Δίωνα Χρυσοστόμου Νέσσος καὶ Δηιάνειρα1 Στο πλαίσιο της 43ης / 60ης διαλογικής πραγματείας του Δίωνα Χρυσοστόμου δίνεται στον ρήτορα η ευκαιρία να ανακατασκευάσει τον μύθο του χιτώνα της Δηιάνειρας.2 Αξιοποιεί ένα γνωστό και παραδεδομένο μυθικό υλικό, το οποίο αναπλάθει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να επιδείξει τη γνώση ρητορικής και σοφιστικής που διαθέτει. Για τον λόγο αυτό η συγκεκριμένη πραγματεία εντάσσεται μάλλον στη σοφιστική περίοδο του Δίωνα.3 1. Ἔχεις μοι λῦσαι ταύτην τὴν ἀπορίαν, πότερον δικαίως ἐγκαλοῦσιν οἱ μὲν τῷ Ἀρχιλόχῳ, οἱ δὲ τῷ Σοφοκλεῖ περὶ τῶν κατὰ τὸν Νέσσον καὶ τὴν Δηιάνειραν ἢ οὔ;4 φασὶ γὰρ οἱ μὲν τὸν Ἀρχίλοχον ληρεῖν, ποιοῦντα τὴν Δηιάνειραν ἐν τῷ βιάζεσθαι ὑπὸ τοῦ Κενταύρου πρὸς τὸν Ἡρακλέα ῥαψῳδοῦσαν, ἀναμιμνῄσκουσαν τῆς τοῦ Ἀχελῴου μνηστείας καὶ τῶν τότε γενομένων· ὥστε πολλὴν σχολὴν εἶναι τῷ Νέσσῳ ὅ τι ἐβούλετο πρᾶξαι· οἱ δὲ τὸν Σοφοκλέα πρὸ τοῦ καιροῦ πεποιηκέναι τὴν τοξείαν, διαβαινόντων αὐτῶν ἔτι τὸν ποταμόν· οὕτως γὰρ ἂν καὶ τὴν Δηιάνειραν ἀπολέσθαι, ἀφέντος τοῦ 1 Tο κείμενο ακολουθεί την έκδοση του Guy de Budé της σειράς Teubner (1916 & 1919). 2 Ο Νέσσος και η Δηιάνειρα αποτελούν τους δύο συνεργούς που κατόρθωσαν να οδηγήσουν τον Ηρακλή στον θάνατο, κατόπιν της εν τέλει καταστροφικής (για τον Ηρακλή) σύμπραξής τους. Ο Κένταυρος, ως ηθικός αυτουργός, έδρασε βάσει σχεδίου και δόλου ενάντια στον Ηρακλή, ενώ η Δηιάνειρα αποτέλεσε το «εκτελεστικό όργανο», επιβεβαιώνοντας την ετυμολογία του ονόματός της (Δηιάνειρα <δήιος + ἀνὴρ, όπου δήιος σημαίνει εχθρικός, ολέθριος, καταστροφικός και προέρχεται από το ρήμα δαίω βλ. Hofmann (1950) (μτφρ. Παπανικολάου 1976), s.v. δήιος). Το γεγονός ότι ο Νέσσος και η Δηιάνειρα θεωρούνται συνυπεύθυνοι για το έργο τους αυτό ενισχύει την prima facie θέση μου για τη χρήση του παρατακτικού συνδέσμου καὶ αντί του διαζευκτικού ἢ στον τίτλο του λόγου (Νέσσος ἢ Δηιάνειρα), ακριβώς για τη δήλωση της σύμπραξής τους (Νέσσος καὶ Δηιάνειρα). Η άποψη αυτή αναφέρεται και στο κριτικό υπόμνημα της σειράς Teubner (1916 & 1919). 3 Crosby (1946) 451. 4 Crosby (1946) 451 Ο ρήτορας συνδιαλέγεται με ένα ανώνυμο interlocutor, και του ζητείται να εκφράσει την άποψή του επί του θέματος. 1 Κενταύρου. ἀλλὰ μή, καθάπερ εἴωθας, πολὺ παρὰ τὴν δόξαν λέγε καὶ πάντα μᾶλλον ἢ ὅ τις ἂν οἰηθείη. Μπορείς να μου λύσεις αυτή την απορία; Ποιο από τα δύο ισχύει; Δικαιολογημένα κατηγορούν άλλοι τον Αρχίλοχο5 και άλλοι τον Σοφοκλή6 σχετικά με τα του Νέσσου και της Δηιάνειρας ή όχι; Γιατί οι μεν ισχυρίζονται ότι ο Αρχίλοχος παραληρεί όταν βάζει τη Δηιάνειρα να τραγουδά στον Ηρακλή κατά τον βιασμό της από τον Κένταυρο, υπενθυμίζοντάς (του) τη μνηστεία της με τον Αχελώο και τα τότε γεγονότα. Επομένως, υπήρχε πολύς χρόνος να πράξει ο Νέσσος ό,τι ήθελε. Οι δε (ισχυρίζονται) ότι ο Σοφοκλής έχει θέσει το τόξευμα πριν από την κατάλληλη στιγμή, ενώ διέσχιζαν ακόμα τον ποταμό. Γιατί κατ’ αυτό τον τρόπο και η Δηιάνειρα θα μπορούσε να «χαθεί», αφού την έριχνε ο Κένταυρος. Αλλά μην απαντήσεις, όπως ακριβώς συνηθίζεις, λέγοντας πολλά και παράδοξα, και κυρίως (λέγοντας) τα πάντα, παρά μόνον αυτό που μπορεί κάποιος να πιστέψει. 2. — Δ. Ἆῤ οὖν κελεύεις με ταῦτά σοι λέγειν ἅ τις ἂν οἰηθείη ὀρθῶς οἰόμενος ἢ ἅ τις ἂν καὶ μὴ ὀρθῶς; — Ἐγὼ μὲν ἃ ἄν τις ὀρθῶς οἰόμενος. 5 Crosby (1946) 451 Για τον Αρχίλοχο γίνεται μνεία μόνο σε σχόλια στον Απολλώνιο Ρόδιο και στην Ιλιάδα, καθώς το κείμενό του δεν έχει σωθεί. 6 Η προσέγγισή του Σοφοκλή εμπεριέχεται στo δράμα Τραχίνιαι στ. 555-77 (βλ. Easterling (1982) 46) ἦν μοι παλαιὸν δῶρον ἀρχαίου ποτὲ / θηρός, λέβητι χαλκέῳ κεκρυμμένον, / ὃ παῖς ἔτ᾽ οὖσα τοῦ δασυστέρνου παρὰ / Νέσσου φθίνοντος ἐκ φονῶν ἀνειλόμην, / ὃς τὸν βαθύρρουν ποταμὸν Εὔηνον βροτοὺς / μισθοῦ 'πόρευε χερσίν, οὔτε πομπίμοις / κώπαις ἐρέσσων οὔτε λαίφεσιν νεώς. / ὃς κἀμέ, τὸν πατρῷον ἡνίκα στόλον / ξὺν Ἡρακλεῖ τὸ πρῶτον εὖνις ἑσπόμην, / φέρων ἐπ᾽ ὤμοις, ἡνίκ᾽ ἦ μέσῳ πόρῳ, / ψαύει ματαίαις χερσίν. ἐκ δ᾽ ἤυσ᾽ ἐγώ, / χὠ Ζηνὸς εὐθὺς παῖς ἐπιστρέψας χεροῖν / ἧκεν κομήτην ἰόν· ἐς δὲ πλεύμονας / στέρνων διερροίζησεν. ἐκθνῄσκων δ᾽ ὁ θὴρ / τοσοῦτον εἶπε· παῖ γέροντος Οἰνέως, / τοσόνδ᾽ ὀνήσηι τῶν ἐμῶν ἐὰν πίθῃ, / πορθμῶν, ὁθούνεχ᾽ ὑστάτην σ᾽ ἔπεμψ᾽ ἐγώ· / ἐὰν γὰρ ἀμφίθρεπτον αἷμα τῶν ἐμῶν / σφαγῶν ἐνέγκῃ χερσίν, ᾗ μελαγχόλους / ἔβαψεν ἰοὺς θρέμμα Λερναίας ὕδρας, / ἔσται φρενός σοι τοῦτο κηλητήριον / τῆς Ἡρακλείας, ὥστε μήτιν᾽ εἰσιδὼν / στέρξει γυναῖκα κεῖνος ἀντὶ σοῦ πλέον 2 — Δ. Τί οὖν <ἃ> οἱ πολλοὶ ἄνθρωποι δοξάζουσιν; ἆρά γε ἀνάγκη τὸν βουλόμενον ὀρθῶς ἐξηγεῖσθαι παρὰ τὴν δόξαν τῶν πολλῶν λέγειν; — Ἀνάγκη. — Δ. Μὴ οὖν δυσκόλως ἀκολουθήσῃς, ἐὰν τοιοῦτον ῃ τὸ λεγόμενον· σκόπει δέ, εἰ μὴ δεόντως λέγεται. — Λέγε τοίνυν καὶ ἐξηγοῦ, ὅπως σοι δοκεῖ. — Δ. Οὐκοῦν λέγω [τὸ νῦν] σοι ὅτι ὅλον τὸ ἀγνόημά ἐστι περὶ τὸν μῦθον τὸ ἐπιχειρεῖν τὸν Κένταυρον συγγενέσθαι τῇ Δηιανείρᾳ. — Οὐ γὰρ ἐπεχείρησεν· — Άραγε λοιπόν με προτρέπεις να σου λέω αυτά που μπορεί να πιστέψει κάποιος με σωστή κρίση ή αυτά που μπορεί να πιστέψει κάποιος χωρίς σωστή κρίση; — Εγώ βέβαια (προτρέπω εσένα να μου λες αυτά) τα οποία μπορεί να πιστέψει κάποιος με ορθή κρίση. — Τι, λοιπόν, συμβαίνει με όσα πιστεύουν οι πολλοί; Άραγε είναι πράγματι απαραίτητο να ομιλεί αντίθετα προς την κοινή γνώμη όποιος θέλει να ερμηνεύει σωστά; — Είναι απαραίτητο. — Μην ζοριστείς λοιπόν να με παρακολουθήσεις, εάν ο λόγος μου είναι τέτοιου είδους, εξέτασε όμως εάν έχει διατυπωθεί κατάλληλα. — Μίλα λοιπόν και ερμήνευσε, όπως εσύ νομίζεις. — Σου λέω λοιπόν ότι η όλη παρεξήγηση σχετίζεται με τον μύθο και με την απόπειρα του Κενταύρου να βιάσει τη Δηιάνειρα.7 7 Ο Διών απορρίπτει με επιχειρήματα και τις δύο απόψεις. Για την εκδοχή του Αρχιλόχου ο ρήτορας υποστηρίζει ότι ο Νέσσος θα είχε χρόνο να τη βιάσει, εάν κατά την διάρκεια της απόπειρας τραγουδούσε στον Ηρακλή. Για τον τραγικό ποιητή θεωρεί ότι θέτει το ζήτημα περί απειλής της ζωής 3 3. — Δ. Οὔ. ἢ σοὶ δοκεῖ πιθανὸν εἶναι, ἐν ὄψει Ἡρακλέους τόξα ἔχοντος καὶ πεπειραμένον αὐτοῦ τῆς ἀρετῆς πρότερον, ἡνίκα μόνος τῶν Κενταύρων αὐτὸς διέφυγε παρὰ τοῦ Φόλου μηδὲν ἐκείνων τοιοῦτον ἀδικησάντων αὐτόν, ἐπιχειρεῖν συγγενέσθαι αὐτοῦ τῇ γυναικί; — Ἔχει μέν τινα ἀπορίαν τὸ τοιοῦτο· ἀλλὰ μὴ τοῦτο κινοῦντες καθόλου τὸν μῦθον ἀναιρῶμεν. — Δ. Οὐδαμῶς, ἄν καταλογιζώμεθα ὡς ἐγένετο καὶ εἰκὸς ἦν γενέσθαι τὸ πρᾶγμα. — Οὕτω δὴ λέγοις. — Δεν το προσπάθησε; — Όχι. Ή σου φαίνεται ότι είναι πιθανόν ενώπιον του Ηρακλή, που είχε τα τόξα, να αποπειράται (ο Κένταυρος) να βιάσει τη γυναίκα του, ενώ είχε αναμετρηθεί με την ανδρεία του στο παρελθόν; Ήταν ο μόνος από τους Κενταύρους που γλίτωσε από τη σπηλιά του Φόλου, χωρίς να έχουν βλάψει τον Ηρακλή προηγουμένως.8 — Μία τέτοιου είδους εκδοχή παρουσιάζει κάποια δυσκολία. Αλλά ας μην αναιρέσουμε ολοκληρωτικά τον μύθο, μετακινώντας αυτό το στοιχείο. — Καθόλου, εάν βέβαια υπολογίσουμε πώς συνέβη και πώς θα ήταν εύλογο να εξελιχθεί το περιστατικό αυτό. — Μπορείς βέβαια να συνεχίσεις να μιλάς σε αυτό το πνεύμα. 4. — Δ. Ὁ Νέσσος τὴν Δηιάνειραν εὐθὺς διακομίζων καὶ ἐν τῷ περᾶν ἐπεχείρει διαφθείρειν τοῦτον τὸν τρόπον, οὐχ <ὅν> φασι βιαζόμενος, ἀλλὰ λόγους ἐπιτηδείους λέγων πρὸς αὐτὴν καὶ διδάσκων ὅπως κρατήσει τοῦ και της ίδιας της Δηιάνειρας, ισχυριζόμενος ότι αν τόξευε τον Κένταυρο κατά τη διάβαση του ποταμού, θα πνιγόταν και η ηρωίδα. Απαντά λοιπόν με επιχειρήματα στις ποιητικές θέσεις, για να του δοθεί η αφορμή να προτείνει μία άλλη εκδοχή. 8 Πρόκειται για τον τέταρτο άθλο του Ηρακλή, δηλαδή το κυνήγι του Ερυμάνθιου κάπρου. 4 Ἡρακλέους, λέγων ὅτι νῦν μὲν ἄγριός ἐστι καὶ χαλεπὸς καὶ ὀλίγον τινὰ χρόνον αὐτῇ συνέσται καὶ τοῦτον δυσκόλως διὰ τοὺς ἄθλους καὶ τὰς ἀποδημίας καὶ τὸν βίον, ὃν προῄρηται. ἐὰν δ̓, ἔφη, σὺ πείσῃς αὐτὸν τὰ μὲν θεραπείᾳ, τὰ δὲ λόγοις, τῆς μὲν ταλαιπωρίας ταύτης καὶ τῶν πόνων ἐπανεῖναι, ζῆν δὲ ῥᾳθύμως καὶ ἡδέως, σοί τε πολὺ πρᾳότερος ἔσται καὶ ἄμεινον βιώσεται καί σοι <τὸν λοιπὸν> ἤδη συνέσται χρόνον οἴκοι μένων. Κατά το πέρασμά τους, ο Νέσσος, μεταφέροντας τη Δηιάνειρα, προσπαθούσε άμεσα να τη «διαβάλει», όχι κατά τον τρόπο που ισχυρίζονται, με τη βία δηλαδή, αλλά λέγοντας σε εκείνη λόγους κατάλληλους και εξηγώντας με ποιον τρόπο θα επικρατήσει του Ηρακλή.9 Έλεγε ότι τώρα βέβαια είναι άγριος και σκληρός και για μικρό χρονικό διάστημα θα είναι κοντά της, και μάλιστα μετά δυσκολίας εξαιτίας των άθλων, των ταξιδίων και της ζωής που έχει επιλέξει. Εάν όμως, είπε, τον πείσεις με «καλοπιάσματα» και με επιχειρήματα να αφήσει κατά μέρος τις κακουχίες και τους άθλους του και να ζει ήρεμα και ευχάριστα, και πολύ ευγενέστερος θα είναι απέναντί σου και θα ζει καλύτερα και θα βρίσκεται κοντά σου στο εξής, παραμένοντας στον οίκο του.10 5. ταῦτα δὲ διελέγετο ὁ Κένταυρος ἐπιβουλεύων τῷ Ἡρακλεῖ, εἴ πως δύναιτο αὐτὸν ἐπὶ τρυφὴν ἀγαγεῖν καὶ ῥᾳθυμίαν· ᾔδει γὰρ ὅτι ἅμα τῷ μεταβαλεῖν τὸν βίον καὶ τὴν ἄσκησιν εὐχείρωτος ἔσται καὶ ἀσθενής. ἡ δὲ Δηιάνειρα ἀκούουσα οὐ παρέργως τοῖς λόγοις προσεῖχεν, ἀλλὰ ἐνεθυμεῖτο ὡς ὀρθῶς λέγοι ὁ Κένταυρος, ὥσπερ εἰκὸς ἦν βουλομένην τὸν ἄνδρα ὑφ̓ ἑαυτῇ ἔχειν. ὁ δὲ Ἡρακλῆς ὑπονοήσας μηδὲν ὑγιὲς τὸν Κένταυρον λέγειν ἐκ τοῦ διαλέγεσθαι 9 Ο Νέσσος διέφθειρε τη Δηιάνειρα με ρητορικά μέσα, γεγονός που καταδεικνύει και την «εξύψωση» της ρητορικής τέχνης από τον ίδιο τον Δίωνα. Ο Κένταυρος καλλιέργησε στη Δηιάνειρα τον φόβο της εγκατάλειψής της από τον Ηρακλή λόγω των άθλων, των ταξιδιών και του τρόπου ζωής που είχε επιλέξει ο ήρωας. 10 Ο Κένταυρος προσπαθεί να καλλιεργήσει στην ηρωίδα την ιδέα για την ανάγκη της μεταστροφής του ήθους του Ηρακλή. Την προτρέπει να χρησιμοποιήσει ρητορικά μέσα (ανάλογα δηλαδή με αυτά που χρησιμοποιεί ο ίδιος για να την πείσει) με σκοπό να αλλάξει τον τρόπο ζωής του και να αφιερώνει στο εξής περισσότερο χρόνο στην ίδια. 5 πρὸς τὴν Δηιάνειραν ἐπιμελῶς καὶ ὅτι ἐκείνη προσεῖχεν αὐτῷ, οὕτως δὴ ἐτόξευσεν αὐτόν. Αυτά λοιπόν έλεγε ο Κένταυρος, εχθρευόμενος τον Ηρακλή, μήπως κατόρθωνε δηλαδή με κάποιον τρόπο να τον οδηγήσει σε μία ζωή τρυφηλότητας και ραθυμίας. Γιατί γνώριζε καλά ότι θα είναι χειραγωγήσιμος και αδύναμος τη στιγμή που θα αλλάξει τη ζωή και τις ασχολίες του. Η Δηιάνειρα, από την άλλη, ακούγοντάς (τον) με ενδιαφέρον, απέδιδε την πρέπουσα σημασία στα λόγια του, και έκρινε ότι ο Κένταυρος μιλούσε ορθά, όπως ακριβώς ήταν αναμενόμενο, από τη στιγμή που ήθελε να έχει τον άνδρα της υπό τον έλεγχό της. Ωστόσο ο Ηρακλής, επειδή υποψιάστηκε από την προσοχή με την οποία (ο Κένταυρος) μιλούσε στη Δηιάνειρα και από το γεγονός ότι τον άκουγε συγκεντρωμένη, ότι τίποτε σωστό και καλό δεν μπορεί να λέει, έτσι λοιπόν τον τόξευσε. 6. ὁ δὲ ἀποθνῄσκων οὐδὲν ἧττον ἐκέλευσε τὴν Δηιάνειραν ἀναμνησθῆναι ὧν εἶπε καὶ ποιεῖν ὡς αὐτὸς παρῄνεσεν. ὕστερον δὲ ἡ Δηιάνειρα μεμνημένη τῶν λόγων τοῦ Κενταύρου καὶ ἅμα τοῦ Ἡρακλέους οὐδὲν ἀνιέντος, ἀλλὰ καὶ μακροτέραν ἀποδημίαν ἀποδημήσαντος, τὴν τελευταίαν ὅτε ἐξεῖλε τὴν Οἰχαλίαν, καὶ λεγομένου δὴ ὡς ἐρασθείη τῆς Ἰόλης, ἡγησαμένη βέλτιον εἶναι ἃ παρῄνεσεν ἀνύεσθαι, ἐπιτίθεται αὐτῷ καὶ, Εκείνος πεθαίνοντας, δεν σταμάτησε να προτρέπει τη Δηιάνειρα να θυμηθεί τα όσα είπε, και να πράξει, όπως ακριβώς ο ίδιος (τη) συμβούλευσε. Και κατόπιν η Δηιάνειρα, ενθυμούμενη τους λόγους του Κενταύρου, και ενώ παράλληλα ο Ηρακλής δεν επέλεγε έναν χαλαρότερο τρόπο ζωής, αλλά πραγματοποίησε και μεγαλύτερο ταξίδι –το τελευταίο του, όταν κατέλαβε την Οιχαλία και όταν ανακοίνωσε βέβαια ότι ερωτεύθηκε την Ιόλη – επειδή (η Δηιάνειρα) θεώρησε ότι είναι καλύτερο να πραγματοποιήσει όλα όσα (τη) συμβούλευσε (ο Κένταυρος), αναλαμβάνει δράση εις βάρος του Ηρακλή.11 11 Ο Ηρακλής ερωτεύθηκε την Ιόλη, θυγατέρα του Ευρύτου, βασιλιά της Οιχαλίας. Ο Εύρυτος όμως και οι γιοι του δεν ήθελαν να δώσουν την Ιόλη στον Ηρακλή. Ο Ηρακλής πέταξε έναν από τους αδελφούς της Ιόλης, τον Ίφιτο, από τα τείχη της Τίρυνθας, σε μία κρίση τρέλας. Το μαντείο των 6 7. οἷον δὴ πέφυκε τὸ τῶν γυναικῶν αἱμύλον καὶ πανοῦργον, οὐ πρότερον ἀνῆκε πρὶν ἢ ἔπεισεν αὐτὸν τὰ μὲν παραμυθουμένη καὶ φάσκουσα ἐκείνου κήδεσθαι ὅπως μὴ κακοπαθῇ γυμνὸς τοῦ χειμῶνος καὶ τοῦ θέρους ὁμοίως ὑπομένων ἐν τῷ δέρματι τοῦ λέοντος, τὸ μὲν δέρμα ἀποθέσθαι, στολὴν δὲ ἀναλαβεῖν ὁμοίαν τοῖς ἄλλοις. καὶ τοῦτο δὴ ἦν ὁ λεγόμενος τῆς Δηιανείρας χιτών, ὃν ἐνέδυ ὁ Ἡρακλῆς. Τέτοια λοιπόν είναι η δόλια και παμπόνηρη φύση των γυναικών. Δεν τα παράτησε λοιπόν, παρά μόνον αφού τον έπεισε λέγοντάς του ότι τον φροντίζει για να μην κακοπάθει γυμνός χειμώνα και καλοκαίρι, έχοντας στους ώμους το τομάρι του λιονταριού, (τον έπεισε) να εγκαταλείψει τη λεοντή και να φορέσει ένα ρούχο παρόμοιο με των υπολοίπων. Και αυτός ήταν ο ξακουστός χιτώνας της Δηιάνειρας, τον οποίο φόρεσε ο Ηρακλής. 8. ἅμα δὲ τῇ στολῇ καὶ τὴν ἄλλην δίαιταν ἐποίησεν αὐτὸν μεταβαλεῖν, ἐπί τε στρωμάτων καθεύδοντα καὶ μὴ θυραυλοῦντα τὰ πολλά, ὥσπερ εἰώθει πρότερον, μηδὲ αὐτουργοῦντα μηδὲ τροφῇ ὁμοίᾳ χρώμενον, ἀλλὰ σίτῳ τε ἐκπεπονημένῳ καὶ ὄψῳ καὶ οἴνῳ ἡδεῖ καὶ ὅσα δὴ τούτοις ἑπόμενά ἐστιν. ἐκ δὲ τῆς μεταβολῆς ταύτης, ὥσπερ ἦν οἶμαι ἀναγκαῖον, εἰς ἀσθένειαν καὶ μαλακίαν ἐμπεσὼν τοῦ σώματος καὶ ἡγησάμενος μηκέτ̓ εἶναι ῥᾴδιον ἁψάμενον τρυφῆς ἀποθέσθαι αὐτήν, οὕτως δὴ ἐνέπρησεν αὑτόν, ἅμα μὲν κρεῖττον οἰόμενος ἀπηλλάχθαι τοῦ τοιούτου βίου, ἅμα δὲ δυσχεραίνων, ὅτι ἠνέσχετο τρυφῆς ἅψασθαι. ἔχεις δὴ τὸν παῤ ἐμοῦ λόγον, ὁποῖον ἐγὼ ἠδυνάμην ὑπὲρ τοῦ μύθου εἰπεῖν. Παράλληλα όμως με την ενδυμασία, τον έκανε να αλλάξει και τον γενικότερο τρόπο ζωής του, να κοιμάται δηλαδή σε στρώμα και να μην περνά τον καιρό του Δελφών τον τιμώρησε, δίνοντάς τον ως δούλο στην Ομφάλη, βασίλισσα της Λυδίας. Εκεί ο Ηρακλής έκανε γυναικείες δουλειές, φορώντας γυναικεία ρούχα. Μόλις έληξε η περίοδος της δουλείας του, ενεπλάκη σε κάποιες άλλες περιπέτειες, για να καταλήξει να επιτεθεί στην Οιχαλία και να απαγάγει την Ιόλη. 7 στην ύπαιθρο, όπως ακριβώς συνήθιζε, να μη μοχθεί με τα χέρια του ούτε να τρώει την ίδια τροφή (που έτρωγε), αλλά σιτάρι επεξεργασμένο με φροντίδα και κυρίως έδεσμα (κρέας ή ψάρι) και γλυκό κρασί και όσα συνοδεύουν όλα αυτά. Από αυτή όμως την αλλαγή, όπως ακριβώς, θεωρώ, ήταν αναγκαίο να συμβεί, αφού ξέπεσε σε αδυναμία και σωματική μαλθακότητα και θεώρησε ότι δεν ήταν πλέον εύκολο να αποβάλει την τρυφηλότητα αυτή, άπαξ και τη δοκίμασε, έτσι λοιπόν αυτοπυρπολήθηκε. Θεώρησε ότι είναι καλύτερο να απαλλαγεί από μία τέτοιου είδους ζωή και συγχρόνως δυσαρεστήθηκε που ανέχτηκε να «αγγίξει» μία ζωή πολυτέλειας.12 Έχεις λοιπόν από εμένα τη συλλογιστική μου, την οποία μπόρεσα να εκφράσω σε σχέση με αυτό τον μύθο. 9. — Καὶ μὰ τὸν Δία οὐδαμῶς φαῦλος οὐδὲ ἀπίθανος δοκεῖ μοι εἶναι. καὶ οὐκ οἶδα ὅπως δοκεῖ μοι προσεοικέναι τὸ τῶν φιλοσόφων ἐνίων περὶ τοὺς λόγους ἁμῃγέπῃ τῷ τῶν κοροπλάθων. καὶ γὰρ ἐκεῖνοι τύπον τινὰ παρέχοντες, ὁποῖον ἂν πηλὸν εἰς τοῦτον ἐμβάλωσιν, ὅμοιον τῷ τύπῳ τὸ εἶδος ἀποτελοῦσιν· καὶ τῶν φιλοσόφων ἤδη τινὲς τοιοῦτοι γεγόνασιν, ὥστε ὁποῖον ἂν μῦθον ἢ λόγον λάβωσιν ἕλκοντες καὶ πλάττοντες κατὰ τὴν αὑτῶν διάνοιαν ὠφέλιμον καὶ φιλοσοφίᾳ πρέποντα ἀπέδειξαν· οἷον δὴ μάλιστα ἀκούομεν Σωκράτην γενέσθαι. Και, μα τον Δία, μου φαίνεται ότι δεν είναι καθόλου κακή ή μη πειστική. Και δεν αντιλαμβάνομαι με ποιον τρόπο μού θυμίζει η μέθοδος αυτή κάποιων φιλοσόφων εκείνη των κατασκευαστών μικρών ειδωλίων κατά έναν τρόπο. Γιατί και εκείνοι σχηματίζοντας ένα καλούπι, όποιου είδους πηλό και αν τοποθετήσουν μέσα σε αυτό, παράγουν μία μορφή όμοια με το καλούπι. Και ήδη κάποιοι από τους φιλοσόφους έχουν εξελιχθεί έτσι, ώστε όποιον λόγο ή μύθο «πάρουν στα χέρια τους», προσαρμόζοντας και διαμορφώνοντάς τον κατά τη δική τους σκέψη, τον 12 Ο Ηρακλής λοιπόν αυτοπυρπολήθηκε για τον λόγο ότι ακολούθησε έναν βίο τρυφηλότητας και ραθυμίας (τρυφῆς ἅψασθαι). Υπεύθυνοι για την κατάληξη αυτή του ήρωα είναι ο Κένταυρος και η Δηιάνειρα. 8 καθιστούν ωφέλιμο και προσιδιάζοντα στη φιλοσοφική σκέψη. Τέτοιος μάλιστα πληροφορούμαστε ότι υπάρξε και ο Σωκράτης. 10. ἐκεῖνος γὰρ εἰς ἅπαντας δὴ λόγους καὶ πάσας διατριβὰς κατῄει, καὶ πρὸς ῥήτορας καὶ πρὸς σοφιστὰς καὶ πρὸς γεωμέτρας καὶ μουσικοὺς καὶ παιδοτρίβας καὶ τοὺς ἄλλους δημιουργούς, καὶ ἐν παλαίστραις καὶ ἐν συμποσίοις καὶ ἐν ἀγορᾶ οὐκ ἐκωλύετο ἐξ ἅπαντος τρόπου φιλοσοφεῖν καὶ προτρέπειν ἐπ̓ ἀρετὴν τοὺς συνόντας, οὐκ ἰδίαν εἰσφέρων ὑπόθεσιν οὐδὲ πρόβλημα ἐσκεμμένον, ἀλλ̓ ἀεὶ τῇ παρούσῃ χρώμενος καὶ ταύτην προσάγων πρὸς φιλοσοφίαν. Γιατί εκείνος βέβαια διείσδυε σε όλους τους λόγους και τις πραγματείες, απευθυνόμενος προς τους ρήτορες και τους σοφιστές, τους γεωμέτρες, τους μουσικούς και τους γυμναστές και προς τους άλλους τεχνίτες, και στα γυμναστήρια, στα συμπόσια και στην αγορά, δεν παρεμποδιζόταν να φιλοσοφεί με κάθε δυνατό τρόπο και να «ωθεί» όλους όσοι τον συναναστρέφονταν, στην αρετή. Δεν εισηγούταν (όμως) κάποιο προσωπικό θέμα συζήτησης ούτε κάτι που ήταν προμελετημένο, αλλά πάντοτε κατευθύνοντάς το προς τη φιλοσοφία. 9 αξιοποιούσε το εκάστοτε θέμα, Έκδοση του κειμένου Arnim, J. von (1893), Dionis Prusaensis quem vocant Chrysostomum quae exstant omnia I-II, Berlin: Weidmann. Budé, G. de (επιμ.) (1916 & 1919), Dionis Chrysostomi orationes post Ludovicum Dindorfium, Leipzig: Teubner. Βιβλιογραφία Crosby, H.L. (1946), Dio Chrysostom IV (Loeb Classical Library), Cambridge, MA & London: Harvard University Press. Easterling, P.E. (1982), Sophocles: Trachiniae, Cambridge: Cambridge University Press. Hofmann, J. B. (1950), Etymologisches Wörterbuch des Griechischen, München: Verlag von R. Oldenbourg [=Παπανικολάου, Α. Δ. (1974), Ετυμολογικόν λεξικόν της αρχαίας ελληνικής, Αθήνα]. Howatson, M.C. (1989), The Oxford Companion to Classical Literature, Oxford: Oxford University Press [=Φόρης, B. Δ. (επιμ. & μετάφρ. 1996), Εγχειρίδιο Κλασικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη & Αθήνα: Αφοί Κυριακίδη]. 10