Qaraqorım
| Tarixi şähär, somon üzäge
Qaraqorım
mongolça Хархорин 
|
Qaraqorım (mongolça Хархорин, urta ğasırda Кара Хорум, Qara Qorım) — 1220-1260 yıllarda Mongol imperiäseneñ başqalası.
Xäzerge waqıtta Mongoliäneñ Öwörxangay aymagı Xarxorin somonı üzäge, şähär.
Şähärneñ ataması - yanındağı tawlar isemennän çıqqan: Qara Qorum (xar xürem) - Qara Taşlar digän süz.
Tarix
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1220 yılda Çıñğızxan üz irägen Orxon yılğası yarlarına küçergän. Xan yortı kereit xanı yortı bulğan urınında, Malaxite tawı yanında urnaşqandır.
1229 yılda Ügädäy täxetkä utırğannan soñ, şähär aktiv tözelä başlağan.
Ügädäy xan "Un meñ yıllıq iminlek sarayı"na (mong. Tümen amgalant) nigez salğan. 1234 yılda şähär diwarı tözelgän.
Ügädäy, Guyuq, Mäñge xannar idärä itkän çorda Qaraqorımğa bar buysınğan illär başlıqları kilälär, näq biredä täxet warisı bulu-bulmawı, yaña yawlar mäs'äläläre turında qarar itelä.
XIII ğasırdağı säyäxätçelär Plano Karpini, Marko Polo, de Rubruk şähärne taswirlağan.
Qaraqorım küp millätle, küp dinle şähär bulğan, anda xristiannnar, möselmannar, buddistlar yäşägän. Qalada çirkäwlär, mäçetlär, pagodalar urnaşqan bulğan.
1260 yılda Xubilay täxetkä utırğannan soñ, imperiäneñ başqalası başta Şändü, 1264 yılda Xanbalıq (Pekin) şähärenä küçerelä. 1271 yılda borınğı Pekin yanında Xanbalıq tözelgän.
Yuan dinastıseneñ tönyaq başqalası Şändü bulğan, ä Qaraqorım tübän töşä.
1368 yılda Qıtay mongol Yuan dinastıäsen bärep töşergännän soñ, Yuan türäläre Qaroqorımğa qaçqan.
1388 yılda Qıtaynıñ Min dinastiäseneñ ğäskäre Qaraqorım şähären cimerä.
XVI yılda şähär yañadan torğızıla başlağan.
1585 yılda xalxa xanı Abatay Qaraqorımda buddist käşişxänäse Ärdäni-cu tözi başlağan.
Yaña käşişxänä yärdämendä borınğı şähär torğızıla, läkin küpkeşelek qalağa äylänmägän.
2003 yılda bügenge Xorxorin şähärendä nibarı 8977 keşe tora.
2004 yılda Xarxorin Orxon yılğası mädäni landşaftı bularaq YUNESKO Bötendönya Mirası isemlegenä kertelgän.
Sıltamalar
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Атлас древностей Монголии, в. 1, СПБ, 1899;
- Древнемонгольские города. М., 1965;
- Позднеев А., Монголия и монголы, т. 1—2, СПБ. 1896—98;
- Ткачёв В. Н. Каракорум в XIII веке // Mongolica: Памяти академика Б. Я. Владимирцова (1884—1931). — М.: ГРВЛ издательства «Наука»,, 1986. — С. 219—231.
- Ядринцев Н. М. Путешествие на верховья Орхона к развалинам Каракорума // «Известия русского географического общества», 1890, т. 26, в. 4;
- Извлечения из «Тарих-и-джехангуша» Ала-ад-дина Ата-мелика Джувейни // Материалы по истории туркмен и Туркмении / Пер. под ред. А. А. Ромаскевича. — М.: Институт Востоковедения, 1939. — Т. 1. — С. 485.
- Рашид ад-Дин. Сборник летописей / Перевод с персидского О. И. Смирновой,редакция профессора А. А. Семенова. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1952. — Т. 1, кн. 2. — С. 200.
- Ата-Мелик Джувейни. Чингисхан. История Завоевателя Мира = Genghis Khan: the history of the world conqueror / Перевод с текста Мирзы Мухаммеда Казвини на английский язык Дж. Э. Бойла, с предисловием и библиографией Д. О. Моргана. Перевод текста с английского на русский язык Е. *Е. Харитоновой. — М.: «Издательский Дом МАГИСТР-ПРЕСС», 2004. — С. 260. — 690 с. — 2000 экз. — ISBN 5-89317-201-9.
- Ата-Мелик Джувейни. Чингисхан. История Завоевателя Мира. — С. 558.
- Дмитриев С. В. К вопросу о Каракоруме // Общество и государство в Китае, вып. 39, 2009, стр.