Rossiya Buyuk Gersoginyasi Alexandra Pavlovna
| Rossiya Buyuk Gersoginyasi Alexandra Pavlovna | |
|---|---|
.jpg) | |
| Tugʻilishi |
9-avgust 1783-yil Catherine Palace, Tsarskoye Selo, Rossiya Imperiyasi |
| Vafoti |
16-mart 1801-yil (17 yoshda) Buda, Avstriya-Vengriya imperiyasi |
| Turmush oʻrtogʻi |
Archduke Joseph, Palatine of Hungary (turm. 1799) |
| Farzandlari | Archduchess Alexandrine |
| Uy | Romanovlar |
| Otasi | Pavel I |
| Onasi | Sophie Dorothea of Württemberg |
Rossiya Buyuk Gersoginyasi Alexandra Pavlovna (ruscha: Александра Павловна : 1783-yil 9-avgust - 1801-yil 16-mart) Rossiya imperatori Pavel I ning qizi, imperator Aleksandr I va Nikolay I ning singlisi. U Avstriya Archduke Jozephga turmushga chiqqan. Uning nikohi bugungi kungacha yagona Romanov - Gabsburg nikoh ittifoqi sanaladi.
Tavalludi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Buyuk gertsog Aleksandra Pavlovna Tsarskoye Seloda Rossiya podshosi Pavel I va uning ikkinchi rafiqasi Sophie Dorotheaning (toʻyidan keyin ismi Mariya Fedorovna deb oʻzgartirildi) uchinchi farzandi va toʻngʻich qizi boʻlib tugʻilgan. Bolaning jinsini bilgan uning buvisi imperator Yekaterina II ni xafa boʻlgan.
Imperatorning kotibi Aleksandr Xrapovitskiyning yozishicha, imperator yangi tugʻilgan Alexandrani, ayniqsa uning katta akalari bilan solishtirganda juda xunuk deb hisoblagan[1]. Yekaterina Uni doimo singlisi Elena bilan taqqoslagan: qirolicha olti oylik Elena ikki yoshli Alexandraga qaraganda ancha aqlli va maftunkor ekanligini taʼkidladi[1]. Biroq, Alexandraning tugʻilishi uchun sovgʻa sifatida Catherine II oʻgʻliga Gatchina saroyini berdi. Asta-sekin Yekaterina oʻz nabirasini yoqtirib qola boshladi. Oʻz navbatida, Aleksandra buvisiga juda bogʻlanib qolgan edi.
Taʼlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]
U rus malikalariga xos odatiy taʼlimini oldi va fransuz va nemis tillarini, musiqa va rasm chizishni oʻrgandi. Alexandra singlisi Elena bilan juda yaqin edi.
Alexandra va uning opa-singillari tarbiyasi gubernator sifatida ishlagan Sharlotta fon Livenga ishonib topshirilgan.
Alexandra juda tirishqoq talaba edi. 1787-yilda onasi oʻzining toʻrt yoshli qizi haqida gʻurur bilan „u tirishqoqlikni davom ettirmoqda, sezilarli yutuqlarga erishdi va nemis tilidagi soʻzlarni tarjima qila boshladi“ deb yozgan[1].
Gustav IV
[tahrir | manbasini tahrirlash]1794-yilda qirolicha Buyuk Gersoginyaning kelajagi haqida oʻylay boshladi. Alexandra Pavlovna oʻn bir yoshda edi va „oʻsha yozdan qiz voyaga yetgan deb hisoblanardi“. Oʻsha yillardagi maktublarida Catherine II Rossiyaga „yersiz knyazlar“ ni olib kelish gʻoyasini bildiradi, knyazlar nevaralariga uylangandan keyin oʻzlarining yangi vatanlarida yashash uchun mavqega ega boʻlishadi.
Ammo Alexandraning taqdiri boshqacha boʻldi. 1792-yilda Rossiya sudiga Shvetsiya qiroli Gustav III ning (u imperatorning birinchi amakivachchasi) oʻldirilishi va uning 14 yoshli oʻgʻli Gustav IV Adolfning taxtga oʻtirishi haqida xabar keldi. Maʼlumotlarga koʻra, marhum shved monarxining istagi oʻzining yagona oʻgʻlini Catherinening nevaralaridan biriga uylantirish orqali Rossiya imperatorlik oilasi bilan ittifoq tuzish edi[1]. Ushbu ittifoq gʻoyasini shved regenti, yangi qirolning amakisi Södermanland gertsogi Charlz qoʻllab-quvvatladi.
1793-yil oktyabr oyida Buyuk Gertsog Aleksandr Pavlovichning Baden malikasi Luiza bilan turmush qurishi munosabati bilan Shvetsiya sudining tabriklari bilan birga Sankt-Peterburgga graf Stenbok keldi va nikoh toʻgʻrisida rasmiy muzokaralarni boshladi. Alexandra shved tilini oʻrganishni boshladi.
Ammo tomonlar ikki masala boʻyicha kelishuvga erisha olishmadi: boʻlajak qirolichaning dini va Rossiyada boshpana topgan shved regentiga qarshi fitna aʼzosi graf Gustaf Mauritz Armfeltning taqdiri. Regent Gustav IV Adolf va Meklenburg-Shverin gersoginyasi Luiza Sharlotta oʻrtasida nikoh boʻyicha muzokaralarni boshladi.
1795-yil 1-noyabrda Shvetsiya sudi Gustav IV Adolf va Meklenburg-Schverin gertsoginyasi Luiza Sharlotta oʻrtasidagi nikohni rasman eʼlon qildi.
Qirlicha Catherine nabirasini himoya qila boshladi, u faqat soʻzlar bilan cheklanib qolmadi: u shartnoma taklifi bilan kelgan elchini qabul qilishdan bosh tortdi. „Qal'alarni oʻrganish“ uchun graf Aleksandr Suvorov Shvetsiya chegarasiga joʻnatildi va Stokgolmdagi graf Andrey Budberg nikohni oldini olish boʻyicha koʻrsatma berildi. Shvetsiya sudi kelinning kelishini kutayotgan bir paytda qirol birdan fikrini oʻzgartirib, unashtiruvni toʻxtatdi. 1796-yil aprel oyida „rus nikohi“ haqidagi muzokaralar Catherine II tomonidan qayta tiklandi, u Gustav IV Adolfni Sankt-Peterburgga taklif qildi.
Gustav IV Adolf va uning amakisi Sodermanland gertsogi kelin bilan uchrashish uchun rossiyaga tashrif buyurishdi. Ularning sharafiga bir qator kechalar uyushtirildi. Gustav IV Adolfning Buyuk Gersoginyaga boʻlgan ishtiyoqi yaqqol namoyon boʻldi: u u bilan doimiy ravishda raqsga tushdi va u bilan samimiy suhbatlar oʻtkazdi.
1796-yil 25-avgustda Gustav IV Adolf imperatordan Alexandra bilan turmush qurish uchun ruxsat soʻradi. Shvetsiya bilan muzokaralarni graflar Platon Zubov va Arkadiy Morkov olib borishdi. Biroq, ular boʻlajak qirolichaning eʼtiqodi masalasi asosiy muammo edi.
Faqat 2-sentabr kuni Gustav IV Adolf Alexandra Sharqiy pravoslav dinini saqlab qolishiga rozi boʻldi. Toʻrt kundan soʻng, 6-sentabr kuni Shvetsiya elchixonasi rasmiy ravishda Buyuk gersoginyaning qoʻlini soʻradi. Kuyov va kelinning otasi baʼzi harbiy mashgʻulotlarga tashrif buyurishdi. Rasmiy bayram 11-sentabr kuni Qishki saroyning Taxt xonasida boʻlib oʻtishi kerak edi. Biroq, oʻsha kuni ertalab graf Zubov va Morkov nikoh shartnomasini imzolashlari kerak boʻlganda, ular qirolning buyrugʻi bilan oʻchirilgan Buyuk gersoginyaning diniy erkinligi toʻgʻrisida hech qanday band yoʻqligini aniqladilar. Rus elchilarining iltimoslariga qaramay, qirol oʻz xalqiga hech qachon pravoslav malikani qirolicha qilmasligini aytdi. Kelin libosdagi Alexandra uni toʻrt soatdan koʻproq kutdi. Qirolning nikohni rad etganligi eʼlon qilinganidan soʻng, Catherine kichik apopleksiya xurujiga boshdan kechirdi va qaygʻuga botgan Alexandra yigʻlab oʻz xonasiga qamalib oldi. Shvetsiya elchixonasi qirolning betobligi tufayli unashtiruv bekor qilinganini maʼlum qildi. 12-sentabr kuni Gustav IV Adolf Buyuk Gertsog Konstantin Pavlovichning rafiqasi Buyuk Gertsog Saxe-Coburg-Saalfeld malikasi Julianening tugʻilgan kuni munosabati bilan balda ishtirok etdi, ammo uni sovuq kutib olishdi. Alexandra balda ishtirok etmadi va qirolicha u yerda kasal ekanligini aytib, 15 daqiqadan soʻng bazmni tark etdi. Toʻy boʻlmagan boʻlsa-da, nikoh haqidagi gaplar bir muddat davom etdi. 1796-yil 22-sentabrda Shvetsiya qiroli Rossiyani tark etdi.
Catherine II ikki oy oʻtgach, 17-noyabrda vafot etdi va nikoh muzokaralarini Alexandra Pavlovnaning otasi Rossiyaning yangi imperatori Pavel I davom ettirdi. Ammo barcha urinishlarga qaramay, asosiy masala, Buyuk Gersoginyaning dini muammosi hal qilinmadi va nikoh muzokaralari nihoyat toʻxtatildi.
Koʻp oʻtmay, imperator oilasi yana bir zarbani boshdan kechirdi. 1797-yil oktabr oyida Gustav IV Adolf Alexandraning kelin opasi, Buyuk gersoginya Elizabeth Alekseyevnaning singlisi, Baden malikasi Frederikaga uylandi.
Nikoh
[tahrir | manbasini tahrirlash]1799-yilda, Shvetsiya qiroli bilan muvaffaqiyatsiz nikohdan uch yil oʻtgach, Alexandra uchun yana bir nikoh loyihasi boshlandi. 1798-yilda imperator Mariya Fedorovnaning aka-ukalari boʻlgan gersoglar Ferdinand Avgust va Aleksandr Frederik Vyurtemberg rus armiyasida xizmat qilish uchun Sankt-Peterburgga kelishdi. Ular Avstriyaning Rossiya bilan Fransiya Respublikasi va Napoleonning kuchayib borayotgan qudratiga qarshi koalitsiyaga qoʻshilishdan manfaatdorligini bildirdilar va bu ittifoqni mustahkamlash uchun Alexandra va Avstriya archduke Jozeph oʻrtasida nikoh tuzishga qaror qilindi.
Archduke Jozephning shaxsan oʻzi kelinini koʻrish uchun Rossiyaga kelgan[2]. Ular oʻrtasidagi uchrashuv muvaffaqiyatli oʻtdi. 1799-yil fevral oyining oʻrtalarida nikoh baki boʻlib oʻtdi. Keyinchalik nikoh shartnomasi imzolandi, unda Alexandra rus pravoslav dinini saqlab qolishga ruxsat berildi.
1799-yil 25-sentabrda Alexandra qirollik unvoni toʻgʻrisida farmon eʼlon qilindi. Rossiyada u fransuzcha „Palatine d'Hongrie“ prefiksi bilan „Imperator oliy gersoginyasi Avstriya archgersoginyasi“ deb atalgan[1]. Toʻy 1799-yil 30-oktabrda Gatchina saroyida singlisi Elenaning toʻyidan bir hafta oʻtgach boʻlib oʻtdi. Ikkala voqeani nishonlash uchun shoir Gavrila Derjavin „1799-yilgi toʻy bayramlari“ odesini yozdi.
21-noyabr kuni er-xotin Avstriyaga joʻnab ketishdi. Grafinya Varvara Golovina Aleksandra Rossiyani tark etganidan yuzi qaygʻuli ekanligini esladi.
Alexandraning maslahatchisi Andrey Samborskiyning soʻzlariga koʻra, Alexandra Venada sovuq qabul qilingan. Biroq, boshqa manbalar boshqacha fikrni taklif qiladi. Neapol qirolichasi Mariya Karolina (imperatorning qaynonasi) va uning qizlari 1800-yil avgust oyida uzoq vaqt qolish uchun Vena shahriga kelishdi. Mariya Karolinaning qizi, Neapol malikasi Mariya Amaliya oʻz kundaligida 15-avgust kuni qirolicha va uning qizlari Alexandrani „juda chiroyli“ deb taʼriflagani haqida yozgan[3]. Bu vaqt ichida Mariya Amaliya va Aleksandra doʻst boʻlishdi[4]. Neapol malikasi oʻz kundaligida Rossiya Buyuk Gertsoginyasu va uning eri imperator oilasining qolgan aʼzolari bilan doʻstona munosabatda boʻlganligini va Venadagi oilaviy yigʻilishlarda, ziyofatlarda va ballarda qatnashganligini yozgan. Misol uchun, 1801-yil yanvar oyida Mariya Amaliya oʻz kundaligida imperator oilasi Archduke Jozephning Venadagi qarorgohida ballarga tashrif buyurgani haqida yozgan[5].
Uni imperator Frensis II bilan tanishtirishganida, Alexandraning koʻrinishi impertatorga birinchi xotini Vyurtemberglik Elizabethni eslatdi. Elizabeth Alexandraning xolasi edi; Bu Frensis II ning ikkinchi xotini Maria Theresaning rashkiga sabab boʻldi, u ham Alexandraning goʻzalligi va chiroyli zargarlik buyumlariga hasad qildi.
Bir kuni Alexandra chiroyli kiyingan, ajoyib zargarlik buyumlarini taqqan holda balga tashrif buyurdi. Maria Theresa unga boshqa bunday kiyinmaslikni va zargarlik buyumlarini taqmasligini aytdi. Uning koʻrsatmalariga quloq solgan Alexandra biroz vaqt oʻtgach, spektaklga sochlarini gullar bilan bezatgan holda tashrif buyurdi. Gullar uning goʻzalligini oshirib, unga olqishlar olib keldi, bu holat Maria Theresani yanada gʻazablantirdi. Archduke Jozeph xotinini bu hujumlardan himoya qila olmadi. Bundan tashqari, Alexandraning pravoslav eʼtiqodi Rim-katolik Avstriya sudining dushmanligini qoʻzgʻatdi.
Oʻlim
[tahrir | manbasini tahrirlash]Palatin sifatidagi mas'uliyati tufayli, imperator saroyida qisqa vaqt yashaganidab soʻng, Archduke Jozeph va uning rafiqasi Vengriyaga koʻchib oʻtdilar va u yerda Alcsút qasriga joylashdilar.
1800-yil 7-mayda bastakor Ludwig van Bethoven Buda qasrida archduke Jozeph va uning rafiqasi Alexandra uchun kuy chaldu. Bu Archduke tomonidan oʻzining goʻzal rafiqasi Alexandra sharafiga tashkil etilgan bir haftalik bayramning bir qismi va asosiy voqeasi edi.
Tez orada Alexandra birinchi farzandiga homilador boʻldu. Homiladorlik ogʻir kechdi va Alexandra doimiy koʻngil aynishidan qiynaldi. Bundan tashqari, oshpaz Alexandra yeya olmaydigan taomlarni tayyorladi.
1801-yil 8-martda tugʻilgan qiz chaqaloq biroq bir necha soat ichida vafot etgan. Unga onasining ismini berishgan.
Tugʻruqdan keyin sakkizinchi kuni Alexandraga oʻrnidan turishga ruxsat berildi, lekin kechqurun u tugʻruq isitmasi bilan kasallanib, 1801-yil 16-martda 17 yoshida vafot etdi.
Uning oʻlimi otasining oʻldirilishi bilan bir haftada sodir boʻldi. Ikkala oʻlim ham Romanovlar sulolasi uchun dahshatli zarba edi.
Dafn marosimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Rus pravoslav anʼanalariga koʻra, ular olti hafta davomida dafn marosimi oʻtkazishlari kerak edi, shuning uchun Alexandraning jasadi bu vaqt ichida dafn etilmagan. Belgilangan vaqt oʻtgandan soʻng, 12-may kuni gersoginyaning jasadi Vizivarosdagi Kapuchin monastiriga dafn etildi.
Avstriya sudi jasadni katolik qabristoniga dafn etishni taqiqlagani sababli, Alexandraning qoldiqlari Vizivaros monastirida 1803-yilgacha dafn etilmagan, uning eri marhum gersoginyaning xohishiga koʻra Pest yaqinidagi Üromda unga bagʻishlangan maqbara qurgan va shu joyda, uning xotirasiga Sharqiy pravoslav dini marosimi oʻtkazildi. 1809-yilda Napoleon qoʻshinlarining bostirib kirishi paytida Jozeph xotinining jasadi boʻlgan tobutni ehtiyotkorlik uchun Buda qal'asiga koʻchirishni buyurdi, buning uchun maxsus pravoslav cherkovi tayyorlangan. Urush xavfi tugagach, Alexandraning tobuti mahalliy pravoslavlar jamoasining ziyoratgohiga aylangan Ürom maqbarasiga qaytarildi.
Archduke Jozeph bir necha yil yolgʻiz yashadu va faqat 1815-yilda Anhalt-Bernburg-Schaumburg-Hoym malikasi Germinaga uylandi, ikkinchi rafiqasi ikki yildan soʻng 1817-yilda vafot etdi. 1819-yilda Archgertsog Vyurtemberg gertsogi Mariya Doroteya bilan uchinchi va oxirgi nikohini tuzdi, bu nikohdan besh farzand tugʻildi.
1847-yilda Archduke Jozeph vafotidan soʻng, uning bolalari Urom davlatini meros qilib oldi, ular hatto ikkala jahon urushida ham omon qoldilar. Ibodatxonadan qimmatbaho buyumlar olib ketildi va tobutlar ochildi, ammo jasadlardagi kiyim va zargarlik buyumlari saqlanib qoldi. 1977-yil noyabr oyida Milliy sud tibbiyot instituti, Milliy Adliya kimyo instituti va Budapesht tarix muzeyi arxeolog va antropolog mutaxassislari Ürom maqbarasida batafsil tadqiqotlar olib bordilar.
1981-yil 26-aprelda Ürom maqbarasiga oʻgʻrilar bostirib kirdi, ular Alexandraning tobutini ochib, kiyim-kechak va taqinchoqlarni olib ketishdi. Ushbu voqeadan soʻng, Alexandraning qoldiqlari 1970-yillardan beri tiklanmagan Buda qal'asining qasriga koʻchirildi.
Rossiyaning saxovatli moliyaviy yordami, shuningdek, Aleksandraning xohish-istaklarini hurmat qilishni istagan Üröm fuqarolari tufayli 2004-yil 11-sentabrda uning qoldiqlari Urom maqbarasiga qaytarildi. Vengriya pravoslav cherkovi rahbari yepiskop Hilarion tomonidan tantanali dafn marosimi oʻtkazildi. Marosimda Gabsburglar va Romanovlar oilalari aʼzolari, kardinal Péter Erdo va Vengriyadagi pravoslav cherkovlari rahbarlari ishtirok etishdi. Rossiya davlatining Favqulodda va Muxtor elchisi Valeriy Muszatov Alexandra portreti nusxasini Uryom maqbarasiga topshirdi.
Arxivlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Alexandraning bobosi Vyurtemberg gertsogi Fridrix II Yevgeniy va uning aka-ukalariga 1795-1797 yillarda yozgan maktublari Germaniyaning Shtutgart davlat arxivida (Hauptstaatsarchiv Shtutgart) saqlanadi[6].
Alexandraning neapollik Maria Theresaga yozgan maktublari Avstriyaning Vena shahridagi Haus-, Hof- und Staatsarchivda saqlanadi[7].
Ajdod
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Evgeny Karnovich: Alexandra Pavlovna in: Remarkable and enigmatic personalities of the 17th and 19th centuries, ed.
- ↑ Sándor Domanovszky: József nádor élete, első rész, Budapest, Hungary Historical Society 1944, p. 231.
- ↑ Vendôme, Duchesse de (Princesse Henriette de Belgique): La Jeunesse de Marie-Amélie, Reine des Français, d’après son journal, (in French) París, Plon, 1935, p. 53.
- ↑ Vendôme, Duchesse de (Princesse Henriette de Belgique): La Jeunesse de Marie-Amélie, Reine des Français, d’après son journal, (in French) París, Plon, 1935, p. 50
- ↑ Vendôme, Duchesse de (Princesse Henriette de Belgique): La Jeunesse de Marie-Amélie, Reine des Français, d’après son journal, (in French) París, Plon, 1935, p. 63.
- ↑ „Herzog Friedrich Eugen (1732—1797) - Briefwechsel des Herzogs mit dem kaiserlichen Hause von Russland, 1795-1797 - 3. Schreiben der jungen Großfürsten Alexander und Konstantin und Großfürstinnen Alexandrina, Anna, Katharina, Elisabeth, Helene, Maria“. Hauptstaatsarchiv Stuttgart. Qaraldi: 22-noyabr 2021-yil.
- ↑ „15 Briefe von Erzherzogin Alexandra an Kaiserin Marie Therese“. Österreichisches Staatsarchiv, Abteilung Haus-, Hof- und Staatsarchiv.