Oidipus kompleksi

Edip va Sfinks, Gustav Moreau, (1864)

Edip kompleksi yoki Edip sindromi, Zigmund Freyd tomonidan asos solingan psixoanalitik nazariyaga ko'ra, bolaning qarama-qarshi jinsdagi ota-onaga ega bo'lishga intilishi va bir jinsdagi ota-onasini yo'q qilish haqidagi his-tuyg'ulari, fikrlari, impulslari va fantaziyalarining yig'indisidir.

Freydning fikricha, har bir bolaning birinchi sevgisi qarama-qarshi jinsdagi ota-onaga nisbatandir. Masalan, o'g'il bolaning doimiy ravishda onasini qizgʻanishi, otasining onasiga boʻlgan e'tiboridan bezovtalanib yig'lashi yoki gapini bo'lishi misol qilib keltiriladi.

O'g'il bola uyda kuchli obro'ga ega boʻlgan kuchli raqib otasidan qo'rqib ota-onasidan uzoqlashishi kerakligini his qilsa, onasidan qo'rqqan qiz o'zi havas qiladigan kuchli otasiga yaqinlashadi.

U ijobiy va salbiy ikki shaklda keladi. Uning ijobiy shakli murakkab (chalkashlik) nomini olgan qadimgi yunon afsonasiga mos keladi, ya'ni o'g'il bolalar o'z otalariga va qizlarga o'z onalariga raqib sifatida qarashadi. O'g'il bolalar onalariga, qizlar esa otalariga qaraydilar.

Salbiy shakl buning aksi. Bu chalkashlik Freyd tomonidan atalgan fallus davrida (uch yoshdan besh yoshgacha) sodir bo'ladi. Besh yoshdan keyin bu murakkablik o'z ta'sirini yo'qotadi va pauza-uyqu davridan so'ng balog'at yoshi bilan jonlanadi. U bu halokatni tashqi jinsiy ob'ektni tanlash bilan ozmi-ko'pmi muvaffaqiyatli amalga oshiradi.

Psixolog Zigmund Freyd (taxminan 1921-yil)

Shaxsning 3-5 yillik rivojlanish davri Freyd tomonidan fallik davr deb ataladi. Bu asrda Freyd o'g'ilning onasiga boʻlgan sevgisi uchun otasi tomonidan jazolanishidan qo'rqish natijasida boshdan kechirgan chalkashliklarni Edipal kompleksi deb ataydi.

Mifologiyaga koʻra bolaning ota-onasiga boʻlgan muhabbati va turmush qurishi yoqimsiz harakat va faqat xudolar uchun maxsus amaliyot ekanligi qabul qilinadi. Freyd bu nazariyani yunon mifologiyasidagi Sofoklning “Shoh Edip” hikoyasi sharafiga nomlagan.