Деванагари

Девана́гари (Санскрит телендә:देवनागरी), IAST:devanāgarī, Һинди: IPA: [d̪eːʋ.n̪äːɡ.ɾiː], шулай ук нагари дигән атамасы бар (Санскрит телендә:नागरी , IAST:nāgarī)^[1] — турыдан-туры мәгънәдә «Илаһи шәһәрләр (язуы)») — Борынгы Һинд Брахми язуыннан килеп чыккан нагари Һинд язуы төре.^[2]. Борынгы Һиндстанда б.э. I гасырдан IV гасырына кадәр эшләнгән булган^[2] һәм даими рәвештә VII гасырдан кулланылган булган.^[1]^[3].
14 сузыкны һәм 33 тартыкны кертеп 47 символдан торган Деванагари дөньяда популярлыгы буенча дүртенче система булып тора.^[4]. Ул 120-дән артык тел өчен кулланыла^[5], алар арасында Санскрит, Һинди^[6], Маратхи, Синдхи, Бихар, Брадж^[7], Бхили, Марвари, Конкани, Бходжпури, Непали, Невар, Сантали телләре^[5], һәм кайвакыт шулай ук Кашмири теле һәм Чегән теле (романи).
Санскрит өчен борынгы нагари әлифбасында ике өстәмә тартык символы булган.^[8].
Деванагари язуының хасияте булып өске (нигез) горизонталь сызык тора, аңа аска «асылынып торган» хәрефләр беркетелә. Язу сул яктан уң якка юнәлештә.^[9].

Графика төзелеше принциплары

Деванагарида һәр тартык өчен билгедә шарт буенча сузык аваз өчен билге дә бар. Сузык аваз өчен тартыкны билгеләр өчен махсус сызык асты билгене — халант (вираманы) өстәргә кирәк. Башка сузык авазларны билгеләр өчен Семит язма системаларында кебек үк Диакритик тамгалар кулланылалар. Махсус билгеләмәләр сүз башында сузыкларны билгеләр өчен кулланылалар. Тартыклар тәңгәл килә торган сузыклар язылмый торган кушылмалар гыйбарәт итә алалар. Кушылмалар гадәттә куш яки составлы билгеләмәләр (лигатуралар) буларак язылалар.

Язылышы

Тартык авазлар

क	ख	ग	घ	ङ
ka /kə/	kha /kʰə/	ga /gə/	gha /gʱə/	ṅa /ŋə/
च	छ	ज	झ	ञ
ca /cə/	cha /cʰə/	ja /ɟə/	jha /ɟʱə/	ña /ɲə/
ट	ठ	ड	ढ	ण
ṭa /ʈə/	ṭha /ʈʰə/	ḍa /ɖə/	ḍha /ɖʱə/	ṇa /ɳə/
त	थ	द	ध	न
ta /t̪ə/	tha /t̪ʰə/	da /d̪ə/	dha /d̪ʱə/	na /nə/
प	फ	ब	भ	म
pa /pə/	pha /pʰə/	ba /bə/	bha /bʱə/	ma /mə/
य	र	ल	व
ya /jə/	ra /ɾə/	la /lə/	va /ʋə/
श	ष	स	ह
śa /ʃə/	ṣa /ʂə/	sa /sə/	ha /ɦə/

Һинди өчен өстәмә тартыклар

क़	ख़	ग़	ज़	य़	ड़	ढ़	फ़
qa /qə/	k͟ha /xə/	ġa /ɣə/	za /zə/	zha /ʒə/	ṛa /ɽə/	ṛha /ɽʱə/	fa /fə/

Сузыклар

अ		a /ə/ или /ä/	क	ka
आ	ा	ā /ä:/	का	kā
इ	ि	i /i/	कि	ki
ई	ी	ī /i:/	की	kī
उ	ु	u /u/	कु	ku
ऊ	ू	ū /u:/	कू	kū
ऋ	ृ	ṛ /ṛ/	कृ	kṛ
ॠ	ॄ	ṝ /ṛ:/	कॄ	kṝ
ऌ	ॢ	ḷ /ḷ/	कॢ	kḷ
ॡ	ॣ	ḹ /ḷ:/	कॣ	kḹ
ए	े	e /e:/	के	ke
ऐ	ै	ai /əi/ или /ai/	कै	kai
ऒ	ॊ	o /o/	कॊ	ko
ओ	ो	ō /o:/	को	kō
औ	ौ	au /əu/ или /au/	कौ	kau

Башка билгеләр

ँ	am̩	कँ	kan̩	Анунасика
ं	an̩	कं	kam̩	Анусвара
ः	ah̩	कः	kah̩	Висарга
्		क्	k	Вирама
ॅ	?	ऑ	ɔ

Цифрлар

०	१	२	३	४	५	६	७	८	९
0	1	2	3	4	5	6	7	8	9

Лигатуралар

Юникодта Деванагари

Юникодта Деванагари символлары U+0900 по U+097F-ка кадәр кодпойнтларда кодлаштырылган.

Деванагари Юникод Консорциумының рәсми символлар таблицасы
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
U+090x	ऀ	ँ	ं	ः	ऄ	अ	आ	इ	ई	उ	ऊ	ऋ	ऌ	ऍ	ऎ	ए
U+091x	ऐ	ऑ	ऒ	ओ	औ	क	ख	ग	घ	ङ	च	छ	ज	झ	ञ	ट
U+092x	ठ	ड	ढ	ण	त	थ	द	ध	न	ऩ	प	फ	ब	भ	म	य
U+093x	र	ऱ	ल	ळ	ऴ	व	श	ष	स	ह	ऺ	ऻ	़	ऽ	ा	ि
U+094x	ी	ु	ू	ृ	ॄ	ॅ	ॆ	े	ै	ॉ	ॊ	ो	ौ	्	ॎ	ॏ
U+095x	ॐ	॑	॒	॓	॔	ॕ	ॖ	ॗ	क़	ख़	ग़	ज़	ड़	ढ़	फ़	य़
U+096x	ॠ	ॡ	ॢ	ॣ	।	॥	०	१	२	३	४	५	६	७	८	९
U+097x	॰	ॱ	ॲ	ॳ	ॴ	ॵ	ॶ	ॷ	ॸ	ॹ	ॺ	ॻ	ॼ	ॽ	ॾ	ॿ

Деванагари өчен клавиатура раскладкалары

Мисал

Кеше хокукларының Гомуми декларациясенең 1 мәкаләсе:

Санскрит телендә	सर्वे मानवाः स्वतन्त्राः समुत्पन्नाः वर्तन्ते अपि च, गौरवदृशा अधिकारदृशा च समानाः एव वर्तन्ते। एते सर्वे चेतना-तर्क-शक्तिभ्यां सुसम्पन्नाः सन्ति। अपि च, सर्वेऽपि बन्धुत्व-भावनया परस्परं व्यवहरन्तु।
Латин транскрипциясе (IAST)	Sarve mānavāḥ svatantratāḥ samutpannāḥ vartante api ca, gauravadr̥śā adhikāradr̥śā ca samānāḥ eva vartante. Ete sarve cetanā-tarka-śaktibhyāṁ susampannāḥ santi. Api ca, sarve’pi bandhutva-bhāvanayā parasparaṁ vyavaharantu.
Русча тәрҗемәсе	Бар кешеләр дәрәҗәсе һәм хокуклары буенча ирекле һәм тигез булып туалар. Алар акылга һәм намуска ия һәм бер-берсенә карата туганлык рухында мөнәсәбәттә гамәл кылырга тиеш.

Шулай ук карарга мөмкин

Деванагари (Брайль шрифты)

Сылтамалар

Omniglot сайтында Деванагари

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Kathleen Kuiper (2010), The Culture of India, New York: The Rosen Publishing Group, [[Махсус:Китап чыганаклары/[[[{{{lc}}}|просмотр]]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=edit}} править]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=history}} история]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=watch}} следить]] [обновить]|ISBN 978-1615301492]], page 83
↑ ^2,0 ^2,1 Калып:Google books, Rudradaman’s inscription from 1st through 4th century CE found in Gujarat, India, Stanford University Archives, pages 30-45, particularly Devanagari inscription on Jayadaman’s coins pages 33-34
↑ Richard Salomon (2014), Indian Epigraphy, Oxford University Press, [[Махсус:Китап чыганаклары/[[[{{{lc}}}|просмотр]]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=edit}} править]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=history}} история]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=watch}} следить]] [обновить]|ISBN 978-0195356663]], pages 40-42
↑ David Templin. Devanagari script. 5 April 2015 тикшерелгән.
↑ ^5,0 ^5,1 Devanagari (Nagari), Script Features and Description, SIL International (2013), United States
↑ Hindi, Omniglot Encyclopedia of Writing Systems and Languages
↑ Snell, Rupert. (1991). The Hindi classical tradition : a Braj Bhāṣā reader. London: School of Oriental and African studies. ISBN 0-7286-0175-3. OCLC 24794163 .
↑ George Cardona and Danesh Jain (2003), The Indo-Aryan Languages, Routledge, [[Махсус:Китап чыганаклары/[[[{{{lc}}}|просмотр]]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=edit}} править]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=history}} история]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=watch}} следить]] [обновить]|ISBN 978-0415772945]], pages 75-77
↑ Danesh Jain; George Cardona (26 July 2007). The Indo-Aryan Languages. Routledge. p. 115. ISBN 978-1-135-79710-2. https://books.google.com/books?id=iUHfBQAAQBAJ&pg=PT115.

[kathleen-1] 1,0 ^1,1 Kathleen Kuiper (2010), The Culture of India, New York: The Rosen Publishing Group, [[Махсус:Китап чыганаклары/[[[{{{lc}}}|просмотр]]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=edit}} править]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=history}} история]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=watch}} следить]] [обновить]|ISBN 978-1615301492]], page 83

[gazett-2] 2,0 ^2,1 Калып:Google books, Rudradaman’s inscription from 1st through 4th century CE found in Gujarat, India, Stanford University Archives, pages 30-45, particularly Devanagari inscription on Jayadaman’s coins pages 33-34

[salomon1000-3] Richard Salomon (2014), Indian Epigraphy, Oxford University Press, [[Махсус:Китап чыганаклары/[[[{{{lc}}}|просмотр]]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=edit}} править]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=history}} история]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=watch}} следить]] [обновить]|ISBN 978-0195356663]], pages 40-42

[mostused1-4] David Templin. Devanagari script. 5 April 2015 тикшерелгән.

[devasilusa-5] 5,0 ^5,1 Devanagari (Nagari), Script Features and Description, SIL International (2013), United States

[6] Hindi, Omniglot Encyclopedia of Writing Systems and Languages

[7] Snell, Rupert. (1991). The Hindi classical tradition : a Braj Bhāṣā reader. London: School of Oriental and African studies. ISBN 0-7286-0175-3. OCLC 24794163 .

[george-8] George Cardona and Danesh Jain (2003), The Indo-Aryan Languages, Routledge, [[Махсус:Китап чыганаклары/[[[{{{lc}}}|просмотр]]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=edit}} править]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=history}} история]] [[{{fullurl:{{{lc}}}|action=watch}} следить]] [обновить]|ISBN 978-0415772945]], pages 75-77

[georgec-9] Danesh Jain; George Cardona (26 July 2007). The Indo-Aryan Languages. Routledge. p. 115. ISBN 978-1-135-79710-2. https://books.google.com/books?id=iUHfBQAAQBAJ&pg=PT115.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]