Marluzene

Marluzene, c' est ene fêye ki, cåze d' èn emacralaedje, atrape ene cawe di sierpint tos les semdis.

Dins les floricontes da Anatole Marchal, elle a divnou ene «bele macrale» ki rexhe on côp l' an, li nute del Sint-Djhan foû d' l' Aiwe di Bok. Les shijh nutes di dvant, on l' ôt tchanter ene tchanson foirt disbelixhante.

Sipårdaedje do mite

Spårdaedje del fåve

E l' Europe

Èç fåve do vî vî tins la est spårdowe e l' France, e l' Grande Dutcheye, e l' Almagne, e l' Swisse ey e l' Eslovakeye.

Mins gn a des ptitès diferinces d' ene plaece a l' ôte.

E l' Walonreye

E l' Walonreye, gn a nole fåve do vî vî tins ki shût cråndimint li modele classike do floriconte.

E l' bijhe do Hinnot, les marluzenes, c' est des crodjambotes ki shoflèt dizo l' ouxh u divins li tchminêye. On manceye les efants ki n' schoûtnut nén insi : «Les marluzenes vos vont vni haper».

On n' sait nén si les «pires da Marluzene» k' on trouve a Spontin etur li Breujhete et l' Voye des mônîs, c' est on vraiy no d' plaece. Anatole Marchal endè fwait des pires k' ont toumé del blanke cote da Marluzene cwand ele bastixheut li tchestea di Spontin, et k' elle aveut tårdjî ene houbonde après les aireurs do djoû.

Gn a eto, e l' Walonreye di France, ene tchesturlinne d' Idje ki s' loméve Marluzene. Mins kécfeye k' ele provneut d' Luzignan, e l' France, la k' el mite est bén vicant.

Modêye del Grande Dutcheye

posteure e Lussimbork dilé l' Alzete

Li modêye classike del fåve k' est l' pus près di l' aroyaedje del Walonreye, c' est seur li cene del Grande Dutcheye.

Marluzene esteut l' båshele do rwè di Scôsse. Si mame esteut ene macrale. Si pa les tchessa evoye, leye et ses troes sours, et ele si vnît rascoyî dins on trô d' rotche, metou å maxhaedje di l' aiwe di Petrusse et di l' Alzete.

Sol rotche do Bok, la-djondant, gn aveut on tchestea ki touméve e-n ene blesse.

Li tchesturlin, Sigfrwè, coixhî pa on singlé fourit médyî pa Marluzene et ses sours. Et s' emouraedjî del comere. Cisse-ciale vola bén maryî l' duk, mins s' meta-t ele des kesse et des messes: «Djurez m', binamé ome ki sol tins des anêyes ki nos pasrans nos deus, vos n' cwirroz måy a m' vs vey li semdi et a savou cwè rapoirt a çou ki dj' fwai ci djoû la.»

Li duk prometa.

Li cope fourit ureus et ava toplin des cårpeas.

Mins, 25 ans après, on semdi k' il esteut sô, Sigfrwè moussa dins l' tchambe di s' feme. Il veya Marluzene et ses deus sours k' avént on coir avou ene cawe di sierpint.

• 
  discoviete do scret da Marluzene
• 
  sifwaitmint
• 
  pondeure da Julius Hübner

I les aveut a schipe veyou ki l' tchestea tot etir moussa e tere et essevlixha l' duk.

Modêye Anatole Marchal

payis del fåve Anatole Marchal

Marluzene, c' est l' mwaisse persounaedje di troes des fåves do live «Li dierinne shijhe» da Anatole Marchal. Les troes s' pasnut dilé li «Trô Colet», a Durnale.

Si istwere si porshût dins on cwatrinme boket, «Montaigue et Pwelvatche».

Prumî boket

Dins l' prumî boket, «Marluzene, li bele macrale», c' est l' feye do prumî signeur di Spontin, ki s' lome Mariolinne, k' a toumé roede bleuwe sote d' on fi d' cinsî. Lu , i l' veyeut voltî eto mins i sinteut bén ki leu-z amour aléve amoenner bråmint des rascråwes. Adon, i l' a cwité sins si rtourner.

Marluzene s' a leyî dcweli et l' dierin djoû, elle a toumé dins l' Bok. Mins elle a stî rascodowe pal royinne des macrales et divni Marluzene.

Li royinne lyi a dné l' ådjeu di rivni so tere ene feye par an, li nute del Sint-Djhan. Les shijh nutes di dvant, elle est dins l' aiwe di Bok ki ratind, et on l' ôt tchanter ene tchanson foirt disbelixhante. Tchaeke djoû, li tchanson est todi pus claire.

On croet ki, s' i gn åreut on djonne ome — mins onk ki n' a måy veyou voltî — ki djondreut s' rôbe cwand ele rexhe al Sint-Djhan, il åreut on trezôr.

C' est çou k' saye di fé Colas l' shabotî, k' a-st oyou l' tchanson d' astcheyance li prumî djoû, et k' a-st aprins l' cwacwa do setinme djoû mon on vî Durnalî. Mins cwand, catchî drî èn ônea, i voet l' bele macrale s' aprepyî, i tchait so ses djnos, i s' trinne, i stind les bresses et n' si sait ratni d' dire «A! Marluzene» divant d' awè toutchî s' longue cote.

Mins a ç' moumint la, li bele macrale boerlêye on côp come si on l' åreut vlou touwer, et divni ene bleuwe wapeur ki toûne a rén.

Deujhinme boket

Dins l' deujhinme sipoûle, «Li tchesseu d' sondjes», Marluzene a rivnou å palå del Royinne des macrales, e fond d' l' aiwe. Mins ele ni vént pus foû li nute del Sint-Djhan. Les nûtons do Trô Colet, ki s' rafiyént d' ôre tos ls ans si miråcolieuse tchanson, endè sont tot disbåtchîs.

A Spontin, c' est des ôtes signeurs, mins i n' dimeure pus del linêye k' on djonne ome avou ç' viye mere, ki sont rwinés.

Marluzene end a s' sô di esse imortele. Ele vout ridivni ene kimere come les ôtes : viker, vey voltî, mori. Li royinne des macrales lyi acoirdêye, mins a ene condicion : k' ele rivegne tos les semdi å palå. Si ome a-divni lyi doet promete di n' måy dimander d' ses noveles ci djoû la.

Adon, Marluzene rexhe li nute Sint-Djhan et va rescontrer l' djonne signeur, si maryî avou lu, et lyi rbasti on noû stocaesse tchestea, so troes nutes, avou des pires k' ele poite dins les pleus di s' longue rôbe di blanke mouslene.

Li nute des noices, ele dit a s'-n ome si condicion po k' leu bouneur dimane todi come ci djoû la.

Tos les semdis ås aireurs do djoû, i fåt k' dj' evåye. (…) Dji dmeurrè evoye disk' å dimegne å matén. Vos n' ploz nén sawè wice ki dj' va, paski vaila, i gn a pont d' plaece po les omes. Et si vos årîz l' måleur di m' dimander d' ewou ki dj' divén, målureus ! c' endè sreut fwait d' mi, et vos n' mi rvierîz djamåy pus.

Come divins l' modêye lussimbordjwesse, après on grand vî long tins…

…on dimegne å matén, l' ome n' a nén ddja leyî l' tins a Marluzene di drovi l' ouxh. I lyi a criyî, e l' apiçant pa les pougnets : «ci côp ci, dji vou sawè wice ki vs alez !»

Ey ossu rade, Marluzene, tournêye a gade d' ôr, a potchî foû do tchestea pal finiesse e boerlant d' doleur. On côp d' tonoere et l' tchestea croûléve.

Come ene fritche, tot zouplant dzeu tot, li gade d' ôr a filé disk' å prumî trô d' tere k' elle a rescontré : li Trô Colet. Elle esteut codånêye a-z î tourner et catourner e tere.

Troejhinme boket

E troejhinme boket, «Li gade d' ôr et l' enocin», on rtrouve Marluzene li gade d' ôr e trô d' rotche, la k' elle est prijhnire. Mins tos les set ans, todi l' nute del Sint-Djhan, cwand aprepyive meynute, li gade d' ôr saye do zoupler foû do trô des nûtons. S' ele rarivreut måy dins l' aiwe di Bok, ele ridvénreut «li blanke, li doûce Marluzene».

Mins ene di ces nutes la k' elle aveut sayî, dispu l' anuti, di spiyî avou ses coines el meur di fier di l' intrêye del grote (on meur ki nolu n' voet), la k' on ptit djonne here mousse e bwès, et shuve li pî-sinte des nûtons ki passe på Trô Colé. C' esteut èn enocin, ki n' åreut pont fwait d' må a ene moxhe. A cåze di si enocince, i disfijheut les emacralaedjes.

Å lon, gn a on clotchî ki souna meynute, cwand l' enocin avént djondant l' trô des nûtons.

Ossu rade, gn a ene sacwè ki s' dischire dins tote li valêye. Et n a-st ene aloumoere dorêye ki stritche foû do Trô Colet, å triviè des åbes, et plonkî e Bok.

Ey ene bele grande kimere avou ene longue rôbe di blanke mouslene si stind so l' aiwe. (…) Marluzene !

C' esteut l' pus bele nute di Sint-Djhan ki l' vå n' åye djamåy veyou. Li prumî côp k' Marluzene ni breyeut nén e s' cotoirdant so l' aiwe. Kéne djoye di resse li pus bele des macrales, cwand on a stî ene gade d' ôr resserêye dins les trôs d' tere. Ostant dire eterêye vicante !

Cwatrinme boket

• 
  tchestea d' Montaigue
• 
  tchestea d' Pwelvatche
• 
  tournoe

C' est l' signeur di Montaigue ki hantéve Uguete di Pwelvatche. Mins vo l' la k' i rtome roed bleu sot di Midône di Biou, et abandner s' prumire mayon.

Po maryî s' feye, li conte di Biou preye a on tournoe tos les signeurs do cotoû. C' est Djîle di Montaigue k' a l' air d' esse li meyeu. Mins gn arive on novea bateu, on cavayî å blanc ploumet ki s' vizire a dmoré baxheye, et ki n' s' a nén dné a cnoxhe. Il « esteut foirt sitroet del taeye et des spales, et k' aveut pus l' air d' ene feme ki d' ôte tchoi ». I parvént a fote Djîle di Montaigue djus di s' tchivå. Onk des rwaitants a chuchloté on no a s' vijhén, et ç' no la aveut fwait l' toû do tchamp, come l' aloumoere : «Marluzene». Ele vineut stårer on signeur k' aveut vnou å tournoe d' amour après awè rnoyî l' fwè djurêye a ene ôte.

Djîle, ribouté do conte, rivént catchetmint, et kidnaper Mîdone. S' eshût ene guere d' oneur inte Biou et Montaigue, k' ont des årmêyes ki sont foirt å foirt. Fåt croere ki Marluzene est do costé des Bioutîs, ca les Montaugurlins perixhèt disk' å dierin. Li conte lu-minme towe d' on côp di spêye e stoumak si feye ki l' a dzonoré.

Djîle di Berlaimont, sire di Montaigue n' a l' ricours ki d' aler dmander pardon a Uguete di Pwelvatche. Mins, cwand i mousse e s' tchambe…

Uguete si dresse e boerlant. (…) Å coron d' ses doets, gn a des ongletes di sôrcire. Ele prind l' djonne ome på cô, ele li pice des deus mwins et li stronner. (…) Adon, ele l' atrape pa s' tiesse, et l' assaetchî avou leye et s' leyî tchaire e Mouze, di tote li hôteur del fôrturesse.

Etur les djoncs, gn aveut pus k' ene miete di schome inte seus cayôs.

- A ! Vo vs rila, Marluzene, a-t ele dit li rinne des macrales. Vos avoz vlou resse ene feme come les ôtes et vos avoz manké voste afwaire. Mins gn a pupont d' plaece por vos å palå des macrales e l' aiwe. Alez rzè sol tere. Vos n' î åroz pupont di rpoize. Vos bastixhroz des tchesteas so les hôtès rotches di Mouze et d' ôte pårt. Et vos poitroz måleur ås vayants tchesturlins ey ås belès tchesturlinnes ki vôront cåzer d' amour. (…) Ene consolåcion dins vosse prôpe måleur : vos froz tot çk' i serè possibe do fé po distourner les nôbes des mwaijhès voyes do crime et do dzoneur.

Alez rzè sol tere, Marluzene, feme et macrale e minme tins. Vosse måleur, ådjoûrdu, est sins rméde.

Rimetaedje des paskeyes Anatole Marchal al modêye classike

Li prumî boket, ki raconte li «skepiaedje» di Marluzene est diferin del modêye classike, la k' elle est l' feye di s' mame, li feme do rwè di Scôsse, k' a do sonk di macrale dins les voennes.

C' est l' deujhinme boket k' î rshonne li pus. Mins on n' î djåze nén del cawe di sierpint.

Li semdi, Marluzene si reclôt bén dins s' tchambe. Mins elle endè foû totsu rade. Et l' ome ki l' a spozé nel vént nén sorprinde e s' tchambe et vey si cawe di sierpint. I lyi dmande djusse la k' elle a stî.

I lyi dmande djusse, li dimegne ås aireurs, cwand ele rivént, wice k' elle a stî.

Come divins l' modêye lussimbordjwesse, Marluzene bastit on clapant tchestea a si ome k' est on signeur rwiné. A Spontin, ele li fwait d' ses prôpès mwins.

Li troejhinme sipoûle est on radjoutaedje sol tinme del gade d' ôr.

El cwatrinme espoûle est ossu foû do mite di Marluzene. Mins elle amoenne li minme fén k' ezès ôtès modêyes : Marluzene est codånêye a wåler sins fén sol tere.

Totes les sinnes avou l' aiwe et l' palå des macrales å fond, et l' royinne des macrales ni si rtrouvnut nén ôte pårt. Sobayî si c' est la on peur ovraedje di belès-letes da Anatole Marchal, oudonbén s' i gn a des fåves do vî vî tins do payis di Spontin k' endè djåzèt ?

Dins les årmureyes

On vout ki les årmureyes del Grande Dutcheye, et del Province do Lussimbork (Beldjike) åyénxhe sovnance do floriconte di Marluzene. Li rodje liyon provénreut di Scôsse. Li roylaedje gris årdjinté et bleu sereut l' essegne des aneas del cawe di sierpint da Marluzene.

• 
  pondeure da Heinrich Vogeler mostrant les bleus aneas del cawe
• 
  årmureyes del Grande dutcheye
• 
  årmureyes del Province di Lussimbork

Ele est bén rprezintêye dins les årmureyes d' Isen (veye d' Almagne, e l' Bavire), Zusamaltheim (comene do Payis Chwåbe, todi e l' Almagne), eyet di Dunajov (Slovakeye).

• 
  Isen
• 
  Zusamaltheim
• 
  Dunajov

Hårdêyes difoûtrinnes

• Mwaisse modêye do conte di Marluzene da Anatole Marchal (sol waibe "Li walon d' emon nozôtes")
• Modêye e rfondou (so l' Aberteke)