Zašto Izrael i dalje gradi naselja na Zapadnoj obali

Pol Ordžejn i Malkolm Bejlen

Na okupiranoj Zapadnoj obali, u više od 130 naselja živi oko pola miliona Jevreja, ne računajući Istočni Jerusalim.

Ona je, procenjuje se, i dom tri miliona Palestinaca.

Palestinske i jevrejske zajednice uglavnom su odvojene jedne od drugih.

Ova kontroverzna naselja Ujedinjene nacije decenijama smatraju nelegalnim, što je stav koji je potvrdila odluka Međunarodnog suda pravde (MSP) iz jula 2024.

Zašto onda Izrael nastavlja da ih gradi?

Šta su izraelska naselja?

Naselja su zajednice koje je podigao Izrael na teritoriji zauzetoj u Šestodnevnom ratu 1967. godine.

To su Zapadna obala, Istočni Jerusalim i Golanska visoravan.

Zapadnu obalu i Istočni Jerusalim je prethodno okupirao Jordan posle Arapsko-izraelskog rata iz 1948-49. godine.

Izrael je osnovao i naselja u Pojasu Gaze, zauzetom od Egipta u ratu iz 1967. godine, ali ih je ukinuo kad se povukao sa teritorije 2005. godine.

Izgradio je naselja i na Sinajskom poluostrvu, takođe zauzetom od Egipta 1967. godine, ali ih je uklonio 1982. godine u sklopu mirovnog sporazuma sa Kairom.

Ova naselja raspršena su po Palestinskoj teritoriji i čuvaju ih izraelske trupe.

To ih čini nepristupačnim za većinu običnih Palestinaca sem ukoliko ih ne angažuju izraelske kompanije da rade u naseljima.

Naselja na Zapadnoj obali ne treba da se mešaju sa stražama.

Naselja se smatraju ilegalnim po međunarodnom, ali legalna po izraelskom pravu.

Straže su ilegalne prema izraelskom pravu, podignute bez odobrenja izraelske vlade.

Ko vlada Zapadnom obalom?

Godine 1993. i 1995, Izrael je potpisao sporazume u Oslu sa Palestincima, koji su doveli do osnivanja privremene vlade poznate kao Palestinska uprava na Zapadnoj obali i u Gazi.

Iako Palestinska uprava vlada u velikim palestinskim gradovima, Izrael zadržava skoro isključivu kontrolu nad 60 odsto Zapadne obale (poznatu kao Oblast C), predsedavajući nad agencijama za sprovođenje reda i zakona, planiranjem i izgradnjom.

Koliko su velika naselja?

Naselja umnogome variraju po veličini: neka imaju samo nekoliko stotina ljudi, dok su druga dom za desetine hiljada Izraelaca.

Skorašnji izveštaj Visokog komesarijata za ljudska prava Ujedinjenih nacija pokazao je da je između 1. novembra 2022. i 31. oktobra 2023. godine podignuto ili odobreno oko 24.300 stambenih jedinica u okviru izraelskih naselja u oblasti C na Zapadnoj obali.

To je najviše otkako se vodi evidencija od 2017. godine.

Ova cifra obuhvata oko 9.670 novih stambenih jedinica u Istočnom Jerusalimu.

Satelitski snimci takođe pokazuju kako su naselja vremenom rasla.

Na primer, 2004, godine, nasilje Givat Zev imalo je oko 10.000 ljudi.

Sada ima 17.000.

Proširilo se na zapad, izgrađeni su novi domovi, sinagoga i tržni centar.

Najveće, Modin Ilit, ima 73.080 ljudi.

Proteklih 15 godina, njeno stanovništvo se utrostručilo.

Ove podatke sakupio je Mir sada (Peace Now), grupa aktivista koja se protivi naseljima.

Zašto Jevreji žele da žive na Zapadnoj obali?

Neki se odlučuju da se presele u naselja zato što subvencije izraelske vlade znače da je stanovanje jeftinije, tako da mogu da priušte bolji kvalitet života.

Drugi se tamo sele da bi živeli u strogo verskim zajednicama i veruju na osnovu njihovog tumačenja hebrejske Biblije da im Bog daje za pravo da se tu nasele.

Trećina naselja su ultra-ortodoksna.

Ove zajednice često imaju velike porodice i obično su siromašnije, tako da kvalitet života i ovde igra veliku ulogu.

Ali neke zajednice veruju u naselje kao ideologiju - da imaju pravo da žive tamo, jer veruju da je to drevna jevrejska teritorija.

Doseljenici na Zapadnu obalu potpadaju pod izraelsku civilnu vlast i imaju vlastite puteve i saobraćajne veze.

Palestinci na toj teritoriji, međutim, potpadaju pod izraelsku vojnu upravu i stoga moraju da prolaze kroz izraelske vojne kontrolne punktove.

Mnogi doseljenici su naoružani i vršili su smrtonosne napade na palestinske civile.

U avgustu su SAD uvele sankcije izraelskoj doseljeničkoj grupi Hašomer Još i civilnom pripadniku obezbeđenja Jicaku Levom Filantu, usred sve žešćeg nasilja doseljenika nad Palestincima.

SAD su optužile Filanta da je postavio blokade puteva i organizovao patrole ranije ove godine kako bi „proganjao i napadao Palestince na njihovoj zemlji i silom ih proterivao sa nje."

One su takođe rekle da je Hašomer Još ogradio palestinsko selo Kirbet Zanuta, sprečavajući raseljene stanovnike da se vrate vlastitim domovima.

„Ekstremističko doseljeničko nasilje na Zapadnoj obali izaziva veliku ljudsku patnju, narušava izraelsku bezbednost i podriva mogućnost mira i stabilnosti u regionu.

„Od ključne je važnosti da vlada Izraela pozove na odgovornost svakog pojedinca i entitet odgovoran za nasilje nad civilima na Zapadnoj obali", navodi se u saopštenju američkog Stejt departmenta.

Kakva je politička podrška naseljima?

Posle Arapsko-izraelskog rata iz 1967. godine, izraelski političar Jigal Alon izradio je politički plan sa ciljem povećanja izraelske bezbednosti dok se istovremeno minimizuju dodaci izraelskoj arapskoj manjini.

Alonov plan, kako je postao poznat, bio je zasnovan na doktrini da je izraelski suverenitet nad velikim delom teritorija pod izraelskom okupacijom neophodan za odbranu Izraela.

Od rata iz 1967. godine, svaka izraelska vlada nastavljala je da širi doseljeničko stanovništvo na okupiranoj teritoriji.

Aktuelna izraelska vlada je snažno ohrabrivala naselja.

Kao njegova do sada najdesničarskija i najnacionalističkija vlada, ona je otvoreno najavila nameru da udvostruči broj doseljenika na jedan milion, a na ključne položaje u kabinetu postavljeni su dugogodišnji doseljenički aktivisti.

U aprilu je izraelski Kanal 12 javio da je izraelski ministar finansija Bezalel Smotrič počeo da se zalaže za početak procesa legalizacije 68 ilegalnih straža na Zapadnoj obali.

Neke su već retroaktivno odobrene.

Šta kaže međunarodno pravo?

Većina zemalja u UN i EU tvrde da izraelska naselja na Zapadnoj obali krše međunarodno pravo.

Prema rezolucijama UN, naselja su bila ilegalna i 1979. i 2016. godine, a Međunarodni sud pravde (MSP) u julu je saopštio da izraelska okupacija Palestinskih teritorija krši međunarodno pravo, u revolucionarnoj sudskoj odluci.

MSP je rekao da Izrael mora da prekine doseljeničke aktivnosti na okupiranoj Zapadnoj obali i u Istočnom Jerusalimu i okonča „ilegalnu" okupaciju tih oblasti i Pojasa Gaze što je pre moguće.

Kao odgovor na to, izraelski premijer Benjamin Netanjahu je rekao da je sud doneo „odluku zasnovanu na lažima".

Savetodavno mišljenje suda nije pravno obavezujuće, ali i dalje nosi značajnu političku težinu.

Mnoge vlade takođe smatraju da su izraelska naselja protivna Četvrtoj ženevskoj konvenciji iz 1949. godine.

U njenom Članu 49. se navodi da „okupacione snage ne smeju da deportuju ili sele delove vlastitog civilnog stanovništva na teritoriju koju okupira."

Izrael negira da su njegova naselja ilegalna.

Izraelska vlada je 2012. godine objavila izveštaj komisije Levija, koji nije priznao da se Četvrta Ženevska konvencija odnosi na Zapadnu obalu.

U izveštaju se tvrdi da Zapadna obala nikad nije bila legitimni deo nijedne arapske države i da je zakonsko pravo jevrejskog naselja na tom mestu, koje je priznala Liga nacija za Palestinu iz 1922. godine, zagarantovano poveljom UN-a.

BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.

Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na [email protected]