Academia.eduAcademia.edu

Nihilisme, Crisis en Zingeving

Nihilisme is niet een theorie die het einde van alle waarden verkondigt, maar uitdrukking van de angst voor en de strijd tegen het idee dat alle waarden misschien wel eens voorgoed verloren zouden kunnen zijn. Deze angst ontstaat wanneer het geboden netwerk van waarden als niet langer vanzelfsprekend wordt genomen. Zonder dit vangnet komt men in vrije val. Hierin toont zich de dynamische aard van het nihilisme; het is dan ook geen stabiel “isme” maar crisis. Deze crisis zou volgens Nietzsche 200 jaar duren. Als zij voor het eerst in 1799 door Jacobi als vloek werd uitgesproken, is haar einde dan in zicht? In de lezing en vervolgens in de cursus zal ik ingaan op hoe nihilisme als crisis ontstaat en waarom het toch zo moeilijk is hier weer uit te geraken. Aan de ene kant zal ik de filosofische-historische oorsprong bespreken. Deze ligt in de zelf-bevrijding van de mens. Voor de Verlichtingsdenkers en met name de grote filosoof Kant gaat deze zelf-bevrijding hand in hand met een “zelf-bepaling” van het leven. Maar hoe en op basis van wat? Secularisatie en een diep wantrouwen van elke geclaimde ethische authoriteit zijn het gevolg. Dit proces wordt radicaal wanneer het individu deze vragen op de eigen existentie betrekt: hoe dien ik te handelen en waarom? Deze twee kanten (theoretisch en individueel) maken dat het nihilisme terecht als gevaarlijk wordt beschouwd. Daar echter aan haar oorsprong zelf-bevrijding ligt heeft deze crisis, zoals elke crisis, een fundamenteel positief potentiaal.