Апартеид

Апартеид, апартхейд (африкаанс тилида апартҳеид — „алоҳида-алоҳида яшаш“) — ирқий камситишнинг энг ашаддий кўриниши. Муайян аҳоли гуруҳларининг улар ирқий мансублигига қараб, сиёсий, ижтимоий, иқтисодий ва фуқаролик ҳуқуқларидан маҳрум этишни, ҳудудий жиҳатдан яккалатиб қўйишгача боришни англатади. Апартеиднинг айрим чоралари геноцид тусини олиши мумкин. Ҳозирги халқаро ҳуқуқ апартеидни инсониятга қарши жиноят деб ҳисоблайди. 1973-йилда апартеид жиноятларининг олдини олиш ва жазолаш тўғрисида халқаро конвенсия қабул қилинган. Яқингача апартеид ЖАРда ҳукмронлик қилиб келган, асосан оқ танли фуқаролардан иборат Миллий партиянинг сиёсати эди. У мамлакат аҳолисини ирқий аломатларга қараб, уч қисм: 1) оқ танлилар; 2) қора танлилар, яъни туб африкаликлар; 3) индейслар ва дурагайларга бўлиб бошқариш сиёсатини қўллаб келди. „Ирқий гуруҳларни ажратиб жойлаштириш тўғрисида“ги қонунга мувофиқ, аҳоли 74% ини ташкил этувчи қора танлилар учун сохта „давлатлар“ — бантустанлар тузилди, африкаликларнинг оқ танлилар яшовчи шаҳарларда истиқомат қилиши ман этилди, апартеид қоидаларини бузганларга нисбатан қаттиқ жазо чоралари қўлланилди. Африкаликлар, уларга эргашган индейслар ҳамда оқ танлилар бир қисмининг Африка миллий конгресси ва бошқа ватанпарварлик ташкилотлари раҳбарлигида апартеид сиёсатига, ирқчилар зулми ва камситишларга қарши узоқ давом этган, жаҳон ҳамжамияти томонидан фаол қўллаб-қувватланган муросасиз оммавий чиқишлари, шу жумладан, қуролли кураши ирқчиларни чекинишга мажбур этди. Мамлакат ва халқаро майдонда яккаланиб қолган ирқчилар сиёсий ислоҳотлар ўтказишга мажбур бўлди. Тинч йўл билан 1994-йил апрелда ўтказилган демократик сайловлар натижасида ҳокимият мамлакат туб аҳолиси вакиллари қўлига ўтди.

Адабиётлар

• ЎзМЕ. Биринчи жилд. Тошкент, 2000-йил