Jump to content

Эдинбург шартномаси

From Vikipediya

Эдинбург шартномаси (шунингдек , Лейт шартномаси деб ҳам аталади) 1560-йил 5-июлда Англия қироличаси Елизавета И комиссарлари билан Шотландия жамоат лордлари розилиги билан қирол Френсис ИИ нинг франсуз вакиллари ўртасида тузилган шартномадир. Франсиянинг (Шотландия қироличаси Мери эри) Леитни қамал қилишни расман якунлаш ва Франсия билан Аулд иттифоқини янги Англия-Шотландия келишуви билан алмаштириш, шу билан бирга Като-Камбресис шартномаси билан келишилган Англия ва Франсия ўртасидаги тинчликни сақлаб қолиш учун тузилган.

Шотландиядаги франсуз ва инглиз қўшинлари

[edit | edit source]

Шотландиядаги Гуисе Мери ҳукмронлиги франсуз қўшинлари томонидан қўллаб-қувватланди. Шотландия протестантлари ислоҳот инқирозида унинг ҳукмронлигига қарши чиқдилар. Кейинги Лейтни қамал қилиш пайтида франсуз қўшинлари порт ва Леит шаҳрини инглиз ва шотланд протестант кучларига қарши мустаҳкамладилар. Инглиз армияси Шотландияга жамоат лордлари томонидан тузилган Бервик шартномасига биноан таклиф қилинган. Шартнома 1560-йил 6-июлда Гуисе Мери вафотидан бир ой ўтгач тузилган. Леит, Инчкеитҳ ва Дунбар қал’асидаги истеҳкомлар тегишли тарзда олиб ташланди ва франсуз гарнизонлари Шотландияни тарк этди[1]. Муҳокама қилинган бошқа шартлар Шотландия қироличаси Мери томонидан инглиз ва франсуз гералдикасидан биргаликда фойдаланиш эди[2].

Қамалда қатнашган артиллерия қал’аси қолдиқлари 2006-йилда Эдинбургдаги Пилриг боғида топилган ва Леитҳ Линксда иккита қурол ўрни кўриш мумкин[3].

Шартнома шартлари

[edit | edit source]
Шотландия қироличаси Мери, Франсия ва Англиянинг қироллик тамғаси

Вакиллар Валенсия епископи Жан де Монлюк ва Франсиядан Шарл де ла Рошфуко, Сиэур де Рандан, Уилям Сесил ва Кентербери ва Ёрк декани Николас Воттон эди[4]. Франсуз депутатларига ўз қўшинларини олиб чиқиш масаласини Сент-Эндрю архиепископи , Аучноуллик Жон Белленден ва Уилям Мейтленд билан жамоат вакиллари сифатида муҳокама қилиш ҳуқуқи берилди. Франсия делегациясига, шунингдек, Мери оф Гуисе саройининг аёллари билан учрашиш ва уларга тасалли беришга рухсат берилди[5]. Музокаралар давомида ҳарбий ҳаракатлар тўхтатилиши 17-июн душанба куни кечки вақтда Эдинбург қал’асидан иккита тўп ўқлари билан белгиланди[6].

Франсия ва Англия ўртасида барча қуруқлик ва денгиз кучларини Шотландиядан олиб чиқишга келишиб олдилар. Мери ва франсиялик Френсис ИИ ўзларининг гералдикасида Англия ва Ирландиянинг қуроллари ва белгиларидан фойдаланмасликлари керак. Мери ва Френсис 1560-йил 6-июлда Шотландия зодагонлари ва халқи томонидан берилган вакилликларни бажаради[7].

Ратификация

[edit | edit source]
Шотландия ва Франсия қироличаси Марямнинг қироллик тамғаси (келишувдан кейинги)

Ушбу шартнома шартлари вақти-вақти билан 1560-йил август ойида йиғилган ва Шотландияда протестант черковини ўрнатишга ҳаракат қилган Реформация парламентининг ҳужжатлари билан қўшилиб кетган. Бироқ, 1567-йилгача бўлган даврда Шотландиянинг ҳукмронлик қилган монархи Мери Стюарт томонидан катта босим бўлишига қарамай, шартнома ратификация қилинмади. Шунга қарамай, бу ўша пайтда франсуз қўшинларининг Шотландиядан олиб чиқиб кетилиши ва Шотландиядаги Рим-католик черковининг пасайишига таъсир кўрсатди.

Мери Шартноманинг ратификация қилинишини истамаган бўлиши мумкин, чунки у Франсияга қаттиқ боғланган, унинг маликаси бўлган. ва Жамоа Лордларини онаси Гуиз Мерисига қарши исёнчилар сифатида кўрган. Унинг шартномани ратификация қилмаганлиги расман Элизабетни Англия монархи деб эълон қилди, бу Мери ўзи учун хоҳлаган кўриниш эди[8]. Гоури режими 1583-йил апрелда шартномани ратификация қилишга ҳаракат қилди.

Манбалар

[edit | edit source]
  1. Cалендар Стате Паперс Сcотланд, вол. 1 (Эдинбургҳ, 1898), п. 444.
  2. ҲМC Салисбурй Ҳатфиэлд Манусcрипц, вол. 1 (Лондон, 1883), п. 240.
  3. Ҳералд & Пост (неwспапер), Сcоцман Публиcатионс Лтд., Эдинбургҳ. 7 Деcембер 2006.
  4. ҲМC Салисбурй, Ҳатфиэлд Манусcрипц, вол. 1 (Лондон, 1883), пп. 245-6.
  5. Эдмунд Лодге, Иллустратионс оф Бритиш Ҳисторй, Биограпҳй анд Маннерс, вол. 1, Лондон (1791), пп. 320-322.
  6. Эдмунд Лодге, Иллустратионс оф Бритиш Ҳисторй, вол. 1(1791), пп. 329-336, Cеcил анд Wоттон то Элизабетҳ, 19 Жуне 1560.
  7. Гордон Доналдсон, А Соурcе Боок оф Сcоттиш Ҳисторй, вол. 2 (Тҳомас Нелсон, 1953), пп. 171-172, фром Фоэдера, вол. 15, 593-7.
  8. Том Стеэл, Сcотланд’с Сторй: А Неw Перспеcтиве (Лондон: Wиллиам Cоллинс, 1984), п. 74.

Қўшимча ўқиш учун

[edit | edit source]