'Beni artık aramayın': Özgürlük için Çeçenistan'dan kaçan kadınlar

19 yaşındaki Liya Zaurbekova Moskova'daki bir polis karakolunda mahsur kalmıştı. Babası ve diğer erkek yakınları, onu zorla memleketi Çeçenistan'a götürmek için dışarıda bekliyordu.

Polisin kendisini teslim etmesinden korkuyordu ve yardım talebiyle kadın hakları savunucusu Svetlana Anokhina'ya mesaj atıp yardım istedi.

Svetlana "Ondan çabucak karakolda neler olduğunu anlattığı bir yardım çağrısı videosu çekmesini istedim" diyor.

Liya, çektiği videoda, fiziksel ve psikolojik baskı yüzünden evden kaçtığını söylüyor.

Svetlana mesajı internette paylaştı ve gazeteciler ve eylemciler Liya'yı koruması için polise baskı yapmak üzere toplandı.

Bu arada Liya, arka kapıdan Svetlana'nın gönderdiğ bir avukatla birlikte çıktı, Moskova'da bir havaalanına gittiler. Bir uçağa bindi ve güvenli bir yere kaçtı.

Bir hafta sonra Liya sosyal medyada bir başka video yayımlayıp "Şu anda güvendeyim. Lüften beni artık aramayın" dedi.

Liya saklandığı yerden BBC 100 Kadın'a bir sesli mesaj atıp, neden çaresizce kaçmak zorunda kaldığını anlattı.

"Ayrılma kararım, özgürlük ve kendini gerçekleştirme arzusu içindi. Okumak, çalışmak ve bağımsız yaşamak istiyordum. Çeçenistan'da kalsaydım hayallerimin peşinden gidemezdim.

"Çeçenistan'da erkekler, kadınların onlara tabi olması gerektiği inancıyla yetişiyor.

"Babam hep anneme ne yapacağını söylerdi ve o da sorgulamadan uymak zorundaydı. Kendim için bunu istemedim."

Putin'in önemli müttefikinin yönetiminde

Liya'nın bu yılın Mayıs ayındaki kaçışı, dikkatleri Svetlana Anokhina'nın çalışmalarına çekti. Kurduğu Marem grubuna sonraki 15 gün içinde 35 yardım talebi geldi.

Marem, Kuzey Kafkaslar'da aileleri tarafından şiddetten kaçtığını söyleyen gençlere hukuki ve psikolojik destek için kuruldu.

Svetlana'nın kendisi Dağıstanlı. Ancak güvenlik güçlerinin 2021'de kurduğu kadın sığınma evini basmasından sonra Rusya'yı terk etti.

Marem'e gelen yardım isteklerinin pek çoğu, 2007'den bu yana, Rusya lideri Vladimir Putin'in başlıca müttefiklerinden Ramazan Kadirov'un yönettiği, muhafazakâr bir cumhuriyet.

Çok eşlilik Rusya'da yasaklı olsa da Kadirov 2018'de Çeçen erkeklerin dörde kadar kadınla evlenebileceğini söyledi. Kadınları başörtüsü takmaya teşvik etti ve zorla evliliklere izin vermekle suçlanıyor.

Ancak eylemciler, Rus liderine sadakatinin Kadirov'u dokunulmaz kıldığını söylüyor.

Svetlana "Çeçenistan'daki bir insan özgür değil ve oradaki bir kadın üç kez daha az özgür" diyor.

"İnsanlar Kuzey Kafkasya'daki bir kadından, özellikle de Çeçenistan'daki bir kadından ne bekliyor? Sadık olmalı. Bencil olmamalı. Sessiz ve uyumlu olmalı.

"Genellikle 12 yaşında okuldan alınıyorlar. Çalışmalarına izin verilmiyor. Daha çok sayıda kadının evlerinden ayrılmasına izin verilmiyor."

Sosyal medya bazı kadınların kendilerini ifade edebilmeleri için hayati önemde bir araç haline geldi. Marem de sık sık Instagram ve Telegram'dan mesaj alıyor. Bir dizi soruyla karşılık veriyorlar ve en ciddi vakalarda tahliye de planlanıyor.

Bu genellikle gizli yapılıyor ama Liya'nınki gibi vakalarda kamuoyu önünde yaşanması gerekli.

Svetlana "Bazı vakalarda sosyal medyada paylaşım yapmadan, internet faaliyeti, olay yerine koşan gazeteciler ve bloggerlar olmadan, yardım edemeyiz" diyor.

Svetlana genç bir kadının "çoğunlukla sessizce yakınlarına geri verileceğini" belirtiyor. "Hiçbir avukat onları savunmayacaktır. Sadece ailesine teslim edilecek ve ortadan kaybolacak."

Çeçenistan'dan binlerce kilometre uzaklıktaki kadınlar da bazen güvende değil. Kız çocukları evden kaçarak ailelerine onursuzluk getirmiş gibi görülüyorlar ve ısrarla bulunmasına çalışılıyor.

'Özgür bir kadın' olarak yaşam

Kaçışını kamuoyu ile paylaşan ilk kadınlardan biri Aminat Lorsanova'ydı.

26 yaşındaki Aminat, ailesini 2019'da dördüncü denemesinde terk etti. İki yıl sonra aile içi şiddet kurbanı olduğunu iddia ettiği bir video yayımladı.

Şimdi Batı Avrupa'da yaşıyor ve iltica başvurusu kabul edildi.

"Çeçenistan'daki ataerkil tiranlıktan kaçtım. Kadınların yaşamın her alanında kontrol edildiği radikal derecede saldırgan bir ataerkil yapı."

Yıllarca saklandıktan sonra şimdi "özgür bir kadın" olarak yaşama başlıyor.

"Özgürlük yanlış hiçbir şey yapmamış olduğunuzda saklanmak zorunda kalmamak" diyor.

"Özgürlük aynı zamanda yargılanmaktan ve tehdit edilmekten korkmamanız."

Ama Çeçenistan'dan kaçmaya çalışan her kadının hikayesi mutlu sonla bitmiyor.

Sahte suç ihbarları

Seda Suleymanova ailesini 2022'de, 25 yaşındayken terk etti ve 2000 kilometre kuzeyde, St Petersburg'da Lena Potyaeva'yla aynı evde yaşamaya başladı.

Lena "Anında bağ kurduk. Çok sportif biriydi. Kayakta iyiydi" diyor.

Lena, Seda'dan bahsederken geçmiş zaman kipini kullanmaktan kaçınıyor ama yaşananlar, arkadaşlarına Seda'nın erkek yakınları tarafından öldürüldüğü korkusunu getirdi.

Her şey Seda'nın bir kafede iş bulmasıyla başladı. Ailesi bir şekilde öğrendi ve bir gün kuzeni kafenin kapısından içeri girdi.

Güvenlik kamerası görüntülerinde Seda, oturup başını eğerek kuzeninin konuşmasını dinlerken görülüyor.

"Yaptıklarınla bizi utandırıyorsun" diyor.

"Nerede yaşıyorsun şimdi? Bana adresini ver. Poliste büyük karmaşa yarattık. Burada ve Moskova'da. Seni arıyorduk."

Kuzeni Seda'yı götürmedi, ancak eylemciler sadece ülkeyi terk ederse güvende olacağı uyarısında bulundu.

Lena "Başta gitmeye istekliydi ama sonra şüpheleri oluştu ve Rusya'da kalmaya karar verdi" diyor.

"Yabancı bir ülkede, kimsenin yardımı ve desteği olmadan yeni bir hayata başlamak, yapmak istediği bir şey değildi."

Bir sonraki sefer, Seda'yı aramaya gelen polis oldu.

LGBTQ+ toplumuna ve bölgedeki risk altında kadınlara yardımcı olan Kuzey Kafkasya SOS Kriz Grubu'nun Başkanı David Isteev'e göre 2023'ten bu yana aileler kızlarını uydurma ithamlarla suçladı ya da tanık olarak adlarını verdi.

"Genelde anne ya da bir başka yakın, Çeçen polisine ihbarda bulunuyor, para ya da mücevherlerinin kaybolduğunu söylüyorlar ve polis soruşturması kapsamında Rusya genelinde polis genç kadını sorgu için gözaltında tutabiliyor."

"Daha sonra, suçun işlendiği iddia edilen yerin polisine devrediyorlar. Yerel polis de daha sonra ailelere geri veriyor."

'Seda nerede?'

Seda'nın da başına bu gelmiş gibi görünüyor.

Lena, Seda'nın 2023'te St Peterburg'daki bir polis karakolunda kaybolduğunu söylüyor.

Bir ay sonra da Çeçenistan İnsan Hakları Komisyon üyesi Mansur Saltoyev tarafından Telegram'da paylaşılan bir videoda görüldü. Takipçilerine Seda'nın "güvende" olduğu garantisini verdi ve eylemcileri sahte bilgiler yaymakla suçladı.

St Petersburg'da çekilen fotoğraflarında Seda kot pantolonlu, kısa kızıl saçlarıyla gülümserken görülüyor. Çeçenistan'daki görüntüsü ise çok farklı. Uzun, siyah bir elbiseyle başörtüsü var ve Soltayev'in bir adım arkasında, yere bakarak yürüyor.

Seda'nın St Peterburg'daki arkadaşlarından hiçbiri şimdiye dek ondan haber alamadı.

'Seda Nerede?' diye soran bir kampanya başlattılar ve en nihayetinde bir cinayet soruşturması başlatıldı. Şubat ayında resmen kayıp kişi olarak aranmaya başlandı.

Lena "Hala Seda'yı ölü ya da sağ bulamadılar. Bu işin sonuna kadar konuşmaya devam edeceğim" diyor.

"Seda Suleymanova ya serbest kalacak ya da herkes sağ olduğunu görecek. Öldürülmüşse de, adalet için, sorumlular cezalandırılana kadar mücadele edeceğim."

BBC 100 Kadın, yorum almak için Çeçen ve Rus makamlarıyla temasa geçti, ancak yanıt alamadı.

İnsan Hakları Komisyon üyesi Mansur Soltayev Haziran'da Çeçen parlamentosuna sunduğu yıllık raporda, ofisinin 2023'te Çeçenistan'da tek bir insan hakkı ihlali olduğuna dair bir kanıt bulamadığını söyledi.