Anayasa Mahkemesi

Bu çalışma,  mülkiyet hakkının ihlaline ilişkin Anayasa Mahkemesi'ne yapılan bireysel başvurularda Mahkemenin yaklaşımını konu almaktadır.

The aim of this paper is to investigate the approach of the Turkish Constitutional Court towards individual applications regarding violation of right of property.

Anayasa Mahkemesi 17.03.2011 tarihinde 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 713.maddesinin 2.fıkrasında yer alan “ölmüş” sözcüğünün oybirliği ile iptaline karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi’nin bu kararıyla ölen bir kişinin mirasçıları, tapuda intikali gerçekleştirmemiş olsalar bile, yirmi yıl boyunca devam eden ve belirli nitelikleri de taşıyan zilyetliğe itiraz edebilir hale gelmişlerdir. Şu halde, mirasçıların mülkiyet hakkının devamına ilişkin çıkarı, olağanüstü kazandırıcı zamanaşımı kurumunun kabulüne götüren tasfiye amacına ağır basmaktadır. Bu durum, bir bakıma, özel çıkarın kamu yararına tercih edilmesi anlamına da gelmektedir.
Çalışmamızda Anayasa Mahkemesi’nin ilgili iptal kararını ele aldık. Belirtelim ki hukukta görülen her şey bir amaçtan doğmuştur; bu amacı gerçekleştirebilmek için de varlığını sürdürmektedir. Amaç belirlemek her şeyden önce hukuk politikası olarak kanun koyucuya, uygulamada ise mahkemelere yol gösterici olacaktır. Kanımızca kanun koyucunun ihdas etmiş olduğu bir etki Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı ile birlikte ortadan kaldırılmış bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında konunun bir medeni kanun hükmünün bir fıkrasında yer alan bir sözcüğün hükümden çıkarılması olarak görülmesi mümkün değildir.

Bu makalenin amacı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)'nin müebbet hapis cezaları üzerine geliştirdiği içtihatları ve bunların şüpheli, sanık ve suçluların iadesi üze-rindeki etkilerini açıklamak ve Türk hukuku bakımından konunun önemini tartışmaktır. Bu amaçla, ilk olarak iade ile ilgili uluslararası insan hakları materyalleri incelenecek, ardın-dan, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)'nin 3. maddesinin sağladığı korumanın kapsa-mı iade açısından değerlendirilecektir. Daha sonra, müebbet hapis cezalarının iade talebine engel teşkil edebileceği durumlar AİHM'nin içtihatları ışığında tartışılacaktır. Son olarak, müebbet hapis cezaları ve iade üzerine Avrupa düzeyinde yaşanan gelişmelerin Türk hukuku bakımından önemi üzerinde durulacaktır.

Benzer olay(lar)dan kaynaklanan uyuşmazlıklarda Yargıtay daireleri ile mahkemeler arasındaki yorum ve içtihat farklılıklarının hak ihlallerine yol açıp açmadığı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesi (AYM) kararlarıyla birlikte değerlendirilecektir.

Yirminci yüzyılın son çeyreğinden günümüze "Yargı", tarih boyunca eşine rastlanamayacak bir şekilde siyaset sahnesinde rol almaya başlamıştır. Geç keşfedilmiş güvenilir liman olarak görülen anayasa yargısı ise bu anlamda ön plana çıkmaktadır. Literatürde bu olguya dikkat çeken yayınlar arttığı gibi içinde bulunduğumuz zaman dilimini "anayasa yargısının altın çağı" olarak adlandıranlar da çıkmıştır. Birleşmiş Milletlere kayıtlı devletlerin yüzde seksenini aşkınının anayasal sistemlerinde anayasa yargısına yer vermeleri, ilk bakışta abartılı gelebilecek bu ifadeleri doğrular niteliktedir. Anayasa Yargısına teveccühün bu denli artması, hesap verebilir bir organ olmayan anayasa yargısı mercilerine yönelik endişeleri de beraberinde getirmiştir. Çağımızın meşruiyet membaı olarak tesmiye edebileceğimiz demokrasiden beslenmeyen bu kuvvet, aslında demokratik meşruiyet kavramına meydan okuyabilme nüvelerini de barındırmaktadır. Anayasacılık ile demokrasi arasındaki kadim karşıtlığın "anayasal demokrasi" kavramıyla teorik düzlemde aşılması ve anayasa yargısı vasıtasıyla da pratikte uygulanması, meşruluk krizi olmadığı gibi görünse de anayasa yargısına itirazlar da yükselmektedir. Tarihten günümüze meşruiyetin seyri, anayasa yargısının ortaya çıkışı ve demokrasiyle ilişkisi nihayetinde de anayasal demokrasinin sağlıklı işlemesine katkı sunan anayasa yargısının sınırlarını muhkem kılmaya yönelik önerilerimizi içeren bu çalışma doktora tezimin gözden geçirilmiş halidir.(

Anayasalcılık bir bağlamda, kamu gücünün keyfî kullanımından, yasal ve hemen her alanda yargısal denetime tabi olarak kullanılmasına doğru evrilen bir tarihsel süreç olarak tasvir edilebilir. Bu nedenle modern anayasal sistemlerde kamu gücü ile tesis edilen her türlü işlem ve eylemin yargı denetimine tâbi olması kural, belirli işlem ve eylemlerin bu denetimden muaf tutulması ise istisnadır.  Bunun yanında modern hukuk sistemlerinin en mühim fonksiyonlarından biri de, şiddetin hukuk kişileri arasındaki ilişkilerden tamamen yalıtılmış olmasıdır. Bu bakımdan şiddet kullanma ruhsatı ancak yasal sınırlar ölçüsünde kamu organlarına ve ajanlarına verilmiş ve bu kullanımın kati meşru nedeni olarak kamu yararı belirlenmiştir. Benzer şekilde kamu organları tarafından fiziksel şiddet kullanma yasağı birçok açıdan kural, şiddet kullanımı ise istisnadır. Hukuk kişileri arasındaki ilişkilerde şiddet kullanımına müsaade eden istisnalar yargısal muafiyet istisnalarına nazaran çok daha sınırlı sayıdadırlar. Ceza hukuku yazınında hukuka uygunluk halleri başlığı altında yer alan bir grup özel vaziyetin dışında bu duruma yönelik düzenlemelerle sık karşılaşılmaz. Denilebilir ki, şiddet kullanımının kamusal organlar tekelinde bırakılmasına yönelik tutuculuk yine modern devletin tarihsel uğraklarından biri olarak belirir.
Anayasa Mahkemesi (“AYM”) tarafından yakın tarihte verilen bir karar  yukarıda zikredilen durumların ulusal hukuk dogmatiğinde işgal ettiği yerin idraki açısından oldukça ilgi çekicidir. İlgili karar, kamuoyunda ve ulusal basında “Sivillere Yargı Muafiyeti”  başlığı ile tartışılan bir Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnamesi normunun anayasallık denetimine ilişkindir. Bu yazıyla, anılan kararın anayasa hukuku ve ceza hukuku bakımından incelenmesi amaçlanmaktadır.

Anayasa Mahkemesinin (AYM) norm denetimi, siyasi partilerin mali denetimi, yasama dokunulmazlığının kaldırılması ve milletvekilliğin düşmesi kararlarının denetlenmesi kapsamında verdiği kararlar için herhangi bir denetim yolu öngörülmüş değildir. Bireysel başvuru ve siyasi partilerin kapatılması kapsamında verilen kararlar hakkında ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) vasıtasıyla teoride tam fakat pratikte sınırlı bir denetim söz konusudur. Yüce Divan yargılaması kapsamında verilen kararlar içinse AYM’nin kendisine yeniden inceleme başvurusu yapılabilme imkânı tanınmıştır. AYM’nin kararları hakkında bir denetim eksikliği söz konudur. Öncelikle belirtmek gerekir ki AYM kararlarının denetimden mahrum olması, asıl gayesi denetim olan anayasacılık felsefesine ve kuvvetler ayrılığı ilkesine aykırıdır. Buna rağmen AYM kararlarını denetimden mahrum bırakmanın haklı bir gerekçesinin olup olmadığını irdelemek gerekir. AYM kararlarının denetimden mahrum bırakılması hukuk düzeninde hukuki kesinliği sağlama zorunluluğundan kaynaklanmaktadır.
AYM’ye nihai ve kesin karar verme yetkisi tanınmak suretiyle uyuşmazlık konusu şey sürekli yargılama tehdidi altında tartışmaya açılmayacak ve hukuki kesinliği sağlamak suretiyle hukuki barış ve istikrar sağlanmış olacaktır. Bununla birlikte AYM kararlarının hukuki kesinlik ilkesine ne kadar riayet ettiğinin ve nihai ve kesin karar verme yetkisinin niçin AYM’ye verildiğinin ortaya konulması gerekir. Çalışmada mevzubahis konular ele alınmıştır.

I. KİTAP: İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI VE AVRUPA

KONSEYİ

1. Bölüm: İnsan Hakları Hukukunun Temel Özellikleri

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

2. Bölüm: Avrupa Konseyi Çerçevesinde İnsan Haklarını Koruma

Sistemi

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

II. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE GARANTİ EDİLEN

HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

1. Bölüm: Yaşam Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

2. Bölüm: İşkence ve Kötü Muamele Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Gülden Çamurcuoğlu

3. Bölüm: Kölelik ve Kulluk Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

4. Bölüm: Kişi .zgürlüğü ve Güvenliği

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

5. Bölüm: Adil Yargılanma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

6. Bölüm: Suç ve Cezaların Kanuniliği ve Geçmişe Yürütülmemesi İlkesi

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

7. Bölüm: Özel ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

8. Bölüm: Din ve Vicdan Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

9. Bölüm: İfade Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

10. Bölüm: Örgütlenme Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

11. Bölüm: Evlenme ve Aile Kurma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

12. Bölüm: Etkili Başvuru Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

13. Bölüm: Ayrımcılık Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

14. Bölüm: Olağanüstü Halde Yükümlülük Azaltma

Prof. Dr. İlyas Doğan

15. Bölüm: Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

16. B.lüm: Hakkın Sınırlanmasının Sınırı

Prof. Dr. İlyas Doğan

III. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE ANAYASA

MAHKEMESİNDE YARGILAMA USULLERİ

1. Bölüm: AİHM’nin Yapısı, Yargılama Usulü ve Kararlarının İnfazı

Prof. Dr. İlyas Doğan

2. Bölüm: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Do.. Dr. Bülent Algan

Makalede cezasızlık sorununun anlamı, ulusal hukuktaki normatif dayanakları ve Anayasa Mahkemesinin bu soruna olan katkısı ele alınmaktadır. Yöntem olarak karşılaştırmalı metot kullanılmaktadır. Ulaşılan sonuç, Anayasa Mahkemesinin, İnsan Hakları Mahkemesinin konuyla ilgili yaklaşımını soyut olarak benimsediği; fakat temel ilkeleri somutlarken hataya düştüğü ve cezasızlık sorununu çözmek için yeterince etkili olamayabildiğidir. Anahtar Kelimeler Cezasızlık, bireysel başvuru, Anayasa Mahkemesi, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi, ağır insan hakları ihlalleri
***

The article discusses the meaning and the normative bases of the concept of impunity in national law and questions whether there exists a contribution of the Turkish Constitutional Court (TCC) to the issue. The conclusion reached is that the TCC has failed to properly solve the problem of impunity and that the jurisprudence in the concrete cases of the TCC is incompatible with the case-law of the European Court of Human Rights, although those are consistent with each other with regards to principles.

Adil yargılanma hakkı, yargılamanın etkin ve hakkaniyetli bir şekilde gerçekleştirilmesi ve böylelikle kamu vicdanının tatmini adına önemli bir yer tutmaktadır. Aynı zamanda adil yargılanma hakkı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önünde ülkemiz aleyhine ihlal kararı verilen hakların başında gelmektedir. Bu sorun, ülkemizde yeni sayılabilecek bir uygulama olan bireysel başvuru kurumu bakımından da aynı şekilde tezahür etmektedir. Anayasa Mahkemesi’nin yakın zamanda vermiş olduğu hak ihlali kararları önemli bir içtihat birikimi teşkil edecek mahiyettedir. Bireysel başvuru kurumu dolayısıyla Anayasa Mahkemesi’nin adil yargılanma hakkı bağlamında şekillenen içtihatlarını sistemli bir hale getirme gayesi ile hazırlanan bu tez altı ana başlıktan oluşmaktadır. Bu başlıklar ilk olarak adil yargılanma hakkının kavramsal olarak ifade ettiği anlam ve koruduğu hukuki değer olarak hukukun üstünlüğü kavramının ortaya konulması, adil yargılanma hakkının tarihi gelişimi ve kapsamının çizilmesi şeklinde gerçekleşmiştir. Geri kalan beş ana başlık ise sırasıyla “mahkemeye erişim hakkı”, yasayla kurulmuş bağımsız ve tarafsız yargı yeri ilkesi”, hakkaniyetle yargılanma hakkı”, aleni yargılanma hakkı” ve makul sürede yargılanma hakkı” gibi ulusal ve uluslararası içtihatlar ile adil yargılanma hakkının alt unsurları olarak kabul edilen haklardan oluşmaktadır. Adil yargılanma hakkının kapsamı ve alt unsuru olan bu haklar Anayasa Mahkemesi ve yer yer Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarından yararlanılarak açıklanma yoluna gidilmiştir.

Bülent Tanör'ün 1961 ve 1982 Anayasalarını karşılaştırmalı olarak değerlendirdiği eserinin akademik bir incelemesi yapılmaktadır. İnceleme "book report" tarzında, yalnızca ve esas olarak Tanör'ün kitabından yola çıkılarak değerlendirmeler yapılmıştır.

ÖZ
Bu makalede, önce çocukların cinsel istismarı suçu ile ilgili temel açıklamalara yer verilmiş, bu kapsamda suçu düzenleyen maddedeki yasal değişiklikler çerçevesinde kaldırılan ve getirilen hükümler incelenmiştir. Bunu müteakip, suçu düzenleyen maddeye yönelik Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararlarının gerekçeleri ile bu kararların gereği olarak 24 Kasım 2016 tarihinde yapılan yasal değişikliğin kapsamı ve iptal kararlarının gerekçelerini karşılayıp karşılamadığı tartışılmıştır. Bu çerçevede, madde ile ilgili tartışmalı ve problemli hususlar ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anayasa Mahkemesi kararları ışığında kanun kavramının yorumlanışını irdelediğimiz bu çalışmamız ile kanunla düzenleme alanının sınırlarını çizmek amaçlanmıştır. Ancak bu alanının oldukça soyut olması sebebiyle, öncelikle teorik bir temel kurulmuş, daha sonra ise Anayasa Mahkemesi tarafından tarihsel seyir içerisinde ortaya konan ölçütler ve bu ölçütlerin yer aldığı kararlar arasındaki tutarlılık incelenmiştir.

Türkiye’de din özgürlüğünden sıklıkla bahsediliyor olmasına rağmen, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin (İHAM) din ve vicdan özgürlüğüne (md. 9) ilişkin Türkiye’ye karşı verdiği ihlal kararlarına bakıldığında bu ihlal kararlarının hiçbirinin -kelimenin tam anlamıyla hiçbirini- genel tedbirler yönünden, gerektiği gibi yerine getirilmediği görülüyor.
2016 yılının ilk aylarında yürütme ve yargı alanlarında bu konuda iki ciddi gelişme yaşandı. Dinsel zorlamalarla ilgili bu gelişmelerden birincisi, nüfus cüzdanlarındaki zorunlu din hanesi; ikincisi ise ilköğretimdeki zorunlu “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi” (DKAB) dersi ile ilgiliydi. Makalede,  ilk bakışta olumlu görünen bu gelişmelere yakından bakılmış, İHAM kararlarının uygulanmasını sağlayıp sağlamadığını sınanmış ve  İHAM’ın “dinde zorlama” içtihadı konusunda atılan adımların, “zorlama” görüntüsünden kurtulamadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Bu bildiri 19-22 Mayıs 2016 tarihinde İspanya'nın Madrid kentinde düzenlenen İnsan ve Toplum Bilimleri konulu 1. Uluslararası Bilimsel Araștırmalar Kongresi'nde (IBAD-2016) sunulmuş ve bildiri kitabında basılarak yayınlanmıştır. Atıf kurallarına uyularak alıntı yapılabilir.

23 Eylül 2012 tarihinde uygulamaya giren Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ile birlikte, Anayasa Mahkemesine yapılan bireysel başvuruların büyük bir çoğunluğunun usule ilişkin kabul edilebilirlik şartlarını karşılamadıkları gerekçesiyle işin esasına girilmeksizin reddedildiği görülmektedir. Bu sebeple, bireysel başvuru sürecinde başvurucuların gereksiz yere zaman, para ve hak kaybına uğramamaları amacıyla çalışmamızda, Anayasa Mahkemesinin güncel kararları ışığında bireysel başvurunun kabul edilebilirlik şartları incelenmiştir.

Bu çalışma, Ankara Barosu tarafından 24 Mart 2017 tarihinde Point Otel’de düzenlenen “2017 Anayasa Değişiklikleri Referandumu Hakkında Uluslararası Sempozyum” kapsamında sunulmuştur. Esasen taslak niteliğindeki bu çalışma, ileriki bir tarihte hakemli bir makaleye dönüştürülecektir.
Ankara Barosu’nun, gündemdeki halkoylaması takvimine yetişmesi için çok kısa bir süre içinde hazırlanmasını istediği bu sunum metnini, okuyarak bana fikir veren değerli meslektaşlarım Yrd. Doç. Dr. Çiğdem Sever’e, Ar. Gör. Seda Özkan’a ve Ar. Gör. Necdet Umut Orcan’a teşekkür ederim.

Anayasa Mahkemesi  2012/133 E., 2013/33 K. ve 28.02.2013 tarihli kararı, FSEK’in 68. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “…üç kat fazlasını isteyebilir” ibaresinin ve FSEK’in 76. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “[..] belirtilen belge veya listelerin sunulamaması tüm eser, fonogram, icra, film ve yayınların haksız kullanılmakta olduğuna karine teşkil eder” biçimindeki son cümlesinin Anayasaya aykırılığı ileri sürülerek iptallerine karar verilmesi istemiyle ilgilidir. Anayasa Mahkemesi, her iki düzenlemeyle ilgili iptal istemini oybirliğiyle reddetmiştir. İtiraz yoluyla Anayasa Mahkemesinin önüne gelen olayda, anayasaya aykırılık iddiasını İstanbul 1. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi ileri sürmüştür. Bu çalışmada, Anayasa Mahkemesinin iptal istemini reddeden kararının isabetli olduğu, İstanbul 1. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesinin Anayasaya aykırılık gerekçesi olarak ileri sürdüğü sebeplerin, düzenlemelerin bizatihi kendisinden değil, Yargıtay’ın isabetli olmayan yorumlarından kaynaklandığı gerekçeleriyle ortaya konulmuştur. Ardından, Anayasa Mahkemesinin iptal isteminin reddi gerekçeleri doğrultusunda, Yargıtay’ın konuyla ilgili içtihatlarını gözden geçirmesi gerektiği, Yargıtay’ın FSEK m. 76/2 hükmünü amacına uygun şekilde yorumlayarak FSEK m. 76/2’deki karineye işlerlik kazandırması, FSEK m. 68/1’deki “üç katı bedeli” düzenlemesinde ise alt derece mahkemelerinin takdir hakkını kısıtlayıcı içtihadını terketmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

İddia ve savunma dokunulmazlığı, Anayasa'nın "Hak Arama Hürriyeti" başlıklı 36. maddesinde, "Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir." şeklindeki ifade ile tanınmış ve bir hak olarak anayasal güvence altına alınmıştır. Savunma hakkının kullanılması ve bu anlamda hak arama hürriyetinin sağlanması ancak bu hakkın herhangi bir cezai veya idari yaptırım tehditlerinden bağışık olmasına bağlıdır. Savunma, dokunulmaz olmalı ve böylece kişiler herhangi bir korkuya ve tereddütte kapılmadan haklarını serbestçe kullanabilmeli ve arayabilmelidirler. 5271 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun "Şerefe Karşı Suçlar" başlıklı sekizinci bölümünde yer alan "Hakaret" suçunda iddia ve savunma dokunulmazlığı 128. madde ile bir hukuka uygunluk nedeni olarak kabul edilmektedir. Anılan madde uyarınca, yargı mercileri veya idari makamlar nezdinde (objektif şart-tahkirin yeri), kişiler açısından somut isnat ifade eder nitelikte maddi vakaların ortaya konulması veya olumsuz değerlendirmelerde bulunulması hallerinde (objektif şart-tahkirin şekli) iddia veya savunmada bulunan bu kişilere (sübjektif şart) ceza verilmez. Ancak bunun için isnat ve değerlendirmelerin, gerçek ve somut vakıalara dayanması ve uyuşmazlıkla bağlantılı olması (objektif şart-ölçülülük) gerekir. Yargıtay 18. Ceza Dairesi de konuya ilişkin vermiş olduğu bir kararda, "Bu şekilde, davada taraf olan; davalı, davacı, şahsi davacı, katılan, sanık ve savcının iddiasını ve savunmanın gerektiği şekilde yapılabilmesi için belirli koşullar dahilinde bazı isnadlarda bulunabilecekleri, bunu yaparken de bazen muhataplarını küçük düşürücü ifadeler kullanabilecekleri öngörülmekle, iddia ve savunmanın gerekliliği ile orantılı olmak şartıyla bu şekilde ortaya çıkan eylemlerin hukuka uygun sayılacağı" şeklinde hüküm kurmuştur. Bu makalemizin odak noktasını, bu konuya dair, Anayasa Mahkemesi'nin avukat olan başvurucunun duruşmada söylediği sözlerden ötürü hakaret suçundan cezalandırılmasının, kişinin ifade özgürlüğünün ihlali oluşturduğuna hükmettiği kararı oluşturmaktadır .

ÖZ/TR :
Eşitlik ilkesi ve bu ilkenin koruduğu hukuki menfaatin olumsuz ifadesi olan ayrımcılık yasağı, herkese eşit muamele yapılmasını, insanlar arasında ayrım yapılmamasını amaçlayan temel ilkelerdir. Demokratik toplumların temel yapı taşlarından biri olmakla birlikle, insan hakları hukukunun üzerine kurulduğu temel kavramlardır. Nitekim ulusal mevzuatlarda ve birçok uluslararası sözleşmede de düzenlenmiş ve uluslararası buyurucu kural haline gelmiştir. Bu çalışmanın konusunu, bu ilkeyle yasaklanan ayrımcılık temeli olarak cinsel yönelim oluşturmaktadır. Çalışmada, heteroseksüellik dışındaki cinsel yönelimlere sahip insanların maruz kaldığı ayrımcılıkların Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türk Anayasa Mahkemesince nasıl ele alındığı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 14 ve Anayasa madde 10 bağlamında ele alınmıştır. Bu çerçevede mahkeme kararlarından karşılaştırmalı olarak örnek verilerek, bu ayrımcılık türünün Türk Anayasa Mahkemesince nasıl ele alınması gerektiği konusuna katkı sunmayı amaçlamaktadır.

ABSTRACT /EN:

The principle of equality and the prohibition of discrimination, which is a negative expression of the legal interest that this principle protects, are the basic principles aiming to treat everyone equally and not to discriminate between people. In addition to they are one of the basic building blocks of democratic societies, they are the basic terms on which human rights law is established on. As a matter of fact, it has been regulated in national legislation and many international conventions and has become an international compelling law. The subject of this study is sexual orientation as the basis of discrimination prohibited by this principle. In this study, how the discrimination faced by people with sexual orientations other than heterosexuality is handled by the European Court of Human Rights and the Turkish Constitutional Court are discussed in the context of Article 14 of the European Convention on Human Rights and Article 10 of the Constitution. In this context, it is aimed to contribute to the subject of how this type of discrimination should be handled by the Turkish Constitutional Court by giving comparative examples from the courts' decisions.

Anayasa Mahkemesi, bugüne değin birçok kararında yerel özerkliği açıklamaya ve tartışmaya çalışmıştır. Anayasa Mahkemesi’nin özerklik üzerine yaptığı değerlendirmelerin iki kaynakta toplandığını söyleyebiliriz. Bunlardan İlki, iptal ve itiraz davalarında yasaların anayasaya uygunluğunu denetlerken ortaya koyduğu yaklaşım; ikincisi ise siyasi partilerin kapatılması davalarında ortaya koyduğu yaklaşımdır.  Anayasa Mahkemesi, yerel özerkliği yorumlarken genellikle bu kavramı, yakın ilgisi olduğunu düşündüğü; ‘üniter (tekil) devlet’, ‘idarenin bütünlüğü’, ‘idari vesayet’, ‘yetki genişliği’, ‘mahalli müşterek ihtiyaç’, ‘idari özerklik’, ‘siyasi özerklik’ gibi kavramlarla birlikte ele alır. Bu nedenle özerklik konusunda bir değerlendirme yapmak gerektiğinde Anayasa Mahkemesi’nin bu terimlere ilişkin yorumlarının da dikkate alınması zorunluluğu ortaya çıkar. Her biri ayrı bir yoruma ihtiyaç duyan bu terimlerin Anayasa Mahkemesi kararlarında çoğu zaman bir arada kullanılıyor olmaları özerklik kavramının içeriğini doldurmayı kolaylaştırmamakta, aksine daha da zor ve karmaşık hale getirmektedir. Kuşkusuz Türkiye gibi üniter devlet esasına göre biçimlenmiş bir idari yapılanmada, özerklik konusunu bu kavramlardan bağımsız olarak değerlendirmek zordur. Ancak bu terimlerin her birinin kamu hukukunda üst/ çerceve ilke oldukları dikkate alındığında bu kavramların sürekli bir arada kullanılıyor olmaları kimi zaman subjektif değerlendirmelere ve kolaycı çıkarımlara ulaşmanın da zemini yaratmaktadır. Bu durum ise bu tür davalarda Anayasa Mahkemesi’nin kullandığı yorum tekniğinin sıhhatinin sorgulanmasına neden olmaktadır. Çalışmada, önce iptal ve itiraz davalarında ardından siyasi partilerin yasaklanması davalarında bu terimlerin Anayasa Mahkemesi’nce ne şekilde yorumlandığı ortaya konulmaya ve tartışılmaya çalışılacaktır.

Ulusal yüksek mahkemelerin uluslararası ve karşılaştırmalı hukuka kendi kararlarında atıf yapmaları son yıllarda önemli bir tartışma konusu haline gelmiştir. Bu bağlamda, Anayasa Mahkemesi’nin iptal, itiraz ve siyasi parti kapatma ve ihtar davalarında uluslararası ve karşılaştırmalı hukuka yaptığı atıflar ampirik olarak incelenecektir. AYM’nin hangi uluslararası hukuk kaynaklarına, hangi konularda, ne kadar sıklıkla ve nasıl bir şekilde göndermede bulunduğu çalışmamızın cevap arayacağı temel sorulardır. Bu amaca dönük olarak, davayı açanın, dava konusunun, dava sonucunun ve karar yönünün kararda ya da ayrışık oylarda yapılan atıflar üzerinde bir etkisinin olup olmadığı Logit analizi yoluyla incelenmiştir. Davayı açanın ve dava sonucunun kararda yapılan atıflar üzerinde zayıf olarak bir etkisi olduğu karar yönünün ve konusunun ise bir etkisi olmadığı tespit edilmiştir. AYM kararlarında yabancı hukuk kaynaklarını yardımcı/destek norm şeklinde değerlendirmektedir.

Elinizdeki çalışma, hakların çatışması konusunu ele almayı amaçlamaktadır. Çatışma, ihtilaf ve uyuşmazlık hukuk alanının en temel kavramlarındandır. Konu haklar arasındaki çatışma olunca, devreye bir o kadar önemli bir mesele daha girmektedir. O da haklar. Ahlak felsefesinde de geniş bir incelemeye tabi tutulan ahlâkî hakların ve değerlerin çatışması, anayasal hakların çatışmasına teorik açıdan ışık tutabilir. Çünkü anayasal haklar, belirli bir önem atfedilen menfaat ve değerleri korumaktadır. Buna karşılık, hukukun kendine has doğası nedeniyle, ahlak felsefesinde tartışılmayan yönleri de bulunmaktadır.
Bu kapsamda, hakların çatışması bizatihi “ihtilaf alanı” olduğu gibi, çatışmaların çözüm yolları konusunda da çeşitli “ihtilaflar” bulunmaktadır. İhtilaflar, teorik görüş farklılıklarına bağlı olarak, haklar arasında çatışmanın mümkün olup olmadığı ve eğer mümkün görülürse bunların hangi yöntemlerle çözüleceği noktasında toplanmaktadır. Hakları çatıştırmanın onların “gücünü zayıflatacağı” iddiasıyla, çatışmayı önlemek için hakların alanını çatışmayacak şekilde “belirginleştiren” görüş, çatışma karşıtı bir görüştür. Buna karşılık, çatışmayı kabul edenler de kendi aralarında “çözüm yöntemleri” açısından ayrışmaktadırlar. Kısacası, hak çatışmalarını kural çatışmasına benzeterek çözüm arayanlardan tutalım, haklar arasında hiyerarşi oluşturarak, hakları bir teraziye koyup tartarak (dengeleme) veya kategorik sınıflandırmalar yaparak çözmeye çalışanlara kadar değişen yelpazede görüşler oluşmuştur. Bunlar arasında en yaygın kabul göreni ve uygulananı, hak çatışmalarını “dengeleme” yöntemi ile çözmeyi öneren görüştür. AYM ve AİHM uygulamasında da dengeleme dilinin hâkim olduğu göze çarpmaktadır. Biz de asli yöntem olarak dengeleme yöntemini benimsedik, fakat bu yöntemin uygun olmadığı alanlarda kategorik ve kural temelli yöntemin uygun olduğunu düşünüyoruz.

This study aims to address the conflict between constitutional rights. Conflict, controversy and dispute are among the most fundamental concepts in the field of law. When it comes to conflict between rights, another important issue comes into play. That is the matter of rights. The conflict of moral rights and values, which has been subject to extensive scrutiny in moral philosophy, can shed light on the conflict of constitutional rights in theory. Because constitutional rights protect interests and values that are attributed a certain importance. On the other hand, due to the peculiar nature of law, there are aspects that are not discussed in moral philosophy.
In this context, the most controversial matters on the conflict of rights are concentrated on whether a conflict between rights is possible and if so, how to resolve them. It is an anti-conflict view that "specifies" the sphere of rights in a way that does not conflict, claiming that conflict of rights will "weaken their power". On the other hand, those who accept the existence of conflict between constitutional rights differ in terms of "solution methods". These solutions might be summarized as such: hierarchical and categorical methods as well as proportionality, balancing and rule conflict maxims. The most widely accepted and practiced one among these is the balancing method. It is striking that the language of balancing prevails in the TCC and ECtHR practice. I have considered the balancing method as the main method, while we think that the categorical and rule-based method is appropriate in areas where this method is not suitable.

ÖZET: Bilinen tarih savaşlar, katliamlar, kölelik uygulamaları, zalim yönetimler yani insanlığın çektiği büyük acılar ile doludur. Modern zamanlara yaklaşıldığında insan hak ve özgürlüklerinin demokrasi idealiyle birlikte yükselmeye başladığı görülmektedir. Egemenliğin dolayısıyla yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin monarkın elinde tekelci bir şekilde bir daha toplanmaması için yazılı ve fiili hukuki güvencelere bağlanması anayasal demokrasi konseptini ortaya çıkarmıştır. Anayasal demokrasilerde devlet yaklaşımı, yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerini ayrıştırır ve kuvvetlerin her birinin diğeri karşısında özerk yapıda olmasını zorunlu kılar. Anayasa tartışmaları Türkiye'de hep var olagelmiştir. Her anayasa değişikliğinde, demokrasi idealinden ve kuvvetler ayrılığı ilkesinden uzaklaşıldığı eleştirileri yükselirken, aynı oranda bu hedeflere yaklaşıldığını savunan görüşlere de rastlanmaktadır. Bu çalışmamızda kuvvetler ayrılığı ilkesi konusundaki görüşlere değinilecek ve günümüzde gelişmiş olarak kabul edilen beş devletin (ABD, Almanya, Fransa, Rusya ve İngiltere'nin) anayasal uygulamalarındaki mevcudiyeti incelenecektir. Kuvvetler ayrılığı ilkesinin evrensel konum ve değeri ortaya koyulduktan sonra Türkiye Cumhuriyeti Anayasasındaki düzenleniş biçimi ve Anayasa Mahkemesinin yeni tarihli bir kararında kuvvetler ayrılığı ilkesine ilişkin getirdiği yorum ele alınacaktır. Bu makale ile kuvvetler ayrılığı ilkesinin kapsamı, Türk anayasal sistemi açısından bulunduğu konum karşılaştırmalı olarak bir değerlendirmeye tabi tutulacak ve normatif yönden daha açık bir düzenleme gerekliliğinin sebepleri izaha çalışılacaktır.

The known history is full of wars, massacres, slavery, cruel administrations, and human suffering. When modern times are approached, it is seen that human rights and freedoms started to rise together with the ideal of democracy. In order for the sovereignty, therefore, the legislative, executive and judicial forces do not monopolize again in the hands of the monarch, written and actual legal assurances have brought the concept of constitutional democracy. In constitutional democracies, the state approach distinguishes the legislative, executive and judicial powers and forces each of the forces to be autonomous in relation to the other. In Turkey, there are always discussions on the Constitution. In every constitutional amendment criticisms are rising on away from the ideal of democracy and the principle of separation of power, there are while at the same rate the views of advocating that these goals are approached. In this study, the views on the principle of separation of powers will be discussed and the existence of the five states (US, Germany, France, Russia and the UK), which are accepted as advanced today, will be examined. After the explaining the universal position and value of separation of powers, the arrangement of the Constitution of Turkish Republic is in a new decision of the Constitutional Court, the interpretation of the principle of separation of powers will be discussed. With this paper, the scope of the principle of separation of powers and the position of the Turkish constitutional system will be discussed comparatively, and a proposal will be made in the context of a clearer constitutional arrangement requirement.
Keywords: The Principle of Separation of Powers, Comparative Constitutional Law, Constitutional Court of Turkish Republic.

Bu makalede, “Bu Suça Ortak Olmayacağız” başlıklı bildirinin imzacılarının verdiği hukuk mücadelesinde önemli bir dönüm noktası olan, Anayasa Mahkemesi’nin Zübeyde Füsun Üstel ve Diğerleri kararı, ifade özgürlüğü, akademik özgürlük ve devlete sadakat kavramı etrafında incelenmiştir. Bu çerçevede ilk olarak İHAM ve AYM’nin ifade özgürlüğüne ilişkin içtihadı aktarılmış ve AYM’nin başvuruyu inceleme usulü tartışılmıştır. İkinci olarak, Barış İçin Akademisyenler vakasının akademik özgürlük ile olan yakın ilişkisi nedeniyle, akademik özgürlük kavramının uluslararası metinler ve İHAM kararlarında nasıl ele alındığı ayrıntılı olarak ortaya koyulmuş, AYM’nin Barış Bildirisi kararıyla bu bağlamda yeni bir içtihat geliştirdiği ileri sürülmüştür. Ardından AYM kararındaki karşıoy gerekçeleri incelenmiş, özellikle kullanılan devlete sadakat borcu kavramı üzerinden, çoğunluk görüşüne muhalif yargıçların hukuk devleti ve insan haklarından ziyade devletin çıkarlarını korumayı AYM’nin görevi olarak gören tutumları, Türkiye’de yargının tarafsızlığı ve bağımsızlığı tartışmalarıyla ilişkilendirilerek ele alınmıştır.

ÖZET Bu makalede öncelikle pilot karar, çeşitli açılardan bireysel karar ve toplu karar yöntemiyle kıyaslanmıştır. Sonrasında pilot kararın işlevleri, nitelikleri, unsurları ve türlerinin ne olduğu ortaya konulmuştur. Bu kapsamda yapısal sorun ve bu sorunun tespitinde başvuru sayısının rolü de çalışmada detaylı bir şekilde işlenmiştir. Pilot karar ile ilgili Türkiye ve AİHM uygulamasından örnekler verilerek, kararın icrası sürecinin nasıl olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca, Türk Anayasa Mahkemesinin pilot kararının yerine getirilmesindeki muhtemel zorluklar incelemeye tabi tutulmuştur. İhlalin kanundan kaynaklanması halinde nasıl hareket edileceğine de çeşitli ihtimaller üzerinden cevap aranmıştır.
ABSTRACT This paper explores the comparison of the pilot judgment procedure to the individual and the collective judgment procedure at first. Then, the properties, functions, elements and the types of the pilot judgments have been discussed. In this context, the systemic problem and the role of the number of applications in the determination of the structural/systemic problem are also elaborated in the paper. We have demonstrated the picture of how the execution process of the pilot judgments developed, by giving examples from the Turkish Constitutional Court (TCC) and the European Court of Human Rights (ECtHR). The possible challenges in the execution of the pilot judgments were also examined. The solutions

Bu çalışmada, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Anayasa Mahkemesi (AYM)’nin uzayan tutuklulukta artan şüphe kurulana ilişkin kararlarına değinilecektir. Bu doğrultuda makalede ilk olarak tutuklama tedbirinin ulusal ve uluslararası düzenlemelerdeki yeri ele alınmıştır. Daha sonra Anayasa Mahkemesi Genel Kurulunun 04/06/2015 tarihinde Yavuz Pehlivan ve Diğerleri’nin bireysel başvurusunda (Genel Kurul No: 2013/2312) tutuklulukla ilgili kararına yer verilmiştir.

I. KİTAP: İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI VE AVRUPA

KONSEYİ

1. Bölüm: İnsan Hakları Hukukunun Temel Özellikleri

Prof. Dr. İlyas DOĞAN

2. Bölüm: Avrupa Konseyi Çerçevesinde İnsan Haklarını Koruma

Sistemi

Prof. Dr. İlyas DOĞAN



II. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE GARANTİ EDİLEN

HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

1. Bölüm: Yaşam Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

2. Bölüm: İşkence ve Kötü Muamele Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Gülden Çamurcuoğlu

3. Bölüm: Kölelik ve Kulluk Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca .zdemir

4. Bölüm: Kişi .zgürlüğü ve Güvenliği

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

5. Bölüm: Adil Yargılanma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

6. Bölüm: Suç ve Cezaların Kanuniliği ve Geçmişe Yürütülmemesi İlkesi

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal

7. Bölüm: Özel ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

8. Bölüm: Din ve Vicdan Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

9. Bölüm: İfade Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. M. Balkan Demirdal



10. Bölüm: Örgütlenme Özgürlüğü

Prof. Dr. İlyas Doğan

11. Bölüm: Evlenme ve Aile Kurma Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan/Dr. Omca Özdemir

12. Bölüm: Etkili Başvuru Hakkı

Prof. Dr. İlyas Doğan

13. Bölüm: Ayrımcılık Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

14. Bölüm: Olağanüstü Halde Yükümlülük Azaltma

Prof. Dr. İlyas Doğan

15. Bölüm: Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı

Prof. Dr. İlyas Doğan

16. B.lüm: Hakkın Sınırlanmasının Sınırı

Prof. Dr. İlyas Doğan



III. KİTAP: AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE ANAYASA

MAHKEMESİNDE YARGILAMA USULLERİ

1. Bölüm: AİHM’nin Yapısı, Yargılama Usulü ve Kararlarının İnfazı

Prof. Dr. İlyas Doğan

2. Bölüm: Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru

Do.. Dr. Bülent Algan

Anayasa Mahkemesinin Anayasaya uygunluk denetimi sonucunda vermiş olduğu iptal kararlarının geriye yürümeyeceğine ilişkin, gerek 1961 Anayasasının 152. maddesinin üçüncü fıkrasında, gerekse 1982 Anayasasının 153. maddesinin beşinci fıkrasında yer alan kural; iptal kararı sonrasında ortaya çıkan yasal boşluğun nasıl ve hangi zaman diliminde doldurulacağı, bu süreçte hangi kuralın uygulanacağı, kişiler açısından hukuki güvenliğin nasıl tesis edileceği, içtimai huzur mülâhazasıyla ortaya çıkan uygulamanın kazanılmış haklara nasıl etki edeceği, diğer taraftan çeşitli davalarda dava türüne ve uygulanan hükme göre iptal kararının nasıl etki doğuracağı yolundaki sorularla geçmişte olduğu gibi bugün de uygulamada birtakım sorunlara yol açmaktadır.
Çalışmamız, söz konusu sorunlara dayanak mevzuatın incelenmesi, ilgili düzenlemelerin somut olaylarda nasıl uygulandığının tespit edilmesi ve uygulamada karşılaşılan bu sorunlara çözüm bulunabilmesi çabasıdır.