GRAD issue 3 / 2018

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ GRAD review architects & designers in greece promoted by www.gradreview.gr [email protected] ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ Μανώλης Αναστασάκης [email protected] ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ ΤΕΥΧΟΥΣ Όλγα Βενετσιάνου Δημήτρης Ρότσιος EDITORIAL ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 70-75 ΕΡΓΑ & ΜΕΛΕΤΕΣ 7-9 52-55 96-107 ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Διπλωματικές εργασίες: μερικά πάγια ερωτήματα Η διπλή ζωή των διπλωματικών Στην αναζήτηση ενός κανονιστικού πλαισίου Αναστάσιος Μ. Κωτσιόπουλος Νίκος Σκουτέλης ΒΟΗΘΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ 14-18 Κωνσταντίνα Σέρφα Χαρά Χαρατσάρη Άγγελος Αντωνόπουλος Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρόκο | Studio KO Studio KO ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 56-61 20-25 Ηδονοβλεψίες ή Περιπατητές; Έβελυν Γαβρήλου Το ερώτημα της διπλωματικής, ερώτημα της αρχιτεκτονικής ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Νίκος Κτενάς ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΕΥΧΟΥΣ ∆ΙΑΣΤΑΥΡΩΣΕΙΣ Κωνσταντίνος Αβραμίδης Έβελυν Γαβρήλου Νίκος Γεωργιάδης Δημήτρης Γιαννίσης Ανδρομάχη Δαμαλά Πανίτα Καραμανέα Αγνή Κουβελά Νίκος Κτενάς Θεοδώρα Κυριαφίνη Αναστάσιος Μ. Κωτσιόπουλος Πρόδρομος Νικηφορίδης Κωστής Πανηγύρης Τσαμπίκος Πετράς Θανάσης Πολυζωίδης Δημήτρης Ποτηρόπουλος Κωνσταντίνα Σέρφα Νίκος Σκουτέλης Studio KO Βάσω Τραβά Παύλος Χατζηαγγελίδης 62-65 Βάσω Τραβά 26-27 Σύντομο οδοιπορικό στον κόσμο των διπλωματικών Αρχιτεκτονικής: Μια διαδρομή «ενηλικίωσης» Διπλωματικές Εργασίες, Διακρίσεις 2017 82-87 5 ισότιμα βραβεία, 5 ισότιμοι έπαινοι ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΥΛΗΣ Άρτεμις Ποταμιάνου ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ Factory - creative & advertising services [email protected] 4 Διπλωματικές εργασίες, 10-1 χρόνια 28-49 Κείμενα μελών κριτικών επιτροπών Διπλωματικών εργασιών Μανώλης Αναστασάκης, Νίκος Γεωργιάδης, Θανάσης Πολυζωίδης, Θεοδώρα Κυριαφίνη, Αγνή Κουβελά, Δημήτρης Ποτηρόπουλος, Ανδρομάχη Δαμαλά, Πρόδρομος Νικηφορίδης, Κωνσταντίνος Αβραμίδης, Παύλος Χατζηαγγελίδης, Τσαμπίκος Πετράς Πανίτα Καραμανέα 66-69 Με αφορμή τις Διπλωματικές Εργασίες... Μεταξύ Εκπαίδευσης, Επαγγέλματος και Καθημερινού Χώρου Νίκος Γεωργιάδης 76-81 Το επάγγελμα της Διπλωματικής Κωστής Πανηγύρης 88-93 108-118 BIBΛΙΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 120-121 Στόχοι και προοπτικές στις διπλωματικές Richard Rayner Ο λαξευτής του Ουρανού Δημήτρης Γιαννίσης Κωνσταντίνα Σέρφα Copyright © Manolis Anastasakis Αναγνωρίζετε ότι η Υπηρεσία περιέχει πληροφορίες, λογισμικό, γραφικά και άλλο υλικό που προστατεύεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, σήματα, εμπορικά μυστικά και άλλα δικαιώματα ιδιοκτησίας και ότι αυτά τα δικαιώματα είναι έγκυρα και προστατευμένα. Δεν μπορείτε να αλλοιώσετε, να εκδώσετε, να μεταφέρετε ή να συμμετέχετε στη μεταφορά ή πώληση, να δημιουργήσετε παράγωγη δουλειά ή να εκμεταλλευτείτε καθ’ οιονδήποτε τρόπο μερικό ή ολικό το Περιεχόμενο. Απαγορεύεται η μερική ή ολική αναπαραγωγή του Περιεχομένου, είτε πρόκειται για έντυπη, ηλεκτρονική ή οποιαδήποτε άλλη μορφή χωρίς προηγούμενη άδεια από τον πνευματικό ιδιοκτήτη. Τα περιεχόμενα του GRAD review παρέχονται «όπως ακριβώς είναι» χωρίς καμία εγγύηση εκπεφρασμένη ή και συνεπαγόμενη με οποιοδήποτε τρόπο. Το GRAD review δε φέρει καμία ευθύνη για την ακρίβεια, το περιεχόμενο και τη διαθεσιμότητα της πληροφορίας που είναι προσβάσιμη μέσω της χρήσης των υπηρεσιών του. Οι υπηρεσίες του GRAD review παρέχονται χωρίς κανενός είδους εγγύηση. Συμφωνείτε ότι η χρήση της υπηρεσίας επαφίεται καθ’ ολοκλήρου σε δική σας ευθύνη. Εικόνα εξωφύλλου Από την διπλωματική εργασία με τίτλο “Διελεύσεις προς τον ποταμό Spree, πολλαπλοί τρόποι κατοίκησης στο Βερολίνο”, των Δανάη Ζαχαριάκη, Αναστασία Καψάνη, Ευτυχία Παρισοπούλου, 2017. GRAD REVIEW #03 / 2018 5 EDITORIAL Στο ξεκίνημα αυτής της εκπνέουσας δεκαετίας του ’10 παρουσιάστηκε η διαδικασία της βράβευσης διπλωματικών εργασιών ελλήνων φοιτητών αρχιτεκτονικής. Σε αυτά τα δέκα σχεδόν χρόνια των ετήσιων διακρίσεων έχει δημιουργηθεί μία ικανοποιητική εικόνα, αν και όχι εξαντλητική ούτε απαραίτητα αντιπροσωπευτική, σχετική με τα θέματα τα οποία επιλέγουν οι φοιτητές, με το περιεχόμενο των προτάσεών τους και με τον τρόπο παρουσίασής τους. Αυτή η εικόνα έχει δύο όψεις. Στη μία της όψη αντανακλάται το εκπαιδευτικό πλαίσιο, η σχολή δηλαδή και το ανθρώπινο δυναμικό της, μέσα στο οποίο ωρίμασε και εκπονήθηκε η εργασία. Είναι η όψη η οποία κλείνει την περίοδο φοίτησης και εμπεριέχει το κεκτημένο της. Στην άλλη όψη αποτυπώνεται η προσωπικότητα και οι ιδιαίτερες ικανότητες του φοιτητή. Είναι μία όψη υπό διαμόρφωση και με ανοιχτή τη δυναμική της. Το κάδρο το οποίο συγκρατεί τις δύο αυτές πλευρές των διπλωματικών είναι ενιαίο, μπορούμε όμως να διακρίνουμε στη διάρκεια μίας δεκαετίας τις βασικές παραμέτρους που συγκροτούν την κάθε του πλευρά. Η κριτική επιτροπή, με διαφορετική σύνθεση ανά έτος, σκόπιμα αποτελείται από αναγνωρισμένους αρχιτέκτονες πεδίου. Με αυτόν τον τρόπο αποσπάται η διπλωματική εργασία από το ακαδημαϊκό της πλαίσιο – και τα αντίστοιχα κριτήριά του – και διαγωνίζεται με όρους πλησιέστερους προς την αρχιτεκτονική πρακτική. Ένα ερώτημα λοιπόν το οπoίο μπορεί να τεθεί και διερευνηθεί είναι η σύνδεση των σπουδών με το επάγγελμα. Σε μία αμιγώς επιστημονική εκδοχή του ερωτήματος, θα ήταν σαν να διαγωνίζονται τελειόφοιτοι ιατρικών σχολών στη διάγνωση ασθενειών ενώπιον έμπειρων ιατρών. Προφανώς μία κριτική επιτροπή δεν αναζητά σε τελειόφοιτους την εμπειρία αλλά τη δημιουργικότητα και τις δυνατότητες που εμπεριέχονται στη σχεδιαστική πρόταση. Τα αποτελέσματα των κρίσεων αυτών των τελευταίων χρόνων είναι αποκαλυπτικά: δύο στις τρεις διπλωματικές δεν περνάει το κατώφλι για μια δεύτερη ματιά, παρά το ότι οι διαγωνιζόμενες εργασίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το μέσο όρο. Φαίνεται λοιπόν ότι και στον αρχιτεκτονικό κόσμο αντανακλώνται τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας – έχει καταγραφεί πολλάκις - όπου αναδύονται λίγοι άριστοι, με τους πολλούς να πλέουν κάτω του μετρίου. Μεταφέρονται έτσι στην τριτοβάθμια εκπαίδευση οι παθογένειες από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια όπου κυριαρχεί Aπό την διπλωματική εργασία με τίτλο «Διελεύσεις προς τον ποταμό Spree, πολλαπλοί τρόποι κατοίκησης στο Βερολίνο», των Δανάη Ζαχαριάκη, Αναστασία Καψάνη, Ευτυχία Παρισοπούλου, 2017. 6 GRAD REVIEW #03 / 2018 7 EDITORIAL η αποστήθιση και η έλλειψη ερευνητικού πνεύ- σε σχέση με τη διεύρυνση του αντικειμένου των ματος. Όσοι πραγματοποιούν μεταπτυχιακές σπουδών το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει κάθε σπουδές στο εξωτερικό ανακαλύπτουν καθυ- μορφή ανθρώπινης παρουσίας και κατοίκησης. στερημένα όχι μόνον τί πραγματικά σημαίνει Συχνά όμως η σχεδιαστική πρόταση του έλληνα εκπονώ ερευνητική εργασία αλλά και πόσο φοιτητή περιορίζεται μορφολογικά σε μία γνώριμη επιφανειακή είναι η αλίευση ενός όγκου πλη- ή και παλαιότερη αρχιτεκτονική γλώσσα. ροφοριών μόνον από το διαδίκτυο. Στα καθ’ Τα κείμενα που δημοσιεύονται εδώ δεν απο- ημάς, το τίμημα αυτού του εκπαιδευτικού μοντέλου αποτυπώνεται στις διπλωματικές εργασίες με την έλλειψη τελούν κριτικές αποτιμήσεις του «θεσμού» των δύο βασικών παραμέτρων του σχεδιασμού, παρά το ότι οι παράμετροι αυτοί απασχολούν έντονα τις τελευταίες διπλωματικών εργασιών. Στην ενότητα «Διαδεκαετίες την αρχιτεκτονική κοινότητα παγκοσμίως. σταυρώσεις» μιλούν οι επαγγελματίες οι οποίοι Μία βασική παράμετρος στο σύγχρονο σχεδιασμό είναι η αειφορική προσέγγιση. Σε διαγωνιζόμενες διπλωματικές έχουν διατελέσει μέλη κριτικών επιτροπών. Είναι εργασίες σε ιστοσελίδες του εξωτερικού δεν δίνεται πλέον ιδιαίτερη έμφαση στην ανάδειξη του αειφορικού σχεδια- η ματιά της ενθάρρυνσης προς το νέο αρχιτέκτο- σμού διότι αυτός θεωρείται δεδομένος και ενταγμένος στην κάθε πρόταση όπως η στατικότητα, η λειτουργικότητα να. Στην ενότητα «Παρεμβάσεις», η εμπειρία της κ.α. Στα ελληνικά παραδείγματα η βιοκλιματική παράμετρος είτε απουσιάζει είτε είναι κατά βάση επιφανειακή. καθοδήγησης διπλωματικών εργασιών οδηγεί Μία δεύτερη βασική παράμετρος του σύγχρονου σχεδιασμού είναι η κοινωνική ευαισθησία. Αυτό οδηγεί τις τους διδάσκοντες σε μία κριτική ματιά ως προς σχεδιαστικές προτάσεις να υποβαθμίζουν τον εντυπωσιασμό και να δίνουν έμφαση σε λύσεις σε συγκεκριμένα περιεχόμενο των σπουδών αλλά και ως προς τη προβλήματα και ανάγκες. Σε ότι αφορά τις διπλωματικές στην Ελλάδα διαπιστώνεται ότι τα τελευταία χρόνια έχει διασύνδεση των σπουδών με το επάγγελμα. Είναι γίνει μία μετατόπιση στη θεματολογία, η ματιά της μίας πλευράς του καθρέφτη. Και η από τις αμιγώς κτιριακές προτάσεις, σε άλλη όψη του καθρέφτη; Κατά τον Άγγελο Αντω- εκείνες όπου το βασικό αντικείμενο του νόπουλο, η Διπλωματική εργασία (αναφέρεται στην εδώ συνέντευξή του στους καλλιτέχνες) αντανακλά περισσότερο σχεδιασμού είναι είτε το φυσικό τοπίο τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του σπουδαστή, παρά το πνεύμα και τον χαρακτήρα του Εργαστηρίου. Στους είτε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές. αρχιτέκτονες, τους οποίους βαραίνει μία αυξημένη κοινωνική ευθύνη, η μετριότητα είναι πρόβλημα για όλους, γιατί Αυτό αντικατοπτρίζει τον συγχρονισμό όπως αναφέρει εδώ ο Νίκος Κτενάς, αρχιτεκτονική είναι ότι έχει σχέση με το χώρο του ανθρώπου, από μία διαμόρ- του βηματισμού των ελληνικών σχολών φωση του εδάφους μέχρι την διαμόρφωση μιας ολόκληρης πόλης. Μανώλης Αναστασάκης 8 GRAD REVIEW #03 / 2018 9 PETRIDIS WATER TECHNOLOGIES AETE | ΠΙΣΙΝΕΣ - ΚΟΛΥΜΒΗΤΗΡΙΑ - ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΝΕΡΟΥ Σπύρου ∆οντά 12, 11743 Αθήνα, Τηλ.: +30 210 9211600, Fax: +30 210 9233109 | Τεχνικό τµήµα: Λάδωνος 5, 12132 Αθήνα, Τηλ.: 210 +30 5780444, Fax: +30 210 5762570 ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ά γ γ ε λ ο ς Αν τ ω ν ό π ο υ λ ο ς Ερώτηση: Ποια είναι η σχέση του έργου σου με το χώρο; Πώς το ένα επηρεάζει το άλλο; Κοσμήτορας της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ Συνέντευξη: Άρτεμις Ποταμιάνου 14 Απ: Ο «Χώρος» διαπιστώνω ότι υπήρξε πάντα ένα βασικό χαρακτηριστικό και στις τρεις περιόδους, είτε τα έργα ακολουθούσαν την παράδοση από πλευράς κατασκευής, είτε με μέσα πιο σύγχρονα και διαφορετικά. Τα τελευταία χρόνια, ο χώρος ως κέλυφος υποδοχής διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο και παρεμβαίνει καθοριστικά στο σχεδιασμό και στο περιεχόμενο των έργων. Ερώτηση: Ποιοι θεωρείς ότι είναι οι βασικοί άξονες του εικαστικού σου έργου; Θα το χώριζες σε κάποιες σειρές-κεφάλαια; Πώς θα περιέγραφες την εικαστική σου πρακτική με δυο λόγια; Ερώτηση: Έχεις συχνά χρησιμοποιήσει στο έργο σου το κέλυφος πολιτικά φορτισμένων κτιρίων. Ποια είναι η σχέση της τέχνης σας με την αρχιτεκτονική; Πόσο και πώς επηρεάζει το έργο σου; Απ: Το μέχρι σήμερα εικαστικό μου έργο χωρίζεται σε τρείς βασικούς άξονες οι οποίοι καθορίζονται από το χρόνο και το περιεχόμενο. Οι συγκεκριμένοι άξονες-κεφάλαια διαμορφώνονται μέσα από σειρά έργων με κοινή προβληματική αλλά και συγγενικών μέσων. Επιγραμματικά αναφέρω ότι στο πρώτο κεφάλαιο, κυρίως έργα ζωγραφικά, τίθενται ζητήματα μεταφυσικού προσανατολισμού και περιεχομένου. Στη δεύτερη περίοδο τα έργα, συνήθως μικτής τεχνικής και διαφορετικών μέσων, διερευνούν την καθημερινότητα, το ευτελές και το θραύσμα. Στη τρίτη περίοδο που διαρκεί μέχρι σήμερα, κυριαρχούν έργα-εγκαταστάσεις με ξεκάθαρο πολιτικό περιεχόμενο. Απ: Η σχέση με πρακτικές που πηγάζουν από τον χώρο της Αρχιτεκτονική είναι εμφανής, είτε πρόκειται για έργα που αναπτύσσονται σε δύο διαστάσεις είτε στις τρείς. Οι πλαστικές μακέτες εμβληματικών κτηρίων, οι σχεδιαστικές προσεγγίσεις στο χώρο, φανερώνουν ξεκάθαρα την ιδιαίτερη σχέση με πρακτικές που ακολουθεί η Αρχιτεκτονική. Η δομή και οι κατασκευαστικές προσεγγίσεις, εμφανείς ή ως εσωτερικά υποστηρικτικά συστήματα, σε παραπέμπουν σε Αρχιτεκτονικά μορφώματα. Δεξιά: Αντικείμενα ενός προσωπικού κόσμου, 2007, μικτή τεχνική, διαστάσεις 270x360x50cm GRAD REVIEW #03 / 2018 15 ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ά γ γ ε λ ο ς Αν τ ω ν ό π ο υ λ ο ς Ερώτηση: Δεδομένου ότι στη δουλειά σου υπάρχει έντονο το πολιτικό στοιχείο. Ποια πρέπει να είναι η σχέση του καλλιτέχνη με τα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα με δεδομένο ότι η καλλιτεχνική δημιουργία είναι συνήθως μοναχική; Απ: Θεωρώ ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι καλλιτέχνες ακόμα περισσότερο αφήνουν το «ησυχαστήριο» και την απομόνωση του εργαστηρίου τους, είτε γιατί αυτό απαιτούν τα εκφραστικά τους εργαλεία, είτε γιατί αυτό επιβάλει η επικοινωνία με το κοινό. Επίσης, αργά αλλά σταθερά, συνειδητοποιούμε τη θέση και το ρόλο του Καλλιτέχνη στην Ελληνική πραγματικότητα, ρόλο σημαντικό στην προσπάθεια να κατανοήσουμε και να ξεπεράσουμε την δύσκολη περίοδο που διανύουμε. Carousel, 2013, μικτή τεχνική, διαστάσεις 240x300cm, εγκατάσταση με περιστροφική κίνηση Ερώτηση: Πώς υποστηρίζεις τους φοιτητές σου κατά την διάρκεια των πτυχιακών τους εργασιών; Θεωρείς ότι οι πτυχιακές των φοιτητών αντανακλούν τόσο την προσωπικότητα του φοιτητή όσο και το εκπαιδευτικό πλαίσιο του εργαστηρίου; Απ: Η υποστήριξη μιας διπλωματικής εργασίας ξεκινά πολλές φορές από πολύ νωρίς. Πρώτα πρώτα από την κατανόηση της Γλώσσας και των εργαλείων που μπορεί να χρησιμοποιήσει. Την γνώση και την επαφή των διαφορετικών μέσων που μπορεί να εκμεταλλευτεί και να χρησιμοποιήσει στην προσπάθεια να προσεγγίσει με μεγαλύτερη ακρίβεια και καθαρότητα μια θεματική που έχει επιλέξει. Ο προσωπικός χαρακτήρας που έχει διαμορφωθεί κατά την διάρκεια των σπουδών του, αποτελεί έναν από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν μια Επάνω: Pietà, 2014, μικτή τεχνική, διαστάσεις 60x40x45cm διπλωματική εργασία αλλά όχι μόνο. Ο διάλογος που αναπτύσσεται με το Διδακτικό προσωπικό του εργαστηρίου, οι συμφοιτητές που μοιράζονται τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες καλλιτεχνικές ανησυχίες, η περιρρέουσα καλλιτεχνική, κοινωνική, πολιτική ατμόσφαιρα, επηρεάζουν και πολλές φορές καθορίζουν τον χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τη μορφή μιας Διπλωματικής εργασίας. Τέλος θεωρώ ότι η Διπλωματική εργασία περισσότερο αντανακλά τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του σπουδαστή, παρά το πνεύμα και τον χαρακτήρα του Εργαστηρίου. Ερώτηση: Είσαι εκτός από σημαντικός καλλιτέχνης, καθηγητής και κοσμήτορας της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Ποια είναι η σχέση σου με τους φοιτητές σου; Απ: Η σχέση μου με τους φοιτητές του εργαστηρίου αναπτύσσεται σε δυο κατευθύνσεις. Η πρώτη έχει να κάνει με την ίδια την γνώση της γλώσσας της Εικαστικής εικόνας και η δεύτερη πως θα μπορέσω να τους βοηθήσω, έτσι ώστε να ανακαλύψουν την προσωπική τους ταυτότητα και χαρακτήρα, ρόλος δύσκολος με πολλούς κινδύνους εκατέρωθεν, αλλά από την άλλη μεριά δημιουργικός και συναρπαστικός. Το άλλο κομμάτι που αφορά την εμπλοκή μου σε θέσεις Διοίκησης, στόχο έχει να συμβάλω στην ποιότητα και στον χαρακτήρα των σπουδών, με άμεσο στόχο το όφελος των σπουδαστών. 16 GRAD REVIEW #03 / 2018 17 ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Ερώτηση: Ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια; Απ: Στα άμεσα σχέδια είναι η συμμετοχή μου στην ART THESALONIKI με μια νέα εγκατάσταση όπου ο χώρος των δώδεκα περίπου τετραγωνικών μεταμορφώνετε σε σκοτεινό κέλυφος για να υποδεχτεί στοιχεία της πιο πρόσφατης δουλειάς μου, στα οποία διαπραγματεύομαι έννοιες όπως η κατάρρευση, η εξουσία και ο εγκλωβισμός. Ο συνεκτικός κρίκος των διαφορετικών στοιχείων της εγκατάστασης προέκυψε 18 από το δίλημμα αν σε αυτή τη «σκοτεινή» περίοδο που διανύουμε, αυτό που πρέπει να «φωτίσω» είναι την Ελπίδα ή την Καταστροφή. Τέλος, οργανώνω με την βοήθεια συνεργατών, μια μεγάλη σε όγκο και σε έκταση έκθεση, που θα περιλαμβάνει έργα από διαφορετικές περιόδους, στο χώρο της ENIA GALLERY του Δημήτρη Λυμπερόπουλου στον Πειραιά, για το Νοέμβριο του 2019. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Νίκος Κτενάς Νίκος Κτενάς Ημερομηνία απαντήσεων: Δεκέμβριος 2017 Επάγγελμα: Αρχιτέκτων Συνέντευξη στην Χαρά Χαρατσάρη Η συνέντευξη βρίσκεται στο διαδίκτυο στο σύνδεσμο: http://www.gradreview.gr/ 2017/06/in00118.html Σχετικά με το έργο “Inside-Out” βλέπε δημοσίευση: http://www.gradreview.gr/ 2017/06/00118.html 20 Η πολυκατοικία ‘Ιnside Οut’ είναι μια πρόταση που απευθύνεται στην Αθήνα ή θα μπορούσε να έχει υπερτοπικό χαρακτήρα; Πιστεύω πως κάθε δημιουργία βασίζεται σε συγκεκριμένες αρχές, πόσο μάλλον η αρχιτεκτονική την οποία θεωρώ, κατά βάση, μια πνευματική δραστηριότητα, με άλλα λόγια, είναι μια έρευνα ουσιαστικά της ανθρώπινης διαβίωσης που θεωρώ ως την βάση της δραστηριότητας του αρχιτέκτονα. Από αυτή την οπτική γωνία, το κάθε έργο εμπεριέχει στις συνθετικές αρχές του την έννοια του υπερτοπικού. Ταυτόχρονα, ένα κτίριο πρέπει να θεωρείται μέρος του τόπου στον οποίο ‘λαμβάνει χώρα’. Η πρόταση λοιπόν αυτή είναι ένα αποτέλεσμα της δικής μου έρευνας ως προς την σχέση με την γεωγραφική μορφολογία της Αθήνας, το κλίμα της, την ιστορία της και όχι μόνο. Πώς διαπραγματεύεστε την σχέση μεταξύ δομημένου και αδόμητου χώρου (σχέση κενού-πλήρους) στην πολυκατοικία Inside-out; Να αναφερθώ στον κεντρικό χώρο του κτιρίου τον ‘αδόμητο χώρο’ της πρότασης. Ο ακάλυπτος χώρος ενός κτιρίου, προκύπτει λόγω του ότι πάντα υπάρχει ένα ποσοστό επιτρεπόμενης κάλυψης στο κάθε οικόπεδο, σχεδόν παντού, θα έλεγα στον κόσμο και δεν αποτελεί αποκλειστικά κάποιο ιδιαίτερο στοιχείο της παλιάς αθηναϊκής πολυκατοικίας. Στο κέντρο των πόλεων όλοι αυτοί οι ακάλυπτοι χώροι διαμορφώνουν ένα είδος κενού πυρήνα στο κέντρο του κάθε οικοδομικού τετραγώνου. Το ερώτημα, που αφορά στην υπόσταση αυτού του χώρου, είναι αυτό στο οποίο προσπάθησα να δώσω μία απάντηση. Πώς λοιπόν ένας κοινός χώρος, ο οποίος ουσιαστικά ανήκει σε όλους τους ιδιοκτήτες του εκάστοτε ακινήτου, δεν χρησιμοποιείται ποτέ και από κανέναν; Τα κτίρια με άλλα λόγια που βλέπουμε κυκλοφορώντας στους δρόμους της πόλης, οριοθετούν με την πίσω πλευρά τους, ένα μη κανονικό γεωμετρικά τις περισσότερες φορές, αλλά όχι ασήμαντο ως προς την έκταση του, νεκρό χώρο στο εσωτερικό του κάθε οικοδομικού τετραγώνου. Αυτός ο ζωτικός από άποψη φυσικού αερισμού και φωτισμού χώρος των κτιρίων, έχει απασχολήσει ιστορικά και στη χώρα μας, για αρκετά χρόνια, αρχιτέκτονες και πολεοδόμους. Η δική μου πρόταση στον παραπάνω προβληματισμό, ήταν απλά να απευθύνω έναν πρωτεύοντα ρόλο στον χώρο αυτό, διαμορφώνοντας τον ως κεντρικό χώρο μετάβασης και αλλαγής πορείας, από την πόλη στον ιδιωτικό χώρο διαβίωσης. Ποιο το όραμά σας για την διαχείριση των ημι-δημόσιων χώρων στην πόλη σε σχέση με τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες του τόπου; Για να οριοθετήσω τους χώρους στους οποίους αναφέρεται η ερώτηση, θα μπορούσα να αποκαλέσω ‘ημι-δημόσιους’, όλους του χώρους μετάβασης από την πόλη (δρόμο, πλατεία, κλπ.) μέχρι τον ιδιωτικό χώρο διαβίωσης σε ένα κτίριο. Σε συνέχεια της παραπάνω απάντησης μου, προσθέτω πως το ‘Inside Out’ προκύπτει από αυτή τη πορεία μετάβασης, η οποία ταυτίζεται και με τη φέρουσα δομή του συνόλου. Με άλλα λόγια, η είσοδος στο κέντρο του κτιρίου και ταυτόχρονα, η ‘έξοδος’ από τον χώρο αυτό, για να εισέλθει ο χρήστης στον ιδιωτικό του χώρο, ο οποίος προβάλλεται εκ νέου προς την πόλη. Βασικό μέρος της ιδέας αυτού του κτιρίου, είναι συνεπώς αυτή η διείσδυση, η πορεία που ακολουθεί ο χρήστης από τον κοινό χώρο, την πόλη, μέχρι τον προορισμό που είναι ο ιδιωτικός του χώρος. GRAD REVIEW #03 / 2018 21 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Νίκος Κτενάς Στην πρότασή σας, εμφανίζεται μια αντίθεση μεταξύ του αδρού μπετόν και του ξύλου: Με ποιο τρόπο η επιλογή των υλικών υποστηρίζει την συνθετική ιδέα της πολυκατοικίας; Το οπλισμένο ανεπίχρηστο σκυρόδεμα είναι ο φέρον οργανισμός του κτιρίου. Η δομή λοιπόν στην οποία δίνω πρωτεύοντα ρόλο είναι ένα βασικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής έκφρασης σε όλα τα έργα μου, είτε πρόκειται για οπλισμένο σκυρόδεμα, κατά κύριο λόγο, είτε για έναν χαλύβδινο φορέα. Στο εν λόγω κτίριο, το ανεπίχρηστο σκυρόδεμα δεν είναι συνεπώς άλλο από την φέρουσα δομή του ιδίου τα τοιχία της οποίας και περιβάλουν τον κεντρικό του χώρο και φέρουν τις πλάκες των διαμερισμάτων εν είδη προβόλου, πράγμα το οποίο είναι εμφανές και στους εσωτερικούς χώρους των κατοικιών. Η δε επιλογή της ξύλινης επιδερμίδας, όπως αποκαλώ τις όψεις, δεν είναι άλλο από την έκφραση προς την πόλη, των χώρων διαβίωσης που εσωκλείουν, εκφράζοντας την ζωή μέσα σ’ αυτό. Πώς σχετίζονται οι εσωτερικές λειτουργίες των διαμερισμάτων της πολυκατοικίας σε σχέση με την διάρθρωση της όψης; Κατ’ αρχάς το κτίριο έχει την άποψη ‘μεγάρου’ με την κλασσική έννοια. Είναι με άλλα λόγια, ένας σμιλευμένος μονολιθικός θα έλεγα όγκος χωρίς την έντονη οριζόντια συνιστώσα των εξωστών, που αποτελεί χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής Αθηναϊκής πολυκατοικίας. Επίσης, αυτή η επιδερμίδα, όπως αποκαλώ τις όψεις επί των δρόμων του κτιρίου, ήθελα να έχει ένα βάθος και συνεπώς, ένα περιεχόμενο, να είναι κάτι περισσότερο από ένα απλό πέτασμα με ανοίγματα. Το συνθετικό αποτέλεσμα εμπεριέχει δύο αντίθετα χαρακτηριστικά: Εξωτερικά, λόγω του βάθους και ρυθμού του, παρουσιάζεται ως συμπαγής όγκος, ενώ εσωτερικά, λόγω των πολλαπλών ανοιγμάτων σε διαφορετικά ύψη, έχει μια σχεδόν διάφανη αμεσότητα με το αστικό περιβάλλον. Αποτελείται από κλειστούς όγκους που περιέχουν χρηστικούς χώρους των κατοικιών, από διάφανους όγκους, σαχνισιές ή αλλιώς τα λεγόμενα ‘erker’ που προβάλουν τον χρήστη προς την πόλη, βυθιζόμενους υαλοπίνακες που μετατρέπουν μέρη της όψης σε εξώστη, και εν τέλει, αν και σχετικά διαφανής από το εσωτερικό του κτιρίου, προστατεύουν τον εσωτερικό χώρο από την ακτινοβολία του ήλιου προσφέροντας βιοκλιματική ποιότητα σε όλους τους χώρους κατοίκησης. Ταυτόχρονα, η έντονα τρισδιάστατη διαμόρφωση αυτή των όψεων ανοίγει έναν διάλογο με τον Αθηναϊκό ήλιο και αυτό, χρησιμοποιώντας ένα υλικό το οποίο δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ σε αυτή την τυπολογία κτιρίου, αποσκοπώντας σε έναν επαναπροσδιορισμό της έννοιας της όψης στο Αθηναϊκό αστικό τοπίο. Ποια/ες είναι οι αρχιτεκτονική/ες προσωπικότητες με τις οποίες συνδιαλέγεται η πρακτική σας; Ιστορικά με τις του μοντέρνου κινήματος, και καθημερινά με προσωπικότητες των οποίων η σκέψη ανάγει σε ένα πνευματικό επίπεδο την δραστηριότητα μας. Δεν με ενδιαφέρουν οι απλά ‘επαγγελματικά σωστοί’ μελετητές, μ’ ενδιαφέρουν οι διανοούμενοι, οι ερευνητές, αυτοί που προάγουν την αρχιτεκτονική και αυτοί που παράγουν πρωτοπορία. Εν τέλει, πιστεύω πως αυτό προβάλλεται και στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, των τεχνών και των γραμμάτων! Σε ποιο κοινό απευθύνεται η αρχιτεκτονική σας; Η αρχιτεκτονική απευθύνεται στον άνθρωπο! Αρχιτεκτονική είναι ό,τι έχει σχέση με τον χώρο του ανθρώπου, από μια διαμόρφωση του εδάφους μέχρι την διαμόρφωση μιας ολόκληρης πόλης. Δεν θεώρησα ποτέ να σχεδιάσω κάποιο χώρο που να απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο σε κάποιο συγκεκριμένο κοινό. Θέλω να πω, πάνω απ’ όλα ο αρχιτέκτονας κατά βάση πραγματεύεται την σχέση χώρου/ανθρώπου, ασχέτου οικονομικής επιφάνειας του κάθε χρήστη. Ποιο θεωρείτε ως το βασικό συνθετικό στοιχείο των έργων σας; Πολλά είναι τα στοιχεία που θεωρώ σημαντικά σε μια αρχιτεκτονική σύνθεση και τα οποία μου επιτρέπουν να διαμορφώνω αυτή τη διαλεκτική σχέση με τον τόπο, είτε αυτά είναι μορφολογικά, υλικά είτε αναφέρονται, όπως πάντα στα έργα μου σε γεωμετρικές αναλογίες. Όλα όμως για ‘μένα ξεκινούν από την φέρουσα δομή. Για αυτόν τον λόγο χρησιμοποιώ το οπλισμένο σκυρόδεμα και ενίοτε ανεπίχριστο ως ένα εύπλαστο λίθο όπου με τη δομή αυτή οριοθετώ τον ζωτικό χώρο του κάθε κτιρίου. 22 GRAD REVIEW #03 / 2018 23 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ Νίκος Κτενάς Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε στην αρχιτεκτονική πρακτική σας μέχρι τώρα; Πιστεύω πως το ξεκίνημα κάθε έργου είναι μια πρόκληση, μπροστά σε ένα κενό χαρτί... όπου σε κυριεύουν δύο συναισθήματα, σχεδόν ταυτόχρονα, αυτό του φόβου της πρώτης γραμμής - απόφασης, και αυτό του ενθουσιασμού για το νέο, την ανακάλυψη! Αυτή είναι μια απόλυτα προσωπική εγκεφαλική στιγμή, μια έρευνα συσχετισμών χώρων, ένα ταξίδι γνώσεων, η αρχή της δημιουργίας. Αυτή αποτελεί για ’μένα την μεγαλύτερη πρόκληση, και ίσως από τις πιο σημαντικές στιγμές της δραστηριότητάς μας. Υπάρχει κάποια σχεδιαστική ουτοπία, που θα θέλατε να συναντήσετε στο μέλλον; Από μόνη της συναρπάζει η λέξη ουτοπία και αυτό που ιστορικά εκφράζει! Χωρίς να θέλω να δώσω μια κάπως συντηρητική απάντηση, διότι μόνον συντηρητικό δεν είναι το έργο μου, αλλά ούτε και εγώ, παρόλα αυτά νομίζω πως είναι σημαντικό για την εξέλιξη του τόπου μας, να εστιάσουμε στα απλά, στα της κοινής λογικής. Εννοώ αυτά που αλλάζουν την ζωή και το περιβάλλον, αστικό και μη, προς το καλύτερο. Σήμερα στη χώρα μας, θα μπορούσε να φαντάζει ουτοπικό αν έλεγα πως δεν πρέπει να επιτρέπεται να υλοποιούνται τόσες κατασκευές από ανθρώπους που στερούνται αρχιτεκτονικής παιδείας σε μία χώρα με την ιστορία και τον πολιτισμό μας! Επίσης ουτοπική θα ήταν η άποψη πως πρέπει να αλλάξουν οι αναχρονιστικοί θεσμοί ανάθεσης και υλοποίησης της αρχιτεκτονικής του κοινού, του δημόσιου χώρου με τρόπο ώστε να εμπλέκονται νέοι δημιουργοί οι οποίοι αναχωρούν μετά τις σπουδές τους! Απαντήσεις σήμερα σε τέτοια απλά θέματα, σε συνδυασμό με την ιστορία και τον πολιτισμό μας θα συντελούσαν σε ουτοπικές αλλαγές των πόλεων μας και όχι μόνον. Για να χρησιμοποιήσω την ακριβή έκφραση σας, στις ‘σχεδιαστικές ουτοπίες’, που οραματίζεται ένας δημιουργός πρέπει να αναζητά τρόπο εφαρμογής τους. Πώς το “σχέδιο” ή οι ρεαλιστικές μακέτες αντικατοπτρίζουν τις χωρικές σχέσεις που θέλετε να αποδώσετε; Τα σχέδια είναι τα ‘πρακτικά’ εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε τις προτάσεις μας. Συνεπώς χρησιμοποιούμε διάφορα μέσα έτσι ώστε να παρουσιάζουμε με τον πιο ευκολονόητο τρόπο τις χωρικές σχέσεις της επίλυσης του κάθε συγκεκριμένου θέματος. Υπάρχουν τα βασικά τεχνικά σχέδια διαμόρφωσης των επιπέδων, οι τομές, οι όψεις, κλπ. Ασφαλώς μια πρόταση παρουσιάζεται και με εικόνες φωτορεαλισμού, ως ένα είδος φωτογραφικής αναπαράστασης της κάθε πρότασης. Προσωπικά όμως συνηθίζω να παρουσιάζω ταυτόχρονα και παραδοσιακά προπλάσματα από χαρτόνι, ξύλο ή άλλα υλικά, σε διαφορετικές κλίμακες, διότι δίνουν την δυνατότητα πολλαπλής παρατήρησης, κατανόησης και περιήγησης στον χώρο από τον ενδιαφερόμενο. Τα τελευταία, χρησιμοποιούνται και ως δικά μας εργαλεία συνθετικής επεξεργασίας, συνεπώς το γραφείο μου είναι γεμάτο από τέτοια μικρά κτίρια, υλοποιημένα και μη. Ποια εργαλεία κρίνετε απαραίτητα για την αρχιτεκτονική διερεύνηση, επίλυση και έκφραση των έργων σας; Πρώτα απ’ όλα την περιέργεια για γνώση! Όπου στον κόσμο τύχει να βρεθεί ο αρχιτέκτονας, αδιάκοπτα πρέπει να παρατηρεί τα πάντα, συμπεριφορά ανθρώπων, οτιδήποτε δομημένο, μέχρι τα πιο ασήμαντα αντικείμενα. Εννοώ, όχι απλά να κοιτάζει, αλλά να βλέπει, όπως έλεγε ο Le Corbusier, και αυτό διότι ένας δημιουργός, κατά τη γνώμη μου, εκπαιδεύεται μετά τις όποιες σπουδές του, μέχρι το τέλος της ζωής του! Ο εγκέφαλος του αρχιτέκτονα πρέπει να είναι μια μεγάλη αλλά σωστά δομημένη βάση δεδομένων, διαφορετικά δεν μπορεί να διαμορφώσει μια μεθοδολογία και μια σειρά συνθετικών αρχών που του είναι απαραίτητες για να εφεύρει. Στα άπειρα τεχνικά manuals βρίσκουμε τεχνικά θέματα, τα οποία συνεχώς αλλάζουν και εξελίσσονται, όμως η δημιουργική διαδικασία δεν περιγράφεται πουθενά, είναι συνεπώς μια διαδικασία που πρέπει να επινοήσει ο δημιουργός του οποίου η κρίση είναι βασικά υποκειμενική, σχεδόν αυτοβιογραφική θα έλεγα. Εν κατακλείδι, η αρχιτεκτονική διερεύνηση προς επίλυση και έκφραση ενός θέματος στην αρχιτεκτονική, είναι μια ιδιαίτερη εγκεφαλική διεργασία την οποία μου είναι αδύνατον να περιγράψω περαιτέρω πέραν του παραπάνω γενικού πλαισίου. 24 GRAD REVIEW #03 / 2018 25 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Διπλωματικές εργασίες, 10-1 χρόνια Διπλωματικές εργασίες, 10-1 χρόνια Η επιτυχία του θεσμού οφείλεται βασικά στη διάθεση για εξωστρέφεια των νέων αρχιτεκτόνων και στη διερεύνηση δυνατοτήτων για ανάδειξη της δουλειάς τους. Οφείλεται ακόμα στην άρτια οργάνωση του θεσμού και στην επιλογή για στελέχωση της κριτικής επιτροπής κάθε φορά από διαφορετικούς επαγγελματίες αρχιτέκτονες αναγνωρισμένους στο χώρο τους. Έχουν διατελέσει τα τελευταία χρόνια μέλη της Δ. Ποτηρόπουλος, Δ. Τραβασάρος, Π. Χατζηαγγελίδης, Α. Ψιλόπουλος. Τον Μάρτιο του 2018, το e-περιοδικό gradreview.gr διοργάνωσε Ημερίδα–Έκθεση Διπλωματικών Εργασιών Φοιτητών Αρχιτεκτονικών Σχολών στο βιβλιοπωλείο IANOS στην Αθήνα. Ο τίτλος της Εκδήλωσης ήταν: “Η διπλή ζωή των διπλωματικών εργασιών”, δηλαδή η εντός και εκτός Σχολής παρουσία τους. Στους παρακάτω συνδέσμους μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει τις ομιλίες των εισηγητών σε αυτήν την Ημερίδα: Ο θεσμός της ανάδειξης των διπλωματικών εργασιών διανύει ήδη την 9η χρονιά με δημιουργό και οργανωτικό υπεύθυνο τον Μανώλη Αναστασάκη. Φιλοξενήθηκε αρχικά στο greekarchitects.gr και συνεχίζεται εδώ, στο gradreview.gr. Στόχος είναι η παρουσίαση, η ανάδειξη και η αποτίμηση αυτών των εργασιών με ένα βλέμμα έξωακαδημαϊκό, γι’ αυτό και η εκάστοτε κριτική επιτροπή αποτελείται από αρχιτέκτονες πεδίου με βασικά κριτήρια αξιολόγησης τα παρακάτω: Πρωτοτυπία της εργασίας και ποιότητα του σχεδιασμού Ανάδειξη πρωτότυπων ερωτημάτων και διερεύνηση νέων συνθετικών κατευθύνσεων Εξερεύνηση καινοτόμων συνθετικών επιλογών και συνδυασμού υλικών Εμπεριστατωμένη έρευνα και πρόταση Κοινωνικά ευαίσθητος σχεδιασμός και ενσωμάτωση βιοκλιματικών παραμέτρων Ευκρίνεια και ποιότητα της παρουσίασης 26 κριτικής επιτροπής οι παρακάτω αρχιτέκτονες (κατ’ αλφαβητική σειρά): Κ. Αβραμίδης, Μ. Αθανασιάδου, Μ. Αναστασάκης, Ν. Γεωργιάδης, Δ. Γουναροπούλου, Α. Δαμαλά, Στ. Δαούτη, Θ. Δοξιάδης, Γ. Ζαχαριάδης, Ν. Κανέλλος, Ε. Κανετάκη, Α. Κουβελά, Θ. Κυριαφίνη, Κ. Λαμπρινόπουλος, Κ. Λάμπρου, Β. Μπασκόζος, Γ. Μπάτζιος, Θ. Μπομπότης, Πρ. Νικηφορίδης, Μ. Οικονόμου, Τσ. Πετράς, Θ. Πολυζωίδης, Ν. Γεωργιάδης (αρχιτέκτων): https://www.youtube.com/watch?v=tJVhS4kCV4Q Δ. Γιαννίσης (αν. καθ. Παν. Πάτρας): https://www.youtube.com/watch?v=AiH3FqU3z2A Κ. Πανηγύρης (αν. καθ. Παν. Θεσσαλίας): https://www.youtube.com/watch?v=OhF1EDxiy2k Ν. Σκουτέλης (αν. καθ. Παν. Κρήτης): https://www.youtube.com/watch?v=2aBSBm6U3wQ Δ. Τραβασάρος (αρχιτέκτων): https://www.youtube.com/watch?v=HIVyFV0KWuw&t=42s Σ. Τσιράκη (επ. καθ. ΕΜΠ): https://www.youtube.com/watch?v=tFeBbdpigOI ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η εικονογράφηση στις ενότητες «Διασταυρώσεις» και «Παρεμβάσεις» προέρχεται από το αρχείο μας των διπλωματικών εργασιών και δεν σχετίζεται με τους συγγραφείς του εκάστοτε άρθρου. GRAD REVIEW #03 / 2018 27 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Πες μου τη ματιά σου να σου πω για τη διπλωματική σου ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική της Δήμητρας Δρίτσα, Technomedical Territories, http://www.gradreview.gr/2017/07/00116technomedical-territories-smart.html του Μανώλη Αναστασάκη Αρχιτέκτονος, εκδότη grad review Πες μου τη ματιά σου να σου πω για τη διπλωματική σου κές αντιλήψεις διερευνώντας λύσεις που ανοίγουν παράθυρα προς ένα σχεδιασμό τολμηρό και ευρηματικό. Τολμώντας ο φοιτητής να υπερβεί το τυπικό ακαδημαϊκό πλαίσιο εκπόνησης της διπλωματικής του και θέτοντας ερωτήματα καίρια όσο και επίκαιρα, μπορεί να επιτύχει η εργα- σία του να συμμετέχει στον αρχιτεκτονικό διάλογο της εποχής του. Ο στόχος της πρωτοβουλίας για τη βράβευση των διπλωματικών εργασιών είναι, πέρα από την ακαδημαϊκή ή μη αρτιότητα της κάθε εργασίας (τα κριτήρια βράβευσης δεν είναι ακαδημαϊκά), να εμπλουτι- στεί ο αρχιτεκτονικός διάλογος και με τις εργασίες νέων αρχιτεκτόνων, εργασίες οι οποίες αμφισβητούν τη στερεότυπη λύση αναδεικνύοντας πρωτότυπα ερωτήματα για το σχεδιασμό και διερευνώντας, με τεκμηριωμένο τρόπο, συνθετικές κατευθύνσεις που εκπλήσσουν και εμπνέουν. Εν αρχή ήν το βλέμμα. Πες μου τη ματιά σου να σου πω για τη διπλωματική σου. Ένα πρωτότυπο θέμα μπορεί να λιμνάσει σε μια συμβατική προσέγγιση κι ένα κοινότοπο θέμα μπορεί, ιδωμένο από μια νέα οπτική, να θέσει ενδιαφέροντες προβληματισμούς. της πρωτοβουλίας για “ Οτη στόχος βράβευση των διπλωματικών εργασιών είναι να εμπλουτιστεί ο αρχιτεκτονικός διάλογος με εργασίες οι οποίες αμφισβητούν τη στερεότυπη λύση ” 28 Η συνθήκη ώστε μια διπλωματική εργασία να ικανοποιεί τις ακαδημαϊκές απαιτήσεις, να ξεχωρίζει όμως και για την πρωτοτυπία και τη φρεσκάδα της, στηρίζεται στη ματιά του φοιτητή. Είναι η βασανιστική και η εις βάθος επεξεργασία του θέματος καθώς και ο ευρηματικός τρόπος προσέγγισής του που ωθούν τελικά το περιεχόμενο της κάθε πρότασης να ξεχωρίσει. Το ερευνητικό μονοπάτι το οποίο φθάνει έως την διπλωματική εργασία χαράζεται στα φοιτητικά χρόνια με επιμονή, αποτελεί δε αντικείμενο συνεχούς μάθησης. Προϋποθέτει ακόμα την ερευνητική στάση σε κάθε βήμα. Αυτή η φοιτητική πορεία ανήκει εν πολλοίς στη δικαιοδοσία και στην ευθύνη της εκπαιδευτικής κοινότητας, όσο αξιολογότερη δε η Σχολή φοίτησης τόσο βαθύτερα χαραγμένη η πορεία. Στη διάρκεια των σπουδών του ο φοιτητής αποκτά ικανότητες, κατακτά δεξιότητες, καλλιεργεί την κρίση του. Στη διπλωματική εργασία τού δίνεται η ευκαιρία, από τη μία να ξεδιπλώσει σε μία συνεκτική πρόταση το κεκτημένο μέσα από τις σπουδές του σχεδιαστικό και νοητικό του οπλοστάσιο, να θέσει από την άλλη σε δοκιμασία εδραιωμένες και συμβατι- GRAD REVIEW #03 / 2018 29 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Διπλή αυτονομία ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική της Γεωργίας Γκράτσου, Αστικές συνδέσεις σε νησιωτικά τοπία. http://www.gradreview. gr/2017/06/04816.html του Νίκου Γεωργιάδη Αρχιτέκτονος Διπλή αυτονομία μη-ελεγχόμενη συνθήκη αυτομόρφωσης και πολλαπλής αναζήτησης γνώσης, που αξίζει κανείς να αναδείξει και να επιβραβεύσει με τους όρους και τους προβληματισμούς που αυτή η ίδια θέτει. Οι νέες μορφές οφείλουν να αναζητηθούν πέρα από κάθε στερεότυπο, προσγειωμένης ή φαντασιωτικής, αρχιτεκτονικής. Να εντοπισθούν σε προτάσεις που διευρύνουν τον σχεδιαστικό προβληματισμό προς όλες τις κατευθύνσεις. Σε προτάσεις με πρωτότυπες κατασκευαστικές επινοή- σεις και εμπεριστατωμένες εννοιολογικές προσεγγίσεις. Σε προτάσεις ιδιαίτερων σχεδιαστικών ικανοτήτων, με οξυδερκή σύλληψη σε μικρή και μεγάλη κλίμακα. Δεν είναι λοιπόν κακό.. είναι καλό!... Συνέχισε! H προσπάθεια ανάδειξης και επιβράβευσης διπλωματικών εργασιών αποτελεί μια πρόταση υποστήριξης ενός πραγματικού αρχιτεκτονικού έργου που κινείται υβριδικά ανάμεσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, από την οποία ουσιαστικά αποστασιοποιείται με κριτικές διαθέσεις, και τον επαγγελματικό χώρο που οραματίζεται να επαναπροσδιορίσει σε νέα βάση και με νέα δεδομένα. Οι διπλωματικές εργασίες διακατέχονται από μια διπλή αυτονομία, μοναξιά θα λέγαμε, λειτουργώντας ως ενεργό ασυνείδητο και προς τις δύο πλευρές, συνιστώντας έτσι μία συνθήκη επαναπροσδιορισμού και εξέλιξης και των δύο. Μέσα από αυτές ο επαγγελματικός χώρος εκφέρεται ως ασυνείδητο της εκπαιδευτικής διαδικασίας αλλά και αντίστροφα. Η αξιολόγηση και επιβράβευση των εργασιών αυτών δεν επιδιώκει να υποκαταστήσει την ακαδημαϊκή διαδικασία, ούτε και να δημιουργήσει ένα ιδεολογικό μηχανισμό ανάδειξης νέων ταλέντων. Αντίθετα, προσπαθεί να καταγράψει και να αξιοποιήσει την ιδιαίτερη αυτή συνθήκη αρχιτεκτονικού έργου και μέσα από αυτή να αποκαλύψει 30 νέες διαδικασίες σχεδιασμού και διαλόγου. Στόχος δεν είναι να επιβραβευθεί ούτε ο πρόωρος επαγγελματισμός ταλαντούχων σπουδαστών αλλά ούτε και το στυλ του επιβλέποντα καθηγητή που καμιά φορά αποτυπώνεται ανάγλυφα στο σπουδαστικό έργο. Ούτε βέβαια και η, συχνά καμουφλαρισμένη, έλλειψη επίβλεψης .... «δεν είναι κακό...συνέχισε..» (κοινότυπη οδηγία διδασκόντων προς διδασκομένους). Στην σημερινή συγκυρία, στην εποχή της μεγάλης κρίσης των εικόνων και των ιδεών, το ώριμο σπουδαστικό έργο δεν αποτελεί πλέον παράγωγο του επίσημου αρχιτεκτονικού λόγου (παιδεία ή επάγγελμα) ούτε καν συμπληρωματικό του. Απλώς στέκεται κριτικά προς αυτόν, ως μια νέα, GRAD REVIEW #03 / 2018 31 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Ένας ενθουσιασμός για να διαρκεί ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική του Κρις Λοΐζου, Κατοικώντας το μεταβλητό τοπίο, http://www.gradreview.gr/2017/06/04116. html του Θανάση Πολυζωίδη Αρχιτέκτονος Ένας ενθουσιασμός για να διαρκεί ματικές αποτελούν ολοκληρωμένες αρχιτεκτονικές προτάσεις που διατρέχουν όλες τις κλίμακες – από την κλίμακα του τοπίου, την πολεοδομική, το κτίριο, το αντικείμενο, το βίντεο. Αναδεικνύουν την στερεή βάση των σπουδών και την ικανότητα των φοιτητών να αφουγκραστούν τα προβλήματα και τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας και να απαντήσουν σε μια ευρεία γκάμα ζητημάτων όπως: προβλήματα του αστικού χώρου, ανά- δειξη και ενσωμάτωση φυσικού τοπίου, σύνθετα κτιριολογικά προγράμματα και χωρικές ποιότητες. Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα της διαδικασίας της κρίσης λοιπόν, το σημαντικό είναι ο κάθε φοιτητής – συνάδερφος πλέον - μέσα από το προσωπικό του στυλ και ικανότητες να συνεχίσει να εμπιστεύεται το όραμα και τον ενθουσιασμό του σε όλη του τη σταδιοδρομία και να αντλεί ενέργεια από αυτό. αναδεικνύουν “ Οιτηνδιπλωματικές στερεή βάση των σπουδών και την ικανότητα των φοιτητών να αφουγκραστούν τα προβλήματα και τις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας ” H διαδικασία ανάδειξης των διπλωματικών εργασιών, στο πλαίσιο του θεσμού των Διακρίσεων Διπλωματικών από το gradreview. gr, αποτελεί μια σημαντική πρωτοβουλία που συμβάλλει στην εξωστρέφεια και προβολή της κορυφαίας εκδήλωσης του έργου του προπτυχιακού φοιτητή - τη διπλωματική εργασία. Οι διπλωματικές εκπέμπουν τον ενθουσιασμό της προσωπική επιλογής ενός θέματος από τον φοιτητή, την δημιουργική του ενασχόληση με επιμονή για το βέλτιστο αποτέλεσμα, το όραμα. Ένας ενθουσιασμός που δεν έχει ακόμα «διαβρωθεί» με την καθημερινή τριβή με το επάγγελμα και που «θραύσματα» του ίσως θα ανακληθούν στην μνήμη σε σπάνιες περιπτώσεις έργων ή σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς στο μέλλον. Η αξιολόγηση δεν αντικαθιστά σε καμιά περίπτωση το ακαδημαϊκό έργο ούτε διαχωρίζει τους φοιτητές σε ταλαντούχους και μη. Αποτελεί το έναυσμα για να προ- 32 βληθεί προς τα έξω η πρωτοτυπία στην επιλογή θέματος, η τόλμη και η φαντασία για την επίλυση συνθετικών θεμάτων και κυρίως ο ενθουσιασμός και το όραμα. Τα παραπάνω συνοδευόμενα από την ολιστική προσέγγιση και ποιότητα σχεδιασμού, την επιστημονική κατάρτιση και την στοχευμένη και αποτελεσματική μέθοδο παρουσίασης και εικαστικής έκφρασης, μπορούν να οδηγήσουν σε εξαιρετικά αξιόλογα αποτελέσματα. Παράλληλα μέσω της διαδικασίας της κρίσης είναι μια ευκαιρία να προβληθεί συνολικά και το υψηλό επίπεδο σπουδών των αρχιτεκτονικών σχολών. Οι διπλω- GRAD REVIEW #03 / 2018 33 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Το ό ν ε ι ρ ο ν α κ ρ α τ η θ ε ί ζ ω ν τ α ν ό ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική της Μαρίνας Χαραλαμπίδου, Κέντρο Έρευνας και Διαχείρισης απόρρητων δεδομένων. http://www. gradreview.gr/2017/05/00516.html της Θεοδώρας Κυριαφίνη Αρχιτέκτονος west elevation exploded axonometric view of floors Το όνειρο να κρατηθεί ζωντανό Η βράβευση διπλωματικών από αρχιτεκτονικά περιοδικά αποτελεί διεθνή θεσμό εδώ και χρόνια, ως ευκαιρία δημοσιοποίησης, εξωστρέφειας και ανάδειξης σπουδαστικού έργου, εκτός του ακαδημαϊκού χώρου. Η ιδιαιτερότητα της διπλωματικής και του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στη διάρκεια των σπουδών είναι ο πειραματισμός και η ονειρική διάσταση. Ως κριτική επιτροπή κληθήκαμε να είμαστε απλώς υποστηρικτές αυτής της αναζήτησης, χωρίς πρόθεση αντιπαράθεσης στο σημαντικό διδακτικό έργο που επιτελείται στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα. 34 GRAD REVIEW #03 / 2018 Οι σπουδές ανοίγουν παράθυρα στην εξερεύνηση και στο όνειρο, ανοίγουν ορίζοντες. Είναι ουσιαστικό αυτό το όνειρο να κρατηθεί ζωντανό και καθ’ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής πορείας, όπως και η οργάνωση σχεδιασμού και επιμονή για την πραγμάτωσή του. Γεγονός που ανοίγει δρόμους για τη δημιουργία ενός καλύτερου, φιλικού στον άνθρωπο, κτιστού περιβάλλοντος. Ήταν πολύ ευχάριστη η διαπίστωση της εξαιρετικά επιτυχούς ενσωμάτωσης της αρχιτεκτονικής στο τοπίο ή στο αστικό περιβάλλον σε πολλές διπλωματικές. Η ποιότητα της παρουσίασης ήταν επίσης υψηλή και ευκρινής, όπως και η ποιότητα σύνθεσης. Η μοναδική οπτική γωνία που στην πλειοψηφία δεν υπήρχε είναι αυτή του ολιστικού, αειφόρου και βιοκλιματικού σχεδιασμού μέσα από το πρίσμα της κατανόησης κλιματολογικών συνθηκών και δυναμικών του φυσικού περιβάλλοντος. Μία προοπτική που μπορεί δεν αποτελεί εξειδίκευση ή κατεύθυνση, αλλά ενσωμάτωση φυσικών αρχών στην αρχιτεκτονική εξίσου σημαντικών με αυτών της εργονομίας, της εύρυθμης λειτουργίας και της στατικής επάρκειας του δομημένου έργου. Ευελπιστούμε να υπάρχει στο μέλλον. Τέλος, μια ευχή σε όλους τους πολλά υποσχόμενους, λαμπερούς νέους αρχιτέκτονες που συμμετείχαν στη διαδικασία αυτή, για φωτεινή πορεία γεμάτη εκπλήρωση και δημιουργία αρχιτεκτονικής φιλόξενης, ανθρώπινης, στην υπηρεσία της κοινωνίας και σε αρμονία με την φύση. 35 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Αν ά δ ε ι ξ η δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ώ ν σ χ ε δ ι α σ τ ι κ ώ ν π ρ ο τ ά σ ε ω ν ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική των Μενέλαος Γιαννόπουλος, Αντώνης Παπαγγελόπουλος, Σταθμός Ωκεανογραφικής Έρευνας στα Λεγραινά Σουνίου. http://www.gradreview. gr/2017/05/00316.html της Αγνής Κουβελά Αρχιτέκτονος Ανάδειξη δημιουργικών σχεδιαστικών προτάσεων Βλέπω τη δράση της διάκρισης διπλωματικών εργασιών ως καίριο πεδίο ανάδειξης σύγχρονων δημιουργικών σχεδιαστικών προτάσεων. Εξετάζοντας εργασίες που έχουν εκπονηθεί μέσα σε προκαθορισμένο πλαίσιο, αναζητούμε το θεματικό πλούτο, τον τρόπο προσέγγισης, την επινοητικότητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, τη συνθετική συνέπεια και την ενότητα ύφους, την πρωτότυπη έκφραση. Ενδιαφέρον έχουν και τα συμπεράσματα που εξάγονται από αυτή τη διαδικασία, όπως η αντιπαραβολή μιας διπλωματικής με το συγχρονικό πλαίσιο των διεθνών ή τοπικών τάσεων ή ακόμη το κυρίαρχο πνεύμα της Σχολής από όπου προέρχεται. Ασφαλώς, με την εμπλοκή εξωτερικών αρχιτεκτόνων ως κριτών, εμπλουτίζεται 36 η αρχιτεκτονική, καταδεικνύεται ο ρόλος και η σημασία του καλού σχεδιασμού, ενώ ενθαρρύνεται ο νέος συνάδελφος να συνεχίσει... Η συνακόλουθη δημοσιότητα, λειτουργεί δυνητικά ως σημείο αναφοράς και για το ευρύτερο κοινό και παρακινεί προς μια ποιοτική αρχιτεκτονική και νεωτερικές αναζητήσεις. GRAD REVIEW #03 / 2018 37 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Μία πρωτοβουλία που ενισχύει την «επιθυμία» ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική της Βασιλικής Λαγουδάκη, Σπιναλόγκα - Ισχυροποιώντας τη μνήμη, http://www.gradreview. gr/2017/06/01116.html του Δημήτρη Ποτηρόπουλου Αρχιτέκτονος τύπο, και βέβαια από τους αρμόδιους φορείς, όπως το υπουργείο πολιτισμού, του Ελληνικού Δημοσίου. Την ευκαιρία αυτή οφείλουμε να την παρέχουμε στους νεαρούς συναδέλφους μας, τη δυνατότητα δηλαδή να μάθουν να τολμούν - πέρα από όσα ελάχιστα και «πεζά» τους επιφυλάσσει το άνυδρο έδαφος πάνω στο οποίο καλούνται να χτίσουν τη ζωή τους - να τους προτρέψουμε να επιχειρούν νέους τρόπους σκέψης στην αρχιτεκτονική προσέγγιση, έως και ουτοπικούς, εξαιρετικά χρήσιμους όμως ως αντίλογο απέναντι στις ουσιοκρατικές αγκυλώσεις της κουρασμένης κοινωνίας μας. Πρέπει να εξακολουθήσουν να μπορούν να «επιθυμούν», καθώς η «επιθυμία» είναι ζωογόνο συστατικό της δημιουργίας. Μία πρωτοβουλία που ενισχύει την «επιθυμία» Ο θεσμός βράβευσης διπλωματικών εργασιών είναι γνωστός από πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης, όπου εδώ και δεκαετίες οι ίδιες οι αρχιτεκτονικές σχολές επιλέγουν κάθε χρόνο τις καλύτερες σπουδαστικές προτάσεις, αναδεικνύοντας και εκθέτοντας τις ιδέες των τελειοφοίτων τους. Τι συμβαίνει όμως στη χώρα μας; Πριν, κατά - και, πολύ φοβάμαι, ίσως και μετά - την κρίση που βιώνουμε; Όταν ο θεσμός των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, διεθνών και πανελλήνιων, φθίνει στην Ελλάδα συνεχώς - σήμερα, επιπλέον ελλείψει αντικειμένου - θα πρέπει να επινοηθούν εναλλακτικές διαδικασίες που θα επιτρέπουν στους αρχιτέκτονες να εκφράζονται, να αναπτύσσουν άμιλλα, να ερευνούν, να πειραματίζονται. Κυρίως στους νεότερους, πόσο μάλλον 38 στους τελειόφοιτους των αρχιτεκτονικών τμημάτων, που έχουν να αντιμετωπίσουν στα πρώτα βήματά τους την αφορία της Ελληνικής πραγματικότητας. Τέτοιου είδους πρωτοβουλίες μπορούν να αναληφθούν από ιδρύματα και οργανισμούς που σχετίζονται με την αρχιτεκτονική και τον πολιτισμό γενικότερα, από το αρχιτεκτονικό έντυπο και ηλεκτρονικό GRAD REVIEW #03 / 2018 39 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Η συνέχιση του διαλόγου ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική των Αναστασίου Δημήτριος, Κοντιζά Ιωάννα, Τσιάντου Ελένη, Κέντρο θαλάσσιων δραστηριοτήτων στο λιμάνι της Ραφήνας. http://www.gradreview. gr/2017/06/03716.html της Ανδρομάχης Δαμαλά Αρχιτέκτονος ευρεία έννοια, και την διατύπωση τεκμηριωμένου προσωπικού λόγου. β. την εφαρμοσιμότητα των προτάσεων, την αντίληψη του εφικτού, την συνθετική κατασκευαστική σκέψη, την εξεύρεση και διερεύνηση των υλικών και των τρόπων τους, την επίγνωση των δομών των ικανών και αναγκαίων για να παραχθεί ο χώρος που συνέλαβε η φαντασία, και τέλος την συναίσθηση ότι το ουσιαστικό Η συνέχιση του διαλόγου προϊόν της αρχιτεκτονικής είναι το υλοποιημένο έργο, που καλείται να βιώσει ο εκάστοτε χρήστης. Μια επιπλέον λοιπόν κρίση των διπλωματικών εργασιών, εκτός και μετά τη Σχολή, έρχεται ως μια ακόμα διαδικασία επέκτασης και συνέχισης του διαλόγου, που οφείλει να αναπτύσσεται επάνω σε αυτές τις εργασίες, με ένα πιο δημοσιοποιημένο τρόπο που σίγουρα εμπλουτίζει και συμπληρώνει τα κριτήρια αξιολόγησης του αρχιτεκτονικού έργου. Από την άλλη πλευρά, ίσως οι «καταξιωμένοι» αρχιτέκτονες που συχνά «κτίζουν» με τις παρωπίδες της εσαεί επιβεβαίωσης τους, να έχουν ανάγκη από τέτοιους διαλόγους, που εμπεριέχουν εν δυνάμει το δικαίωμα (ως θείο δώρο) της ανατροπής και της σύγκρουσης, με άξονα πάντα το αρχιτεκτονικό έργο. Για να μπορέσει κανείς να κρίνει τις σπουδαστικές διπλωματικές εργασίες θα πρέπει να συνειδητοποιήσει τον διπλό (συχνά αντιφατικό) χαρακτήρα τους, ότι αποτελούν δηλαδή αφ’ ενός μεν συγκροτημένη αρχιτεκτονική δημιουργία και πρόταση, αφ’ ετέρου δε μέρος (τελικό στάδιο) της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι σπουδαστικές αυτές εργασίες εκπονούνται ακριβώς στο μεταίχμιο, στο τέλος και ως απαύγασμα της όλης εκπαίδευσης του σπουδαστή-αρχιτέκτονα και λίγο πριν αυτός αποκοπεί από τον ομφάλιο λώρο του Πανεπιστημίου και σταθεί μόνος και υπεύθυνος δημιουργός στον επαγγελματικό στίβο. Η ωριμότητα του κάθε φοιτητή, συνεπώς και της διπλωματικής του, είναι μια συνισταμένη πολλών παραγόντων, όπως η προσωπικότητα, τα πρότυπα του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος, η επιρροή ή και επιβολή κατευθυντήριων γραμμών από διδάσκοντες ή και Σχολές, 40 κλπ, οι οποίοι άλλοτε είναι διακριτοί και άλλοτε υπολανθάνουν στην εργασία. Εκείνο όμως που έχει αξία και που ζητείται να καταδειχθεί από τους επίδοξους νέους δημιουργούς είναι να μπορούν να συνδυάζουν στη διπλωματική τους δύο βασικούς άξονες που χαρακτηρίζουν και διαφοροποιούν τον Αρχιτέκτονα, δηλαδή: α. την ελευθερία στη σκέψη, την ικανότητα της γέννησης ιδεών, τον εντοπισμό και επίλυση κρίσιμων προβλημάτων, την κατανόηση της δύναμης της δημιουργίας, την κριτική στάση απέναντι στα έργα και τις τάσεις της αρχιτεκτονικής υπό την GRAD REVIEW #03 / 2018 41 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Ένα κριτικό βλέμμα και μετά τις σπουδές ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική των Ζουγανέλης Σπυρίδων, Μαρκοζάνη Ελισσάβετ / Επαναπροσδιορίζοντας τα όρια: Διαμόρφωση του τοπίου στη ευρύτερη περιοχή των Μύλων Αλλατίνη στη Θεσσαλονίκη, http://www.gradreview. gr/2017/06/01216.html του Πρόδρομου Νικηφορίδη Αρχιτέκτονος Ένα κριτικό βλέμμα και μετά τις σπουδές Το 1996 ο Οργανισμός Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης προκήρυξε σε συνεργασία με την U.I.A. (Union Internationale des Architectes) διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για τον ανασχεδιασμό του μνημειακού άξονα της Αριστοτέλους. Πάνω από 100 συμμετοχές από 24 χώρες του κόσμου με ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις. Η διεθνής κριτική επιτροπή απένειμε το Α΄Βραβείο σε ελληνική ομάδα. Τα θέματα αυτά δεν ήταν πλέον ταμπού και οι αρχιτέκτονες είχαν αρχίσει να ενδιαφέρονται και για την ιστορική πόλη. Μία διπλωματική εργασία αποτυπώνει τους προβληματισμούς και τις σκέψεις του φοιτητή, αποκαλύπτει τις ανησυχίες, την πρόθεση για πειραματισμούς αλλά και τα όρια του υποψήφιου αρχιτέκτονα. Αποτελεί το κρίσιμο σημείο μετάβασης από την εκπαίδευση στο επάγγελμα. Η επιλογή του θέματος, είναι ενδεικτική των προθέσεων για αναζήτηση και προβληματισμό. Με δεδομένο τα κεκτημένα των σπουδών του ο υποψήφιος οφείλει να προχωρήσει με διάθεση αμφισβήτησης, να δοκιμάσει και διερευνήσει νέους δρόμους, να τολμήσει, να αποτύχει και να ξεκινήσει μία νέα προσπάθεια. Βέβαια, δεν αρκεί αυτό να συμβεί μία φορά. Το ζητούμενο είναι κατά πόσο ο υποψήφιος αρχιτέκτονας θα συνεχίσει ν’ αντιμετωπίζει με το ίδιο κριτικό βλέμμα, με την ίδια κριτική σκέψη και με διάθεση δημιουργικής διαδικασίας οτιδήποτε κληθεί να μελετήσει στη μετέπειτα πορεία του. Tο 1981, φοιτητής στην αρχιτεκτονική σχολή της Τουλούζης, όπως και οι υπόλοιποι συνάδελφοί μου έπρεπε να αποφασίσω για το θέμα της διπλωματικής μου εργασίας. Επηρεασμένος από τον Aldo Rossi και το βιβλίο του «Η αρχιτεκτονική της πόλης» ξεκίνησα μία έρευνα για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Προσπάθησα να συγκεντρώσω υλικό για μία πόλη που παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μία πόλη 2300 ετών. Δυστυχώς εκείνη την εποχή αυτό το θέμα δεν είχε καμία απήχηση στην αρχιτεκτονική σχολή της Θεσσαλονίκης. Το θέμα της πόλης και η αρχιτεκτονική της ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα των αρχαιολόγων. Το δεδομένο αυτό δεν με επηρέασε αρνητικά, το αντίθετο θα έλεγα. Δεν μπορούσα να αντιληφθώ πώς θα μπορούσε κάποιος να δημιουργήσει σε μία πόλη που δεν «γνώριζε». Επέλεξα τον ιστορικό άξονα της Αριστοτέλους που είχε σχεδιάσει ο γάλλος αρχιτέκτων Ernest Hebrard, ο οποίος δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. 42 GRAD REVIEW #03 / 2018 43 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Πεδίο επαναδιαπραγμάτευσης ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική των Σωτήρη Μοναχογιό, Άκη Πολυκανδριώτη / Αρθρώσεις επί της πόλης, http://www. gradreview.gr/2017/06/01616.html του Κωνσταντίνου Αβραμίδη Αρχιτέκτονος Τα ερωτήματα που εγείρουν οι διπλωματικές, καθώς και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν για να τα απαντήσουν, αντανακλούν την τρέχουσα αρχιτεκτονική γλώσσα στην χώρα μας και τους προβληματισμούς της κοινωνίας μέσα στην οποία ζυμώνονται και παράγονται. Οι εργασίες που παρουσιάζονται εδώ είναι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του τρόπου με τον οποίο οι νεότεροι συνάδελφοι αντιλαμβάνονται τον κόσμο σε ενεστώτα χρόνο, διατυπώνοντας την ίδια στιγμή προτάσεις για το μέλλον του. Η καταγραφή τους μέσω της πρωτοβουλίας επιβράβευσής τους, επομένως, συνεισφέρει και διευρύνει τον διάλογο περί αρχιτεκτονικής. Ταυτόχρονα, αυτό το επιπρόσθετο στάδιο δημοσιότητας, κρίσης και σχολιασμού εμπλουτίζει το περιεχόμενο των ίδιων των διπλωματικών προσφέροντάς τους μια δεύτερη έξω-πανεπιστημιακή ζωή. Η διπλωματική εργασία μπορεί να είναι για τους νέους δημιουργούς το πεδίο αποτύπωσης των προσωπικών τους ενδιαφερόντων, όχημα κριτικής και αμφισβήτησης, ή ακόμη και μέσο διάνοιξης νέων δρόμων. Η εκπόνηση της διπλωματικής, πάντως, οφείλει να είναι ένα πράγμα: διασκέδαση. Μονάχα έτσι μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο δίδαγμα για τους νέους αρχιτέκτονες ώστε να ανταπεξέλθουν με κέφι και αισιοδοξία στις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Πεδίο επαναδιαπραγμάτευσης Ο θεσμός βράβευσης διπλωματικών εργασιών είναι η έμπρακτη προσπάθεια ανάδειξης του (συχνά) πρώτου ώριμου αρχιτεκτονικού έργου των νέων συναδέλφων. Η διπλωματική είναι το απαύγασμα μιας μακράς διαδικασίας μάθησης, πειραματισμού και εξερεύνησης σε μια σειρά κοινωνικών, χωρικών, αισθητικών και τεχνολογικών ζητημάτων. Είναι μια ενδοσκόπηση και, συνάμα, η εξωτερίκευση αυτής της αναζήτησης. Είναι μια κοπιαστική άσκηση στην κριτική σκέψη και προσωπική έκφραση σε μια εποχή που η διάχυση της πληροφορίας φέρνει κοντά τεχνοτροπίες και εικόνες. Η διπλωματική προσφέρεται συνήθως ως η μοναδική ευκαιρία στην εκπαιδευτική διαδικασία κατά την οποία οι σπουδαστές δεν καλούνται να ‘επιλύσουν’ ένα δεδομένο πρόβλημα αλλά να επιλέξουν, να θέσουν και να επεξεργαστούν σε βάθος ένα ερώτημα με χωρικά χαρακτηριστικά. Με αυτόν τον τρόπο, οι διπλωματικές 44 καθίστανται πεδίο επαναδιαπραγμάτευσης και ανασύστασης της ίδιας της έννοιας της αρχιτεκτονικής. Κατ’ επέκταση, η κριτική επανεξέταση και προβολή των εργασιών αυτών είναι μια γιορτή της επινοητικότητας και τόλμης των νέων αρχιτεκτόνων στο να αναστοχάζονται και να αναδιαμορφώνουν το τι εστί αρχιτεκτονική. GRAD REVIEW #03 / 2018 45 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Ένα απελευθερωτικό ταξίδι ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική των Ανάληψη Θεολογίτου, Άννα Χανιωτάκη / Εργαστήρια χειροτεχνίας και καταλύματα στην είσοδο του κόλπου του Sao Martinho do Porto στην Πορτογαλία. http://www.gradreview. gr/2017/06/05117_18.html του Παύλου Χατζηαγγελίδη Αρχιτέκτονος Ένα απελευθερωτικό ταξίδι κό θεσμό, καθώς αποτυπώνει τις ανησυχίες και το όραμα των νέων αρχιτεκτόνων για τη σύγχρονη πραγματικότητα και το μέλλον και λειτουργεί ως ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της εξέλιξης της ελληνικής αρχιτεκτονικής στις επόμενες δεκαετίες. Κλείνοντας, θα παροτρύνω θερμά τους νέους συναδέλφους να συνεχίσουν να οραματίζονται, να τολμούν και να πειραματίζονται. Να διατηρήσουν με κάθε κόστος την περιέργεια, τον ρομαντισμό και την δημιουργική αμφισβήτηση του φοιτητή και στην επαγγελματική τους πορεία και να μην σταματήσουν ποτέ να δοκιμάζουν τα όρια της αρχιτεκτονικής, γιατί είναι ατέρμονη. διπλωματική εργασία “ Ηαποτελεί ίσως ένα από τα πιο απελευθερωτικά ταξίδια αρχιτεκτονικής για έναν φοιτητή ” Η διπλωματική εργασία αποτελεί ίσως την απόλυτη ευκαιρία για έναν φοιτητή να απογειώσει την αρχιτεκτονική του εξερεύνηση, τον πειραματισμό και έκφραση και να εστιάσει με ενθουσιασμό και πάθος στην κλίμακα και το θέμα που ο ίδιος επιλέγει. Διαθέτοντας τη μέγιστη γνώση και εμπειρία μιας εκτεταμένης εκπαίδευσης, έχοντας ήδη ανακαλύψει πολλαπλά πεδία της αρχιτεκτονικής, και ενώ ακόμα βρίσκεται υπό την θεωρητική σκέπη της σχολής - απαλλαγμένη από τους πολυάριθμους περιορισμούς της πραγματικότητας - ο φοιτητής καλείται να απαντήσει σε σύγχρονους προβληματισμούς, να εκφράσει την προσωπική του φιλοσοφία και αισθητική, να προτείνει νέες αρχές και μορφές χρησιμοποιώντας την κριτική του σκέψη και τα σύγχρονα εργαλεία σχεδιασμού. Η διπλωματική εργασία αποτελεί ίσως ένα από τα πιο απελευθερωτικά ταξίδια αρχιτεκτονικής για έναν 46 φοιτητή. Μια επίπονη ωστόσο διαδικασία ενδοσκοπικού χαρακτήρα. Ο σκοπός της αξιολόγησης, είναι να αναδείξει τα ακαδημαϊκά εκείνα έργα που με λεξιλόγιο ριζοσπαστικό συνθέτουν πρωτότυπα θέματα, δημιουργούν ιδιαίτερες χωρικές εμπειρίες, χειρίζονται με μαεστρία τις διαφορετικές αρχιτεκτονικές ποιότητες, τολμούν να προτείνουν νέα εργαλεία σχεδιασμού, να χρησιμοποιήσουν νέες τεχνολογίες για να επιλύσουν με επιστημονικό τρόπο τα πρακτικά θέματα που προκύπτουν, ενώ όλα τα παραπάνω παρουσιάζονται με τρόπο ευφάνταστο και ευρηματικό. Η επιβράβευση και δημοσίευση τέτοιων εργασιών αποτελεί έναν ιδιαίτερα σημαντι- GRAD REVIEW #03 / 2018 47 ∆ Ι Α Σ ΤΑ Υ Ρ Ω Σ Ε Ι Σ Η επιτυχία δεν είναι ζήτημα επίδοσης, αλλά ζήτημα αντοχής ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική της Έλλης-Όλγας Παπαδάκη / Σκηνογραφώντας τον κόσμο του Φάουστ. http://www.gradreview. gr/2017/06/01717.html του Τσαμπίκου Πετρά Αρχιτέκτονος Η επιτυχία δεν είναι ζήτημα επίδοσης, αλλά ζήτημα αντοχής Η διπλωματική εργασία για κάθε σπουδαστή της αρχιτεκτονικής αποτελεί πιθανόν την πιο ολοκληρωμένη εργασία που πρόκειται να συγκροτήσει κατά την περίοδο των σπουδών του, το τελικό αποτέλεσμα μιας πολυετούς ενασχόλησης και διερεύνησης γενικότερων και ειδικότερων ζητημάτων γύρω από την τέχνη και την επιστήμη της δημιουργίας ενός χώρου. Αν και η διπλωματική εργασία γίνεται αντιληπτή ως το τελικό στάδιο ή ο τελικός σκοπός των σπουδαστών για το πέρας των σπουδών, στην πραγματικότητα κάθε έργο που ολοκληρώνεται, όπως και μια διπλωματική εργασία, θα υποστήριζα ότι ανήκει τελικά σε ένα ενδιάμεσο χωρόχρονο, ένα κατώφλι ανάμεσα σε ένα δημιουργικό παρελθόν και ένα δημιουργικό μέλλον. 48 Η διάκριση μιας διπλωματικής εργασίας, σε μια διαδικασία αξιολόγησης αποτελεί σίγουρα μια επιθυμητή συνθήκη που προάγει τον συναγωνισμό, την αριστεία, την προβολή. Παρακολούθησα όλες τις διπλωματικές εργασίες με προσοχή και διέκρινα σε όλες προσπάθεια, δημιουργική ένταση, αγάπη για το αντικείμενο. Σε κάποιες από αυτές διέκρινα ένα σαφές και αναγκαίο ερευνητικό ερώτημα, σε άλλες μια πρωτότυπη επίλυση, σε άλλες μια εκφραστική δύναμη στην παρουσίαση. Συγχαίρω όλους τους συμμετέχοντες για την εξαιρετική τους προσπάθεια και το ηλεκτρονικό περιοδικό GRAD Review για την πρωτοβουλία. GRAD REVIEW #03 / 2018 Καλώ όλους τους συμμετέχοντες που έχουν διακριθεί να μην επαναπαυθούν, αλλά κατανοώντας ότι βρίσκονται σε ένα κατώφλι λίγο πριν περάσουν στο μελλοντικό τους έργο, να αντλήσουν δύναμη από αυτή τη διάκριση για πρόσθετη διερεύνηση και εξέλιξη. Καλώ επίσης και όλους αυτούς που δεν διακρίθηκαν να μην απογοητευτούν, αλλά αντίθετα να πεισμώσουν με στόχο να εξελιχθούν, γιατί οι ιδέες τους δεν χάνονται και μπορεί να καρποφορήσουν σε κάποια άλλα μελλοντικά έργα ή να αξιολογηθούν ως καταλληλότερες από την οπτική μιας άλλης κριτικής επιτροπής. Συναισθάνομαι θα έλεγα περισσότερο τους τελευταίους, γιατί προσωπικά έμαθα πολύ περισσότερα από τους πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς στους οποίους δεν διακρίθηκα στο παρελθόν και σήμερα με βεβαιότητα μπορώ να πω ότι ήταν εκείνοι στους οποίους οφείλω την εξέλιξή μου. Μπορεί να χάθηκε μια μάχη αλλά ο πόλεμος για την ποιότητα είναι διαρκής και εκτενής. Θεωρώ άλλωστε, ότι η επιτυχία δεν είναι ζήτημα επίδοσης, αλλά ζήτημα αντοχής. Εύχομαι οι νέες γενιές αρχιτεκτόνων να εργασθούν προς μια καλύτερη ζωή στις πόλεις μας. 49 υ ο μ σ ό κ υ ο τ λ ά β ι τ σ ε φ α τ Όλα ©Richard Hübner/Berlinale 2014 To νέο περιοδικό για τον κινηματογράφο του. και τους δημιουργούς Κάθε μήνα δωρεάν ς. σ τους κινηματογράφου [email protected] ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Διπλωματικές εργασίες: μερικά πάγια ερωτήματα του Αναστάσιου Μ. Κωτσιόπουλου Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ Αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Διπλωματικές εργασίες: μερικά πάγια ερωτήματα “ 52 Καταρχήν, ευχαριστώ τον εκδότη του GRAD Review Μανώλη Αναστασάκη για την πρόσκλησή του να συμμετάσχω στο αφιέρωμα για τις διπλωματικές εργασίες. Όπως αναφέρει ο ίδιος, «ο τίτλος του αφιερώματος Διπλωματικές εργασίες, ένας καθρέφτης με δύο όψεις, θέλει να επισημάνει τη διττή σημασία μιας διπλωματικής εργασίας. Από τη μία πλευρά, η εργασία αποτελεί την αντανάκλαση του εκπαιδευτικού πλαισίου μέσα στο οποίο ωρίμασε και εκπονήθηκε. Από την άλλη, εκφράζει την ικανότητα και την προσωπικότητα του φοιτητή, ο οποίος κοιτάζει πλέον μπροστά. Η εργασία αυτή του φοιτητή είναι το πρώτο του ουσιαστικό διαβατήριο για τη μελλοντική πορεία του». Συμφωνώντας με τη διατύπωση αυτή, θα ήθελα να προσθέσω ένα εισαγωγικό σχόλιο που είχα κάνει στην συζήτηση που οργάνωσε το GRAD Review στον «Ιανό» τον Μάρτιο του 2018: ότι, δηλαδή, η διπλωματική εργασία, πέραν των άλλων, αποτελεί και ένα τελετουργικό που σηματοδοτεί την κορύφωση της πορείας ενός φοιτητή ή φοιτήτριας. Εκεί δοκιμάζει τις ικανότητές του να προβάλει τις ιδέες του αλλά και να συνεργαστεί με πρόσωπα, με τα οποία είναι πιθανόν να συνεχίσει να συνεργάζεται στην επαγγελματική του πορεία. Με την εμπειρία τής, για περισσότερο από σαράντα χρόνια, θητείας μου στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Α.Π.Θ., θα επιχειρήσω να απαντήσω αμέσως παρακάτω σε ορισμένα κατά τη γνώμη μου καίρια ερωτήματα για τις διπλωματικές εργασίες, σχεδιαστικές ή ερευνητικές 1: ” GRAD REVIEW #03 / 2018 53 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Διπλωματικές εργασίες: μερικά πάγια ερωτήματα Πώς επιλέγεται ο επιβλέπων και ποιοί αναλαμβάνουν τους «ασθενέστερους» φοιτητές; Αρκετές φορές είχε τεθεί προς συζήτηση το ενδεχόμενο τυχαίας κατανομής των φοιτητών στους επιβλέποντες, το οποίο και απερρίφθη, αν και η διαδικασία αυτή μερικές φορές εφαρμόστηκε στα θέματα των ετών. Η άποψή μου είναι ότι ορθώς απερρίφθη στις διπλωματικές εργασίες, παρά ορισμένα αρνητικά χαρακτηριστικά του συστήματος της επιλογής του διδάσκοντα από τον φοιτητή (υπερφόρτωση των δημοφιλεστέρων διδασκόντων, έμμεση διαστρωμάτωση των φοιτητών κ.α.). Προφανώς, όσοι διδάσκοντες απομείνουν διαθέσιμοι μετά τους πρώτους κύκλους επιλογής, αναλαμβάνουν και τους ασθενέστερους φοιτητές. Όσο ο αριθμός των διαθεσίμων διδασκόντων ήταν μεγάλος, το σύστημα ισορροπούσε ικανοποιητικά. Άγνωστο είναι το τι θα συμβεί στο μέλλον με τη δραματική μείωση του συνολικού αριθμού των διδασκόντων και την ακόμη δραματικότερη μείωση του αριθμού όσων διδασκόντων έχουν εμπειρία υλοποιημένου έργου, η οποία είναι πάντοτε χρήσιμη για την επαρκή καθοδήγηση μιας σχεδιαστικής διπλωματικής εργασίας. Σε ποιό βαθμό στην εργασία υλοποιούνται οι απόψεις και προτιμήσεις του επιβλέποντος και κατά πόσο στη δημόσια εξέταση και τη βαθμολόγηση κρίνεται ο φοιτητής ή και ο επιβλέπων; Αναπόφευκτα, μερικώς και εμμέσως υλοποιούνται οι απόψεις και προτιμήσεις όχι μόνο των φοιτητών αλλά και του επιβλέποντος. Η τέχνη της επίβλεψης συνεπάγεται να εντρυφήσει ο διδάσκων στο πέλαγος των ιδεών των φοιτητών, να ανακαλύψει και να βγάλει στην επιφάνεια τις ουσιωδέστερες και βαθύτερες από αυτές, να βοηθήσει τον φοιτητή να φτάσει στην υλοποίησή τους, μέσα από το φίλτρο της εμπειρίας του και, τέλος, να του διδάξει τη μέθοδο για να τα πετύχει όλα αυτά. Δεν γνωρίζουν, βεβαίως, όλοι οι διδάσκοντες το ίδιο καλά την τέχνη αυτή και αυτό είναι ένα μετρήσιμο χαρακτηριστικό της ποιότητας της κάθε Σχολής. Σε ό,τι αφορά την εξέταση των διπλωματικών εργασιών, είναι προφανές ότι κρίνονται και οι δύο πλευρές, διδάσκοντες και φοιτητές. Έτσι, ο εσωτερικός ανταγωνισμός σε μια Σχολή αντανακλάται πάνω στις σχεδιαστικές και ερευνητικές διπλωματικές εργασίες για τον απλούστατο λόγο ότι διαδικασία εξέτασης των διπλωματικών εργασιών αποτελεί το κύριο πεδίο δημόσιας προβολής του παραγόμενου διδακτικού έργου της Σχολής. Αυτό ισχύει τα τελευταία χρόνια και για τις ερευνητικές εργασίες, που τείνουν να απαιτούν ανάλογο έργο και προσπάθεια με τις σχεδιαστικές διπλωματικές εργασίες. Οι διπλωματικές αντανακλούν τις κυρίαρχες τάσεις της εγχώριας και διεθνούς αρχιτεκτονικής πρωτοπορίας και με ποια χρονική υστέρηση; Αυτό συμβαίνει όλο και περισσότερο και με όλο και λιγότερη χρονική υστέρηση. Ισχύει άλλωστε και γενικότερα στη διακίνηση των αρχιτεκτονικών ιδεών και κανόνων. Η επανάσταση στο αρχιτεκτονικό γραφείο μετά το 1995 δεν άλλαξε μόνον τον τρόπο της σχε- 54 GRAD REVIEW #03 / 2018 δίασης, της αρχειοθέτησης και της αναπαράστασης του μελλοντικού χώρου. Αύξησε κυρίως την προσβασιμότητα στις νέες ιδέες και τα νέα προς μίμηση παραδείγματα αλλά και στα νέα υλικά και την κατασκευαστική τεχνολογία που τα συνοδεύει. Αυτά τα νέα δεδομένα ήταν αναπόφευκτο να περάσουν και στις Σχολές Αρχιτεκτονικής παράλληλα δυστυχώς με μια σοβαρή υποχώρηση σε ό,τι αφορά την ικανότητα των φοιτητών να σχεδιάζουν και να αναπαριστούν τις ιδέες τους με χειρονακτικό τρόπο. Πάντως ορισμένες Σχολές διατηρούν, έστω με κόπο, τις χρήσιμες συλλογικές εμμονές τους. Από αυτές που νομίζω ότι ξέρω καλύτερα, θα σημείωνα, με πολύ συνοπτικό και απλοποιητικό τρόπο, την εμμονή στον ελληνικό μοντερνισμό και την –αντίθετης κατεύθυνσης– εμμονή στον διεθνιστικό εκλεκτικισμό. Δημοσιεύονται ή προβάλλονται οι διπλωματικές εργασίες, συνθετικές ή/ και ερυνητικές, ενίοτε με δυσανάλογο τρόπο σε σχέση με την αξία τους; Εξ αιτίας και του διαδικτύου, είναι πλέον πολλές οι ευκαιρίες προβολής των διπλωματικών εργασιών, ιδιαίτερα αν τις συγκρίνουμε με ό,τι συνέβαινε πριν από είκοσι χρόνια ή και παλιότερα. Άρα, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, η δημοσιοποίηση και προβολή μιας εργασίας μέσω διαδικτύου δεν είναι βέβαιον ότι περνά μέσα από φίλτρα ελέγχου της ποιότητάς της. Πέραν αυτού, οι εργασίες αυτές σήμερα, εκτός του ότι ακολουθούν με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα τις τρέχουσες τάσεις, διαμορφώνουν πλέον οι ίδιες πρότυπα ιδεών αλλά και πρότυπα προβολής, τουλάχιστον στο εύρος του ελλαδικού χώρου. Τα πρότυπα αυτά περνούν στη συλλογική συνείδηση μέσω κυρίως της συμμετοχής των νέων αρχιτεκτόνων σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, και στους διαγωνισμούς βραβείων όπως οι Μπιενάλε Νέων και τα Βραβεία του ΕΙΑ, των Δομών, του GRAD Review, κ.α. Δυστυχώς στην Ελλάδα, τα βραβεία δεν μπορούν να έχουν κάποια περαιτέρω επίπτωση πέραν της δημοσιότητας ενώ οι διαγωνισμοί σπάνια φτάνουν σε στάδιο υλοποίησης και αυτό μετά από πολλά χρόνια. Δημιουργείται, έτσι, ένα χάσμα ανάμεσα στην επισπεύδουσα θεωρία και την καθυστερούμενη πράξη, που μετατρέπεται σε χάσμα ανάμεσα στη δημόσια και ιδιωτική αρχιτεκτονική η οποία, παρά την κρίση, κινείται με ταχύτερους ρυθμούς. Πρόκειται, πάντως, για γενικότερα φαινόμενα που εντάσσονται στο νέο σύμπαν της πληροφορίας που μόλις τώρα έχει αρχίσει να ανοίγεται μπροστά μας και τα οποία είναι πολύ δύσκολο να προβλέψουμε. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Παρόμοια ερωτήματα είχα θέσει με επιστολή μου, σε μια πρώτη συζήτηση του θέματος πριν από τρία χρόνια, στο μπλογκ του συναδέλφου Γιώργου Τριανταφύλλου (http:// triantafylloug.blogspot.com/p/blog-page 31.html) Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική των Αχιλλέα Μπαρουξής και Ελένη Χουσέν, Επανερμηνείες του Φθαρμένου. http://www.gradreview.gr/2017/06/05417.html 55 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Ηδονοβλεψίες ή Περιπατητές; της Έβελυν Γαβρήλου Επ. Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ηδονοβλεψίες ή Περιπατητές; Κρατάω όλες τις διπλωματικές που παρακολούθησα από το 2003 σ’ ένα αρχείο. Είναι ένα πολύτιμο υλικό που συνεχώς μου υπενθυμίζει τη σημασία της διδασκαλίας, τη σημασία της αρχιτεκτονικής σπουδής. Συχνά σκέφτομαι ότι πρέπει να τις ταξινομήσω... ίσως αλφαβητικά ή μήπως ανά έτος; Μήπως ανάλογα με τη μεθοδολογία προσέγγισης, την κλίμακα, ή τελικά με το ερευνητικό ερώτημα; Και το πρόγραμμα; Η σχεδιαστική επίλυση; Μια ‘εύτακτη αταξία’ κυριαρχεί μέσα στο φάκελο, όπως κατά τη διάρκεια μιας διπλωματικής εργασίας. Τα ερωτήματα που εγείρονται είναι πολλαπλά, τόσο για την ακαδημαϊκή κοινότητα, όσο και για τους 56 ίδιους τους φοιτητές/φοιτήτριες. Θα μπορούσαμε άραγε ν’ απαντήσουμε ευθέως στο ερώτημα ‘τι είναι μια διπλωματική εργασία’; Ή μήπως τελικά οι πολλαπλές μετατοπίσεις στα επιμέρους συνθετικά χαρακτηριστικά του αναδεικνύουν την αξία του; Οι απαντήσεις στα επιμέρους ερωτήματα δεν είναι άλλο από κατασκευές. Κατασκευές που έχουν δικαίωμα και οφείλουν μέσα από το χρόνο και την εμπειρία, ν’ αμφισβητούν τον εαυτό τους, να επαναδιατυπώνονται και να εξελίσσονται. Πόσο μάλλον όταν το ίδιο το αντικείμενο στο οποίο ‘λογοδοτούν’, η αρχιτεκτονική, έχει απεδαφικοποιηθεί από τη βεβαιότητα τόσο της θεωρίας όσο και της πράξης. GRAD REVIEW #03 / 2018 57 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Ηδονοβλεψίες ή Περιπατητές; Θα παραθέσω κάποιες σκέψεις ανάκατες για τις σπουδές και το επάγγελμα, το ρόλο της ακαδημίας και των ανθρώπων της πράξης, μάλλον επιστρέφοντας σε ερωτήματα και δίπολα...Το διπλό σχήμα του καθρέφτη μας φέρνει αντιμέτωπους τόσο με τους εαυτούς μας, όσο και με τη συζήτηση του μελλοντικού στόχου, της άσκησης του επαγγέλματος. Η σπουδή δεν έχει χρόνο και ημερομηνία παράδοσης. Το ίδιο ισχύει τόσο για τους διδάσκοντες, όσο και για τους διδασκόμενους. Πόσο μάλλον για τους νεότερους διδάσκοντες που με νωπή τη μνήμη τόσο της πορείας, όσο και εκείνης της σημαντικής μέρας, από την άλλη τώρα μεριά, καλούνται να συζητήσουν, να προτείνουν, να μεταφέρουν, να αναρωτηθούν, να ωριμάσουν μαζί με τους νεότερους. Η διαδικασία της διπλωματικής εργασίας είναι μια πολύτιμη και γενναιόδωρη συναλλαγή. Η παρουσίασή της, είναι η στιγμή που αντικρύζεις τον φοιτητή / φοιτήτρια να παίρνει αποφάσεις και ευθύνες, να εμβαθύνει τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη. Είναι η στιγμή που ανεξαρτητοποιείται. Παράλληλα είναι μια στιγμή αυτοαξιολόγησης, συζήτησης και προβληματισμού. Δανειζόμενη το διπλό σχήμα του Ντε Σερτώ στο ‘Περπατώντας στη πόλη’, θα μπορούσα να πω πως οι σπουδές είναι ένα οδοιπορικό. Ηδονοβλεψίες ή περιπατητές; Ένας διπλός τρόπος εκτέλεσης της ίδιας της πορείας. Κατά τη διάρκεια αυτής, συνήθως συνταξιδεύουμε. Και κάποιες φορές, ίσως εξαιρετικές, ανεβαίνουμε 58 ψηλά και απολαμβάνουμε τη θέαση του συνόλου. Το ανέβασμα στην ‘κορυφή’, σημαίνει την απαλλαγή από την επήρεια του πλαισίου καθημερινότητας. ‘Όποιος ανεβαίνει εκεί ψηλά, βγαίνει από τη μάζα που συμπαρασύρει και ανακατεύει μέσα της οποιαδήποτε ταυτότητα δημιουργού ή θεατή. Ίκαρος πάνω από τα νερά αυτά, μπορεί να αγνοήσει τα πανούργα τεχνάσματα του Δαιδάλου σε κινητούς, ατέρμονους λαβυρίνθους. Η ανύψωσή του τον μεταμορφώνει σε ηδονοβλεψία. Τον τοποθετεί σε απόσταση. Μεταβάλλει σε κείμενο που απλώνεται μπροστά του, κάτω από το βλέμμα του, τον κόσμο που τον είχε μαγεμένο, ‘κατακυριευμένο’. ...Να μην είσαι τίποτ’ άλλο, πέρα από τούτο το βλέπον σημείο, αυτή είναι η μυθοπλασία της γνώσης. Κι έπειτα; ...’ 1 Η εποπτική ματιά, το ανέβασμα εκεί ψηλά, μπορεί να σηματοδοτεί εκείνες τις στιγμές που προσωρινά αποτραβιέται κάποιος για να κοιτάξει, να εποπτεύσει. Το πέρας της διπλωματικής εργασίας είναι μια τέτοια ματιά. Είναι μια ματιά που μπορεί να μας δώσει ικανοποίηση, αίσθηση παντοδυναμίας. Είναι μια στιγμή προσωρινής παύσης, από τί όμως; Είναι η κορύφωση της πορείας των σπουδών και γι’ αυτό δε θα μπορούσε παρά να είναι εορταστική. Παράλληλα είναι το σταυροδρόμι ή το σημείο αφετηρίας μια νέας πορείας, ενός νέου περιπάτου πολύ μεγαλύτερου. Είναι μια παύση πρωτού κανείς επιστρατεύσει τις δυνάμεις του για να κοιτάξει πια από κοντά και από μέσα, μαζί με άλλους την πρακτική. Και τότε από το πανόραμα περνάμε στο ‘κάτω’ και μεταμορφωνόμαστε ξανά σε συνοδοιπόρους, σε σώματα κοινωνικά και πολιτικά που οφείλουν να κατασκευάσουν τρόπους και πρακτικές της καθημερινότητας, οφείλουν να κατασκευάσουν χώρο. Που οφείλουν να αναρωτηθούν ποιά είναι η αρχιτεκτονική σήμερα και ποιός ο ρόλος της. Ερώτημα κοινό για όλους μας, που ολισθαίνει και μετατοπίζεται όσο αφουγκράζεται τις χρονικές συγκυρίες. Αποτελεί το επάγγελμα συνέχεια των σπουδών; Κάποιο θα έλεγαν ότι θα έπρεπε, κάποιοι όχι. Υπάρχουν όμως σχήματα σύνδεσης που δεν λειτουργούν γραμμικά. Επιστρέφοντας στις ‘οδοιπορικές ρητορικές’ του Ντε Σερτώ, θα συνεχίσω τον παραποιητικό δανεισμό και θα εστιάσω στο ‘ασύνδετο’. Το ασύνδετο, εφαρμόζει το σχήμα έλλειψης, παραλείποντας τους συνδετικούς τόπους. Διανοίγει απουσίες και κρατά μόνο κάποια επιλεγμένα κομμάτια. ‘Διαλύει καταργώντας τα συνδετικά και συμπερασματικά στοιχεία...κόβει: χαλάει τη συνέχεια και αποπραγματώνει την αληθοφάνειά της’. 2 Ένα πρόγραμμα σπουδών πέραν της τεχνικής γνώσης, δεν μπορεί παρά να υποδεικνύει δυνατότητες. Να αφήνει χώρο στην επιλογή διαμόρφωσης ταυτότητας, να υπαινίσσεται συνδέσεις της θεωρίας και της πράξης, ακόμα και να επιτρέπει μετατοπίσεις του στόχου και του πεδίου ενδιαφέροντος. Σε μια εποχή που το ίδιο GRAD REVIEW #03 / 2018 το αντικείμενο της εκπαίδευσης βρίσκεται σε κρίση, σκοπός είναι κατ’ αρχήν η ανακατασκευή των υποκειμένων κι αυτό δε θα μπορούσε παρά να προκύψει μέσα από την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και ματιάς. Μιας ματιάς που μπορεί να βγαίνει έξω από τη διαδικασία, να κοιτάει από ψηλά. Ύστερα, ξαναβουτάει και συνεχίζει... 59 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Ηδονοβλεψίες ή Περιπατητές; ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Ντε Σερτώ Μ., ‘Επινοώντας την Καθημερινή Πρακτική. Η πολύτροπη τέχνη του πράττειν’, Μτφ. Κική Καψαμπέλη, εκδ. Σμίλη, 2010, σ. 244-245. 2. Όμοια, σ. 261-262. 3. Επιμέλεια έκθεσης και κατασκευής: Έβελυν Γαβρήλου, Κωστής Πανηγύρης Οργάνωση έκθεσης: Έβελυν Γαβρήλου, Γιώργος Καλαούζης, Κωστής Πανηγύρης, Ελένη Πισπίρη Συνεργαζόμενοι φοιτητές: Βαγγέλης Παπανδρέου, Κατερίνα Τσακμάκη Φωτογραφίες: Κωστής Πανηγύρης Επιλέγω να μην παρουσιάσω έργα διπλωματικών εργασιών. Άλλωστε όπως προανέφερα η πολλαπλότητα των κριτηρίων μάλλον θα καθιστούσε ανεπαρκή την παρουσίαση αυτή. Θα ήθελα όμως ν’ αναφερθώ στο θεσμό της έκθεσης των διπλωματικών εργασιών που 60 πραγματοποιείται κάθε χρόνο στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η έκθεση, είναι μια αφορμή συζήτησης, προβληματισμού και φυσικά εορτασμού. Είναι η στιγμή που όλοι πρέπει ν’ αναλογιστούμε τους στόχους και τα μέσα. Είναι μια παύση, διακοπή, δημιουργική ασυνέχεια σε αυτό που αποκαλούμε σπουδή αλλά και η θέσμιση νέων στόχων για το μετά. Η ίδια η κατασκευή 3 που τα τελευταία τρία χρόνια χρησιμοποιείται για την παρουσίαση των έργων, κρύβει κάτι από τον παραπάνω συλλογισμό. Από τη μια κάθε έργο έχει μια διακριτή θέση, από την άλλη ομάδες έργων συγκροτούν υποενότητες του συνόλου. Με τον τρόπο αυτό ο επισκέπτης, κινούμενος μέσα στο χώρο και ανάμεσα στις κατασκευές και τα σώματα, μπορεί να εστιάζει, αλλά και να συγκρίνει παράλληλα. Να συζητάει και να μοιράζεται σκέψεις. Η επανάληψη και η σειριακότητα των κατασκευών δημιουργούν έναν κόσμο ισότροπο, που αν τον κοιτάξει κανείς από κοντά και από μέσα μπορεί να διακρίνει ατομικές ιδιαιτερότητες, την διαφορετικότητα των προσεγγίσεων, έναν πλούτο, μια γενναιοδωρία και ευρυματικότητα ιδεών. Τη στιγμή όμως που το βλέμμα του παρατηρητή ανεβαίνει ψηλά, GRAD REVIEW #03 / 2018 τη στιγμή που γίνεται Ίκαρος, τότε τα σώματα των εργασιών μεταμορφώνονται σ’ ένα συσσωμάτωμα - πλήθος νέων αρχιτεκτόνων που ετοιμάζονται να χαράξουν μια νέα πορεία. Προς τα πού, πόσοι και πώς; Ίσως τελικά αυτό θα πρέπει ν’ αναλογιστούμε. 61 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Σύντομο οδοιπορικό στον κόσμο των διπλωματικών Αρχιτεκτονικής: Μια διαδρομή «ενηλικίωσης» Εικόνα 1: Από τη διπλωματική της Βιργινίας Μαλάμη, METRal cenTRAM: κεντρικός σταθμός μέσων μαζικής μεταφοράς στη λεωφόρο Βουλιαγμένης. της Πανίτα Καραμανέα Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ, Αρχιτέκτων τοπίου MLA ETSAB UPC Barcelona Επίκουρη Καθηγήτρια Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικής Τοπίου Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πολυτεχνείο Κρήτης Σύντομο οδοιπορικό στον κόσμο των διπλωματικών Αρχιτεκτονικής: Μια διαδρομή «ενηλικίωσης» “ Η διπλωματική εργασία ενός φοιτητή Σχολής Αρχιτεκτονικής οφείλει να είναι το απαύγασμα των σπουδών του και της ματιάς του στον κόσμο της αρχιτεκτονικής δημιουργίας. Μια καλή διπλωματική εργασία διερευνά, πειραματίζεται και κυοφορεί ερωτήματα και απαντήσεις σχετικά με το χώρο και τον πολιτισμό, που αφορούν το σύνολο της κοινωνίας. Αντικατοπτρίζει τις καλλιτεχνικές εμμονές του φοιτητή-δημιουργού, ο οποίος προτείνει τη δική του εκδοχή ενός νέου σύμπαντος. Αποτελεί μια διαδρομή στην αναζήτηση ταυτότητας ανάμεσα από σχεδιαστικές τάσεις και αρχιτεκτονικά ρεύματα, σε σχέση με θεματικές και εξειδικεύσεις της αρχιτεκτονικής σπουδής. Είναι η αρχιτεκτονική προσέγγιση που παρουσιάζει 62 ” όσο πιο ολοκληρωμένα και συνολικά, ό,τι έχει να καταθέσει ο εκάστοτε φοιτητής. Στην ιδανική της εκδοχή, μια καλή διπλωματική εργασία διέπεται από έμπνευση και είναι φορέας αλλαγής και οράματος. Μέσα από αυτή τη διαδικασία ο φοιτητής – δημιουργός αναπτύσσει πρωτοβουλίες και εκφράζει με ελευθερία θέματα ταυτότητας και προσωπικού ύφους. Μια ευκαιρία να φανούν οι ικανότητες, τα προσωπικά ενδιαφέροντα αλλά και ο χαρακτήρας του φοιτητή – δημιουργού περισσότερο από κάθε άλλη φορά. GRAD REVIEW #03 / 2018 63 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Σύντομο οδοιπορικό στον κόσμο των διπλωματικών Αρχιτεκτονικής: Μια διαδρομή «ενηλικίωσης» Εικόνες 2 και 3: Στιγμιότυπα από παρουσιάσεις διπλωματικών εργασιών, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης 64 Είναι το τελικό συνθετικό θέμα «απογαλακτισμού» από τη Σχολή που σπούδασε και διαβατήριο για την μετέπειτα εξέλιξή του, είτε σε μεταπτυχιακές σπουδές είτε στον επαγγελματικό στίβο. Είναι μια διαδικασία θα λέγαμε ανακεφαλαίωσης, αποχαιρετισμού και «απελευθέρωσης» ταυτόχρονα, πριν τη μετάβαση του φοιτητή στην επαγγελματική πραγματικότητα. Είναι η ευκαιρία που του δίδεται από το πρόγραμμα σπουδών, για να αυτοπροσδιοριστεί και να εκφραστεί δημιουργικά, σε σχέση με ό,τι αποκόμισε όλα τα χρόνια της εκπαίδευσής του. Εξάλλου είναι ή πρώτη και μοναδική φορά που ο ίδιος έχει την ευθύνη επιλογής του θέματος μελέτης και το πλαίσιο σκέψης. Η ποικιλία θεματικών και κλιμάκων επεξεργασίας που παρουσιάζονται είναι δείκτης του πλούτου των αρχιτεκτονικών σπουδών της εκάστοτε Σχολής. Μια διπλωματική μπορεί να κινηθεί από σχεδιασμό αντικειμένων και βιομηχανικού σχεδιασμού σε κλίμακα 1:1, 1:20, 1:50, σε ενδιάμεσες κτιριακές κλίμακες 1:100, 1:200, έως και σε μεγάλα πολεοδομικά-χωροταξικά θέματα 1:1000, 1:2000, 1:5000, 1:25.000 και περαιτέρω. Αξίζει να σημειωθεί, το ενδιαφέρον που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια προς τον αστικό σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική τοπίου. Ολοένα και περισσότερο, εμφανίζονται θέματα που αφορούν σύνολα στην πόλη με έναν πιο ολιστικό, βιοκλιματικό, αειφόρο και ανθεκτικό τρόπο αντιμετώπισης. Θέματα επανάχρησης π.χ. πρώην βιομηχανικών εγκαταστάσεων ή αεροδρομίων, σε συνδυασμό με χώρους πρασίνου, αποκαταστάσεις ρεμάτων και αλλοιωμένων οικολογικά περιοχών, φέρνουν στο προσκήνιο θεματικές εξαιρετικά επίκαιρες για την κοινωνία του 21 ο αιώνα. Επίσης, εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο θέματα με έντονη την κοινωνική διάσταση και την ενεργοποίηση bottom up – από κάτω προς τα πάνω – της γειτονιάς, της συνοικίας, των πολιτών, μέσω ατομικών συνεντεύξεων και συμμετοχικού σχεδιασμού. Διπλωματικές που θίγουν φλέγοντα θέματα, με κοινωνικές ευαισθησίες, που αποτελούν δείγματα με έντονη επιρροή από τα χρόνια της οικονομικής αλλά και της περιβαλλοντικής κρίσης. Για τον διδάσκοντα η επίβλεψη μιας διπλωματικής εργασίας, αποτελεί την καθοδήγηση σε μια διαδικασία ωρίμανσης και ένωσης όλων των γνώσεων που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια των σπουδών του φοιτητή. Αποτελεί μια προσπάθεια μεταγλώττισης και ενδυνάμωσης των επιμέρους ικανοτήτων και ιδεών σε ένα ενιαίο σχεδιαστικό αποτέλεσμα. Είναι η στιγμή που ο διδάσκων περισσότερο από κάθε άλλη φορά οφείλει να οδηγήσει τον φοιτητή – δημιουργό στην «ενηλικίωση». Είναι η τελική μαιευτική διαδικασία – μετά από τη σειρά συνθετικών μαθημάτων των εξαμήνων– που συμπυκνώνει τα ταλέντα και τις ιδιαιτερότητες, του φοιτητή – δημιουργού. Ο διδάσκων - επιβλέπων έχει ευθύνη να καθοδηγήσει και να προστατεύσει από αδυναμίες και ατοπήματα αλλά κυρίως έχει ευθύνη GRAD REVIEW #03 / 2018 να εμφυσήσει στο φοιτητή – δημιουργό, αυτοπεποίθηση και πίστη στις δυνάμεις του για το μέλλον. Συχνά στα πρώτα της βήματα μια διπλωματική διέπεται από φρεσκάδα και νεανικό ενθουσιασμό, όραμα και υπερβολή, πρωτοτυπία και πειραματισμό. Στοίχημα για έναν καλό διδάσκοντα είναι, να μην αναχαιτιστεί η νεανική ορμητικότητα αλλά αντιθέτως, η όποια οραματική προσέγγιση να μεταβεί από τον κόσμο της ουτοπίας, σε μια ρεαλιστική και ώριμη εκδοχή του εαυτού της. Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η σχέση φοιτητή – δημιουργού με τον επιβλέποντα της επιλογής του, είναι ότι ενδέχεται να ξεκινήσει αρχικά από την παραδοσιακή σχέση φοιτητή–καθηγητή και να εξελιχθεί σε μια διαδραστική σχέση συνεργασίας και όσμωσης, όταν πια η ζητούμενη «ενηλικίωση» και ολοκλήρωση της διαδικασίας πλησιάζει στο τέλος της. Το σύνολο των διπλωματικών μιας Σχολής Αρχιτεκτονικής είναι δείγμα του δημιουργικού σφυγμού της. Μια καλή και εμπνευσμένη διπλωματική συμβάλλει στην αρχιτεκτονική πρωτοπορία, προάγει τη σκέψη και προαναγγέλλει ενδεχομένως αυτά που θα έρθουν, ούσα προπομπός του μέλλοντος. Οι διπλωματικές Αρχιτεκτονικής είναι δείγμα του πολιτισμού και προοδευτικότητας της κοινωνίας που της παρήγαγε, πηγάζουν και εμπνέονται από αυτήν και σε αυτήν επιστρέφουν. Εικόνα 4: Από τη διπλωματική της Βιργινίας Μαλάμη, METRal cenTRAM: κεντρικός σταθμός μέσων μαζικής μεταφοράς στη λεωφόρο Βουλιαγμένης. http://www.gradreview.gr/2017/06/16815-metralcentram.html 65 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Με αφορμή τις Διπλωματικές Εργασίες... Μεταξύ Εκπαίδευσης, Επαγγέλματος και Καθημερινού Χώρου Εικόνα: Κονάκι ψαράδων, Νότια Λακωνία. Copyright Νίκος Γεωργιάδης 2018 του Νίκου Γεωργιάδη Αρχιτέκτων Με αφορμή τις Διπλωματικές Εργασίες... Μεταξύ Εκπαίδευσης, Επαγγέλματος και Καθημερινού Χώρου “ Οι διπλωματικές εργασίες συζητούνται μέσα στα πλαίσια της γενικότερης κρίσης των ημερών που επαναπροσδιορίζει δραστικά τον καθημερινό χώρο, και επομένως την αρχιτεκτονική ως επάγγελμα, παιδεία και ευρύτερη κοινωνική αγωγή, τομείς που συνεργούν καθοριστικά στην εκπόνηση κάθε εργασίας. Στην εποχή του φιλελευθερισμού και της ατομικής έκφρασης μέσω στερεοτύπων και τεχνολογημένων εφευρημάτων, η αποαρχιτεκτονικοποίηση της πάλαι ποτέ σχεδιαστικής πρακτικής του κοινωνικού χώρου είναι αναπόφευκτη. Σε ένα γενικευμένο καθεστώς υπερχωρικότητας, η αρχιτεκτονική, θεσμικά, κοινωνικά και οικονομικά απαξιωμένη, ‘καθαρή πιά’ από κάθε βιωματικό ρύπο και όχληση του πραγματικού, επανεισάγεται ως ready-made αντικείμενο - gadget. Ο ‘εκσυγχρονισμένος’ χώρος προβάλλεται ως τεχνολογημένο τυποποιημένο αντικείμενο ατομικής μικροεπιθυμίας ανάμεσα σε πλήθος άλλων. Υπεραπολαυσιακό αντικείμενο (άγχους) προς κατανάλωση και αποκλειστικά προσωπική χρήση, κλειστό, μη συσχετίσιμο και μη επιδεχόμενο επεξεργασία 66 ” (συνθετική ή χρηστική). Ο σπουδαστής στο άμεσο μέλλον θα κληθεί να προτείνει μια αρχιτεκτονική – αντικείμενο, φιλικό προς τον αφηρημένο χρήστη, τεχνολογημένο κι αναλώσιμο, που υποτάσσεται καθολικά στην τεχνογνωσία σχεδιασμού, εφαρμοσιμότητας, κοστολόγησης, διαχείρισης, διαφήμισης κλπ, ‘ειδικών επιστήμονων’ και εταιρειών. Δημοφιλείς μηόροι όπως η ‘δυνητική’, ‘νεολειτουργιστική’, ‘έξυπνη’, ‘εφήμερη’, ‘νομαδική’, ‘πράσινη’, ‘ελάχιστη’, ‘άϋλη’, ‘αφηγηματική’... (τελικά ασήμαντη) αρχιτεκτονική, και οι αντίστοιχοι θεωρητισμοί που πρυτανεύουν σήμερα στις σχολές Αρχιτεκτονικής ουσιαστικά συνταυτίζονται με την νέα στρατηγική της αγοράς, ματαιώνοντας κάθε προσπάθεια αρχιτεκτονικού προβληματισμού. GRAD REVIEW #03 / 2018 67 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Με αφορμή τις Διπλωματικές Εργασίες... Μεταξύ Εκπαίδευσης, Επαγγέλματος και Καθημερινού Χώρου Η νέα υπερ-αξιακή αρχιτεκτονική (υπερ-αρχιτεκτονική), εκτοπισμένη και εκτοπιστική, βραχύβια και αναλώσιμη, δεν έχει ανάγκη την τοπικότητα, ούτε στην ανάλυση, ούτε στην σύνθεση. Προμελετημένη και προτεχνολογημένη ‘επιστημονικά’ κάπου αλλού και φροντισμένη ‘πριν από σας γιά σας’ όπως έλεγε μια παλιά διαφήμιση, προσφέρεται ως lifestyle ‘επιλογή’, η ακόμα και υπερεγωτική προτροπή: ‘απόλαυσε την’ είναι παντού! ...ο καθένας έχει άποψη για την αρχιτεκτονική (του), ‘αρχιτεκτόνησε, μπορείς!’ Η εξυπηρέτηση – άσκηση - των χρήσεων, ‘αναβαθμίζεται’ σε εξυπηρέτηση υπεραπολαύσεων. Πλήθος τυποποιημένων χώρων απευθύνονται στους χρήστες νέας γενιάς που καλούνται να καταναλώσουν μια πολυποικιλιακή σειρά αρχιτεκτονικών γεύσεων: ‘μοντέρνων’, ‘νεοκλασικών’, ‘παραδοσιακών’, ‘μινιμαλιστικών’, ‘οικολογικών’.., που ανταποκρίνονται στις μικρές εικονοφαντασιακές ‘αλήθειες’ των εκάστοτε υπεραπολαυσιακών αναγκών. Η κριτική της αρχιτεκτονικής καθίσταται επομένως αδύνατη και η έλλειψη κριτηρίων καταφανής (βλ και κρίσεις αρχιτεκτονικών διαγωνισμών). Από τον υπερτεχνολογημένο, ιδιωτικό, μικρομέγαλο χώρο του κινητού τηλεφώνου, την αρχιτεκτονική χώρων κοινού (καταστήματα, καφετέριες, φαρμακεία, γραφεία,...), τα σκηνικά των σαπουνόπερων, DIY εκπομπές, περιοδικά life-style, ταξιδιωτικούς οδηγούς κλπ, υπάρχει υπεραφθονία προτάσεων χώρου ‘επιστημονικά’ (κατασκευαστικά, οικολογικά, ψυχολογικά, επικοινωνιακά...) προ-τεχνολογημένων, προσφέροντας λύσεις για όλα τα γούστα. Το ίδιο συμβαίνει και στο σχεδιασμό (από πιστοποιημένα γραφεία, με ‘πιστοποιη- 68 μένο’ στυλ) εγκάθετων ή και άχρηστων κτιρίων-gadget, εμπορικής και κυρίως πολιτιστικής χρήσης που συχνά προκύπτουν από εξ’ ίσου άχρηστους διαγωνισμούς, ιδρυματικές δωρεές κλπ., σε άσχετα αστικά οικόπεδα (μη γειτονιές) και υπερτοπικούς οδικούς άξονες, όπου ο κόσμος προσέρχεται, από οπουδήποτε, να καταναλώσει τυποποιημένο, πολυπρογραμματισμένο ‘ελεύθερο’ χωροχρόνο, προσφερόμενο σε ανταγωνιστική τιμή. Ακόμα, προτείνονται υπερσχεδιασμένες πόλειςgadget για χρήστες άγνωστης λειτουργικής κι αισθητικής ταυτότητας (Koolhaas, Dubai), σε μια εποχή που η κατοίκηση αποτελεί συγκεκριμένο αίτημα και αγαθό υπό στέρηση για πολλούς. Στα καθ’ ημάς, η δοκιμασμένη τεχνογνωσία τουριστικοποίησης (κερδοσκοπία και χωρική καταστροφή) νησιών-gadget (Μύκονος, Σαντορίνη) εξάγεται με σίγουρη επιτυχία παντού, ακόμα και σε ‘άγονα’ μέρη με απονευρωμένες τοπικές κοινότητες που τώρα αναβαθμίζονται σε ‘τόπους προορισμού’ για μετανεώτερους ψαγμένους, νευρωσικούς εναλλακτικούς, περιπαθείς νεοερωτικούς, φυσιολάτρες μυστικιστές, κι ένα σωρό άλλους επικαιροποιημένους, κωδικοποιημένους και τεχνολογημένους (με οδηγίες χρήσης!) υπεραπολαυσιακούς εαυτούς, κατακερματισμένους στα εξ’ ων υπεραπολαυσιακώς συνετέθησαν, που καταφθάνοντας στους τόπους αυτούς οργανώνουν, μέσω facebook εννοείται, τον αμέσως επόμενο προορισμό τους. Η ‘χρήση’ της πόλης, της χώρας, του πλανήτη, αρχίζει και τελειώνει μέσα στον αχαλίνωτης φιλαυτίας α-τοπικό χώρο του ‘κινητού’, και επαναπροσδιορίζεται μέσω εφαρμογών πλοήγησης κοινοποίησης και ελέγχου, επιβάλλοντας μια γενικευμένη τουριστικοποίηση (πχ. airbnb) που υποκαθιστά τις σχέσεις γειτονιάς, κοινής χρήσης, φροντίδας..., έρωτα. Θεσμικά, ως μη-ειδικότητα πλέον, η αρχιτεκτονική παραδίδεται στην ‘επιστημονικότητα’ άλλων ειδικοτήτων: μηχανολόγων, πολιτικών μηχανικών (πρόσφατο διαταγμα!), ηλεκτρονικών, δικηγόρων, φοροτεχνικών, διαχειριστών.., και στους αντίστοιχους κανονισμούς, προδιαγραφές, πιστοποιήσεις κλπ, που θεσπίζονται ερήμην του Ελληνικού χωρικού γίγνεσθαι απαιτώντας συχνά μετεκπαίδευση! Δεν είναι τυχαίο πως στις μέρες μας η χρήση φορολογείται δυσβάσταχτα, ή ακόμα ποινικοποιείται! Άνθρωποι ενοχοποιημένοι που έχουν πρώτη ή και δεύτερη κατοικία, ήδη θέλουν να απαλλαγούν απο τις ιδιοκτησίες τους! Ο θρίαμβος (έλεγχος) του ψηφιοποιημένου / κωδικοποιημένου ‘χώρου’ επάνω στον αναλογικό καθημερινό είναι γεγονός, ενώ η πραμικρή απόκλιση από το ‘εγκεκριμένο’ και ‘ταυτοποιημένο’ θεωρείται αυθαιρεσία και αδίκημα. Όμως ο καθένας γνωρίζει πως, πάντα, κανονισμοί και κώδικες στην αρχιτεκτονική εφαρμόζονται για να παραβιάζονται, κι αυτό αποτελεί προσίδιο γνώρισμα της αρχιτεκτονικής ως ενεργής χρήσης-σύνθεσης, που από την φύση της είναι ένα άναρχο βιωματικό κοινωνικό συμβάν. Και αυτό το μήνυμα αναδύεται μέσα από τις διπλωματικές, κοιταζοντας τις όλες μαζί ως ένα συνολικό εγχείρημα όπου στις δεδομένες αξιακές συνθήκες οι τελειόφοιτοι προτάσσουν τις ικανότητες τους και το γνωστικό αντικείμενο τους ή ό,τι απέμεινε από αυτό, και παράγουν έργο. Και ταυτιζόμαστε μαζί τους. Ο υβριδικός χαρακτήρας των διπλωματικών, μισός επαγγελματικός και μισός ακαδημαϊκός, λειτουργεί ως ασυνείδητος μοχλός και προς τις δύο πλευρές. Ως τελειόφοιτος, ο αρχιτέκτονας λίγο πριν την επαγγελματική εκκίνηση, προσπαθεί να σχεδιάσει τεκμηριωμένα και στοχευμένα. Ως επαγγελματίας στη δίνη της αγοράς ανατρέχει στη διπλωματική του - απαύγασμα ακαδημαϊκής γνώσης και οραματικής έκφρασης - ως ενεργό συνθετικό εργαλείο. Μέσα στην γενικευμένη γκατζετοποίηση του χώρου το παραγόμενο έργο των διπλωματικών αποτελεί μια αινιγματική υπερπροσφορά που επανεισάγει το ερώτημα περί του πραγματικού αντικειμένου της αρχιτεκτονικής, γνωστικού και σχεδιαστικού, αλλά και του υποκειμένου στο οποίο απευθύνεται. Δαπανώνται συνήθως ένα ή και περισσότερα χρόνια για την εκπόνηση μιας διπλωματικής, πολύ περισσότερος χρόνος απο αυτόν που απαιτεί μία αντίστοιχη επαγγελματική παραγγελία. Υπεραπασχόληση και υπερπροσφορά δυσανάλογη προς τη ζήτηση και την ‘ανάγκη’, παρατηρούμε τοσο στις εξονυχιστικές (συχνά υπερβoλικές) αναλύσεις, όσο και στις υπερεπεξεργασμένες σχεδιαστικές προσεγγίσεις, και φυσικά στις ευρηματικές αναπαραστάσεις και παρουσιάσεις. Από τις περίτεχνες μακέτες και εικαστικές αποδόσεις, μέχρι και τις ψηφιακές απεικονίσεις, αυτή η πέραν του νοήματος θα λέγαμε υπερπροσφορά, αν και δεν απαιτείται, αποτελεί κριτήριο βράβευσης των εργασιών. Βέβαια ο καθημερινός ‘απλός’ άνθρωπος κατανοεί δύσκολα το υλικό των παρουσιάσεων, ως κάτι πέραν των ‘αναγκών’ του και της αντίληψης του περί ικανοποίησης τους ως GRAD REVIEW #03 / 2018 μία-προς-μία αντιστοίχηση προς καθιερωμένα συμβολικά ιδεώδη και στερεότυπα. Και ως υποψήφιος πελάτης θεωρεί το αρχιτεκτονικό έργο εκ των προτέρων περιττό, πολύπλοκο και ακατανόητο, ή στην καλύτερη περίπτωση εικαστικά ενδιαφέρον. Απαξίωση που συγκρούεται δομικά με την εγγενή υπερβολή της πρότασης του αρχιτέκτονα που τελικά πολιτογραφεί την αρχιτεκτονική ως μία υπερπροσφορά πραγματικού, που πρέπει να κατανοηθεί σε αντιδιαστολή προς κάθε είδους ‘πραγματικότητα’ ή ρεαλιστική εφαρμογή ιδεών, εμπνεύσεων, επινοήσεων, και ‘brainstorming’, και κάθε ‘δημιουργική’ υποτίθεται φαντασίωση του αρχιτέκτονα ή του πελάτη του. Εδώ το πραγματικό είναι πιό παράξενο και από την πιό τολμηρή φαντασίωση (πάντα οικεία και μέρος του εαυτού μας). ΄Παράξενο’ που στην καθημερινή εμπειρία εμφανίζεται ως υπερβολική οικειότητα και φιλοξενία σχέσεων, παρά ως κάτι ξένο (απορριπτέο ή αφομοιώσιμο). Ο αρχιτέκτονας καλείται να διαχειριστεί εργαλειακά το πραγματικό, με όρους πραγματικού, ως ποιότητα του επι πλέον, του πέραν του νοήματος, πέραν του απολύτως απαραίτητου και της αφηρημένης λειτουργικότητας. Ο παράλογος κόσμος της αρχιτεκτονικής αποκαλύπτεται ως πραγματικό μέγεθος, ή καλύτερα ως μέγεθος πραγματικού, και αποτελεί ουσιαστικό σχεδιαστικό εργαλείο προτάσσοντας την ενόραση της πραγμάτωσης κριτικά προς οποιαδήποτε εικονοφαντασιακή αντικειμενότροπη έμπνευση. Είναι απειρα τα παραδείγματα παράλογου στην παραδοσιακή μας αρχιτεκτονική. Τι είναι λοιπόν αρχιτεκτονική παρατήρηση και πρόβλημα; Πως το εντοπίζουμε και το αντιλαμβανόμαστε, πέραν της ‘αντικειμενικής’ κάλυψης αναγκών (που συνέχεια αλλάζουν) και της εφαρμογής των προδιαγραφών, και βέβαια πέραν της αυθαίρετης μορφοπλασίας; Οι διπλωματικές μπορούν κι έχουν τον τρόπο να προτείνουν νέες σχεδιαστικές μεθόδους αλλά και θεωρητικά ζητήματα. Και μπορούν έτσι να ξεπεράσουν τα συνήθη προβλήματα σε θεματολογία και επεξεργασία, όπως πχ. η άκριτη υιοθέτηση διεθνών στυλιστικών τάσεων και θεωριτισμών, η ατεκμηρίωτη επιλογή ‘πιασάρικων’ θεμάτων, η γκαλερίστικη χρησιμοποίηση έρημων ‘θεαματικών’ τοπίων ως σκηνικό για μορφοπλαστικές προτάσεις με ανούσιο πρόγραμμα, η δημιουργία εγκάθετων πολιτιστικών κέντρων σε ασύντακτο αστικό ιστό, οι φαντασιωτικές βιοκλιματικές ‘επιλύσεις’ (σύνηθες άλλοθι), το πρόδηλο αποτύπωμα της γραφής του επιβλέποντος καθηγητή ή της έλλειψης επίβλεψης.... Σε πείσμα των καιρών οι δ.ε. κινούνται αντίρροπα προς την επικρατούσα τάση υπερπαραγωγής αντικειμένων. Αυτός είναι και ο λόγος που κάποιες εργασίες μπορεί να φαίνονται ‘εκτός εποχής’ όταν λανθασμένα κρίνονται με βάση τον στυλιστικό ή ‘επιστημονικό’ εκσυγχρονισμό τους. Το δημιουργικό αυτό πέρασμα από την σχολή στην πράξη είναι ίσως η πλέον κατάλληλη στιγμή για να ψηλαφίσουμε την ιδιόμορφη σχεδιαστική τεχνική της αρχιτεκτονικής και το προσίδιο γνωστικό της πεδίο που αφορούν άμεσα στην ψυχοσωματική συν-βιωματική κοινωνική σύσταση του ανθρώπινου υποκειμένου. Στιγμή κατάλληλη να αποτρέψουμε την συρρίκνωση της αρχιτεκτονικής σε ακαδημαϊκό απολίθωμα καθώς και τον εκφυλισμό των πανεπιστημιακών σχολών σε παράρτημα της αγοράς. 69 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Η διπλή ζωή των διπλωματικών Στην αναζήτηση ενός κανονιστικού πλαισίου του Νίκου Σκουτέλη Αναπληρωτής καθηγητής, Πολυτεχνείο Κρήτης, [email protected] Η διπλή ζωή των διπλωματικών Στην αναζήτηση ενός κανονιστικού πλαισίου “ Η διπλή ζωή των διπλωματικών όπως την θέτει η σημερινή συζήτηση, κατά την άποψή μου αν είναι διπλή, στο πρώτο σκέλος αφορά στην ολοκλήρωση μιας διαδρομής και στην ικανοποίηση των προσδοκιών των τελειόφοιτων στις σχολές Αρχιτεκτόνων, ενώ ως προς το δεύτερο μέρος αυτής της ζωής, θα τοποθετούσα την διπλωματική ως εφόδιο και εργαλείο πρόσβασης στο επάγγελμα του αρχιτέκτονα και ως υπόσχεση στην κοινωνία για προσφορά και έντιμη ανταπόκριση στα ζητούμενα των αναγκών τόσο των ιδιωτών, πολύ περισσότερο εκείνων των συλλογικών φορέων. Οι διπλωματικές εργασίες αποτελούν την επιστέγαση των αναζητήσεων των φοιτητών μας σε σχέση με ζητήματα των σπουδών που έμειναν για κάποιους ανοιχτά, ή σε σχέση με την περιοχή εκείνη όπου είχαν περισσότερη ύφεση, τις περισσότερες φορές ως συνδυασμός αυτών, σε ένα θέμα που επιλέγουν από την περιοχή που 70 ” μεγάλωσαν, και συνδυάζει την επιβεβαίωση των δεξιοτήτων τους, με την παράλληλη επιστροφή σε χώρους και χρόνους που προϋπήρξαν των σπουδών τους, άρα με την ενίσχυση της αυτογνωσίας και την αναδίπλωση του συνόλου των ικανοτήτων τους, για την αντιμετώπιση πραγματικών προβλημάτων. GRAD REVIEW #03 / 2018 71 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Η διπλή ζωή των διπλωματικών Στην αναζήτηση ενός κανονιστικού πλαισίου Στην σχολή των Χανίων, κατά τα τελευταία οκτώ χρόνια που ολοκληρώνονται με κάποια κανονικότητα διπλωματικές, παρατηρείται συχνά αυτές να αφορούν στην επανάχρηση – αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων κτηρίων, δημιουργία μουσείων σε επαφή με αρχαιολογικούς χώρους, θεματικά πάρκα και διαδρομές, όμως λιγότερο στην κατοικία και ακόμη λιγότερο σε ειδικά κτήρια με χρήσεις άμεσης κοινωνικής προσφοράς. Έτσι σε μεγάλο ποσοστό επιλέγεται μια περιοχή με αρχαιολογικά ή ιστορικά κατάλοιπα και επί αυτών αναζητείται η ενσωμάτωση σύγχρονης ζωής. Δεν λείπουν βεβαίως οι νέες εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας ούτε οι πολεοδομικές διευθετήσεις σε μικρά ή μεγαλύτερα κέντρα, όμως αν και πάλι επιστρέψουμε σε κάποιου είδους ποσόστωση, ο μεγαλύτερος αριθμός διπλωματικών αφορά στην συνύπαρξη, στην ένταξη ή στην επανάχρηση σε σχέση με δεδομένο υφιστάμενο περιβάλλον. Θεωρούμε ότι πρόκειται για τον χώρο εκείνο του σχεδιασμού, όπου υπάρχει ισχυρό ιδεολογικό υπόβαθρο όπου οι θεωρήσεις και οι διεθνείς εξαγγελίες σχετικά με την ιστορικότητα και την μνήμη γοητεύουν τους νέους μας, οι οποίοι αναζητούν την σύγκλιση μεταξύ της θεωρητικής προσέγγισης με τα απτά δεδομένα κάθε χώρου. Σε τι οφείλεται κάτι τέτοιο; Μάλλον στις ακρότητες των αρχιτεκτονικών σχεδιασμών, όπου στα επίσημα θέματα των εξαμήνων οι διδάσκοντες παρουσιάζουν το θέμα και ένα κτηριολογικό χωρίς καθάριες θεωρητικές τοποθετή- 72 σεις, οδηγώντας σε σχεδιασμούς άνευ περιεχομένου και μηνύματος, ενώ σε μαθήματα επιλογής διδάσκεται το διάγραμμα, η μεταβλητότητα, το φαντασιακό, με ισχυρό εδώ προσανατολισμό ξεκομμένο από πραγματικά ζητήματα που ταλανίζουν κάθε κοινωνία, ή μάλλον όταν αυτά λαμβάνονται υπ’ όψιν, μεταμορφώνονται σε μακρινές αντανακλάσεις μιας πραγματικής κοινωνικής ευαισθησίας. Μαζί με τους απαραίτητους συσχετισμούς με την πορεία των μέχρι τότε σπουδών τους, για τους φοιτητές, οι διπλωματικές αποτελούν κοσμικό γεγονός για τους περισσότερους. Οι συμφοιτητές έρχονται να δουν, να περιεργαστούν τα αποτελέσματα των άλλων, να διακρίνουν κάποια συνάρτηση με προηγούμενες εργασίες των συναδέλφων τους, ενώ νεώτεροι φοιτητές ενημερώνονται για να συμβουλευτούν σχετικά με την δική τους εργασία. Οι διπλωματικές εργασίες είναι άλλοτε άριστες, άλλοτε καλές, όμως πολλές φορές παρουσιάζονται ανολοκλήρωτες, ελλειμματικές ως προς τις κλίμακες και ως προς τον όγκο εργασίας, και παρόλα αυτά συνεχίζει η πορεία τους ως το μοναδικό πειστήριο των ικανοτήτων για τα μέλη του Τεχνικού μας Επιμελητηρίου. Σε αυτή την θεματική γίνεται προσπάθεια να τοποθετηθώ, αναδεικνύοντας πρώτα τις αρετές κάποιων άριστων εργασιών, κάποιων μέτριων και τεσσάρων πολύ κακής ποιότητας. Οι φοιτήτριες ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΚΟΥΡΤΗ - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΟΥΧΡΑ το ακαδ. έτος 20152016 παρουσίασαν την μελέτη τους ΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΟΝ ΔΗΜΟ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ. Στην εργασία τους συνδυάζουν την κλίμακα του αστικού σχεδιασμού με την κλίμακα της κατοικίας και αποδίδουν έναν ευρύτερο χώρο οικειοποίησης του υφιστάμενου ιστού με την εγκαταλελειμμένη ζώνη των λιπασμάτων. Οι φοιτητές ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΙΤΩΡΑΚΗΣ και ΚΑΡΟΛΟΣ ΡΑΑΤ το ακ. έτος 2016-2017 παρουσίασαν την μελέτη τους ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΓΟΡΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥ: ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΧΩΡΩΝ - ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ. Η μελέτη στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας εστιάζει στην επαναδιατύπωση των σχέσεων μεταξύ αρχαιολογικών χώρων και ενεργών δημοσίων χώρων. Αρχαία ευρήματα, μάρτυρες του παλίμψηστου που διαμόρφωσε τη σχέση δομημένου / αδόμητου, χαρα- GRAD REVIEW #03 / 2018 κτηρίζουν τον εν λόγω ιστό και δημιουργούν αστικές ασυνέχειες. Επιλέγεται η ευρύτερη περιοχή των Αέρηδων, στην οποία η Ρωμαϊκή περίοδος καθορίζει τα όρια της Πλάκας με τον σύγχρονο αστικό ιστό και την Αρχαία αγορά. Η πρόταση επικεντρώνονται στον δυτικό και ανατολικό άξονα της περιμέτρου των αρχαιολογικών χώρων της Ρωμαϊκής αγοράς και Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Στον δυτικό άξονα επιχειρείται η συσχέτιση των κεντρικών πυλών Ρωμαϊκής αγοράς, βιβλιοθήκης Ανδριανού, πλατείας Μοναστηρακίου και ανάβασης προς τον βράχο της Ακρόπολης, ενώ ο ανατολικός άξονας διαμορφώνεται από ένα σύστημα διαδοχικών κενών, επιλύοντας την ενοποίηση του δημοσίου χώρου διαμέσου της στρωματογραφίας που συναντάται στην περιοχή. 73 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Η διπλή ζωή των διπλωματικών Στην αναζήτηση ενός κανονιστικού πλαισίου Ο φοιτητής ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΙΟΥΤΣΙΑΣ, το ακ. έτος 2016-2017 παρουσίασε την μελέτη του για ένα ΚΕΝΤΡΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ ΖΟΥΡΒΑ ΚΥΔΩΝΙΑΣ όπου κατά μήκος ενός πρανούς οργανώνει ένα γραμμικό κέντρο αποκατάστασης, ως έργο αναγέννησης του οικισμού, μελετώντας τις κλίμακες από 1/500 έως 1/20. Η διάρθρωση του συνόλου, η συνέχεια μεταξύ προεργασίας σε σκίτσα και μεταφορά στην 74 μελέτη, υπήρξε αρμονική και συγκροτημένη. Σημαντικό να αναφέρουμε ότι προηγουμένως παρουσιάστηκε ως προοίμιο η ερευνητική εργασία, με αντικείμενο την συζήτηση γύρω από την αρρώστια όπως αποδίδεται από τον Thomas Mann, στο έργο του Το Μαγικό Βουνό. Η συνάφεια λοιπόν εδώ είχε βαθιές ρίζες στο σύνολο της κουλτούρας του 20 ου μας αιώνα και στην πραγματική συγκρότηση του νου ενός νέου αρχιτέκτονα. Οι φοιτήτριες ΕΥΑΓΓΕΛΙΝΑ ΤΖΑΝΑΚΗ – ΜΑΡΙΑ ΤΡΙΑΜΑΤΑΚΗ το ακ.έτος 2016-2017 ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΓΙΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΡΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΟΝ ΠΕΥΚΟ ΔΗΜΟΥ ΒΙΑΝΝΟΥ στις εγκαταλελειμμένες - ημιτελείς κατοικίες κοντά στον οικισμό Πεύκος, οργανώνουν ένα νέο χωριό για την εγκατάσταση προσφύγων από την Συρία, ως έργο αναγέννησης του οικισμού, μελετώντας τις κλίμακες από 1/500 έως 1/20. Η μελέτη των τρόπων κατοίκησης στα χωριά της Συρίας, με τις απαραίτητες αναλογίες στην περίπτωση της Κρήτης, αλλά προπάντων οι αναλογίες με τον δικό μας λαό μετά την Γερμανική κατοχή, πυροδότησαν την σκέψη για ένα είδος κατοίκησης κοινών χαρακτηριστικών και απόδοση αξιοπρεπών χώρων στους νέους κρητικούς. Παράλληλα με αυτά τα ολοκληρωμένα έργα νέων ανθρώπων που γίνονται αμέσως σεβαστά λόγω της αρτιότητας, της δυναμικής που εμπεριέχουν αλλά προπάντων λόγω της ανάδειξης μιας προσέγγισης προσωπικής, προσεκτικής και έντιμης, εμφανίζονται στην ίδια σχολή και άλλες περιπτώσεις. Μια πρόταση εγκατάστασης σε άλλον πλανήτη, μια γυάλινη σφαίρα ως θερμοκήπιο με βιοκλιματικές αντιστοιχίσεις, ένα κτήριο σε πυλώνα εντός της θάλασσας, με συμμετρίες μανιταριού, αναδεικνύουν μιαν αρχιτεκτονική χωρίς βαθύτερη στόχευση, αυτήν που προκύπτει από τις τρέχουσες εικόνες στο διαδίκτυο, από τις δυνατότητες που δίνουν τα υπολογιστικά προγράμματα, από την κουλτούρα του συρμού. Ακόμη και άλλες θεματικές που διαφεύγουν του τυπικού ελέγχου και επεξεργάζονται θέματα από την επιστήμη των υλικών, την τεχνολογία αιχμής και την τεχνολογία της παράδο- GRAD REVIEW #03 / 2018 σης, ή εξεζητημένα θέματα αποκατάστασης μνημείων, χωρίς σχέδια, με διαγράμματα και μετρήσεις, καλό θα ήταν να συζητήσουμε όλες οι σχολές μαζί κατά πόσο μας ενδιαφέρουν. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρόκειται για έντιμες και κοπιώδεις προσπάθειες τόσο των φοιτητών όσο και συναδέλφων που θεραπεύσουν περιφερειακά ζητήματα των σπουδών στην Αρχιτεκτονική. Όμως ακόμη χαμηλότερα θα τοποθετούσα εκείνες τις διπλωματικές που δεν παρουσιάζουν την παραμικρή επάρκεια, τόσο ως προς την δυνατότητα αναγνώρισης μιας ποιοτικής γραφής, όσο και ως προς την πληρότητα ενός ολοκληρωμένου προγράμματος που να ακουμπάει σε ένα σοβαρό πρόβλημα του δομημένου περιβάλλοντος. Από τα παραπάνω προβάλλουν αναγκαστικά κάποια ερωτήματα, ως προς τα δυσδιάκριτα ποιοτικά αποτελέσματα: Πρόκειται πράγματι για κοινωνική ευαισθησία; Πραγματική ανάγκη; Είναι η αρχιτεκτονική των Lego; Τι θα πεί τελικά εξωστρέφεια; Πρόκειται για νέου τύπου συντηρητισμό; Ποιές οι αξίες του αρχιτεκτονικού σχεδίου και τι οφείλεται στο Photoshop; Άλλο γεγονός στην περίπτωση της μη επάρκειας του υλικού, μας οδηγεί σε ερωτήματα που θα μπορούσαμε να επιλύσουμε ως σύνολο σχολών. Πρόκειται για μιαν ευδιάκριτη προχειρότητα: Πόσο είναι υπεύθυνος ο φοιτητής και πόσο ο επιβλέπων; Είμαστε αρχιτέκτονες ή μεταπηδάμε σε ρόλο μεσίτη; Πόσο είναι υπεύθυνες οι Σχολές; Η εξέταση για άδεια άσκησης του επαγγέλματος μήπως θα πρέπει να επιστρέψει σε παλιές πρακτικές; Στην αναζήτηση λοιπόν ενός κανονιστικού πλαισίου θα μπορούσαμε να προτείνουμε να ακολουθούνται τέσσερα επίπεδα επεξεργασίας και σχετικής ενημέρωσης των Συνελεύσεων των σχολών μας: • Δήλωση θεματικής και επιβλέποντος από τους φοιτητές, σε ομάδες το πολύ των δύο ατόμων. • Στην θεματική να δηλώνεται εντός διμήνου ο συνδυασμός ομάδας κλιμάκων εργασίας που θα παρουσιαστούν. • Τακτική παρακολούθηση της εξέλιξης – ελάχιστες συναντήσεις 5 φορές εντός ενός εξαμήνου. • Δήλωση ωριμότητας από τον υπεύθυνο καθηγητή ένα μήνα πριν την παρουσίαση. Στην παρουσίαση σημαντικό κριτήρια για την βαθμολόγηση να αποτελούν: • Η ανάδειξη της δυναμικής από την αρχική σύλληψη, στα σκίτσα, στην μελέτη. • Η αναφορά στο δεδομένο κάθε φορά πρόβλημα • Οι αρχές επέμβασης • Η ολοκληρωμένη παρουσίαση • Η αρτιότητα στις δεδομένες κλίμακες σχεδιασμού. Μπορεί μια τέτοια γενικών προδιαγραφών σύγκλιση να φαίνεται ότι μειώνει την ιδιαιτερότητα των ροπών κάθε σχολής, όμως εδώ στην Ελλάδα είμαστε σε θέση να καλλιεργήσουμε κάτι τέτοιο με σοβαρότητα και συνέπεια, ή μήπως επειδή έχουμε φτάσει στην ίδρυση της 7ης Σχολής θα ήταν καλύτερο να συζητούσαμε όλοι μαζί πολύ τακτικά τις τακτικές μας; 75 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Το ε ρ ώ τ η μ α τ η ς δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς , ε ρ ώ τ η μ α τ η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς Εικόνα 1: Γιάννης Μπασούκος (2014) Σχεδιασμός σχολείου για μαθητές με προβλήματα όρασης, κίνησης, ακοής. της Βάσως Τροβά Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Μετά από εκτεταμένη έρευνα, ερωτηματολόγια και πειραματισμούς με υλικά, προτείνεται ο σχεδιασμός ενός ειδικού σχολείου. Ο σχεδιασμός επιχειρεί να χρησιμοποιήσει τα διαφορετικά υλικά, τη σκιά και την ηλιοφάνεια, τη φύτευση, τις μυρωδιές, το νερό ως στοιχεία προσανατολισμού και ταυτότητας. Επιβλ. Β. Τροβά Το ερώτημα της διπλωματικής, ερώτημα της αρχιτεκτονικής “ Η διπλωματική εργασία αποτελεί σε όλες τις αρχιτεκτονικές σχολές το επιστέγασμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας πολλών ετών και την έκφραση της ολοκλήρωσης της προσωπικότητας του αποφοίτου αρχιτέκτονα, όσης τουλάχιστον μπορεί να αποκτηθεί στη διάρκεια των συγκεκριμένων χρόνων σπουδής. Θα μπορούσε κανείς να περιγράψει δυο τάσεις που σε μικρό ή μεγάλο βαθμό διακρίνονται στον χαρακτήρα των διπλωματικών εργασιών. Η μια αντιλαμβάνεται την διπλωματική εργασία ως απόδειξη ότι έχει αποκτηθεί κατά την διάρκεια των σπουδών ένα εύρος γνώσεων και δεξιοτήτων που καθιστά ικανό τον απόφοιτο να αποκτήσει πιστοποίηση επαγγελματική και να ενταχθεί στην αγορά εργασίας. Κατά κανόνα αυτό εκφράζεται στα κριτήρια αξιολόγησης της διπλωματικής εργασίας ή στη σύνθεση των μελών της εξεταστικής επιτροπής, π.χ. με 76 ” την συμμετοχή αρχιτεκτόνων, από τους επαγγελματικούς φορείς. Η άλλη αντιλαμβάνεται την διπλωματική ως σταθμό σε μια πορεία προσωπικής ολοκλήρωσης και δημιουργικής διαδικασίας όπου ο ρόλος της εφαρμοσιμότητας, ή εν πάσει περιπτώσει ενός σχεδιασμού που αποκτά συγκροτημένη υλική έκφραση, έχει δευτερεύουσα σημασία. Εδώ η έμφαση βρίσκεται στη συγκρότηση του επιχειρήματος, στη διερεύνηση δυνατοτήτων, στη χρήση πολλές φορές της τεχνολογίας και της αναπαράστασης ως μηχανισμών κατανόησης και όχι ως εργαλείων εικονογράφησης. GRAD REVIEW #03 / 2018 77 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Το ε ρ ώ τ η μ α τ η ς δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς , ε ρ ώ τ η μ α τ η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς Η πραγματικότητα βέβαια δεν είναι ποτέ τόσο ξεκάθαρη, καθώς τα αποτελέσματα των διπλωματικών εργασιών κινούνται σε ένα εύρος ανάμεσα στα δύο άκρα. Πολλές φορές είναι συγκρουσιακή αφού η πρώτη τάση τείνει να κατηγορεί την άλλη, για «αρχιτεκτονική του χαρτιού» και άρνηση της πραγματικότητας και η δεύτερη τάση προσάπτει στην πρώτη συντηρητισμό και προσκόλληση σε μια πεπαλαιωμένη αντί- ληψη του τι είναι η αρχιτεκτονική πρακτική. Στην πραγματικότητα και οι δύο τάσεις σχετίζονται με την αγορά εργασίας αλλά με διαφορετικό τρόπο. Η πρώτη τάση αντιλαμβάνεται τον απόφοιτο ως έναν αρχιτέκτονα με πεδίο εφαρμογής τα τυπικά / παραδοσιακά επαγγελματικά πεδία όπως έχουν διαμορφωθεί, την μελέτη δηλαδή και την κατασκευή κτιρίων, εσωτερικών χώρων, υπαίθριων χώρων, αντικειμένων. Εικόνες 2 και 3: Αβροκώμη Ζαβιτσάνου, Βασιλική Τζώρα (2015) Νικόπολη αφηγηματικές διαδρομές. Προτείνονται διαδρομές και υποστηρικτικές κατασκευές επισκεπτών στην αρχαιολογική περιοχή της Νικόπολης. Οι διαδρομές επιχειρούν να αναδείξουν την συνύπαρξη του αρχαιολογικού χώρου, του αγροτικού τοπίου και των διπλών πρακτικών τους. Επιβλ. Β. Τροβά, Φ. Γιαννίση Η δεύτερη αντιλαμβάνεται την αγορά εργασίας ως ένα μεταβαλλόμενο πεδίο στο οποίο ο απόφοιτος αποκτά την δυνατότητα να προσαρμόζεται και σε μεγάλο βαθμό να την δημιουργεί ή να την ανακατασκευάζει. Αντιμετωπίζει την πραγματικότητα υπό το φως των αλλαγών της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, της επανάστασης της τεχνολογίας των υπολογιστών, και των ραγδαίων αλλαγών που συνεχίζει να επιφέρει σε όλες τις κλίμακες του σχεδιασμού και της κατασκευής. Στα πλαίσια αυτά, αυτό που προσπαθεί να πιστοποιήσει είναι η δυνατότητα της δημιουργικής σκέψης και πώς αυτή μπορεί να καταλήξει σε σχεδιασμό. Να κατασκευάσει ταυτόχρονα το πρόγραμμα και το χώρο. 78 GRAD REVIEW #03 / 2018 Υπάρχει κοινό πεδίο ανάμεσα στις δυο τάσεις ή πρόκειται για μια ριζικά διαφορετική αντίληψη της αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης και αντίστοιχα πρακτικής; Λέω ότι το κοινό πεδίο έγκειται –ή θα πρέπει να έγκειται– στην δυνατότητα διαχείρισης του υλικού αποτελέσματος, με όρους όχι –μόνο– τέχνης, ή φιλοσοφίας, ή κοινωνιολογίας, ή αισθητικής, αλλά με όρους υλικότητας και κατασκευαστικής ηθικής. Ξεκινώντας από μια ανθρωποκεντρική αντίληψη για το ρόλο της αρχιτεκτονικής, αντιλαμβάνομαι την εξέχουσα σημασία του υλικού χώρου στον καθορισμό της ποιότητας των καθημερινών ανθρώπινων πρακτικών. Εικόνα 4: Βάλια Αναγνωστοπούλου (2016) ART|PLAYscape. Διαμόρφωση ακαλύπτου Οικοδομικού Τετραγώνου ως παιδότοπο και παράπλευρου κτιρίου ως κέντρου καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Οι διαμορφώσεις του εδάφους επιχειρούν να αντικαταστήσουν τα τυποποιημένα όργανα των παιδικών χαρών. Επιβλ. Β. Τροβά 79 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Το ε ρ ώ τ η μ α τ η ς δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς , ε ρ ώ τ η μ α τ η ς α ρ χ ι τ ε κ τ ο ν ι κ ή ς Ο υλικός κόσμος προσδιορίζει κινήσεις, κανοναρχεί τα βλέμματα, ενεργοποιεί τις αισθήσεις. Έχει την δυνατότητα να μας κατασκευάζει όπως τον κατασκευάζουμε και εμείς. Έχει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τη δική μας, και επηρεάζει, πολλές φορές αμετάκλητα, το περιβάλλον του. Με αυτό το σκεπτικό, η μεγάλη πρόσκληση είναι πώς μια ερευνητική διαδρομή στην αρχή μιας διπλωματικής εργασίας έχει την δυνατότητα να εξελιχθεί όχι σε μια θεωρητική ή εικονογραφική θεώρηση των πραγμάτων, αλλά να ακουμπήσει στην υλική κατασκευή, ανεξαρτήτως κλίμακας ή προγράμματος. Να ξεκινήσει από τη διερεύνηση του προγράμματος, σε μεγάλο βαθμό να το ελέγξει και να το κατασκευάσει εκ νέου, να διαχειριστεί ερωτήματα περιβαλλοντικά, να κατανοήσει τη σχέση προγράμματος και καθημερινών πρακτικών, να κατανοήσει τους περιορισμούς και τις δυνατότητες των υλικών. Δεν έχει σημασία αν το τελικό αποτέλεσμα είναι ο σχεδιασμός ενός καθίσματος, ενός περιπτέρου, μιας πλατφόρμας, μιας κινητής μαγειρικής μονάδας, ενός κτιρίου, ενός θαλασσίου μετώπου, μιας υπαίθριας διαδρομής, ενός νησιού, ενός γεγονότος στην πόλη, μιας έκθεσης, ενός βιβλίου. Δεν έχει σημασία η κλίμακα, εάν αφορά πραγματική κατασκευή σε κλίμακα 1:1 ή προ-απεικόνιση σε κλίμακα 1:1000. Αυτό που έχει σημασία είναι η κατανόηση του πλαισίου των αναγκών και η προβολή του, πώς αυτές οι προτάσεις θα διαχειριστούν τις πρακτικές των ανθρώπων που τελικά θα τις κατοικήσουν. Εν τέλει, το ερώτημα του περιεχομένου και του στόχου της διπλωματικής φαίνεται να μη διαφέρει από το καίριο πάντα ερώτημα της αρχιτεκτονικής. Πέρα από την μορφολογική ή στυλιστική γλώσσα, τι σχεδιάζουμε, πώς και για ποιόν. Εικόνες 5 και 6: Πέννυ Πούλιου (2016) Περπατώντας στα Βασιλικά Κτήματα της Πάρνηθας. Διαδρομές στο δασικό τοπίο των Βασιλικών κτημάτων και υποστηρικτικές κατασκευές επισκεπτών. Επιβλ. Β. Τροβά 80 GRAD REVIEW #03 / 2018 81 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Το ε π ά γ γ ε λ μ α τ η ς Δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς του Κωστή Πανηγύρη Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Το επάγγελμα της Διπλωματικής “ …teaching, ever since Socrates is a dialogue. One in which one learns as much as one gives. It is a dynamic dialogue that changes every year and that over the years shapes and transforms the architectural discourse. In learning through teaching, one is continually surprised; ideas cross-fertilize in the studio, like in the office, only better: because the studio is predicated on pot-luck, whereas you hand-pick the ones you have the least overlapping interests with: the ones that keep you on your toes. ” Elia Zenghelis, Statement of Intent, RIBA Annie Spink Award for Excellence in Education won by Elia Zenghelis, RIBA 2000 Τις μέρες αυτές γίνεται έντονος λόγος για το πανεπιστήμιο και τη θέση του στους δραματικούς μετασχηματισμούς που βιώνει η χώρα. Η «κρίση», κατά πολλούς επιφαινόμενο της παρακμής των θεσμών και της κοινωνίας, βρίσκει εκεί ένα ισχυρό πεδίο έκφανσης – άλλωστε πάντα το πα- 82 νεπιστήμιο τίθεται στην εμπροσθοφυλακή των εξελίξεων. Στην ανάπτυξη του πολύπτυχου αυτού λόγου μοιάζει εύλογη και η συζήτηση για την τόνωση του ωφέλιμου χαρακτήρα του πανεπιστημίου και της διασύνδεσής του με την παραγωγή. GRAD REVIEW #03 / 2018 83 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Το ε π ά γ γ ε λ μ α τ η ς Δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς Έτσι, στο τέλος της ημερίδας με τίτλο «Η διπλή ζωή των Διπλωματικών Εργασιών» (Ianos 2018) ακούστηκε και εισπράχθηκε μάλλον θετικά η άποψη, από το κοινό, σύμφωνα με την οποία οι Διπλωματικές είναι ασκήσεις απόδειξης επαγγελματισμού οι οποίες παράγονται σε επαγγελματικές σχολές αρχιτεκτονικής, οι δε απόφοιτοι συνεισφέρουν σε επαγγελματικά αρχιτεκτονικά γραφεία. Η Διπλωματική του επαγγέλματος δηλαδή. Πολύ κακό για το τίποτα θα σκεφτόταν ένας λογικός άνθρωπος, είναι αυτονόητα πράγματα αυτά, γιατί η ιδιαίτερη αναφορά; Παρά το φαινομενικά προφανές αυτής της σκέψης, το σύγχρονο τοπίο της αρχιτεκτονικής παιδείας, αλλά και σημαντικό μέρος των απόψεων που εκφράστηκαν στην ημερίδα φανερώνουν ένα προβληματισμό σε σχέση με αυτή την θέση. Ίσως η πηγή αυτού του προβληματισμού να διαφωτίζεται περισσότερο άμα δούμε προσεκτικότερα τους δύο όρους αυτής της συζήτησης: διπλωματικής και επαγγέλματος. Αφενός, ό,τι έχει απομείνει από το αρχιτεκτονικό επάγγελμα, ειδικά στη χώρα αυτή, είναι τόσο ανομοιογενές, ασταθές και ασαφές που αδυνατεί να αποτελέσει στοιχειωδώς ακαδημαϊκό στόχο. Η τρέχουσα αρχιτεκτονική του τουρισμού, επαγγελματικών χώρων και ιδιωτικών κατοικιών παρουσιάζει σποραδικά εξαιρετικά δείγματα κυρίως από μικρά γραφεία που, όμως, δεν είναι σε θέση να απασχολήσουν πολλούς. Κατά τα άλλα, χαρακτηρίζεται από μια αγοραία συνθήκη αδιάφορη προς την ακαδημαϊκή αριστεία. Η αρχιτεκτονική 84 με δημόσιο ενδιαφέρον και σημασία έχει σχεδόν εκλείψει και στις ελάχιστες εκφάνσεις της καταδυναστεύεται από μια επαγγελματική και ακαδημαϊκή ελίτ η οποία τη χειρίστηκε ολιγοπωλιακά στο παρελθόν, δεν κατάφερε να αποτυπώσει το στίγμα της ούτε σχεδιαστικά ούτε ρυθμιστικά στα χρόνια που υπήρχε η ευκαιρία (όπως συνέβη στην Ιβηρική πχ), και εν συνεχεία εμμένει πεισματικά στη θέση της. Τα λιγοστά εναπομείναντα μεγάλα γραφεία, μη έχοντας εξασφαλίσει σοβαρές συμμετοχικές εργασιακές δομές (partnerships) παραμένουν προσκολλημένα στο αναχρονιστικό πρότυπο της οικογενειακής επιχείρησης. Ποιο επάγγελμα λοιπόν καλείται να στοχεύσει ο νέος συντάκτης της διπλωματικής εργασίας; Αφετέρου, η διπλωματική δεν είναι απλώς επαγγελματική άσκηση, είναι η ακροτελεύτια ευκαιρία ενός σπουδαστή να καταπιαστεί με ένα ζήτημα πλουσιότερο στον προβληματισμό του από αυτά που αναμένεται κατά κανόνα να συναντήσει στο επάγγελμα •ό,τι δηλαδή έχει απομείνει απ’ αυτό. Η διπλωματική εργασία είναι μια επιστημονικά διαρθρωμένη πρόταση που αφορά όχι μόνο την κτιριολογική διάσταση της αρχιτεκτονικής αλλά και τη θεσμική της υπόσταση, το δημόσιο χαρακτήρα της, τον στοιχειώδη πολιτικό της ρόλο. Αυτό δεν είναι κουλτουριάρικη πολυτέλεια. Οι αρχιτέκτονες διεθνώς είχαν ηγετικό, όχι απλά εκτελεστικό ρόλο, στη μόρφω- ση νεωτερικών λόγων οι οποίοι συχνά εξελίχθηκαν σε αναγνωρισμένες αρχιτεκτονικές θεματικές, όπως η οικιστική, η αρχιτεκτονική κληρονομιά, το περιβάλλον, η συμβολική διαμόρφωση της πόλης. Μπορεί η αρχιτεκτονική διδασκαλία να μηδενίζει τις πιθανές διευρύνσεις του πεδίου της; Σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, είμαστε σε αναζήτηση νέων επαγγελματικών παραδειγμάτων και κάτι τέτοιο είναι ανεπίτρεπτο. Η αρχαία σημασία της λέξης επάγγελμα είναι η υπόσχεση. Αντί της διπλωματικής του επαγγέλματος, το επάγγελμα της Διπλωματικής περιγράφει τη σχέση αυτή όπου η διπλωματική εργασία, κατ’ επέκταση κάθε αρχιτεκτονική πρόταση, απελευθερώνεται από τις προκαταλήψεις της επαγγελματικής πρακτικής και βαρύνεται με την ευθύνη της διατύπωσης μιας υπόσχεσης εφαρμογής. Οι τρεις διπλωματικές εργασίες που παρουσιάζονται εκπονήθηκαν στο Τμήμα GRAD REVIEW #03 / 2018 Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η επιλογή τους έγινε με βάση την πολλαπλότητα της θεματολογίας σε σχέση με τη μετέπειτα βιογραφική εξέλιξη των συντακτών τους. Αποτελούν ορόσημα, λιγότερο ή περισσότερο σημαντικά, στις ζωές τους και με συγκινούν γιατί ενσωματώνουν τη συνειδητή, θαρραλέα και επιτυχημένη προσπάθειά τους να μορφώσουν σύμφωνα με τις ιδιαίτερες επιλογές τους, όσο μπορούν, τη μοίρα τους και τον κόσμο γύρω τους. Ο Ίργκεν Σαλιάνι υποστήριξε τη διπλωματική του το 2014. Στη συνέχεια συν-ίδρυσε το γραφείο Architects for Urbanity στο Ρότερνταμ. Διακρίθηκε σε πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και έχει σημαντικές αναθέσεις (στο εξωτερικό). Η διπλωματική του εργασία μελετάει, αντιδρά και παρεμβαίνει σχεδιαστικά στην εξελισσόμενη αστική μεταμόρφωση του κέ- ντρου των Τιράνων. Αντιλαμβάνεται τη δυνατότητα της μεγάλης αστικής αρχιτεκτονικής να συνεισφέρει στον κοινωνικό μετασχηματισμό και διερευνά μια υβριδική τυπολογία αστικής βάσης, ανοικτής πλατείας και πύργων. Ένα κτίριο υψηλής πυκνότητας συγκεντρώνει 20.000m 2 πολλαπλών προγραμμάτων ενώ ένα σημαντικό κομμάτι γης μένει ελεύθερο ως πυκνοφυτευμένο πάρκο. Επιχειρεί να απαντήσει στα πολλαπλά, συχνά αντιφατικά, αιτήματα της αστικής αρχιτεκτονικής, της εκμετάλλευσης της γης και του ελεύθερου χώρου καθώς και της δημοφιλίας της αρχιτεκτονικής μέσω ενός διαυγούς λεξιλογίου που ανάγεται στην ηρωική αρχιτεκτονική των αρχών του 20 ου αιώνα και στην διαχρονικότητα του αρχιτεκτονικού τύπου. Το έργο αποπνέει εμπιστοσύνη σε μια κοινωνία που αυτοδιαμορφώνεται με ζωντάνια και επιχειρεί να αναδείξει την ιστορικότητα του παρόντος. 85 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Το ε π ά γ γ ε λ μ α τ η ς Δ ι π λ ω μ α τ ι κ ή ς Η Ελένη Χαν αποφοίτησε το 2012. Έχει εργαστεί και σπουδάσει στην Ιαπωνία και στις ΗΠΑ. Σήμερα εκπονεί το διδακτορικό της στην RCA του Λονδίνου. Μετά το μεγάλο σεισμό στην Ιαπωνία και την ακόλουθη καταστροφή της Φουκουσίμα, γεγονότα που απείλησαν οικεία της πρόσωπα, αποφάσισε να επεξεργαστεί το θέμα ενός μεγάλου καταφυγίου, μιας υπόγειας αποικίας στα έγκατα του λόφου 86 του Λυκαβηττού. Προσεγγίζει το τεχνικό μέρος της εργασίας της μελετώντας τεχνικές λατόμευσης από το υπέδαφος με ελάχιστο επιφανειακό αποτύπωμα, παρόμοιο των λατομείων Διονύσου στην Αττική. Σε ένα εκτεταμένο ορθογώνιο σύστημα στοών και αιθουσών, που αντιστρέφει ογκοπλαστικά τη λευκή μικροκλίμακα του Αιγαίου και της Αθήνας από ψηλά, εγκαθίσταται μια αφαιρετική ανα- Η Άννα Βάσωφ υποστήριξε τη διπλωματική της το 2010. Είναι η τελευταία κτιριολογική μελέτη της. Συνέχισε τις σπουδές της στη Τμήμα Transmedia Art του Πανεπιστημίου Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης όπου σήμερα εκπονεί διδακτορικό. Εργάζεται ως καλλιτέχνης πολλαπλών μέσων, με έδρα τη Βιέννη. Η εργασία της αφορά ένα σύνολο κατοικιών που γεφυρώνουν το ρέμα του Κραυσίδωνα στην περιαστική ζώνη της πόλης του Βόλου και συμβιώνουν με αυτό λειτουργώντας ως φίλτρο φερτών υλικών, περιορίζοντας τις καταστροφικές αιχμές της ροής, συλλέγοντας παράλληλα ενέργεια, υλικά και νερό. Το κτίριο βρίσκεται σε διαρκή μετασχηματισμό αφενός από τις εποχιακές ή συγκυριακές αλλαγές της ροής, αφετέρου από την παραδοχή της αυθαιρεσίας και της άτυπης αυτοστέγασης στα πλαίσια ενός βασικού σκελετού που οφείλει την μορφή του στη γεωμετρική κατάκλιση μιας παραπλήσιας ημιτελούς πολυκατοικίας. Η μελέτη παρακολουθεί υποθετικά σενάρια αυτών των μετασχηματισμών προσομοιώνοντας τες ως φυσικές ροές με μια ποικιλία μέσων και αναλογίζεται απελευθερωτικές τροπές τους ως προς το πρόγραμμα, την ιδιοκτησία και τη μορφή. Η διπλωματική εργασία του αρχιτέκτονα είναι μια διασταύρωση δύο κόσμων, του πανεπιστημίου και του επαγγέλματος. Σήμερα που οι δύο αυτοί κόσμοι βρίσκονται μπροστά στα δικά τους σταυροδρόμια ας έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για εργασίες σαν αυτές που παρουσιάζονται εδώ. παράσταση της αστικής ζωής μετά από κάποια καταστροφή που έχει καταστήσει την επιφάνεια ακατοίκητη. Διερευνά ένα πραγματικό, πλην όμως ακραίο σενάριο και επεξεργάζεται ζητήματα σχέσης μεταξύ του ανοίκειου και του αποκαλυπτικού, κατοίκησης και σωτηρίας, εν γένει της πεζής διάστασης της αρχιτεκτονικής με τη μεταφυσική εκδοχή της. GRAD REVIEW #03 / 2018 87 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Στόχοι και προοπτικές στις διπλωματικές του Δημήτρη Γιαννίση Αν. Καθηγητής Πανεπιστήμιο Πατρών Στόχοι και προοπτικές στις διπλωματικές Είναι κοινώς αποδεκτό πως μια διπλωματική εργασία συγκεντρώνει μέσα της όλες τις επιθυμίες και προσδοκίες των σπουδαστών για την ολοκλήρωση των σπουδών και το πέρασμα σε μια νέα περίοδο της ζωής τους. Βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ πανεπιστημίου που προετοιμάζει, εφοδιάζει και εκπαιδεύει αρχιτέκτονες και του πεδίου εφαρμογής της αρχιτεκτονικής. Παραδοσιακά, η διπλωματική συνοψίζει τη σπουδή και θέτει έναν στόχο για την μετέπειτα επαγγελματική πορεία. Σήμερα, για πολλούς αποτελεί την αρχή για παραπέρα εξειδίκευση και μεταπτυχιακές σπουδές. Σε κάθε περίπτωση είναι μια τυπική διαδικασία και μια προσωπική δοκιμασία. Σαν διαδικασία γίνεται με ακαδημαϊκούς 88 όρους και κανόνες διεξαγωγής και κρίσης της, ενώ σαν δοκιμασία επιχειρεί να ορίσει με επιτυχία ένα προσωπικό ύφος ή το πλαίσιο στο οποίο επιθυμεί κανείς να δραστηριοποιηθεί. Με αυτό το σκεπτικό δικαιολογούνται οι προφανείς ανησυχίες για τον ορισμό και επαναπροσδιορισμό των ορίων της αρχιτεκτονικής που ανέκαθεν ασκούνταν σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο πεδίο. Ο Κανδύλης τη δεκαετία του 60 έλεγε πως ο αρχιτέκτονας πρέπει να εξελίσσεται και να προσαρμόζεται στα σύγχρονα προβλήματα. Τοποθετώντας λοιπόν τη διπλωματική στη διαχωριστική γραμμή μεταξύ σπουδής και σταδιοδρομίας αξίζει πρώτα να σχολιάσουμε τις δύο πλευρές με τις οποίες συνδέεται. GRAD REVIEW #03 / 2018 89 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Στόχοι και προοπτικές στις διπλωματικές Σπουδές και διπλωματική εργασία (πριν) Περισσότεροι από τους μισούς τελειόφοιτους δεν αναζητούν το θέμα της διπλωματικής τους μέσα από τις γνωστικές περιοχές των μαθημάτων του προγράμματος σπουδών, ενώ σχεδόν όλοι θεωρούν πως η διπλωματική είναι μια ευκαιρία να Από τη μία μεριά έχουμε το πανεπιστήμιο με τα προγράμματα σπουδών των αρχιτεκτονικών σχολών που επιχειρούν να ενταχθούν σε ένα διεθνές πλαίσιο αρχιτεκτονικών ιδεών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων. Γίνεται προσπάθεια για ευέλικτα προγράμματα που να καλύπτουν το δυνατόν περισσότερες πτυχές της αρχιτεκτονικής θεωρίας και πράξης. Οι βασικές εκφράσεις της αρχιτεκτονικής σπουδής με τις γνωστές κατευθύνσεις όπως δημόσια κτήρια και κατοικίες, αποκαταστάσεις κτηρίων και συνόλων, αστικές επεμβάσεις, τεχνολογία, μηχανική, εικονικά –ψηφιακά περιβάλλοντα, αναπαραστάσεις και αφηγήσεις του χώρου, ποικίλες μορφές τέχνης, εγκαταστάσεις στο χώρο κλπ που χαρακτηρίζουν την αρχιτεκτονική, δημιουργούν από μόνες τους πολλαπλά πεδία αρχιτεκτονικής έκφρασης. 90 Στην άλλη πλευρά, με τη παρούσα συνθήκη της πρακτικής εφαρμογής της αρχιτεκτονικής ή τις παρεχόμενες μεταπτυχιακές κατευθύνσεις, οι συζητήσεις για την αρχιτεκτονική εστιάζουν στην παραγωγική της κρίση. Η αρχιτεκτονική δραστηριότητα βρίσκεται σε ύφεση και περιορίζεται στη δημοσιότητα επώνυμων έργων και δημιουργών. Η πολιτεία αδυνατεί να αναβαθμίσει την ποιότητα του αστικού χώρου και να προωθήσει την αρχιτεκτονική για τη μεταβολή του δομημένου περιβάλλοντος με αποτέλεσμα η αδυναμία της αρχιτεκτονικής να υπηρετήσει την αλλαγή στον τρόπο ζωής να είναι εμφανής. Η ίδια αδυναμία ως ανησυχία μεταφέρεται και στους φοιτητές, ως μια αδυναμία να εκφράσουν με επιρροή τις ιδέες τους, με αποτέλεσμα να αναζητούν περαιτέρω σπουδές ή άλλες μορφές αρχιτεκτονικής έκφρασης. Και εδώ γεννάται το ερώτημα: παρότι παραδοσιακά ασχοληθούν με κάτι νέο, που δεν τους είχε προσφέρει η σχολή. Πρόκειται για μια προσωπική υπόθεση, μια αναζήτηση της προσωπικής τους έκφρασης. Σημαντικό όμως είναι και το ποσοστό αυτών που απαιτούν μέσα από τη διπλωματική τους να καλύψουν πιθανά κενά των σπουδών. Αρχικά συνδέουν τις ανησυχίες και το θέμα τους με συγκεκριμένο διδάσκοντα που πιστεύουν πως καλύπτει τα πεδία εφαρμογής των αρχιτεκτονικών και μη προτιμήσεων τους. Όλοι αναγνωρίζουν πως η επιλογή θέμα- τος και διδάσκοντος είναι μια περίπλοκη και πολλές φορές χρονοβόρα διαδικασία που πρέπει να αποτυπώνει τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα. Σε γενικές γραμμές, σχεδόν όλοι αντιλαμβάνονται την διπλωματική ως συμπλήρωμα των σπουδών τους, σαν ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα και μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Την αντιμετωπίζουν σαν μια πρόκληση – δοκιμασία των δυνατοτήτων τους για την τελική τους αξιολόγηση και συγχρόνως σαν προσωπική τους επιβεβαίωση. η αρχιτεκτονική είναι κτήρια και δομημένο περιβάλλον, τι άλλο θα μπορούσε να ήταν αν δεν ήταν μόνο αυτό; Καθώς η διπλωματική εργασία διεξάγεται στον ενδιάμεσο χρόνο σπουδής και επαγγελματικής σταδιοδρομίας, αναδεικνύει το ρόλο της σπουδής και το τι μπορεί να σημαίνει αρχιτεκτονική για τον καθένα που ολοκληρώνει τις σπουδές του. Κατά κάποιο τρόπο αποτυπώνουν το πριν και το μετά. Σημαντική είναι η ιδία άποψη των τελειόφοιτων για το πλαίσιο και τη διαδικασία εκπόνησης της εργασίας τους καθοδηγούμενοι μέσα από προσωπικούς προβληματισμούς και οράματα. Συνήθως κατά την έναρξη της συνεργασίας μου σε διπλωματικές εργασίες θέτω ερωτήματα που αφορούν τόσο την αναζήτηση των θεμάτων όσο και τους προσωπικούς στόχους. Παραθέτω κάποιες διαπιστώσεις από τις απαντήσεις των σπουδαστών. GRAD REVIEW #03 / 2018 91 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ Στόχοι και προοπτικές στις διπλωματικές το εύρος και τον ρόλο της αρχιτεκτονικής τις μέρες μας. Η σπουδή της αρχιτεκτονικής είναι στη βάση της παιδεία και καλλιέργεια, ένα δημιουργικό εφόδιο, ένας δημιουργικός τρόπος σκέψης και μια εκπαίδευση σε τεχνικές και τεχνοτροπίες. Συμπερασματικά, η διπλωματική εργασία ως τελική άσκηση της προπτυχιακής διαδικασίας σε κάθε της μορφή είναι μια ολοκληρωμένη ελεύθερη έκφραση αρχιτεκτονικών αναζητήσεων που αναδεικνύει σκέψεις, ανησυχίες και οράματα. Συχνά κατατίθενται ιδέες και προτάσεις που στα μάτια πολλών μπορεί να φαντάζουν ως ουτοπίες αμφισβητώντας το ρόλο και τη σημασία τους. Τέτοιοι πειραματισμοί σκιαγραφούν τα όρια της αρχιτεκτονικής για το μέλλον και τη σημασία του σχεδιασμού στην ανασυγκρότηση του σύγχρονου τρόπου ζωής. Πρόκειται για ένα πειραματικό χώρο μέσα στον οποίο οι σπουδαστές Το μετά τη διπλωματική Είναι αξιοσημείωτο πως η πλειοψηφία θεωρεί ότι η διπλωματική εργασία δεν πρέπει να συνδέεται με την επαγγελματική πραγματικότητα. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει, πως ενώ μεγάλο μέρος των σπουδαστών προσβλέπει σε μεταπτυχιακές σπουδές, δεν σχετίζουν τη διπλωματική τους εργασία με αυτές. Την αντιμετωπίζουν σαν μια τελευταία ευκαιρία έκφρασης και πειραματισμού, όπου για λόγους ελευθερίας θέλουν να την αποσυνδέσουν πλήρως από τους μετέπειτα στόχους τους (κάτι που συχνά στη πορεία αλλάζει). Η διπλωματική είναι μια ευκαιρία να επικεντρωθούν σε μια προσωπική έρευνα που συνήθως εστιάζει σε επίκαιρους προβληματισμούς. Η μοναδική σχέση με τη μετά–σχολή περίοδο, είναι ένα όραμα να ανταποκριθούν σε ιδέες που πιστεύουν πως πιθανά συνεισφέρουν στην βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών και του δημοσίου χώρου (όπως για παράδειγμα η επανάχρηση αστικών κενών, η διαχείριση αποβλήτων, προτάσεις–σχόλια κοινωνικών δομών κλπ) και ως εκ τούτου, να έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν την αγορά και τις μεταβολές της σύγχρονης κοινωνίας. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μεγάλο ενδιαφέρον προς δύο θεματικούς άξονες, το τοπίο (υπό τον όρο ενός πολιτισμικού και ανθρωποκεντρικού περιβάλλοντος – δημόσιος χώρος, αστικές 92 καταστάσεις και συνθήκες κατοίκησης) και την τεχνολογία όσο αφορά τα ψηφιακά μέσα, τα εικονικά περιβάλλοντα, την οικολογία, την οικοδομική τεχνολογία. Για τους περισσότερους, η αρχιτεκτονική δεν είναι τοπικά προσδιορισμένη. Μπορεί να προβληματίζονται για το μέλλον του τόπου μας, αλλά internet και πληροφορία τους κάνει να σκέπτονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο παγκοσμιοποίησης. Καθώς οι διπλωματικές βρίσκονται στη μέση των δύο κόσμων, κρίνονται και από τις δύο μεριές ακαδημαϊκά και επαγγελμα- δραστηριοποιούνται, ψάχνουν (και βρίσκουν) τον εαυτό τους, δημιουργούν, παράγουν και εκφράζονται. Πολλές φορές περιλαμβάνει πράγματα που δεν ανήκουν με σαφήνεια στον όρο αρχιτεκτονική αλλά ταιριάζουν τόσο πολύ με την αρχιτεκτονική που τελικά συμβάλλουν στο να δείξουν τι μπορεί να είναι η αρχιτεκτονική και προς ποιες κατευθύνσεις κινείται. Ο Paul Shepheard παραφράζοντας το βιτρουβιανό τρίπτυχο που ορίζει την αρχιτεκτονική ως κτήρια, μηχανές και ηλιακά ρολόγια, σε τοπία, κτήρια και μηχανές επαναπροσδιορίζοντας την αρχιτεκτονική ως τη τέχνη της Γης και ως τέχνη είναι η εκδήλωση της ανθρώπινης αντίληψης για τον κόσμο. Αντίστοιχα, κάθε διπλωματική αναδιατυπώνει το ερώτημα για το τι είναι αρχιτεκτονική τις μέρες μας (ή τι θα έπρεπε να είναι), και τι περιλαμβάνει η αρχιτεκτονική σπουδή. ΣΗΜΕΙΩΣΗ Οι εικόνες είναι από τη διπλωματική των Μαρία Μπαρκονίκου, Μιχαήλ Ξηρόκωστας, Ελένη Παπαγεωργίου, Ελαίου γης. τικά. Εκπαιδευτικά από τα ιδρύματα αποφοίτησης ή από αυτά που γίνεται αίτηση συνέχισης για μεταπτυχιακές σπουδές. Επαγγελματικά από τους συλλόγους, τα γραφεία και την αγορά εργασίας. Η αξιολόγηση απαιτεί προσοχή και γίνεται ένα πολύ ευαίσθητο και σύνθετο θέμα που δεν πρέπει να περιορίζεται στην πρακτική κατάρτιση. Κάθε αξιολόγηση κρίνει τη σπουδή όσο και την ίδια την αρχιτεκτονική. Είναι ένα δύσκολο έργο που απαιτεί να είμαστε οι ίδιοι σε θέση να απαντήσουμε σε καίρια ερωτήματα για τις τρέχουσες ανάγκες, GRAD REVIEW #03 / 2018 93 Ε Ρ ΓΑ & Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρόκο | Studio KO Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρόκο | Studio KO Εικόνες: Αρχιτεκτονικό γραφείο Studio KO στο Μαρακές http://www.studioko.fr 96 Αρχιτεκτονικό γραφείο: Studio KO Από την αρχή της δημιουργίας του αρχιτεκτονικού γραφείου Studio KO (Παρίσι, Μαρακές, Λονδίνο), οι αρχιτέκτονες Karl Fournier και Olivier Marty, για περισσότερα από δέκα χρόνια, δημιουργούν στην Ευρώπη, στο Μαρόκο και στην Αμερική. Η δημιουργική συνεργασία επιβάλλει ένα πνεύμα όπου o εκλεκτικισμός απαντά σε μια -κάθε φορά- μοναδική πρόκληση, πλέκοντας εξ αρχής μια νέα μορφή αφηγηματικής τέχνης, όπου ο χώρος, το φως και τα υλικά είναι η απαραίτητη γραμματική. Οι αρχιτέκτονες πλέκουν κάθε φορά ένα νήμα, έτσι ώστε να εξάρουν την ιδιαιτερότητα ενός έργου και το μοναδικό τρόπο με τον οποίο θα βιωθεί ή θα κατοικηθεί. Η αρχαιολογία, το περιβάλλον, η τοπογραφία, κάθε περιορισμός του πεδίου είναι μία από τις μεταβλητές της δημιουργικής εξίσωσης της αρχιτεκτονικής τους. Το πνεύμα του τόπου, ως αφηγηματική πλοκή μιας ιστορίας σε δημιουργία, συνδιαλέγεται με έναν οραματιστή πελάτη, για να ενσωματωθεί και να προσαρμοστεί ποιητικά, κατ’αναλογία και στο εσωτερικό των χώρων, δημόσιων και ιδιωτικών. Οι Studio ΚΟ παίζουν με την ύλη, επανερμηνεύοντας τις αισθήσεις που αφυπνίζει και το πώς γίνεται αντιληπτή. Μια σύγχρονη αρχιτεκτονική έκφραση σε ισορροπία με την παραδοσιακή τεχνογνωσία, ανάμεσα στη λόγια λιτότητα και στη φιλτραρισμένη πολυτέλεια. Το να γνωρίζουμε πώς θα βρούμε τις ανακλήσεις του παρελθόντος για να μπορέσουμε να τις εκτρέψουμε, ή καλύτερα να απελευθερωθούμε από αυτές, είναι για τους Studio KO ο ορισμός της νεωτερικότητας. H εντοπιότητα και η αρμονική υλικότητα της αρχιτεκτονικής του Studio KO είναι επίσης εμφανείς στο Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρακές. Διαφορετικές υφές και υλικά συνδυάζονται και εφαρμόζονται στην πλαστικότητα της φόρμας του κτιρίου, GRAD REVIEW #03 / 2018 με έμμεσες αναφορές στην τέχνη του κορυφαίου Γάλλου σχεδιαστή μόδας Yves Saint Laurent, καθώς και στην τοπική αρχιτεκτονική. Από τον ελκυστικό συνδυασμό των υφασμάτων στο πατρόν, μας εισάγουν στον ευρηματικό συνδυασμό των υλικών στην ογκοπλασία του κτιρίου, συμμετέχοντας στη δημιουργία ενός σύγχρονου και ιδιαιτέρως αξιόλογου μουσείου. 97 Ε Ρ ΓΑ & Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρόκο | Studio KO Τίτλος έργου: Τύπος: Περιοχή: Μουσείο Yves Saint Laurent Μουσείο Οδός Yves Saint Laurent, Δήμος Guéliz, Κοινότητα του Marrakech, Wilaya de Marrakech, Μαρόκο Αρχιτέκτονες Σχεδιασμού: Studio KO (Karl Fournier, Olivier Marty – Ομάδα: Fayçal Tiaïba, Elena Jiménez Moreno, Marouane Bendahmane, Hervé Micaud, Rabia Akhal Laayoune) Αρχιτέκτονας μελέτης εφαρμογής: Σκηνογραφική επιμέλεια: Σύμβουλος αμφιθεάτρου και Ακουστικής: Αρχιτέκτονας συντήρησης: Σύμβουλος συντήρησης: Αρχιτέκτων τοπίου: Μελέτη φωτισμού: Σήμανση: Βοηθός υπεύθυνου έργου: Βοηθός ασφάλειας έργου Προληπτικός σχεδιασμός: Γραφείο Δομοστατικών μελετών: Γραφείο Η/Μ μελετών: Οικονομολόγος: Γραφείο Ελέγχου: Γενικός ανάδοχος έργου: Χρόνος έναρξης μελέτης: Χρόνος έναρξης κατασκευής: Χρόνος αποπεράτωσης: Εμβαδόν οικοπέδου: Μικτό εμβαδόν κτισμένου: Ωφέλιμο εμβαδόν κτισμένου: Claire Patteet Christophe Martin (Έκθεσης και Πωλητηρίου), Yves Taralon (Καφετέριας - Εστιατορίου) Theatre Projects Consultant Jean-Michel Rousseau Architectes X-Art conservation préventive Madison Cox I.C.O.N. lighting Studio Apeloig Artelia Cabinet Pierre Zapata Gold Études Omnium Technologique CB Économie Socotec Bymaro Ιανουάριος 2014 Σεπτέμβριος 2015 Φεβρουάριος 2017 2630 τ.μ. 3908 τ.μ. 3086 τ.μ. Κτιριολογικό πρόγραμμα: μουσείο με αίθουσες μόνιμων και προσωρινών εκθέσεων, κατάστημα μουσείου, χώρο εστίασης, αμφιθέατρο, βιβλιοθήκη, διοικητικούς και αποθηκευτικούς χώρους Βασικά κατασκευαστικά χαρακτηριστικά: Φέρων οργανισμός από οπλισμένο σκυρόδεμα - Διπλό εξωτερικό τοίχωμα από ερυθρό τυποποιημένο τούβλο και εξωτερική επένδυση με οπτόπλινθους σε απόχρωση τερακότας - Βάση από προεπεξεργασμένο γρανίτη - Θεμελίωση με μεμονωμένα πέδιλα από σκυρόδεμα - Χρήση τοπικών υλικών - Εξωτερικό τοίχωμα με διάκενο αέρα και μόνωση Διπλά τζάμια με ηλιακή προστασία - Συλλογή και επαναχρησιμοποίηση ομβρίων Φωτογραφίες αρχείου Studio KO: Φωτογραφίες αρχιτεκτονικού γραφείου στο Μαρακές πνευματικής ιδιοκτησίας ©Yann Deret | Φωτογραφίες Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρακές πνευματικής ιδιοκτησίας ©Dan Glasser 98 Για σαράντα χρόνια, ο Yves Saint Laurent δεν σταμάτησε να δημιουργεί ένα δικό του στυλ. Έχουν περάσει δεκαέξι χρόνια από την τελευταία επίδειξη μόδας του κορυφαίου Γάλλου σχεδιαστή στο Κέντρο Pompidou. Δεκαέξι χρόνια στα οποία έχει διατηρηθεί η μνήμη του δημιουργού, χάρη στις ενέργειες του Ιδρύματος Pierre Bergé - Yves Saint Laurent. Η ολοκλήρωση του Μουσείου Yves Saint Laurent στο Μαρακές το 2017 είναι μια ακόμα πρωτοβουλία του Ιδρύματος για να εξασφαλιστεί η διατήρηση της μοναδικής κληρονομιάς και επιρροής του έργου του. Pierre Bergé, Πρόεδρος του Ιδρύματος Pierre Bergé Yves Saint Laurent: «Ο Yves Saint Laurent και εγώ ανακάλυψαμε το Μαρακές το 1966, και δεν το αφήσαμε ποτέ από τότε. Αυτή η πόλη είχε επιρροή στον Saint Laurent, στο έργο του, και του επέτρεψε να ανακαλύψει το χρώμα. Αυτό το πάθος, οι αρχιτέκτονες του Studio KO το μοιράζονται επίσης. Ο θαυμασμός τους για την περιοχή και τον πολιτισμό της, όπως επίσης το πνευματικό και καλλιτεχνικό τους σφρίγος, τους καθιστούν ιδα- GRAD REVIEW #03 / 2018 νικούς αρχιτέκτονες για αυτό το μουσείο. Το καθαρό ύφος τους θυμίζει βέβαια τις δημιουργίες του Saint Laurent...» Το Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρακές στεγάζει ένα μέρος της συλλογής του Ιδρύματος Pierre Bergé Yves Saint Laurent, η οποία περιλαμβάνει συνολικά 5000 ρούχα και 15000 αξεσουάρ υψηλής ραπτικής, καθώς και δεκάδες χιλιάδες σχέδια και διάφορα αντικείμενα. Το νέο αυτό μουσείο βρίσκεται στην οδό Yves Saint Laurent, κοντά στον διάσημο κήπο Majorelle, και έχει συνο- λική επιφάνεια 4.000 τ.μ. Περιλαμβάνει μόνιμο εκθεσιακό χώρο 400 τ.μ. με το έργο του κορυφαίου σχεδιαστή μόδας μέσα από την πρωτότυπη σκηνογραφία του Christophe Martin, προσωρινό εκθεσιακό χώρο 150 τ.μ., αμφιθέατρο 130 θέσεων, κατάστημα με είδη δώρων, ένα καφέ-εστιατόριο και μια ερευνητική βιβλιοθήκη με 5000 βιβλία: λογοτεχνίας, ποίησης, ανδαλουσιανό-αραβικής ιστορίας και γεωγραφίας, βοτανικής, για την κουλτούρα των Βερβέρων, το έργο του Yves Saint Laurent και τη μόδα. 99 Ε Ρ ΓΑ & Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρόκο | Studio KO κτίριο “ τοξεπροβάλλει ως ένα σύνολο γλυπτικής όγκων ” Οι αρχιτέκτονες, μελετώντας τα αρχεία και τα σκίτσα του σχεδιαστή μόδας, ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την αντίστοιξη μεταξύ καμπύλων και ευθειών γραμμών, τη διαδοχή ρευστών-απαλών και αυστηρών-έντονων γραμμών. Κάθε ένα από τα στοιχεία που απαρτίζουν το κτίριο μεταφράζεται ως ένας ξεχωριστός όγκος, το κτίριο ξεπροβάλλει ως ένα σύνολο γλυπτικής όγκων: επομένως, η μορφή του προκύπτει οργανικά από τις λειτουργίες του. 100 GRAD REVIEW #03 / 2018 Μουσεία και επιδείξεις μόδας, σε γενικές γραμμές, συμβαδίζουν με την αδιαφάνεια, συνεπώς ένας χώρος αφιερωμένος στις συλλογές του Ιδρύματος Pierre Bergé - Yves Saint Laurent δε θα μπορούσε να είναι εξωστρεφής από όλες τις πλευρές: εκθεσιακοί χώροι, χώροι συντήρησης και αμφιθέατρο είναι σχεδόν κατ’ ανάγκην σκοτεινές αίθουσες. Αυτό εξηγεί την αδιαφάνεια των προσόψεων, η οποία προστατεύει τους χρήστες του, ή ακόμα και την αυθεντική παλέτα χρωμά- των και υλικών, από τον εκτυφλωτικό ήλιο του Μαρακές. Εξωτερικά, το κτίριο είναι επενδεδυμένο –πλήν της βάσης του- με πλίνθους «πλεγμένους» μεταξύ τους ως μια έμμεση αναφορά στην πλέξη ενός υφάσματος: όγκοι «ντυμένοι» με λεπτή κόκκινη δαντέλα. Το κτίριο, αποτελούμενο από οπτόπλινθους, σκυρόδεμα, γρανίτη σε γαιώδη απόχρωση με θραύσματα πέτρας και μαρμάρου από το Μαρόκο, ταιριάζει αρμονικά στο περιβάλλον του. 101 Ε Ρ ΓΑ & Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρόκο | Studio KO “ Ητηςπληρότητα επεξεργασίας των οικοδομικών λεπτομερειών αποτίει φόρο τιμής στις μεγάλες δυναστείες των τεχνιτών Βερβέρων και τις διαχρονικές τεχνικές τους ” Οι οπτόπλινθοι σε απόχρωση τερακότας, που επενδύουν ολόκληρη την εξωτερική πρόσοψη, παρασκευάστηκαν από τοπικό χώμα και ψήθηκαν σε τοπικούς φούρνους. Ο γρανίτης που καλύπτει το έδαφος και τυλίγει τη βάση του μουσείου από όλες τις πλευρές φαίνεται να αναδύεται σαν ένα «κύμα» που έρχεται από το γήινο «μανδύα». Η σύνθεση καμπύλων και ευθειών γραμμών βρίσκει το αποκορύφωμα στο κεντρικό αίθριο, ένας κύβος στον οποίο έχει διανοιχθεί ένα κυλινδρικό κενό. Παρά τις καθαρές γραμμές του, αυτό το αίθριο παραπέμπει στις εσωτερικές αυλές γύρω από τις οποίες γίνεται η 102 κυκλοφορία στις παραδοσιακές κατοικίες του Μαρόκου: αποτελεί τη μοναδική δίοδο του φυσικού φωτός στο εσωστρεφές μουσείο. Το εσωτερικό, κατ’αντιστοιχία με τη φόδρα ενός υφάσματος, είναι ριζικά διαφορετικό: βελούδινο, λείο, φωτεινό, όταν το εξωτερικό είναι σαν υφαντό, ανάγλυφο και χρωματιστό. Όλα αυτά απαιτούν μια επεξεργασία των οικοδομικών λεπτομερειών, η πληρότητα της οποίας αποτίει φόρο τιμής στις μεγάλες δυναστείες των τεχνιτών Βερβέρων και τις διαχρονικές τεχνικές τους. Το σύνολο είναι σαφώς σύγχρονο. GRAD REVIEW #03 / 2018 103 Ε Ρ ΓΑ & Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρόκο | Studio KO Όσον αφορά τις ειδικές προδιαγραφές του Μουσείου, έχουν θεσπιστεί μέτρα συντήρησης των υφασμάτων των ενδυμάτων, σε συνεργασία με την X-Art που εξειδικεύεται στην προληπτική συντήρηση. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχει μια σημαντική εγκατάσταση επεξεργασίας αέρα, ελέγχου θερμοκρασίας και υγρασίας, που εγγυάται το βέλτιστο τρό- πο συντήρησης των συλλογών και των σπάνιων βιβλίων στους υπόγειους χώρους συντήρησης και στους εκθεσιακούς χώρους. Η ακουστική του αμφιθεάτρου, που σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες σε συνεργασία με την Theatre Projects Consultant, επιτρέπει τη διοργάνωση συναυλιών, κινηματογραφικών προβολών και σεμιναρίων, σε έναν απομονωμένο από το εξωτερικό ηχητικά χώρο. Ο φωτισμός αποτέλεσε αντικείμενο συγκεκριμένης μελέτης από το μελετητή φωτισμού I.C.O.N., και αφορούσε τόσο τους εξωτερικούς, όσο και τους εσωτερικούς χώρους του μουσείου συμπεριλαμβανομένου του σκηνογραφικού φωτισμού των εκθεσιακών χώρων. Studio KO: «Το Μουσείο Yves Saint Laurent Marrakesh συνδυάζει δύο κόσμους που γνωρίζουμε καλά και που είναι μέσα στην καρδιά μας: τη μόδα και το Μαρόκο. Εργαζόμαστε σε αυτή τη χώρα, η οποία ενέπνευσε τόσο πολύ τον Saint Laurent, από την αρχή της καριέρας μας. Είναι μεγάλη μας χαρά να συμβάλλουμε με τον τρόπο μας, στο όραμα του Ιδρύματος Pierre Bergé - Yves Saint Lauren και στη διατήρηση της ιστορίας του πλέον σημαντικού σχεδιαστή μόδας του 20 ου αιώνα.» Ο Yves Saint Laurent ήταν βαθιά γοητευμένος με το Μαρόκο, τα τοπία και τους ανθρώπους του: περνώντας ένα μέρος του έτους εκεί, σχεδίαζε την ουσία από τις συλλογές του. Σημαντικό τμήμα της συλλογής επιστρέφει, επομένως, μέσω του Μουσείου στη γη που δημιουργήθηκε, στη χώρα που τόσο γενναιόδωρα τον ενέπνευσε. Επιμέλεια: Νεφέλη Λαγουδάκη, αρχιτέκτων Αρχεία και πληροφορίες για τη σύνθεση της παρούσας δημοσίευσης παραχωρήθηκαν από το αρχιτεκτονικό γραφείο STUDIO KO. 104 GRAD REVIEW #03 / 2018 105 Ε Ρ ΓΑ & Μ Ε Λ Ε Τ Ε Σ Μουσείο Yves Saint Laurent στο Μαρόκο | Studio KO COUPE LONGITUDINALE SUR HALL D’ENTRÉE Κατά προσέγγιση η θέση του πεδίου παρέμβασης: https://www.google.com/maps/place/Rue+Yves+St+Laurent,+Marrakech+40000,+%CE%9C%CE%B1%CF%81%CF% 8C%CE%BA%CE%BF/@31.6421019,-8.0037927,367m/data=!3m1!1e3!4m5!3m4!1s0xdafee7d653df2f3:0xbf93986e1579ac07!8m2!3d31.641531!4d-8.0022585 Η επίσημη ιστοσελίδα του Μουσείου Yves Saint Laurent στο Μαρακές: https://www.museeyslmarrakech.com/fr/le-musee/ Βίντεο παρουσίασης του Μουσείου: https://www.youtube.com/watch?v=0HNKxk-jFz4 Βίντεο παρουσίασης του Μουσείου: https://vimeo.com/262367102 PLAN 106 COUPE LONGITUDINALE SUR HALL D’ENTRÉE - ZOOM GRAD REVIEW #03 / 2018 107 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Διπλωματικές Εργασίες, Διακρίσεις 2017 Ολοκληρώθηκε για 8η χρονιά η διαδικασία βράβευσης των διπλωματικών εργασιών ελλήνων και κύπριων φοιτητών, οι οποίες υποστηρίχτηκαν το 2017. Παρουσιάζονται εδώ τα 5 ισότιμα βραβεία και οι 5 ισότιμοι έπαινοι. Στόχος του θεσμού που δημιούργησε και οργανώνει ο Μανώλης Αναστασάκης (σε προηγούμενα έτη μέσα από το greekarchitects.gr), είναι η δημοσίευση και βράβευση των αξιολογότερων (κατά την εκάστοτε κριτική επιτροπή) εργασιών καθώς και η δημιουργία ενός ενεργού αρχείου. Τα κριτήρια αξιολόγησης ήταν: - Πρωτοτυπία της εργασίας και ποιότητα του σχεδιασμού - Ανάδειξη πρωτότυπων ερωτημάτων για το σχεδιασμό και διερεύνηση νέων συνθετικών κατευθύνσεων - Εξερεύνηση καινοτόμων συνθετικών επιλογών και συνδυασμού υλικών - Αειφόρος σχεδιασμός - Κοινωνική υπευθυνότητα του σχεδιασμού - Ευκρίνεια και ποιότητα της παρουσίασης Η αξιολόγηση για τις συμμετοχές του 2017 έγινε από μία 5μελή κριτική επιτροπή αποτελούμενη από τους αρχιτέκτονες: Μανώλη Αναστασάκη, Στέλλα Δαούτη, Κωνσταντίνο Λαμπρινόπουλο, Τσαμπίκο Πετρά και Παύλο Χατζηαγγελίδη. Στον ακόλουθο σύνδεσμο βρίσκονται όλες οι συμμετοχές για τις Διπλωματικές του 2017: http://www.gradreview.gr/2017/06/ 2017_18.html Περισσότερες πληροφορίες για τις διακριθείσες συμμετοχές μπορούν να αναζητηθούν στους παρακάτω συνδέσμους: 108 Διπλωματικές Εργασίες, Διακρίσεις 2017 5 ισότιμα βραβεία Διπλωματική με κωδικό: Δ011.17 (Βραβείο) – Ελαίου γης – Μπαρκονίκου Μαρία, Ξηρόκωστας Μιχαήλ, Παπαγεωργίου Ελένη http://www.gradreview.gr/2017/06/01117.html Διπλωματική με κωδικό: Δ016.17 (Βραβείο) – Έξαλα σε ένα αστικό αρχιπέλαγος, παρεμβαίνοντας στην αθηναϊκή ταράτσα – Βλαχούλης Κωνσταντίνος, Μακρίδης Αλέξανδρος, Παππάς Σεραφείμ http://www.gradreview.gr/2017/06/01617.html Διπλωματική με κωδικό: Δ017.17 (Βραβείο) – Σκηνογραφώντας τον κόσμο του Φάουστ – Παπαδάκη Έλλη-Όλγα http://www.gradreview.gr/2017/06/01717.html Διπλωματική με κωδικό: Δ053.17 (Βραβείο) – Κέντρο Προβολής Περιβάλλοντος και Τοπικών Προϊόντων – Παπασηφάκη Κατερίνα, Μπαρμπαγαδάκη Ρωξάνη http://www.gradreview.gr/2017/06/05317.html Διπλωματική με κωδικό: Δ011.17 (Βραβείο) Ελαίου γης - Μπαρκονίκου Μαρία, Ξηρόκωστας Μιχαήλ, Παπαγεωργίου Ελένη Επιβλέποντες καθηγητές: Παπαϊωάννου Τάσης, Τουρνικιώτης Παναγιώτης ΕΜΠ, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ημερομηνία παρουσίασης: Ιούλιος 2017 Η διπλωματική αυτή αποτελεί συνέχεια της ερευνητικής μας εργασίας και ως σύνολο, έχει σκοπό να απαντήσει σε σύγχρονα ζητήματα, στις ανάγκες της εποχής μας. Βασικό προβληματισμό αποτελεί το φαινόμενο της αποκέντρωσης, η επιστροφή στην περιφέρεια, γεγονός που ανοίγει πολλά μέτωπα προς συζήτηση, κυρίως γύρω από τη δημιουργία κινήτρων στους νέους. Η επιτόπια έρευνάς μας επικεντρώθηκε στην περιοχή της Μεσσηνιακής Μάνης και συγκεκριμένα σε δύο δίκτυα οικισμών στις πλαγιές του Δυτικού Ταΰγετου. Το πρώτο δίκτυο περιλαμβάνει τους οικισμούς: Νέδουσα, Αλαγονία, Πηγές, Αρτεμισία και Λαδά. Και το δεύτερο δίκτυο περιλαμβάνει τους οικισμούς: Πηγάδια, Άνω Βέργα, Αλτομυρά, Σωτηριάνικα και Ελαιοχώρι. Γύρω από τους 3 άξονες Παραγωγή-Πολιτισμός-Τουρισμός, ορίστηκαν συγκεκριμένες παράμετροι μελέτης των οικισμών και προτάθηκαν 5 σημεία ως κατευθυντήριες γραμμές στρατηγικής παρέμβασης στον τόπο με στόχο την αναβίωση αυτών των ημι-ορεινών και ημι-εγκατα- λελειμμένων οικισμών. Πιστεύουμε ότι ένας ολιστικός σχεδιασμός που θα περιλαμβάνει τη διάχυση λειτουργιών μεταξύ των οικισμών προσφέροντας στα δύο οικιστικά δίκτυα σχετική αυτάρκεια, μπορεί να επιτελέσει αυτόν τον σκοπό. Νέες μικρές παραγωγικές, πολιτιστικές και κοινωνικές χρήσεις μπορούν να δώσουν ζωή στους οικισμούς και να δημιουργήσουν κίνητρα εσωτερικής επικοινωνίας. Διπλωματική με κωδικό: Δ054.17 (Βραβείο) – Επανερμηνείες του Φθαρμένου – Αχιλλέας Μπαρουξής, Ελένη Χουσέν http://www.gradreview.gr/2017/06/05417.html 5 ισότιμοι έπαινοι Διπλωματική με κωδικό: Δ001.17 (Έπαινος) – “re(in)spired architecture” – Ευθυμία Δουρουδή, Μαρία Λανταβού http://www.gradreview.gr/2017/06/00117-reinspired-architecture.html Διπλωματική με κωδικό: Δ009.17 (Έπαινος) – Υπόγειες Ιχνηλασίες | Μούτταλος – Μαργαρίτα Λεριού http://www.gradreview.gr/2017/10/00917.html Διπλωματική με κωδικό: Δ0027.17 (Έπαινος) – Στο όριο: Μουσείο σύγχρονης ιστορίας του Ισθμού της Κορίνθου – Ελευθέριος Καρύδης, Άγγελος Ευθύμιος Χατζάτογλου http://www.gradreview.gr/2017/06/02717.html Διπλωματική με κωδικό: Δ0052.17 (Έπαινος) – Εργαστήρια χειροτεχνίας και καταλύματα στην είσοδο του κόλπου του Sao Martinho do Porto στην Πορτογαλία – Ανάληψη Θεολογίτου, Άννα Χανιωτάκη http://www.gradreview.gr/2017/06/05117_18.html Διπλωματική με κωδικό: Δ0066.17 (Έπαινος) – Ιχνογραφήματα στο τοπίο – Ζάπαλο – Κωνσταντίνου Αρίστη, Χαραλάμπους Μικαέλα http://www.gradreview.gr/2018/03/06617.html GRAD REVIEW #03 / 2018 109 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Διπλωματικές Εργασίες, Διακρίσεις 2017 Διπλωματική με κωδικό: 016.17 (Βραβείο) Έξαλα σε ένα αστικό αρχιπέλαγος, παρεμβαίνοντας στην αθηναϊκή ταράτσα Βλαχούλης Κωνσταντίνος, Μακρίδης Αλέξανδρος, Παππάς Σεραφείμ Επιβλέποντες: Γαβρήλου Έβελυν, Πανηγύρης Κωστής Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ημερομηνία παρουσίασης: Ιούνιος 2017 110 Αν παρομοιάσουμε το εσωτερικό της πόλης με τον βυθό, και την ροή της καθημερινότητας με την θάλασσα, που σε παρασέρνει σαν ρεύμα στους ρυθμούς της και συνεχώς μετακινείσαι όπου σε πάει, τότε τα δώματα είναι τα έξαλα του αστικού αρχιπελάγους, που ξεπροβάλλουν πάνω από την επιφάνεια της πόλης και έτσι μπορείς να πιαστείς από αυτά και να αποδράσεις για λίγο. Η έννοια των έξαλων εκφράζεται με την επιλεκτική ενεργοποίηση κάποιων ταρατσών εντός του πυκνοδομημένου ιστού, μέσω του πλήθους των τυπολογιών που προτείνονται ως εναρκτήριο λάκτισμα για την κατοίκηση αυτού του νέου εδάφους, κατά μία έννοια, του γνωστού και πολυπόθητου αέρα που ορίζει η κορυφογραμμή, και κατ’ επέκταση του αττικού λεκανοπεδίου. Οι τυπολογίες τοποθετούνται σε δώματα που πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ακολουθώντας μια συγκεκριμένη στρατηγική, και εν τέλη χαρακτηρίζονται ως έξαλα. Αυτές καθ’ αυτές ταξινομούνται βάσει προγράμματος στις κατηγορίες γεωμορφία, μεταφορά, δώμα-δώμα, θέαση, διαδραστικότητα, παραθερισμός και σχόλιο συνοδευόμενες από χαρακτηριστικά όπως επιφάνεια κάλυψης, βασικές διαστάσεις, κύρια υλικά, ενδεικτικός αριθμός ατόμων, αριθμός μερών, εποχικότητα και τέλος την ανάγκη τους για νερό και για ρεύμα. Μια τέτοια πρόθεση δεν χωρά σε στενά περιθώρια τοπικής εφαρμογής καθώς περιοχές αστικού ιστού όπως της Αθήνας εμφανίζουν παρόμοια χαρακτηριστικά και έτσι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ένα κοινό, μεταφερόμενο, πρότζεκτ. Διπλωματική με κωδικό: 017.17 (Βραβείο) Σκηνογραφώντας τον κόσμο του Φάουστ Παπαδάκη Έλλη-Όλγα Επιβλέπων: Γιαννούδης Σωκράτης Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης Ημερομηνία παρουσίασης: Οκτώβριος 2017 Το έργο του Γκαίτε βασίζεται στον θρύλο του Φάουστ που φημολογείται ότι ήταν υπαρκτό πρόσωπο του 16ου αιώνα. Φέρεται να ασχολούνταν με την αστρολογία και την μαγεία, πράγματα που έδωσαν τροφή για την δημιουργία του θρύλου του, που αποτελεί και αρχετυπικό μύθο της νεώτερης ευρωπαϊκής σκέψης. Μεταξύ του 1597 και του 1583, γράφεται από τον Κρίστοφερ Μάρλοου ο “Δρ. Φάουστους”, έργο που παιζόταν σταθερά στα αγγλικά θέατρα. Το 1773 ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, ξεκινά την συγγραφή του “Φάουστ”, έργο που αποτελεί και έργο ζωής του συγγραφέα, διαρκώντας, με μεγάλα διαλείμματα, 34 χρόνια. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται το 1806 και εκδίδεται για πρώτη φορά το 1808. Από το 1808 και έπειτα, ο Γκαίτε καταπιάνεται με την συγγραφή του δεύτερου μέρους, το οποίο ολοκληρώνεται το 1831, επτά μήνες πριν τον θάνατό του. Ο ίδιος ο Γκαίτε χαρακτήριζε το έργο του ως τραγωδία. Έργο ποιητικό και γραμμένο σε ομοιοκατάληκτο στίχο, ενσωματώνει και εναλλάσσει στοιχεία που αντλούν την καταγωγή τους από την τραγωδία, την κωμωδία, το σατυρικό δράμα και την όπερα, τα οποία μπορούν να ενυπάρχουν ακόμα και στην ίδια πράξη. Για αυτές τις εσωτερικές εναλλαγές από τη μία μορφή δράματος στην άλλη ο Ι. Θεοδωρακόπουλος στην Μετάφρασή με αισθητικές και φιλοσοφικές ερμηνείες επισημαίνει: “Η απότομη μετάπτωση από το τραγικό στο κωμικό, από την τραγωδία στη σάτυρα, έχει σκοπό να εντείνει και να ολοκληρώσει την τραγικότητα του Φάουστ”. GRAD REVIEW #03 / 2018 111 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Διπλωματικές Εργασίες, Διακρίσεις 2017 Διπλωματική με κωδικό: 053.17 (Βραβείο) Κέντρο Προβολής Περιβάλλοντος και Τοπικών Προϊόντων - Παπασηφάκη Κατερίνα, Μπαρμπαγαδάκη Ρωξάνη Επιβλέπων καθηγητής: Σκουτέλης Νίκος Πολυτεχνείο Κρήτης, Σχολή αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ημερομηνία παρουσίασης: Νοέμ. 2017 112 Η εργασία διαπραγματεύεται τον επανασχεδιασμό τμήματος του δημόσιου χώρου της Χωρας Σφακίων και τη μελέτη Κέντρου Προβολής Περιβάλλοντος και Τοπικών Προιόντων στο σημείο τομής του οικισμού με την κατάληξη του φαραγγιού του Παπα - Λαγκός. Η πρόταση έχει ως στόχο τη διαμόρφωση δημόσιου χώρου στη Χώρα Σφακίων που θα αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ τοπίου, επισκεπτών και Χώρας, τη διαμόρφωση ενός δημόσιου χώρου που θα ακολουθεί τη κίνηση του νερού με προορισμό μέσω του Κέντρου Προβολής περιβάλλοντος και Τοπικών Προϊόντων, την ευρύτερη περιοχή και το πολιτισμικό της περιβάλλον. Ο Δημόσιος αυτός χώρος που δημιουργείται και το κτίριο στη συγκεκριμένη θέση με τη λειτουργία που φιλοξενεί επιχειρούν να ενεργοποιήσουν τη σχέση του οικισμού με το φαράγγι, να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στη βιωματική εμπειρία της περιπλάνησης, ενημερώνοντας και πληροφορώντας, επεξηγώντας και συγκεντρώνοντας τα στοιχεία της γύρω περιοχής, να λειτουργούν ως αφετηρία και ως κατάληξη για την πολυεπίπεδη ανάγνωση του τόπου. Τα εκθέματα, αλλά και το ίδιο το κτίριο μέσα από τις σχέσεις που αναπτύσσει με το άμεσο και ευρύτερο περιβάλλον επιδιώκει να καταδείξει την αλληλεξάρτηση ανθρώπου και φύσης, εστιάζοντας στην αρμονική συνύπαρξή τους. Διπλωματική με κωδικό: 054.17 (Βραβείο) Επανερμηνείες του Φθαρμένουυ - Αχιλλέας Μπαρουξής, Ελένη Χουσέν Επιβλέπων καθηγητής: Κωνσταντίνος Ιωαννίδης Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ημερομηνία παρουσίασης: Ιούνιος 2017 Η διπλωματική μας εργασία επεξεργάζεται το θέμα της κατοίκησης και συγκεκριμένα την έννοια της ελάχιστης δομής. Δημιουργήσαμε 2 κατοικίες, μία μόνιμης και μία προσωρινής διαμονής (καταφύγιο), οι οποίες ενσωματώνονται σε ερειπωμένα κελύφη που έχουν υποστεί φθορά. Με αυτόν τον GRAD REVIEW #03 / 2018 τρόπο επανοηματοδοτούμε το παλιό, δίνοντάς του μια νέα χρήση και αναζητούμε μια ισορροπία, έναν κοινό τόπο, μεταξύ 2 πλήρως ανεξάρτητων ολοτήτων. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να μελετήσουμε πώς η αρχιτεκτονική μπορεί να αντιμετωπίσει την έννοια της φθοράς χωρίς να την αναιρέσει ή να την επιβραδύνει, πώς μπορεί να συμβιώσει μαζί της σε μια προσπάθεια δημιουργικής επανάχρησης και κυρίως πώς μπορεί να συμφιλιώσει τον χρήστη με αυτή. Ακολουθώντας τη λογική του keep us found, οι νέες κατασκευές που προτείνουμε είναι ανεξάρτητες πλήρως και ακολουθούν τους δικούς τους συνθετικούς κανόνες, οι οποίοι προκύπτουν ύστερα από τις νέες χωρικές σχέσεις που δημιουργεί η ερείπωση. Το καταφύγιο χωροθετείται στην πόλη Salir do Porto της Πορτογαλίας, στα όρια των πέτρινων τοίχων που έχουν απομείνει από το παρεκκλήσι της Αγίας Άννας. Πρόκειται για μια ορθογωνική κατασκευή με ξεκάθαρη γεωμετρία και εμφανή την κατασκευαστική δομή, στο εσωτερικό της οποίας δημιουργείται μια ατμόσφαιρα που αλλάζει συνεχώς ανάλογα με τις εξωτερικές συνθήκες, καθώς δεν υπάρχουν κάθετα στοιχεία πλήρωσης. Όλες οι χρήσεις φιλοξενούνται στο εσωτερικό της κατασκευής χωρίς ωστόσο να είναι προκαθορισμένη η χωροθέτησή τους και με την ελάχιστη τεχνητή υποδομή. 113 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Διπλωματικές Εργασίες, Διακρίσεις 2017 Διπλωματική με κωδικό: 001.17 (Έπαινος) ‘‘re(in)spired architecture’’ (‘‘Άδηλη Αρχιτεκτονική’’) - Ευθυμία Δουρουδή, Μαρία Λανταβού Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Μαρία Βογιατζάκη Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ημερομηνία παρουσίασης: 15.02.2017 114 Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένα νέο ρεύμα στον τομέα του ενδύματος με τους πιο καινοτόμους σχεδιαστές ενδυμάτων να είναι αρχιτέκτονες. Aυτό δεν είναι τυχαίο διότι τόσο ένα ένδυμα όσο και ένα κτιριακό κέλυφος επιτελούν κοινούς σκοπούς: μορφολογικούς, λειτουργικούς, αισθητικούς, κι έχουν στόχο να καλύψουν, να αναδείξουν, να προστατέψουν, να σημασιοδοτήσουν ένα σώμα. Μόδα και αρχιτεκτονική πραγματώνονται έναν κοινό σκοπό, τη δημιουργία χώρου για το ανθρώπινο σώμα, ένα είδος καταφυγίου, ασύλου για την προστασία του. Παρατηρήσαμε έτσι ομοιότητες στον τρόπο που ‘‘ντύνουν’’ ένα σώμα και είδαμε ποικίλες τεχνικές όπως το folding, structural mesh, blob. Η σύγχρονη ενδυματολογία όπως έχει ήδη αρχίσει να φαίνεται και στην αρχιτεκτονική αξιοποιεί τα νέα μέσα σχεδιασμού και κατασκευής. Ένα θέμα που απασχολεί τόσο τον τομέα του ενδύματος όσο και της αρχιτεκτονικής είναι η θερμική άνεση. Η επίτευξή της είναι αναγκαία και στις μέρες μας επιδιώκεται η μικρότερη δυνατή κατανάλωση ενέργειας γι’ αυτήν. Η εργασία αφορά μια έξτρα επιδερμίδα ή αλλιώς ένα ‘‘φορέσιμο’’ (wearable) για τον σύγχρονο άνθρωπο, ο οποίος περιπλανιέται κατά τη διάρκεια της ημέρας στην πόλη. Δημιουργείται έτσι ένα ‘‘μικροπεριβάλλον’’ γύρω από το χρήστη που αλληλεπιδρά με το ευρύτερο μεταβαλλόμενο περιβάλλον και συμβάλλει στη διατήρηση της κατάστασης της θερμικής του άνεσης. Διπλωματική με κωδικό: 009.17 (Έπαινος) Υπόγειες Ιχνηλασίες | Μούτταλος Μαργαρίτα Λεριού Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αλεξάνδρα Αλεξοπούλου Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ημερομηνία παρουσίασης: Σεπτέμβριος 2017 GRAD REVIEW #03 / 2018 Η παρούσα διπλωματική εργασία προτείνει τη δημιουργία ενός τόπου μνήμης στην Πάφο της Κύπρου και συγκεκριμένα στην περιοχή του Μουτάλλου, μιας γραφικής συνοικίας που ξεχωρίζει για έναν ιδιαίτερο βράχο με φυσικές σπηλιές. Η ονομασία της προέρχεται από τη λέξη «μούττη», ή αλλιώς «μύτη» γιατί η περιοχή είναι χτισμένη στη μύτη ενός λόφου που χωρίζει την πόλη στην Πάνω και στην Κάτω Πάφο. Ο βράχος γίνεται το υπόβαθρο της έρευνας μου και ο χώρος μελέτης των μελλοντικών επισκεπτών του. Η σημερινή του όψη μοιάζει παγωμένη στο χρόνο και η σύγχρονη ιστορία της γίνεται ορατή μέσα από τα απομεινάρια του παρελθό- ντος. Ενός παρελθόντος που στιγμάτισαν οι Τουρκοκύπριοι, κύριοι κάτοικοι της συνοικίας, μέχρι το 1974, όταν με την Τουρκική εισβολή οι ίδιοι διώχθηκαν από την πόλη για να μεταφερθούν στο βόρειο τμήμα του νησιού και τη θέση τους να πάρουν οι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες. Η ταυτότητα του Μουτάλλου λοιπόν είναι η ιστορία και οι άνθρωποί του. Είναι μια ιστορία ταμπού, μια βαθιά πληγή…ένα υπόγειο ζήτημα. Έτσι επιλέγω την υπόσκαφη αρχιτεκτονική. Μια αρχιτεκτονική που δεν επιβάλλεται με την παρουσία της αλλά δίνει διακριτικά την επιλογή για να την επισκεφθεί κανείς και να ανακαλύψει το εσωτερικό της. 115 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Διπλωματικές Εργασίες, Διακρίσεις 2017 Διπλωματική με κωδικό: 027.17 (Έπαινος) Στο όριο: Μουσείο σύγχρονης ιστορίας του Ισθμού της Κορίνθου - Ελευθέριος Καρύδης, Άγγελος Ευθύμιος Χατζάτογλου Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Έβελυν Γαβρήλου Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ημερομηνία παρουσίασης: Ιούvιος 2017 116 Ο Ισθμός της Κορίνθου αποτελεί ορόσημο στον ελληνικό χώρο ήδη από την αρχαιότητα. Η διάνοιξή του απασχόλησε τους μηχανικούς από την κλασική περίοδο μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα. Οι όποιες προσπάθειες για τη διάνοιξη του Ισθμού κατά την αρχαιότητα ήταν ατελέσφορες λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας. Τελικά τον 19 ο αιώνα επιτυχγάνεται η θαλάσσια ένωση των δύο κόλπων με ένα εκπληκτικό για την εποχή εγχείρημα, στο οποίο συνέβαλαν μηχανικοί παγκοσμίου φήμης. Η ένωση του Κορινθιακού και του Σαρωνικού κόλπου με τη Δίωλκο άλλαξε τα δεδομένα για τη ναυτιλία αντικαθιστώντας τον απόπλου ολόκληρης της Πελοποννήσου. Το αποτέλεσμα είναι η διάνοιξη του Ισθμού να αποτελεί ορόσημο για την περιοχή, παράκαμψη για τα εμπορικά πλοία και τουριστικό πόλο έλξης για τους περαστικούς. Πλέον η χερσαία ένωση της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοπονήσου γίνεται με δύο κεντρικές αρτηρίες, με σιδηροδρομικές γραμμές και πεζογέφυρα, που γεφυρώνουν το χάσμα που δημιούργησε ο Ισθμός. Επιπλέον στις δύο άκρες του Ισθμού υπάρχουν αναδυώμενες γέφυρες για οχήματα και πεζούς. Στην περιοχή, λόγω της συνεχούς διέλευσης οχημάτων υπάρχουν αρκετά κτίρια που εξυπηρετούν τους σταθμευμένους οδηγούς, ενώ λειτουργεί και στάση ΚΤΕΛ δίπλα στην παλαιά εθνική με αρκετά συχνούς ρυθμούς διέλευσης λεωφορείων. Οι στάσεις έχουν και τουριστικό χαρακτήρα πουλώντας ενθύμια του Ισθμού και της αρχαίας Διώλκου. Η πολιτισμική αξία της περιοχής και το ορόσημο του Ισθμού έδωσαν ώθηση για τουριστική ανάπτυξη στην περιοχή. Διπλωματική με κωδικό: 052.17 (Έπαινος) Εργαστήρια χειροτεχνίας και καταλύματα στην είσοδο του κόλπου του Sao Martinho do Porto στην Πορτογαλία - Ανάληψη Θεολογίτου, Άννα Χανιωτάκη Επιβλέπων: Σωκράτης Γιαννούδης Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης, Χανιά Ημερομηνία παρουσίασης: Δεκέμβριος 2017 Η παρούσα διπλωματική εργασία τοποθετείται στη δυτική άκρη της Ευρώπης, και πιο συγκεκριμένα στην είσοδο του κόλπου του Sao Martinho do Porto της Πορτογαλίας. Το κτήριο της επέμβασης θα τοποθετηθεί στην πλαγιά του βράχου με θέα τον Ατλαντικό, εστιάζοντας έτσι το ενδιαφέρον στο φυσικό τοπίο με μία ταυτόχρονη αναφορά στη ναυτική παράδοση τόσο της χώρας όσο και του GRAD REVIEW #03 / 2018 κόλπου. Παράλληλα δημιουργεί μία «πλάτη» στην πόλη με αποτέλεσμα να μην είναι άμεσα ορατό από αυτήν, εντείνοντας το στοιχείο της ανακάλυψής του. Η κτηριακή επέμβαση αποτελεί μέρος μιας δημόσιας διαδρομής, η οποία ξεκινά από την κορυφογραμμή του βράχου ως μονοπάτι και σταδιακά παίρνοντας σαφή όρια καταλήγει στη θάλασσα. Ο ίδιος ο τόπος γίνεται το εφαλτήριο μιας σειράς προβληματισμών που σχετίζονται με το κατά πόσον ο άνθρωπος επιθυμεί ή μπορεί να επιστρέψει στη φύση, ξεφεύγοντας από τον υφιστάμενο αισθητικό δεσμό τους. Οι «πρώτες ύλες» του τόπου, ο βράχος, η θάλασσα και το φως, θα αποτελέσουν τα κύρια συνθετικά εργαλεία για τη δημιουργία ποικίλων τοπιακών σχέσεων και βιωματικών καταστάσεων, όπου ο χρήστης καλείται να επαναπροσδιορίσει τη σχέση με το περιβάλλον του. 117 ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Διπλωματική με κωδικό: 066.17 (Έπαινος) Ιχνογραφήματα στο τοπίο - Ζάπαλο Κωνσταντίνου Αρίστη, Χαραλάμπους Μικαέλα Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αλεξοπούλου Αλεξάνδρα Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ημερομηνία παρουσίασης: Φεβρ. 2017 Αντικείμενο της εργασίας αυτής αποτελεί η αρχιτεκτονική που χειρίζεται ένα ιδιόμορφο ανάγλυφο και ένα ιδιαίτερο τοπίο, στην περιοχή της Επισκοπής, ενός νοτιοδυτικού χωριού της επαρχίας Λεμεσού 118 της Κύπρου, που ανήκει στις Βρετανικές βάσεις. Συγκεκριμένα η περιοχή επέμβασης αφορά ένα απόκρυφο κόλπο που αποκόπτει και πλαισιώνει την παραλία απ’ την υπόλοιπη περιοχή, κοντά στον αρχαιολογικό χώρο του Κουρίου και στο Ιερό του Απόλλωνα Υλάτη. Ο κόλπος είναι γνωστός ως Ζάπαλο, ονομασία που προήλθε από την ομώνυμη εταιρεία εξόρυξης αμμοχάλικων για τις ανάγκες του κατασκευαστικού τομέα της περιοχής Λεμεσού. Λόγω του υποθαλάσσιου λατομείου, των τρυπών που διανοίχτηκαν δηλαδή στη θάλασσα ονομάζεται και ως παραλία Τρυπητή. ΒΙΒΛΙΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Richard Rayner Ο λαξευτής του Ουρανού να ελαφρύνουμε “ Προσπαθούμε τη ζωή των ανθρώπων. Με αρμονία και λίγη χάρη. Άνθρωποι, γη και οικοδομήματα, ενωμένα ” Richard Rayner Ο λαξευτής του Ουρανού πρωτότυπος τίτλος: The Cloud Sketcher της Κωνσταντίνας Σέρφα Αρχιτέκτων 120 Ο Έσκο γεννιέται στη Φινλανδία στις αρχές του 20ού αιώνα. Μία πυρκαγιά του στερεί σε μικρή ηλικία την αγαπημένη του μητέρα. Εκείνη τον έμαθε να ζωγραφίζει και να ονειρεύεται. Στη φωτιά, χάνει επίσης το ένα του μάτι, ενώ το πρόσωπό του σημαδεύεται από αποκρουστικά εγκαύματα. Είναι ακόμα παιδί, όταν ένα άρθρο με θέμα τους ανελκυστήρες του κεντρίζει τη φαντασία και πυροδοτεί το όραμα για ένα κτίριο που θα «λαξεύσει» τον ουρανό. Οι πολιτικές εξελίξεις στη Ρωσία που θα οδηγήσουν στην επανάσταση των Μπολσεβίκων θα φανούν καθοριστικές για τη ζωή του. Θα πολεμήσει στην πλευρά των «Λευκών» και θα βρεθεί σε αντίπαλα στρατόπεδα με τον πατέρα του. Η καριέρα του στην αρχιτεκτονική ξεκινά μετά τον πόλεμο στη Φινλανδία. Τα όνειρά του, όμως, θα τον οδηγήσουν σύντομα στη Νέα Υόρκη. Εκεί κυνηγά με πάθος το όραμα του ουρανοξύστη του, αλλά και τον παιδικό του έρωτα, την Κατερίνα. Η Κατερίνα είναι μια ιδιαίτερη γυναίκα, τόσο δυναμική όσο και εύθραυστη, με τη δική της ενδιαφέρουσα ιστορία που παίζει κεντρικό ρόλο στις αποφάσεις και την πορεία του πρωταγωνιστή μας. Η Νέα Υόρκη είναι μία πόλη που ανακατεύει διαρκώς την τράπουλα. Ο Έσκο δουλεύει χειρωνακτικά, εμπλέκεται σε διαγωνισμούς σύνθεσης και συναντά τον μέντορα και συνεργάτη του. Μπαίνει στο γοητευτικό παιχνίδι της αρχιτεκτονικής και φτάνει στην κορυφή. Γκάνγκστερ, δημοσιογράφοι, διακινητές του χρήματος, εραστές της ζωής και της τέχνης, μάστορες και καλλιτέχνες. Όλοι συμπληρώνουν ένα σκηνικό που πάλλεται. Κτίρια ανταγωνιστικά, υπόγεια μπαρ, γοητευτικές γωνιές και εντυπωσιακές κατοικίες. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική φτάνει στα όριά της και εξελίσσεται. Υπάρχουν στιγμές του βιβλίου που θα έκαναν νέους και παλιούς αρχιτέκτονες να ανατριχιάσουν, γιατί το κείμενο χειρίζεται δεξιοτεχνικά την εσωτερική γλώσσα του δημιουργού. Αυτή όμως, ευτυχώς, δεν είναι μια ιστορία που απευθύνεται μόνο σε αρχιτέκτονες. Είναι μια ιστορία για τον πόλεμο και τον έρωτα και την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα μιας εποχής. Μετάφραση: Λεωνίδας Καρατζάς Εκδόσεις Ωκεανίδα 712 σελ. Από τα ήρεμα δάση της Φινλανδίας, στη βαρβαρότητα ενός πολέμου και την αστραφτερή, jazzy Νέα Υόρκη. Η αρχιτεκτονική δεν είναι απλά ένα επάγγελμα. Ο Έσκο μεγάλωσε, πολέμησε, ερωτεύτηκε, ονειρεύτηκε, έζησε σαν αρχιτέκτονας. Και η ιστορία του αξίζει να διαβαστεί. «Δεν είμαστε ονειροπόλοι, γιατί θέλουμε ότι φτιάχνουμε να είναι πραγματικό. Δεν είμαστε της αρπαχτής ούτε μπίζνεσμεν, αν και πρέπει να καταλαβαίνουμε από μπίζνες. Και ο Θεός το ξέρει ότι δεν είμαστε ποιητές. Προσπαθούμε να ελαφρύνουμε τη ζωή των ανθρώπων. Με αρμονία και λίγη χάρη. Άνθρωποι, γη και οικοδομήματα, ενωμένα. Δεν είναι εύκολο και τα λάθη μας έχουν το ιδίωμα να μένουν για πάντα. Γι’ αυτό ίσως είναι καλύτερα να αποσκοπούμε κάθε φορά σε ένα πράγμα, μικρό αλλά καλό.» GRAD REVIEW #03 / 2018 121 ENGLISH REVIEW CONTENTS GRAD review architects & designers in greece promoted by www.gradreview.gr [email protected] PUBLICATION CONTRIBUTORS PUBLISHER-DIRECTOR Manolis Anastasakis [email protected] ISSUE’S EDITORS Olga Venetsianou Dimitris Rotsios EDITORIAL INTERFERENCES 70-75 PROJECTS & STUDIES 7-9 52-55 96-107 ART INTERVIEW Graduation projects, some standing questions The double life of the graduation projects: a quest for a normative frame Anastasios M. Kotsiopoulos Nikos Skoutelis ASSISTANT EDITORS 14-18 Konstantina Serfa Hara Haratsari Agelos Antonopoulos ART EDITOR Artemis Potamianou ISSUE’S MAIN CONTRIBUTORS Konstantinos Avramidis Evelyn Gavrilou Nikos Georgiadis Dimitris Gianisis Andromahi Damala Panita Karamanea Agni Kouvela Nikos Ktenas Theodora Kiriafini Anastasios M. Kotsiopoulos Prodromos Nikiforidis Kostis Panigiris Tsampikos Petras Thanasis Polizoidis Dimitris Potiropoulos Konstantina Serfa Nikos Skoutelis Studio KO Vaso Trava Pavlos Hatziagelidis INTERVIEWS 20-25 Nikos Ktenas JUNCTIONS 26-27 Graduation projects, 10-1 years 56-61 Voyeurs or walkers? Studio KO 76-81 The query of the graduation project, the query of architecture HIGHLIGHTS Evelyn Gavrilou 62-65 Vaso Trava Short journey to the graduation projects. A trip to «adulthood» Students Final Projects, Awards 2017 82-87 5 winners, 5 runners-up 28-49 Panita Karamanea Texts of the Jury members 66-69 Manolis Anastasakis, Nikos Georgiadis, Thanasis Polizoidis, Theodora Kiriafini, Agni Kouvela, Dimitris Potiropoulos, Andromahi Damala, Prodromos Nikiforidis, Konstantinos Avramidis, Pavlos Hatziagelidis, Tsampikos Petras Diploma works in Architecture. Ιn-between Education, Profession and Everyday Living Space Nikos Georgiadis The profession of the Thesis Kostis Panigiris 88-93 [email protected] 122 108-118 BOOK PRESENTATION 120-121 Objectives and perspectives of the graduation projects Richard Rayner The Cloud Sketcher Dimitris Gianisis Konstantina Serfa Cover image Urban crossings towards the Spree River: multiple ways of living in Berlin | Thesis by Zachariaki Danai, Kapsani Anastasia & Parisopoulou Eftichia ADVERTISING Factory - creative & advertising services Yves Saint Laurent Museum in Morocco / Studio KO Το ένθετο του περιοδικού στην αγγλική θα ολοκληρωθεί σύντομα. The English version of the review will be coming soon. GRAD REVIEW #03 / 2018 123 ΕΠΟΜΕΝΟ ΤΕΥΧΟΣ - ΝEXT ISSUE Αθηναϊκός μοντερνισμός Athenian modernism