεταβολικής ασθένειας. Οταν το φάρμακο Wegovy —ειδικά για την απώλεια βάρους, με δόση σεμαγλουτίδης 2,4 φορές υψηλότερη από τη δόση του Ozempic— εγκρίθηκε το 2021, η σεμαγλουτίδη εμφανίστηκε ως θεραπεία για την παχυσαρκία.
Λίγο αργότερα, ο FDA έδωσε στη Novo μια ακόμη νίκη, όταν αναγνώρισε ότι το Wegovy μπορεί να «μειώσει τον κίνδυνο σοβαρών καρδιακών προβλημάτων» σε άτομα με πολύ αυξημένο βάρος, σημειώνοντας ότι το 70% των Αμερικανών ενηλίκων εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία.
Τώρα που η Novo είναι υπεύθυνη για τα υπερπαραγωγικά φάρμακα σεμαγλουτίδης και τη μισή ινσουλίνη παγκοσμίως, επενδύει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για την επέκταση των εγκαταστάσεων παραγωγής. Το καθένα κοστίζει 2 ή 3 δισεκατομμύρια δολάρια και χρειάζεται πέντε χρόνια για να συνδεθεί στο δίκτυο παραγωγής σε πλήρη λειτουργία.
Η Novo Nordisk απασχολεί περίπου 30.000 άτομα στη Δανία, ενώ έχει εργοστάσια στη Βραζιλία, την Κίνα, τη Γαλλία, την Αλγερία, το Ιράν και τις ΗΠΑ. Τον Δεκέμβριο, εξαγόρασε την Catalent, μια εταιρεία ανάπτυξης και κατασκευής με έδρα το Νιου Τζέρσεϊ, έναντι 11,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αλλά ο αντίκτυπος της Novo στη Δανία είναι απόλυτος. Η χώρα έχει πληθυσμό που δεν αγγίζει ούτε τα έξι εκατομμύρια και οι οικονομικές επιτυχίες της εταιρείας βελτίωσαν και τα οικονομικά αποτελέσματα της χώρας.
Και η ζήτηση για τα φάρμακά της αυξάνεται διαρκώς. Το 2022, ο FDA κατέταξε τα φάρμακα σεμαγλουτίδης σε αυτά που βρίσκονται σε έλλειψη. Και ενώ η Novo κυριαρχούσε στην αγορά, η Eli Lilly με έδρα την Ιντιάνα κυκλοφόρησε τα δικά της φάρμακα GLP-1, Mounjaro και Zepbound. Πολλοί είπαν ότι η Δανία αντιμετώπιζε τον λεγόμενο «κίνδυνο Nokia» — τη μοίρα που έπληξε τη Φινλανδία όταν βασίστηκε ολόκληρη η οικονομία της στη Nokia και το πρωτοποριακό της smartphone, για να εξαφανιστεί όταν η Apple παρουσίασε το iPhone.
Στα τέλη του 2024, η κυβέρνηση Μπάιντεν ενέκρινε νομοθεσία που θα κάλυπτε τη σεμαγλουτίδη στα συστήματα Medicare και Medicaid για την απώλεια βάρους. Αυτό όμως μπορεί να αλλάξει επί κυβέρνησης Τραμπ, καθώς ο Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ υποστηρίζει ότι η παχυσαρκία και ακόμη και ο διαβήτης μπορούν να θεραπευτούν με «πειθαρχία και δίαιτα». Παρόλο που τα Χριστούγεννα, ο Ελον Μασκ, εμφανώς αδυνατισμένος, αυτοχαρακτηρίστηκε ως «Αγιος Βασίλης του Ozempic».
Τίποτα δεν έχει μεγαλύτερη σημασία για τη Novo από το να κάνεις καλές δουλειές στις ΗΠΑ. Αυτό απαιτεί από την εταιρεία να μάχεται τακτικά με τον ίδιο δαίμονα που αντιμετωπίζουν ακόμη και οι πιο ταπεινοί Αμερικανοί: ανατροπές στην υγειονομική περίθαλψη.
Η αγορά, επίσης, λειτουργεί με το δικό της τρόπο. Δεν την ενδιαφέρει ο διαβήτης, αλλά τα κέρδη και σύμφωνα με αναλυτές της αγοράς, τα φάρμακα για την απώλεια βάρους όπως το Wegovy θα αναδειχθούν, μέσα σε μία δεκαετία, «στη μεγαλύτερη φαρμακευτική κατηγορία» της ιστορίας, αξίας 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η ινσουλίνη θα έχει «φθίνουσα οικονομική σημασία» για τη Novo Nordisk.
Αυτό μπορεί να ήταν συναρπαστικό για τους επενδυτές, αλλά δεν ήταν αυτό που θα ήθελε να ακούσει ένας ασθενής με διαβήτη. Ηδη η Novo βρισκόταν υπό πίεση για την εξασφάλιση ενέσεων για ασθενείς με παχυσαρκία και διαβήτη τύπου 2, ενώ μείωνε την παραγωγή στυλό ινσουλίνης στη Νότια Αφρική. Χωρίς αυτά τα στυλό, οι διαβητικοί τύπου 1 έπρεπε να καταφύγουν σε δύσχρηστα φιαλίδια.
«Αυτό είναι εντελώς απαράδεκτο», για τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, που επισημαίνουν ότι «πιο προσοδοφόρα φάρμακα στις ίδιες συσκευές τύπου στυλό—GLP-1 όπως το Ozempic και το Wegovy— πωλούνται από τη Novo με πρωτοφανή ρυθμό σε χώρες υψηλού εισοδήματος. Αυτό έχει σαφώς εκτρέψει την ικανότητα παραγωγής στυλό ινσουλίνης, για να εξασφαλίσει κέρδη δισεκατομμυρίων εις βάρος των ατόμων που ζουν με διαβήτη».
Ο Γιόργκενσεν λέει ότι το δικό του προσωπικό ταξίδι συνδέεται με τον αγώνα για την απώλεια βάρους. «Ελεγα στον εαυτό μου, ότι αυτό οφείλεται πιθανώς στο ότι τρώω πάρα πολύ και δεν είμαι αρκετά δραστήριος». Αλλά επισημαίνει ότι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί. «Υπάρχει μια γενετική διάσταση, παράγοντες όπως ο τόπος κατοικίας, η οικονομική θέση, η κουλτούρα. Είναι πολύ απλοϊκό να το αποδίδουμε όλο σε μια κατάσταση που προκαλείται από τον εαυτό μας».
«Η ινσουλίνη εξακολουθεί να είναι μια πολύ σημαντική αγορά για εμάς», είπε. «Είμαστε αφοσιωμένοι σε αυτό το πεδίο. Ναι υπάρχει η παχυσαρκία και ο διαβήτης τύπου 2, αλλά δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ τα άτομα με διαβήτη τύπου 1. Τους το χρωστάμε. Δεν το βλέπουμε ως βάρος».
Ωστόσο τον ανησυχεί το γεγονός ότι ανταγωνιστικές εταιρείες αναπτύσσουν βιοομοειδή με την ινσουλίνη φάρμακα, που είναι φθηνότερα στην παραγωγή από την ινσουλίνη στη Novo.
Αλλά εξηγεί ότι «εάν οι ασθενείς καταλήξουν να βασίζονται σε αυτούς και αυτές οι εταιρείες δεν έχουν το ιστορικό και την τεχνογνωσία να φτιάξουν ένα προϊόν καλής ποιότητας, αν εμείς μεταφέρουμε την τεχνογνωσία μας αλλού, θα υπάρξει έλλειψη ινσουλίνης. Ποιος θα προμηθεύει τους ασθενείς και με ποια δέσμευση;».
«Με ανησυχεί που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν καταλαβαίνουν την αγορά. Εμείς στη Novo Nordisk δεν αποφασίζουμε τι πληρώνουν οι ασθενείς. Η πραγματικότητα είναι ότι, για εμάς, η τιμή της ινσουλίνης -αυτό που παίρνουμε- μειώθηκε πολύ γρήγορα. Εχουμε προγράμματα υποστήριξης για όσους δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τα προϊόντα μας ή δεν έχουν ασφάλιση», πρόσθεσε.
Και σημείωσε ότι δίνουν φάρμακα δωρεάν ή σε πολύ χαμηλές τιμές σε προσφυγικούς καταυλισμούς και εμπόλεμες ζώνες, αλλά και στις ΗΠΑ.
Εξέφρασε τον θυμό του για τις εταιρείες υγειονομικής περίθαλψης στις ΗΠΑ, που για κάθε δολάριο εσόδων της Novo από την πώληση ινσουλίνης, δίνουν τα 74 σεντς σε μεσάζοντες, χονδρεμπόρους και ασφαλιστικές εταιρείες.
«Η ιστορία μας, ο σκοπός μας, οι αξίες μας, είναι σε κίνδυνο», λέει ο Γιόργκενσεν.
Πηγή: Wired
