Jump to content

Наполеон кодекси

From Vikipediya

Наполеон кодекси (франсузча: Cоде Наполéон), шунингдек Фуқаролик Кодекси (франсузча: Cоде cивил) – Франсиянинг асосий қонунчилик акти бўлиб, у фуқаролик ҳуқуқининг кенг кўламли кодификациясини ифодалайди ва дунёнинг кўплаб мамлакатларида кейинги кодификация жараёнига кучли туртки бўлди. 19-асрнинг бошларида Франсиянинг биринчи консули Наполеон Бонапарт ташаббуси билан ишлаб чиқилган ва қабул қилинган. Кодекс ҳозирги кунга қадар ўзгартириш ва қўшимчалар билан амал қилиб келади. Кодексни ишлаб чиқишдан мақсад Франсияда амалдаги фуқаролик ҳуқуқининг тартибсиз ва турли хил манбаларини алмаштириш эди, улар ҳуқуқий одатлар ва турли хил қоидаларни ўз ичига олади. У шахснинг мақоми, никоҳ ва оилавий муносабатлар, мулкий ҳуқуқлар, мерос ва мажбуриятларга оид институционал тизимга мувофиқ тузилган ҳуқуқий нормаларни ўз ичига олган учта (ҳозирда беш) китобдан иборат эди. Буюк Франсия инқилобидан сўнг дарҳол қабул қилинган Наполеон кодекси франсуз ҳуқуқининг турли манбалари – Рим ҳуқуқи, урф-одатлари, қироллик фармонлари, шунингдек, инқилобий қонунлар ўртасидаги ўзига хос муросага айланди, бундан ташқари, уни тузишда ҳуқуқ фанининг ютуқларидан кенг фойдаланилди. Кодекс мавжуд синфий тафовутлар ва имтиёзларни рад этиб, янги буржуа жамиятини шакллантиришнинг асосларидан бири бўлиб хизмат қилди, унинг меъёрларида оилавий муносабатларнинг дунёвийлигини, фуқаролик битимлари иштирокчиларининг тенглигини, хусусий мулкнинг дахлсизлигини, эркинлигини мустаҳкамлади. Фуқаролик шартномаларини тузиш ва шу билан бирга 18-19- асрлар бошига хос бўлган никоҳ ва оила ҳақидаги патриархал қарашлар. Ҳуқуқий технология нуқтаи назаридан, Кодекс ўзининг уйғун тақдимоти, формулалар ва таърифларнинг мослашувчанлиги ва равшанлиги билан ажралиб туради, бу эса прогрессив нормалар билан бир қаторда ўнлаб мамлакатларнинг ҳуқуқий тизимлари томонидан ўзлаштирилишига сабаб бўлган. Булар қаторига Европа, Америка ва дунёнинг бошқа қисмлари киради.

Буюк Франсия инқилобигача бўлган Франсия ҳуқуқ манбалари

[edit | edit source]
Кутюмлар ва Рим ҳуқуқи амал қилган ҳудудлар харитаси

1789-йилги Франсия инқилобидан ва Наполеон кодексининг қабул қилинишидан олдинги кўп асрлар давомида Франсияда амалдаги ҳуқуқий нормалари жуда хилма-хил спектр билан ажралиб турган. Галлия забт этилгандан кейин Рим ҳуқуқи Франсиянинг жанубий раёнларида амал қилишда давом этди, мамлакат шимолида Рим ҳуқуқи кутюмлар билан сиқиб чиқарилди – франк қабилаларининг немис одатий ҳуқуқидан келиб чиққан ҳуқуқий одатлар, варвар ҳақиқатлари ва бошқалар. Шундай қилиб, қонуний равишда Франсия ёзма ҳуқуқ мамлакатига бўлинган (франсузча: пайс де дроит écрит) ва умумий ҳуқуқнинг чегараси (франсузча: пайс де дроит cоутумиэр), бу бўлиниш аниқ белгиланмаган ва бу манбалар кўпинча бир ҳудудда бир вақтнинг ўзида фаолият юритган. Рим ҳуқуқининг асосий манбалари Тҳеодосиус кодекси ва Cорпус иурис cивилис бўлса, кутюмлар дастлаб ёзилмаган, балки авлоддан-авлодга оғзаки тарзда ўтган, феодал тарқоқлик туфайли улар сони ва тарқоқлиги билан ажралиб турарди[1][2][3].

Манбалар

[edit | edit source]

Адабиётлар

[edit | edit source]