Academia.eduAcademia.edu

11ο Συνέδριο Μεταπτυχιακών Φοιτητών και Υποψήφιων Διδακτόρων του Τμήματος Φιλολογίας του ΕΚΠΑ. Χαιρετισμός στην τελευταία συνεδρία αρχαίας ελληνικής φιλολογίας, 6 Οκτωβρίου 2022.

Μεταξύ 3 και 7 Οκτωβρίου 2022 πραγματοποιήθηκε στη Φιλοσοφική Σχολή το 11ο συνέδριο μεταπτυχιακών φοιτητών και υποψήφιων διδακτόρων του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο πλαίσιο του συνεδρίου, η οργανωτική επιτροπή με προσκάλεσε να απευθύνω σύντομο χαιρετισμό κατά την τελευταία συνεδρία που ήταν αφιερωμένη στα αρχαία ελληνικά, το απόγευμα της 6ης Οκτωβρίου. Οι εντυπώσεις μου από το αξιοθαύμαστο αυτό συνέδριο καταγράφονται διά βραχέων στο κείμενο του χαιρετισμού, το οποίο αναρτώ εδώ. Τις συνοδεύουν κάποιες σκέψεις μου για αυτήν την εκκολαπτόμενη νέα γενιά των λογίων του τόπου μας, που κρατάει στα νεαρά χέρια της τώρα το μέλλον της ελληνικής φιλολογίας. Εμείς, οι καθηγητές τους, οι άνθρωποι της γενιάς μου, αξιωθήκαμε ευτυχώς να έχουμε μερικούς φωτισμένους δασκάλους και μέντορες που μας καθοδήγησαν (έστω και αν τόσοι και τόσοι από τους διδάσκοντες που μας έλαχαν είχαν αναγάγει τη φιλολογία σε τέχνη αγραφίας και επαρχιώτικη φυλλαδοποιία, και η διδασκαλία τους στα αμφιθέατρα οδήγησε κάμποσες γενιές στα πιο βαθιά χασμουρητά). Μακάρι εμείς, με τη σειρά μας, να είμαστε άξιοι να βοηθήσουμε αυτήν τη γενιά των νέων λογίων στον δρόμο τους προς τη γνώση.

11ο Συνέδριο Μεταπτυχιακών Φοιτητών και Υποψήφιων Διδακτόρων του Τμήματος Φιλολογίας του ΕΚΠΑ Φιλοσοφική Σχολή, 3-7 Οκτωβρίου 2022 Χαιρετισμός Είναι μεγάλη χαρά για μένα που με καλέσατε σήμερα να εκφωνήσω τον χαιρετισμό για τη λήξη των συνεδριών της κλασικής φιλολογίας. Μαζί με τις ευχαριστίες μου, θέλω προπάντων να πω σε όλους και όλες σας ένα μεγάλο μπράβο: συγχαρητήρια για τη θαυμάσια οργάνωση και εκτύλιξη του συνεδρίου, συγχαρητήρια πάνω από όλα για το υψηλό επίπεδο των ανακοινώσεών σας, τον επαγγελματισμό των παρουσιάσεων, την τάξη και τη διαύγεια του ερευνητικού σας λόγου. Μερικές ομιλίες πρόφτασα να τις παρακολουθήσω, για περισσότερες άκουσα από συναδέλφους, και όλοι συμφωνούμε για την ανώτερη ποιότητα και το υποδειγματικό πνεύμα των συμβολών σας. Μάλιστα, στο συνέδριο συμμετείχαν, εκτός από τους φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες του Πανεπιστημίου Αθηνών, ομιλητές από τα μεταπτυχιακά προγράμματα πολλών άλλων πανεπιστημίων της Ελλάδας. Αυτό αναδεικνύει πόσο άρτια και στιβαρή δουλειά γίνεται στα μεταπτυχιακά προγράμματα της αρχαιογνωστικής επιστήμης σε όλα τα φιλολογικά τμήματα της χώρας μας. Έτσι φτάνω στο πρώτο βασικό σημείο που θέλω να τονίσω: εσείς, οι μεταπτυχιακοί και υποψήφιοι διδάκτορες κλασικής φιλολογίας, εσείς είστε το μέλλον της φιλολογικής επιστήμης σε αυτόν τον τόπο. Και όπως έδειξε το συνέδριο, το μέλλον αυτό είναι φωτεινό σαν τα πρόσωπά σας, σαν τη σπίθα που θα λάμπει στα νεαρά σας μάτια κάθε φορά που θα ανακαλύπτετε μια καινούργια ιδέα ανάμεσα στις σελίδες των βιβλίων. Αυτό το μέλλον, που το κρατάτε στα χέρια σας, προσφέρει τώρα μια καταπληκτική ευκαιρία: στις ερχόμενες δεκαετίες, που θα ζήσετε, εσείς θα έχετε τη δυνατότητα να φέρετε την ελληνική φιλολογική επιστήμη στο επίκεντρο του διεθνούς επιστημονικού διαλόγου, να καταστήσετε τη χώρα μας πυρήνα και πόλο των κλασικών σπουδών για ολόκληρον τον κόσμο. 1 Η δική μου γενιά, και η πρώτη γενιά των μαθητών μου, που οι καλύτεροί τους κατέχουν τώρα θέσεις σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, κάναμε ήδη κάποια σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Με πολύ μόχθο προωθήσαμε την ελληνική φιλολογική παραγωγή στο προσκήνιο της παγκόσμιας κοινότητας των λογίων, την ανεβάσαμε και την κάναμε να λάμψει, μετρημένα έστω, στο διεθνές στερέωμα. Παλέψαμε με μεγάλες δυσκολίες, με τις ελλείψεις πηγών και βιβλιοθηκών, με τους φραγμούς μιας γλώσσας που ήταν και παραμένει μια ωραία άγνωστη έξω από τη χώρα μας. Πολεμήσαμε ακόμη ενάντια σε αρκετούς εκπροσώπους της παλαιότερης γενιάς, οι οποίοι μας έριχναν διαρκώς εμπόδια στη σταδιοδρομία μας και φθονερές ματιές στην επιστημονική μας ανέλιξη. Όμως, με όλες τις αντιξοότητες, χάρη στον προσωπικό μας κόπο και στη στήριξη κάποιων φωτισμένων δασκάλων και μεντόρων, καταφέραμε να συντρέξουμε αρκετά την κλασική φιλολογική επιστήμη της Ελλάδας, ώστε να γίνει δύναμη υπολογίσιμη στον διεθνή χώρο. Αυτήν την προσπάθεια πρέπει τώρα να την συνεχίσετε εσείς. Και εδώ είναι που οι συνθήκες της ταραγμένης εποχής μας θέτουν μπροστά σας μια πρόκληση αλλά και μια ευκαιρία. Στην αυγή του νέου αιώνα, η κλασική αρχαιογνωσία στον δυτικό κόσμο βρίσκεται εν γένει σε πορεία παρακμής. Στα πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών η φιλολογία είναι πλέον λίγο-πολύ ο φτωχός συγγενής των μετααποικιακών σπουδών και των διαφυλικών διαλογισμών. Δεν υπάρχει πια φως και ελπίδα από εκείνην την ήπειρο. Στην Ευρώπη, πάλι, τα αρχαιογνωστικά τμήματα κλείνουν το ένα μετά το άλλο, οι καθηγητές συνταξιοδοτούνται και δεν αντικαθίστανται, οι αριθμοί των φοιτητών φθίνουν απελπιστικά. Τα φημισμένα κέντρα, από την Οξφόρδη ώς τη Χαϊδελβέργη, αντέχουν ακόμη, αλλά τα μικρότερα πανεπιστήμια, που έδιναν άλλοτε τόση πολυχρωμία και ένταση πνευματική στον κλάδο μας, πέφτουν το ένα μετά το άλλο σαν προδομένα κάστρα. Στην Ελλάδα, από την άλλη πλευρά, τα Τμήματα Φιλολογίας, με όλα τα εγγενή προβλήματά τους, παραμένουν ακμαία, εκπαιδεύουν εκατοντάδες φοιτητές και παράγουν αξιόλογο πνευματικό έργο. Εν πολλοίς αυτό οφείλεται στην τόσο κατασυκοφαντημένη προγονολατρεία ημών των Νεοελλήνων: αυτό 2 το πάθος για τους αρχαίους μας προγόνους, που δεν παραλείπει να το καθυβρίσει κάθε προοδευτικός διανοούμενος, ριζοσπάστης πολιτικός και επισφαλής υπουργός, αυτό είναι που γεμίζει τις σχολές μας και τα μεταπτυχιακά μας προγράμματα με σπουδαστές. Αυτό κάνει να γράφονται πρωτότυπες και αξιόλογες διατριβές κάθε χρόνο από εσάς και τους ομοίους σας, αυτό κρατάει και θα κρατάει ζωηρή την κλασική φιλολογία στην Ελλάδα. Τέτοια είναι λοιπόν η πρόκληση και η ευκαιρία σας. Όσο θα συρρικνώνεται το πεδίο των αρχαιογνωστικών σπουδών στην Ευρώπη και στην Αμερική, τόσο θα απομένει χώρος για να σπρώξετε μπροστά την ελληνική φιλολογική παραγωγή και να την εγκαταστήσετε στο κέντρο της παγκόσμιας επιστημονικής σκέψης. Εμείς οι παλαιότεροι μεταμορφώσαμε τη φιλολογία μας σε υπολογίσιμη διεθνή δύναμη: εσείς μπορείτε να την κάνετε αληθινά κορυφαία. Χρειάζεται βέβαια σκληρή δουλειά για να γυρίσει με το μέρος μας ο ήλιος. Χρειάζεται να ασκηθείτε στους τέσσερεις τοίχους της γραφής, να ζείτε μέσα στο γραφείο σας σαν τον Βολταίρο, και ακόμη να οργώνετε την υφήλιο με συμβολές σε περιοδικά και συνέδρια. Όμως αυτό το ξέρετε, το έλεγαν ήδη οι αρχαίοι: nulla dies sine linea, να μην περνάει ούτε μια μέρα που δεν θα μελετήσετε και δεν θα γράψετε λίγες αράδες. Είναι όπως το είχε πει ένα βράδυ ο Ζακ Ντερριντά στον Γιώργο Βέλτσο, καθώς τον πήγαινε με το αυτοκίνητό του στο αεροδρόμιο του Παρισιού για να πάρει το αεροπλάνο. Ρώτησε ο Βέλτσος τον πάπα της αποδόμησης αν υπάρχει μυστικό στη ζωή. «Όχι», απάντησε ο Ντερριντά με σφιγμένα χείλη. «Και η δουλειά;», ρώτησε ξανά, παρακαλεστικά σχεδόν, ο Βέλτσος. Και ο Ντερριντά αποκρίθηκε: «Le travail n’est pas un secret». Τωόντι, η δουλειά δεν είναι μυστικό. Είναι όπλο, το μόνο μας όπλο. Τελειώνει αυτές τις μέρες η θητεία μου στη διεύθυνση του προγράμματος «Δέξιππος», που την ανέλαβα ήδη από την ίδρυση του προγράμματος το 2018 και την υπηρέτησα όσο πιο καλά μπορούσα για τέσσερα χρόνια. Μαζί με την αποχώρησή μου από τον «Δέξιππο» συμπίπτουν δύο άλλες προσωπικές επέτειοι. Αυτό το ακαδημαϊκό έτος, που μόλις άρχισε, θα συμπληρώσω είκοσι χρόνια δουλειάς ως καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου 3 Αθηνών. Κλείνω επίσης τριάντα χρόνια από άλλο ορόσημο: το ουσιαστικό ξεκίνημα της επιστημονικής μου πορείας, όταν έγραψα αυτό που θεωρώ ως την πρώτη σοβαρή πανεπιστημιακή μου εργασία, η οποία οδήγησε μετά στο πρώτο μου, φοιτητικό ακόμη δημοσίευμα. Είκοσι χρόνια υπηρεσίας στο πανεπιστήμιο και τριάντα χρόνια δουλειάς στη γνώση. Στο διάστημα αυτό είχα την τύχη να γνωρίσω μερικούς αληθινούς ανθρώπους της επιστήμης, που από τα χείλη τους άκουσα σοφές κουβέντες. Ένας από αυτούς είναι ο αγαπητός μου Νταίηβιντ Κόνσταν, αξεπέραστος λόγιος και καθηγητής, που τον λατρεύω ακόμη περισσότερο επειδή το επώνυμό του είναι το πρώτο συνθετικό του δικού μου. Μια φορά, αφού είχαμε πρωτογνωριστεί στο Καίμπριτζ, όπου είχε έρθει προσκεκλημένος για διαλέξεις, μου είπε: «Αν είμαι καλός επιστήμονας, αυτά που έχω γράψει θα ανασκευαστούν στις επόμενες δεκαετίες. Αν είμαι καλός δάσκαλος, θα ανασκευαστούν από τους ίδιους τους φοιτητές μου». Τούτος είναι ο τελικός λόγος που σας αφήνω. Μη μας απογοητεύσετε: εσείς, οι μαθητές μας, πρέπει να αποδείξετε ότι υπήρξαμε καλοί δάσκαλοι. Εμείς οι καθηγητές της γενιάς μου, όσοι τουλάχιστον κοπιάζουμε και γράφουμε, έχουμε παραγάγει κάμποσα πράγματα για να τα ανασκευάσετε τις επόμενες δεκαετίες. Στρωθείτε λοιπόν στη δουλειά. Να είστε πάντα καλά, να ποιείτε μουσικήν και να ασκείτε τις δύο κορυφαίες τέχνες του ανθρώπινου πολιτισμού: ανάγνωση και γραφή. Σας ευχαριστώ. Ι. Μ. Κωνσταντάκος 6 Οκτωβρίου 2022 4