Александр Дейч

Александр Дейч
Туган	19 (31) декабрь 1899 Рени[d], Измаильский уезд[d], Бесарабия гөбернәсе, Россия империясе
Үлгән	22 ноябрь 1986(1986-11-22) (86 яшь)
Күмү урыны	Пулково обсерваториясе зираты[d]
Ватандашлыгы	СССР  Румыния
Әлма-матер	Санкт-Петербург университетының физика-метематика факультеты[d]
Һөнәре	йолдызбелгеч
Эш бирүче	Пулково обсерваториясе[d]
Гыйльми дәрәҗә:	физика-математика фәннәре докторы[d]

Александр Николаевич Дейч (1899 елның 19 декабре, Бессарабия губернасы — 1986 елның 22 ноябре) — совет астрономы, Сергей Костинский укучысы.

Тормыш юлы

Александр Дейч Көньяк Бессарабиянең Измаил өязе Рени шәһәрендә (хәзерге вакытта — Украинаның Одесса өлкәсе) туган. Саратов губернасыннан 30 нчы Полтава полкына хәрби хезмәткә чакырылган булачак астрономның әтисе Николай Осипович Дейч (Идел буе алманнарыннан) тиздән хәрби интендант академиясенә укырга керә, аннары Рязань һәм Саратовта хезмәт итә. Әнисе, Лукреция Анастасовна Димитриади (юнан-румын чыгышлы), рений сәүдәгәре һәм шәһәр башлыгы Анастасий Иванович Димитриадиның кызы була. Балачагында, әтисе интендант училищесына киткәнче, Александр Дейч үзенең бабасы йортында яши, анда шулай ук ике туган абыйсы — булачак тарихчы-антиковед Аристид Иванович Доватур үсә. 1918 елда әтисе Кызыл армиягә хезмәткә күчә.

Александр Дейч 1924 елда Ленинград университетын тәмамлый һәм гомере ахырына кадәр Пулково обсерваториясендә эшли. 1936 елда ул обсерваториянең астрофизика бүлегендә фотографик астрометрия буенча төркемне җитәкли. 1941 елның сентябреннән 1942 елның февраленә кадәр обсерватория директоры вазыйфаларын башкара. Аның тырышлыгы белән күп кенә инструментлар, китапханә фонды китаплары һәм обсерватория пыялаотекасы материаллары коткарыла. 1945 елда ул фотографик астрометрия һәм йолдыз астрономиясе бүлеге мөдире итеп билгеләнә, аны 1973 елга кадәр җитәкли.

1937 елдан Ленинград университетында укыта, профессор була.

Төп фәнни хезмәтләре фотографик астрометрия һәм йолдыз астрономиясенә карый. Фотографик астрометрия буенча күзәтү материалын алуга зур өлеш кертә. Сайланган Каптейн мәйданчыкларында 18 000 йолдызның үз хәрәкәтләрен билгели. 6 һәм 12 яшьлек ара белән 61 Аккош куш йолдыз иярченнәрен ача. Борис Герасимович һәм Николай Днепровскийның галактикага бәйле рәвештә үз хәрәкәтләренең абсолютларын билгеләү турында фикерләрен тормышка ашыруга зур өлеш кертә. Аның Римда Халыкара астрономия берлегенең VIII съездындагы докладында бәян ителгән программасы халыкара буларак кабул ителгән һәм дөньяның күп кенә обсерваторияләрендә башкарылган. Тулы кояш тотылуын күзәтү буенча экспедицияләрдә (1927, 1936, 1945) һәм Свердловск, Тбилиси (1930) һәм Архангельск (1932) озынлыгын билгеләү буенча ике экспедициядә катнаша.

1929 елның 5 июлендә ул астероид 1148 Rarahu ача.

Халыкара астрономия берлегенең «Фотографик астрометрия» 24 нче комиссия президенты (1961—1966).

1968 елның 24 гыйнварында Кырым астрофизик обсерваториясендә ачылган кече планета 1792 Reni, Дейч үтенече буенча, аның туган урыны хөрмәтенә шулай дип атала.

Фәнни хезмәтләр

120дән артык фәнни хезмәт авторы; «Йолдыз астрономиясенең Пулков курсы» авторларының берсе.

• Собственные движения 3188 звёзд в пяти специальных площадях Каптейна / А. Н. Дейч и В. В. Лавдовский // Известия ГАО. — № 141. — 1947.
• Каталог 1508 внегалактических туманностей в 157 площадках неба зоны от +90° до —5° склонения, избранных для определения собственных движений звёзд / А. Н. Дейч, В. В. Лавдовский, Н. В. Фатчихин // Известия ГАО. — № 154. — 1955.

Әдәбият

• Гаина А. Б. Поверить алгеброй гармонию Вселенной // Независимая Молдова. — Кишинёв. — 22.01.1999.
• Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
• Орлова О. Н., Шахт Н. А. Александр Николаевич Дейч (1899—1986). — М.: Историко-астрономические исследования, 1990. — Вып. 22.

Сылтамалар

• Дейч Александр Николаевич
• Фото А. Н. Дейча с телескопом Максутова Пулковской обсерватории