Cô người mẫu, công ty công nghệ Anh và cỗ máy chiến tranh Nga

Lượng thiết bị công nghệ cao trị giá 2,1 triệu USD do một công ty Anh sản xuất đã được bán cho một số doanh nghiệp Nga có liên hệ với quân đội, theo những tài liệu hải quan mà BBC News tiếp cận được.

Theo tài liệu hải quan, những ống kính máy quay sản xuất ở Anh này được vận chuyển bởi một công ty đăng ký tại Kyrgyzstan dường như do một người mẫu áo tắm điều hành.

Nhà sản xuất Beck Optronic Solutions của Anh, công ty từng tham gia vào việc chế tạo xe tăng Challenger 2 của Anh và tiêm kích F-35, khẳng định họ không vi phạm các lệnh trừng phạt, không thực hiện giao dịch nào với Nga và Kyrgyzstan, đồng thời cũng không có thông tin về những chuyến hàng nói trên.

Cuộc điều tra của chúng tôi đặt ra những câu hỏi về tính hiệu quả của những lệnh trừng phạt áp đặt lên Nga kể từ khi cuộc chiến ở Ukraine nổ ra.

Manh mối đã dẫn chúng tôi tới Valeria Baigascina, một cô gái 25 tuổi sinh ra tại quốc gia Trung Á Kazakhstan nhưng hiện đang sinh sống ở Belarus.

Baigascina là người mẫu bán thời gian, thường xuyên đăng tải về cuộc sống thượng lưu của mình trên mạng xã hội.

Trong vòng hai năm qua, cô ta đã tới Dubai, Sri Lanka và Malaysia.

Trên mạng xã hội, cô ta không có vẻ gì là giám đốc một doanh nghiệp đã chuyển lượng thiết bị trị giá hàng triệu đô la cho những công ty đang phải chịu lệnh trừng phạt ở Nga như kết quả điều tra chúng tôi có được từ các tài liệu hải quan.

Theo thông tin đăng ký ở Belarus, Baigascina là nhà sáng lập và giám đốc một công ty có tên Rama Group LLC.

Công ty này được thành lập vào tháng 2/2023, có địa chỉ ở thủ đô Bishkek của Kyrgyzstan – cách nơi ở của Baigascina tại Belarus hơn 3.700 km.

Cả hai quốc gia này đều thuộc Liên Xô cũ và có quan hệ thương mại mạnh mẽ với Nga.

Belarus hiện là đồng minh thân cận nhất của Nga ở châu Âu.

Theo số liệu thương mại, kể từ khi các lệnh trừng phạt đối với Nga được đưa ra vào tháng 2/2022, lượng xuất khẩu từ Anh tới Kyrgyzstan đã tăng hơn 300%.

Các chuyên gia nghi ngờ rằng một số hàng hóa thực ra đã được gửi tới Moscow.

Những tài liệu hải quan BBC thu thập được chỉ ra rằng Rama Group đã chuyển hai lô hàng thiết bị quang học công nghệ cao (có thể được sử dụng cho tên lửa, xe tăng và máy bay) tới Moscow.

Loại thiết bị này được liệt kê trên tờ khai hải quan là do Beck Optronic Solutions sản xuất ở thị trấn Hemel Hempstead, hạt Hertfordshire (Anh).

Công ty này sản xuất loại ống kính có độ chính xác cao được sử dụng trong các hệ thống giám sát và định vị mục tiêu.

Tuy một số ống kính của công ty được sử dụng trong lĩnh vực y tế và kỹ thuật, trang web của Beck cung cấp thông tin chi tiết về những ứng dụng rộng rãi của thiết bị này trong lĩnh vực quân sự và quốc phòng.

Ống kính và công nghệ quang học mà Beck Optronics rao bán được nêu rõ là loại mặt hàng không thể xuất khẩu hợp pháp sang Nga, hoặc cần sự cho phép của chính phủ Anh trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch nào.

BBC đã xác định, qua các tài liệu hải quan, tổng cộng sáu lô hàng được cho là do Beck sản xuất với tổng trị giá là 2,1 triệu USD đã được chuyển tới Moscow thông qua Rama và một công ty trung gian khác là Shisan LLC.

Vào tháng 12/2023 và tháng 1/2024, Rama Group đã chuyển hai lô hàng tự phân loại là “bộ phận xoay của camera” tới Moscow.

Hai lô này được chuyển tới Sol Group, một công ty có trụ sở ở Smolensk nằm cách Moscow 320 km về phía tây nam và đang chịu lệnh trừng phạt của Mỹ.

Hiện chưa rõ tuyến đường quốc tế của những lô hàng này, nhưng tài liệu hải quan cho thấy một số lô hàng thực ra đã xuất phát từ Thái Lan.

Shisan LLC, một công ty khác của Kyrgyzstan, chịu trách nhiệm vận chuyển bốn lô hàng khác của Beck Optronics có trị giá 1,5 triệu USD.

Trong số này, hai lô hàng có chứa "ống kính camera hồng ngoại sóng ngắn" đã được chuyển tới Ural Optical & Mechanical Plant, một công ty ở Nga sản xuất các thiết bị định vị của bom và đang chịu lệnh trừng phạt do có liên hệ với quân đội Nga.

Rama Group và Shisan có cùng một địa chỉ ở Bishkek – một tòa nhà hiện đại năm tầng tại khu vực phát triển của thành phố.

Tuy nhiên, khi tới đây, chúng tôi được thông báo rằng Valeria Baigascina đang đi công tác nước ngoài.

Chúng tôi tìm thấy số điện thoại của Baigascina qua những bài đăng trên mạng xã hội và đã chuyển lời cáo buộc tới cô ta.

Baigascina nói rằng mình là nhà sáng lập của công ty nhưng đã bán nó đi vào tháng Năm.

Cô ta phủ nhận các cáo buộc, nói rằng khi mình còn sở hữu công ty, “không có bất cứ thứ gì như vậy được cung cấp”. Nói rồi cô cúp máy.

Sau đó, cô ta gửi email nói rằng những lời cáo buộc của chúng tôi là “ngớ ngẩn” và dựa trên “thông tin sai sự thật”.

Sau khi tìm tòi, chúng tôi thấy rằng vào tháng Năm, Baigascina đã bán Rama Group cho người bạn thân Angelina Zhurenko, người điều hành một công ty bán đồ lót ở Kazakhstan.

Zhurenko nói với chúng tôi: “Các hoạt động thương mại được thực hiện hoàn toàn nằm trong khuôn khổ pháp luật của Kyrgyzstan. Công ty [Rama Group] không vi phạm bất kể điều cấm nào. Bất kỳ thông tin nào khác đều là sai sự thật.”

Giám đốc của công ty trung gian còn lại, Shisan, được liệt kê là Evgeniy Anatolyevich Matveev.

Chúng tôi đã đưa ra những lời cáo buộc với ông ta qua email.

Ông ta nói rằng thông tin chúng tôi có là “sai” và ông ta điều hành “một doanh nghiệp chỉ cung cấp những mặt hàng dân sự được sản xuất ở các nước châu Á.”

Ông ta nói tiếp: “Điều này không vi phạm pháp luật ở quốc gia tôi đang làm việc, và không liên quan gì tới các lệnh trừng phạt của Mỹ, vì không thể nào cấm thương mại tự do đối với những hàng hóa châu Á đã sẵn sàng để bán và phân phối.”

Không có bằng chứng cho thấy Beck Optronics biết về những chuyến hàng này hoặc việc ống kính của hãng cuối cùng đã được chuyển tới Nga.

Công ty này nói với chúng tôi rằng họ không liên quan gì tới những chuyến hàng đó:

“Beck không giao bất kỳ thứ gì vi phạm hệ thống kiểm soát xuất khẩu của Anh hoặc bất kỳ lệnh trừng phạt nào được áp dụng tại Anh. Công ty không thực hiện bất kỳ giao dịch nào với bất kỳ bên hay công ty nào ở Nga, Kyrgyzstan, hoặc Thái Lan, [cũng] không có thông tin nào về việc có bất kỳ lô hàng nào cuối cùng có thể đã được chuyển tới bất kỳ nơi nào trong những điểm đến này và chưa bao giờ vận chuyển bất cứ thứ gì tới những điểm đến này.”

Beck tin rằng một số thiết bị được liệt kê không phải do họ sản xuất và thông tin trong những tài liệu hải quan nói trên là sai.

Tuy nhiên, ngoài những khoản xuất khẩu bị cáo buộc nói trên, còn những lô hàng từ hàng loạt nguồn khác.

Tổ chức tư vấn an ninh C4ADS trụ sở tại Washington đã phân tích các tài liệu hải quan. Theo đó, Shisan đã chuyển 373 lô hàng tới Nga thông qua Kyrgyzstan trong khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng 12/2023.

Trong số đó, 288 lô hàng có chứa các mặt hàng thuộc mã hải quan “'vật phẩm chiến trường ưu tiên cao”.

Cũng trong khoảng thời gian sáu tháng này, Rama Group đã chuyển tổng cộng 1.756 lô hàng tới Nga.

Trong số đó, 1.355 lô hàng có chứa các mặt hàng nằm trong danh mục “'vật phẩm chiến trường ưu tiên cao”.

Những lô hàng gần đây của Rama, gồm các thiết bị điện tử của các công ty Mỹ và Anh, được chuyển tới cho Titan-Mikro, một công ty của Nga đã chịu lệnh trừng phạt của Mỹ từ tháng 5/2023 do vận hành trong ngành quân sự của Nga.

“Khi họ bán những công nghệ này cho một khách hàng mà có thể là ở Nga, họ nên hiểu rằng đó là để giết người,” bà Olena Tregub từ NAKO, tổ chức chống tham nhũng độc lập ở Ukraine, nói.

Bà cảnh báo rằng những lỗ hổng trong mô hình lệnh trừng phạt đang gây ra chết chóc.

“Nếu không có những công nghệ đó, những vũ khí đó sẽ không bay được. Những bộ não của tên lửa đạn đạo, những bộ não của drone tự sát, được chế tạo từ công nghệ phương Tây,” bà nói.

Giới chức quốc tế nhận thức được vai trò của Kyrgyzstan trong việc lách các lệnh trừng phạt.

Vào tháng Tư, Ngoại trưởng Anh khi đó là ông David Cameron đã tới Bishkek và kêu gọi chính quyền Kyrgyzstan làm nhiều hơn để siết chặt việc tuân thủ các lệnh trừng phạt.

Tổng thống Kyrgyzstan đã bày tỏ sự tự tin rằng chuyến thăm chính thức của ông Cameron tới Kyrgyzstan sẽ “tạo xung lực mới cho mối quan hệ hợp tác đa phương giữa Kyrgyzstan và Anh.”

Ông David O'Sullivan, đặc phái viên Liên minh châu Âu phụ trách về việc triển khai các lệnh trừng phạt, nói với chúng tôi rằng nỗ lực triệt phá “những mạng lưới thu mua trái phép” vẫn đang được thực hiện, và rằng “các công ty đang được yêu cầu thực hiện các hoạt động thẩm tra để nắm rõ thông tin về người dùng cuối và đích đến cuối cùng của ‘những vật phẩm chiến trường’.”