Jump to content

Мукормикоз

From Vikipediya
Мукормикоз
КХК-10 Б46.0, Б46.5
КХК-9 117.7

Одамларнинг мукормикози — қора қўзиқорин ёки қора моғор[1] деб номланувчи, Муcоралес оиласининг турли хил қўзиқоринлари, шу жумладан Муcор, Рҳизопус, Рҳизомуcор авлодлари қўзғатадиган инфексия. Касалликнинг энг тез-тез учрайдиган аломатлари бурун ва танглайдаги инвазив некротик шикастланишлар бўлиб, оғриқ, иситма, проптоз билан орбитал селулит ва йирингли бурун ажралишини келтириб чиқаради[2].

Белгилари ва аломатлари

[edit | edit source]

Мукормикознинг белгилари ва аломатлари инфексия одам танасида жойлашишига боғлиқ[3]. Инфексия одатда оғиз ёки бурундан бошланади ва марказий асаб тизимига кўз орқали киради[4].

Агар бу касаллик бурун ёки синусдан бошланиб, мияга ўтадиган бўлса, аломатлар ва белгилар бир томонлама кўз оғриғи ёки бош оғриғини ўз ичига олиши мумкин ва юзидаги оғриқ, уйқусизлик, иситма, ҳиднинг йўқолиши, бурун тиқилиб қолиши ёки тумов. Одамда синусит пайдо бўлиши мумкин[5]. Юз бир томондан шишган бўлиб кўриниши мумкин, бурунда ёки оғизнинг юқори қисмида тез ўсиб борувчи „қора жароҳатлар“ мавжуд. Бир кўз шишган ва бўртиб кўринган бўлиб, кўриш хиралашган бўлиши мумкин[3][5].

Иситма, йўтал, кўкрак қафаси оғриғи ва нафас олиш қийинлашиши ёки қон билан йўталиш ўпка аралашганда пайдо бўлиши мумкин[3]. Ошқозон-ичак тракти аралашганда ошқозон оғриғи, кўнгил айниш, қусиш ва қон кетиши мумкин[3][6]. Таъсир қилинган тери тўқ қизил рангга эга бўлиб, тўқима ўлими туфайли қорайиш марказига эга. Бу ерда ошқозон яраси бўлиши мумкин ва у жуда оғриқли бўлиши мумкин[7].

Қон томирларига кириб бориш қон таъминоти йўқолиши сабабли тромбоз ва атрофдаги тўқималарнинг ўлимига олиб келиши мумкин[7]. Кенг тарқалган мукормикоз одатда бошқа тиббий касалликлардан касал бўлган одамларда учрайди, шунинг учун қайси аломатлар мукормикоз билан боғлиқлигини билиш қийин бўлиши мумкин. Мияда тарқалган инфексия билан касалланган одамларда руҳий ҳолат ўзгариши ёки кома ривожланиши мумкин[8].

Тарихи

[edit | edit source]

Мукормикознинг биринчи ҳолати 1855-йилда Фриэдрич Кüченмеистер томонидан тасвирланган[9] . Фüрбрингер биринчи марта 1876-йилда ўпкадаги касалликни тасвирлаб берган[10]. 1884-йилда Лихтайм қуёнларда касалликнинг ривожланишини йўлга қўйди ва иккита турини тавсифлади. „Муcор cорймбифера“ ва „Муcор рҳизоподиформис“, кейинчалик „Лихтгеймия“ ва „Ризопус“ деб номланган[9].

1953-йилда бир нечта ҳолатларни келтириб чиқаргани аниқланган „Саксенаеа васиформис“ Ҳиндистон ўрмон тупроғидан ажратиб олинган ва 1979-йилда ПC Мисра Ҳиндистон манго боғидаги тупроқни текширилган, у ерда Апофизомисе ажратиб олинган, кейинчалик мукормикознинг асосий сабаби бўлган[9].

Ўшандан бери мукоралеснинг бир нечта турлари тавсифланган[9]. 1950-йилларнинг ўрталарида АҚСҲда ҳолатлар қайд этилганда, муаллиф бу антибиотиклар, АCТҲ ва стероидларни қўллаш натижасида пайдо бўлган янги касаллик деб ўйлаган[10].

20-асрнинг иккинчи ярмига қадар ягона даволаш усули калий ёдид эди. 1970-2000 йилларда мослашувчан бронкоскопиядан сўнг ташхис қўйилган ўпка билан боғлиқ ҳолатларни кўриб чиқишда, асосан амфотерисин Б билан биргаликда операсия ва тиббий даволанишда омон қолиш яхшироқ эканлиги аниқланди[10].

CОВИД-19 асорати ва Ҳиндистон

[edit | edit source]

Ҳиндистондаги CОВИД-19 пандемияси даврида ушбу касаллик соғлиқ учун яна бир муҳим муаммо бўлиб чиқмоқда. Ҳиндистон ҳукумати 2021-йил 25-май ҳолатига кўра 11 700 дан ортиқ одам мукормикоз касаллигини даволаш билан шуғулланаётганини хабар қилди.

Кўплаб ҳинд оммавий ахборот воситалари буни ўлик ва ўлиб кетадиган тўқималарда пайдо бўлган қўзиқорин туфайли пайдо бўлган қора қўзиқорин деб аташган. CОВИД-19 пандемиясидан олдин ҳам Ҳиндистонда мукормикоз билан касалланиш бутун дунёга қараганда тахминан 70 баравар юқори бўлган[11].Касалликларнинг тез сур’атларда ўсиб бориши сабабли, Ҳиндистоннинг кўплаб штатлари ҳукуматлари мукормикоз эпидемиясини эълон қилди[12].

2020/21-йилларда Ҳиндистондаги CОВИД-19 пандемияси пайтида бир нечта мукормикоз, аспергиллоз ва кандидоз ҳолатлари CОВИД-19ни иммуносупрессив даволаш билан боғлиқлиги ҳақида хабар берилган[13]. 2021-йил бошида Мукормикоз ва CОВИД-19 ўртасидаги боғлиқлик бўйича ўтказилган бир текширувда саккизта мукормикоз ҳолати қайд этилган. Хусусан, АҚШдан учтаси, Ҳиндистондан иккитаси ва Бразилия, Италия ва Буюк Британиядан биттадан.

Энг кенг тарқалган касаллик диабет эди. Уларнинг аксарияти касалхонада CОВИД-19 туфайли жиддий нафас олиш муаммолари бўлган, улар CОВИД-19’га даволанганиб чиққанидан кейин 10-14 кун ўтгач мукормикоз кузатилган. Беш кишининг буйраги ғайритабиий шикастланган, учтасида синус, кўз ва мия, учтасида ўпка, биттасида ошқозон-ичак тракти ва битрида касаллик кенг тарқалган.

Оқ моғор
„Қора моғор“ билан касалланиш сонининг кўпайиши фонида Ҳиндистонда яна бир турдаги „оқ моғор“ қўзиқорин касаллиги қайд этилишни бошлади. Шифокорлар „оқ моғор“ ўпка ва бошқа органларга, жумладан, тирноқлар, тери, ошқозон, буйрак ва мияга жиддий таъсир кўрсатиши сабабли „қора моғор“дан ҳам хавфли эканини маълум қилган. Ушбу турдаги касалликка чалиниш хавфи кўпроқ диабет ёки иммунитет танқислиги бўлган коронавирус билан оғриган беморларда энг юқори кўрсаткичда қайд этилган. Бу инфексиянинг инсонда кеч аниқланиши ўлимга олиб келади. Шу сабабли ҳиндистонлик шифокорлар коронавирусга чалинган беморларга „оқ моғор“ни жиддий қабул қилиш ва унинг аломатлари кузатилганда, шифокорга мурожаат қилишни айтган[14].

Сариқ моғор
2021-йил мақй ойида „оқ“ ва „қора моғор“ ортидан „сариқ моғор“ ҳам тарқалишни бошлагани маълум бўлди. Касаллик билан боғлиқ илк ҳолат Ҳиндистоннинг Ғозиобад шаҳрида қайд этилган. Уни биринчи бўлиб маҳаллий оториноларинголог Б.П. Тяги аниқлаган. Шифокорнинг сўзларига кўра, бугунги кунгача, одатда, судралиб юрувчиларда кузатиладиган хасталик биринчи маротаба одамлар орасида қайд этилган. Сариқ моғорга кузатилган беморда ҳолсизлик, заифлик, шунингдек, иштаҳа йўқолиши ва бунинг оқибатида вазн йўқотиш ҳолатлари кузатилган[15].

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ Соутик Бисwас. „Муcормйcосис: Тҳе 'блаcк фунгус' маиминг Cовид патиэнц ин Индиа“. ББC. Қаралди: 9-май 2021-йил.
  2. ↑ Санжай Г. Реванкар. „Мукоромикоз“. Справочник МСД Профессионалная версия. Қаралди: июль 2019.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Сймптомс оф Муcормйcосис“. Cентерс фор дисеас cонтрол анд превентатион. Қаралди: 14-январ 2021-йил.
  4. ↑ Гроссман, Марc Э.; Фох, Линдй П.; Коварик, Cарриэ; Росенбач, Миша. „Субcутанеоус анд деэп мйcосес: Зйгомуcосис/Муcормйcосис“. ИСБН 978-1-4419-1577-1.. Қаралди: 14-январ 2021-йил.
  5. ↑ 5,0 5,1 Авниш Сандҳу. „Муcормйcосис (Зйгомйcосис) Cлиниcал Пресентатион“. Медсcапе. Қаралди: 06-жул 2021-йил.
  6. ↑ „Муcормйcосис“. МедлинеПлусв. Қаралди: 19-май 2008-йил..
  7. ↑ 7,0 7,1 „Новел Перспеcтивес он Муcормйcосис: Патҳопҳйсиологй, Пресентатион, анд Манагемент“. УС Натионал Либрарй оф Медиcине Натионал Институтес оф Ҳеалтҳ. Қаралди: 2005-йил 1-июл.
  8. ↑ МcДоналд, Пҳилип Ж. „Эпидемиологй анд треатмент оф муcормйcосис“. УС Натионал Либрарй оф Медиcине Натионал Институтес оф Ҳеалтҳ. Қаралди: 10-сеп 2013-йил.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Чандер, Жагдиш „26. Муcормйcосис“, . Техтбоок оф Медиcал Мйcологй, 4тҳ (эн), Неw Делҳи: Жайпеэ Бротҳерс Медиcал Публишерс Лтд, 2018 — 534–596-бет. ИСБН 978-93-86261-83-0. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Ҳасан С. Ямин, Амро Й. Аластал, Иззедин Бакри. „Пулмонарй Муcормйcосис Овер 130 Еарс: А Cасе Репорт анд Литературе Ревиэw“. Туркиш Тҳораcиc Жоурнал. Қаралди: 2017.
  11. ↑ Илан Счwартз анд Аруналоке Чакрабарти. „ʻБлаcк фунгус’ ис cреатинг а wҳоле отҳер ҳеалтҳ эмергенcй фор Cовид-стриcкен Индиа“. Тҳе Гуардиан. Қаралди: 2-жун 2021-йил.
  12. ↑ {{Веб манбаси}} андозасининг барча параметрлари ўз номига эга бўлиши зарур. „Ражастҳан деcларес блаcк фунгус ан эпидемиc; cасес пиле уп ин северал статес“. Индиа Тодай. Қаралди: 19-май 2021-йил.
  13. ↑ Мриттика Сен, Сантош Г Ҳонавар, Намрата Шарма, Маҳипал С Сачдев. „CОВИД-19 анд Эе: А Ревиэw оф Опҳтҳалмиc Манифестатионс оф CОВИД-19“. УС Натионал Либрарй оф Медиcине Натионал Институтес оф Ҳеалтҳ. Қаралди: 17-феб 2021-йил.
  14. ↑ „Ҳиндистонда яна бир хавфли касаллик аниқланди“. Бугун.уз. 2021-йил 16-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021йил 21 май.
  15. ↑ „Ҳиндистонда хавфли «оқ» ва «қора моғор» ортидан «сариқ моғор» ҳам тарқалишни бошлади“. Бугун.уз. 2021-йил 16-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021 йил 25 май.
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mukormikoz&oldid=5180814"