Линкольн, Авраам

Авраа́м Ли́нкольн (англ. Abraham Lincoln [ˈeɪbrəhæm ˈlɪŋkən], Эйб даай (Uncle Abe); 1809 чылдың февраль 12 , Ход­жен­вилл, Кентукки — 1865 чылдың апрель 15, Вашингтон) — американ государственный и политический деятель, 16-й АКШ-ң 16 дугаар президентизи (1861—1865) база Республика партиязындан бир дугаар президентизи, американ чоннуң улустуң маадыры.

Ядыы фермер өг-бүлеге өскен. Чаш назынындан эгелеп күш-ажыл кылып өскен. Өг-бүлениң эт-хөреңги талазы-биле берге байдалы дээш, школаже бир чылдан хөй эвес барып болур турган, ынчалза-даа бижикке өөренип ап, номнарга ынакшый берген. Назы четкеш, тускай чуртталганы эгелеп, бот-өөредилге кылып, экзаменнер дужаап алгаш, адвокат практиказынче чөпшээрел алган.

Иллинойска болган индейлерниң тура халыышкынының үезинде шеригже кирип, капитан кылдыр соңгуттурган, ынчалза-даа дайынчы дайын-чаага киришпээн. Ол ышкаш Иллинойстың Хоойлужудулга Хуралының, АКШ-тың Конгрезиниң төлээлекчилер палатазының кежигүнүнге киржип, аңаа американ-мексикан дайынга удур ажылды чорудуп турган. 1858 чылда АКШ-тың сенатору болурунче кандидат болган, ынчалза-даа соңгулдага аштыртып алган.

Чаа девискээрлерге кулданыышкынның нептерээринге удурланыкчы болгаш, Республика партиязын тургузарының эгелекчилериниң бирээзи бооп, ооң президентизи болурунга кандидат болуп соңгуттургаш, 1860 чылдың соңгулдазын удуп алган. Ону соңгуп алганы мурнуу штаттарның аңгыланырынга болгаш Конфедерацияның тыптырынга медээ болган. Бодунуң удуртулгалыг сөзүнде чуртту катап каттыштырарынче кыйгырып турган, ынчалза-даа ол хамааты дайынының эгелээрин болдурбас арга чок болган.

Конфедерацияны 1861-1861 чылдарның Хамааты дайынының үезинде тиилелгеге чедирген шериг хөделиишкиннерин Линкольн боду удуртуп турган. Ооң президент ажыл-чорудулгазы күүсекчи эрге-чагырганы күштелдиреринге болгаш АКШ-тың девискээринге кулданылганы күш чок болдурарынче угланган. Линкольн чамдык бодунуң удурланыкчыларын чазактың составынче киириштиргеш, оларны ниити сорулга кылыр кылдыр хаара тудуп шыдапкан.

Дайынның дургузунда баштыңчы Великобританияны болгаш өске-даа европейжи чурттарны интервенция болдурбазы-биле тудуп турган. Ооң президентилеп турган үезинде Гомстед-акт хүлээттинип, девискээр айтырыы шиитпирлеттинген, база трансконтиненталдыг демир-орук туттунган. Линкольн тергиидекчи болуп чораан, ооң чугаазы кижилерни сорук киирип, амдыгаа чедир шылгараңгай салгал бооп турар.

Дайын доозулган соонда национал чөпшээрежилге болгаш өжээн негээринден ойталаары-биле холбашкан ортумак Өршээлдиң Реконструкцияны саналдап каан. 1865 чылдың апрель 14-те Линкольнну театрга балыглап өлүрүп каан, АКШ-тың өлүрткен бирги Президентизи апарган. Ниити үзел болгаш социал айтырыглар ёзугаар, ол, үезинде шыңгыы шүгүмчүлелдерге алыскан-даа болза, Американың эң эки болгаш эң-не ынак Президентилериниң бирээзи бооп турар.

АКШ-тың эң-не сурагжаан Президентилериниң бирээзи. Амгы үеде ол АКШ-тың беш долларлыг купюразында чуруттуна берген.

Чаш назыны

Линкольн 1809 чылдың февраль 12-де, Кентукки штаттың Гардин округунуң Синкең-Спринг деп фермада чурттап турган Томас Линкольн биле Нэнси Хэнкс өг-бүлезинге төрүттүнген. Ооң адазының шугуму-биле кырган-ачазы Авраам, бодунуң өг-бүлезин Вирджиниядан Кентуккаже эккелген. Аңаа ол дозугга туттуруп алгаш, 1776 чылда индейлерге удур рейд үезинде чок болган. Линкольннуң авазы, Нэнси, барыын Вирджинияга төрүттүнген. Ол авазы-биле кады Кентуккаже кѳже бергеш, Кентукка штадының хүндүлүг болгаш бай-шыдалдыг хамаатызы Томас Линкольн-биле таныжып алган. Авраам төрүттүнген үеде, Джеймс 500 га хире ниити девискээрлиг ийи фермалыг, хоорайда элээн каш бажың-балгаттарлыг, хөй мал-маган болгаш аъттарлыг турган. Ол округтуң эң бай-шыдалдыг кижилериниң бирээзи турган. Ынчалза-даа 1816 чылда бодунуң шупту черлерин өнчүге эргелерни шиитпирлээринде хоойлу-дүрүм талазы-биле частырыг болган судка чидирген.