Vytenis
| Vytenis | |
|---|---|
 Kodeń'deki Sapieha Şeceresinde tasvir edildiği şekliyle Gediminas Şapkalı Vytenis, 1709 | |
| Büyük Litvanya Grandükü | |
| Hüküm süresi | 1295–1316 |
| Önce gelen | Butvydas |
| Sonra gelen | Gediminas |
| Doğum | 1260 |
| Ölüm | 1316 |
| Eş(ler)i | Vikinda |
| Çocuk(lar)ı | Žvelgutis |
| Babası | Butvydas |
Vytenis (Belarusça: Віцень, Vicień; Lehçe: Witenes), 1295'dan y. 1316'ya kadar Litvanya Büyük Düküdür.[1] Gediminid Hanedanı'nın hatırı sayılır bir süre hüküm süren ilk kişisi olmuştur. 14. yüzyılın başlarında onun itibarı, modern tarihçiler tarafından Litvanya'nın en büyük hükümdarlarından biri olarak kabul edilen Gediminas'ın itibarını gölgede bıraktı.[2] Vytenis'in yönetimi Litvanya Büyük Dükalığı'nı Ruthenliler, Masovyalılar ve Töton Şövalyeleri ile birleştirme çabasıyla sürekli savaşlar ile hatırlanır.
Savaşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Vytenis'ten ilk kez 1292'de babasının Mazovya'yı işgali sırasında bahsedilir: 800 kişilik bir ordu Łęczyca'ya kadar ulaşmıştır.[3] Babasının ölümünden sonra y. 1295'te Büyük Dük olmuştur. Vytenis kısa süre sonra Polonya'daki veraset anlaşmazlıklarına karışmış, Litvanyalı bir düşes Gaudemunda ile evli olan Mazovya'lı II. Boleslaus'u desteklemiş ve Polonyalı I. Władysław'a karşı çıkmıştır.[2] Vytenis, Ruthenia'da Mindaugas suikastından sonra kaybedilen toprakları geri almayı ve Pinsk ve Turaŭ prenslikleri ele geçirmeyi başarmıştır.[4]
Pagan Litvanya ve Samogitya'ya karşı haçlı seferi yoğunlaşmış ve 1290'larda Prusyalılar ve diğer Baltık kabilelerinin Töton Şövalyeleri ve Livonya Tarikatı tarafından fethedilmesiyle yeni bir seviyeye ulaşmıştır. Vytenis'in hükümdarlığı sırasında Neman ve Jūra nehirlerinin kıyılarında bir savunma kaleleri ağı kurulmuş ve güçlendirilmiş; Şövalyeler bunu karşı yakadaki kendi kaleleriyle eşleştirmişlerdir.[2] Bu süre zarfında Töton Tarikatı, kuzeydeki Livonya Tarikatı'na bağlanmak için Samogitya'da Baltık Denizi boyunca bir koridor kurmaya çalışmıştır. Vytenis'in hükümdarlığı sırasında Töton Şövalyeleri Samogitya'ya yaklaşık 20 baskın düzenlemişlerdir.[3] Vytenis, artan sayıda hain ve mültecinin de gösterdiği gibi, yerel Samogit soylularının etkisini zayıflatmak için önlemler almıştır.[5] Görünüşe göre Gediminas, Töton Şövalyelerinin tebaası olarak Prusya'ya yeniden yerleşmeyi ciddi olarak düşünen soyluları kontrol etmek için Vytenis'e yardım etmiştir.[6] Tarikat ayrıca Aizkraukle Muharebesi'nden bu yana Litvanların garnizonlarının bulunduğu Semigalia üzerindeki kontrolünü de pekiştirmiştir. Tarikat, 1281'den beri Litvanlar tarafından kontrol edilen Dynaburg Kalesi'ni 1313'te ele geçirmiştir.[4]
Riga ile ittifak
[değiştir | kaynağı değiştir]Vytenis'in en ünlü başarılarından biri Riga ile yaptığı ittifak olmuştur. 1297'de Riga Başpiskoposu, Riga kentlileri ve Livonya Tarikatı arasındaki anlaşmazlıklar bir iç savaşa dönüşmüştür. Vytenis, Riga vatandaşlarına yardım teklif etmiş ve hatta pagan askerler ile Hristiyan sakinler arasındaki dini gerilimi hafifletmek için Hristiyanlığa geçme konusunda bazı belirsiz vaatlerde bulunmuştur.[2] Vytenis, Livonya'yı başarıyla işgal etti, Riga'nın kuzeyindeki Karku'nun kalesini yok etmiş ve Turaida Savaşı'nda tarikatı bozguna uğratarak Livonya Toprak Ustası Bruno'yu ve 22 şövalyeyi öldürmüştür.[3] Livonya güvence altına alındığında, Vytenis 1298-1313'te Prusya'daki Töton Şövalyeleri topraklarına on bir sefer düzenlemiş;[4] bunlardan biri tüm nüfusun katledildiği Brodnica'ya yapılan seferdir.[7] 1308'de Töton Şövalyelerinin Pomeranya'yı alması ve Töton Şövalyeleri ile Polonya ile kavgalara] başlaması onun davasına yardımcı olmuştur.
Şehrin dışındaki bir "Litvanya kalesinde" bulunan bir Litvanya garnizonu, şehir sakinlerinin onu Tarikat'a verip paganları uzaklaştırdığı 1313 yılına kadar Riga'yı korumuştur. Riga ile dostluk, ticareti ve ticareti teşvik etti ve Litvanya'nın Daugava havzasındaki etkisinin pekiştirilmesine yardımcı olmuş; burada bulunan önemli bir ticaret merkezi olan Polatsk, y. 1307'de Litvanya tarafından ilhak edilmiştir.[5] Riga ile yakın temasları nedeniyle Vytenis, Fransisken rahiplerini[2] Navahrudak'ta Alman tüccarlar için bir Katolik kilisesi kurmaya davet etmiştir. Din alanında, Vytenis'in y. 1316'da Litvanya Metropolitliği'nin kurulmasının temelini attığı görülmektedir.[2] Metropolitlik, Rutenya'daki dini liderlik için Vilnius ile Moskova arasındaki rekabette önemli bir araç olmuştur.
Ölümü ve veraseti
[değiştir | kaynağı değiştir]Vytenis yaklaşık 1315'te varissiz olarak ölmüştür. Ölümünü çevreleyen koşullar bilinmemektedir. Uzun süre Rus tarihçiler ona yıldırım çarptığını iddia etmişlerdir. Ancak bu bir Rus yazarın hatasıydı: Gediminas'ın efendisi Vytenis'i öldürüp tahtını gasp ettiği şeklindeki Töton propagandasının yetersiz bir tercümesiydi.[3] Vytenis'ten son kez Eylül 1315'te Neman Nehri'nin sağ kıyısında Töton Şövalyeleri tarafından inşa edilen ilk kale olan Christmemel Kuşatması'nın başarısız olduğu sırada bahsedilir. Tarihçiler, Vytenis'in muhtemelen babasından önce ölen tek oğlu Žvelgutis'i (Swalegote) biliyorlar.[2] Böyle bir durum Vytenis'in kardeşi Gediminas'ın Litvanya Büyük Dükü olmasını sağlamıştır. Gediminas'ın hükümdarlığı sırasında Büyük Dükalık, Doğu Avrupa'da büyük bir askeri ve siyasi güç haline geldi.[2][8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gudavičius, Edvardas; Matulevičius, Algirdas; Varakauskas, Rokas. "Vytenis". Universal Lithuanian Encyclopedia (Litvanca). 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2021.
- ^ a b c d e f g h Rowell, C. S. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295–1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press. ss. 55-59. ISBN 978-0-521-45011-9.
- ^ a b c d Simas Sužiedėlis, (Ed.) (1970–1978). "Vytenis". Encyclopedia Lituanica. VI. Boston, Massachusetts: Juozas Kapočius. ss. 221-222. LCCN 74-114275.
- ^ a b c Gudavičius, Edvardas; Rokas Varakauskas (2004). "Vytenis". Vytautas Spečiūnas (Ed.). Lietuvos valdovai (XIII-XVIII a.): enciklopedinis žinynas (Litvanca). Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas. ss. 32-33. ISBN 5-420-01535-8.
- ^ a b Kiaupa, Zigmantas; Jūratė Kiaupienė; Albinas Kuncevičius (2000) [1995]. The History of Lithuania Before 1795 (English bas.). Vilnius: Lithuanian Institute of History. ss. 112-114. ISBN 9986-810-13-2.
- ^ Rowell, C. S. Lithuania Ascending, 63
- ^ Christiansen, Eric (1997). The Northern Crusades (2. bas.). Penguin Books. ss. 146-147. ISBN 0-14-026653-4.
- ^ "Gediminas | grand duke of Lithuania". Encyclopædia Britannica (İngilizce). 2 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021.