İçeriğe atla

Koruyucu ilah

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Koruyucu ilah, belirli bir yerin, coğrafyanın, bireyin, soyun, ulusun, kültürün veya bir mesleğin koruyucusu ve hamisi olarak kabul edilen bir tanrı ya da ruh olarak tanımlanmaktadır.

Yunan ve Roma dinlerinde, koruyucu ilah türlerinden biri olan genius, bir bireyin doğumundan ölümüne kadar ona eşlik eden kişisel ilah veya daimon olarak işlev görmektedir. Avrupa folklorunda, cadılar ve şifacılar da kişisel koruyucu hizmetkar ruhlara sahiptir.[1]

Antik Yunan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sokrates kişisel ruhunun ya da daimon'unun sesini duyduğundan bahsetmiştir:

Sık sık bana gelen bir kehanet ya da alametten bahsettiğimi duymuşsunuzdur ... . Bu alamet bende çocukluğumdan beri var. Bu alamet bana gelen ve her zaman yapacağım bir şeyi yapmamı yasaklayan ama asla bir şey yapmamı emretmeyen bir sestir ve politikacı olmamın önündeki engel de budur.[2]

Yunanlılar ayrıca tanrıların belirli yerleri koruduğunu düşünüyorlardı, örneğin Athena Atina şehrinin koruyucu tanrıçasıydı.

Antik Roma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kibele'nin taç şekli, koruduğu şehrin duvarlarını temsil etmektedir

Antik Roma dininde bir yeri ya da bir kişiyi koruyan ve muhafaza eden koruyucu ilahlar çok önemlidir. Bir erkeğin koruyucu tanrısı onun Genius'u, bir kadınınki ise Juno'sudur.[3] İmparatorluk döneminde, İmparatorun Genius'u İmparatorluk kültünün odak noktası olmuştur. Augustus'un Apollo'ya yaptığı gibi, bir imparator da büyük bir tanrıyı kişisel koruyucu tanrısı olarak benimseyebilirdi.[4][5][6]

Her şehir ya da kasabanın bir ya da daha fazla koruyucu ilahı bulunurdu ve bunların korunması özellikle savaş ve kuşatma zamanlarında hayati önem taşırdı. Roma'nın kendisi, ölüm tehlikesine karşı adı ritüel olarak gizli tutulması gereken bir tanrıça tarafından korunuyordu.[7][8] Juno, Jüpiter ve Minerva'dan oluşan Capitoline Üçlüsü de Roma'nın koruyucularıydı.[9]

İtalik kentlerin kendi koruyucu tanrıları bulunmaktaydı. Latin kenti Lanuvium ve Etrüsk kenti Veii'de[10] olduğu gibi Juno genellikle bu işlevdeydi ve genellikle arx (kale) ya da diğer önemli veya merkezi konumdaki özellikle büyük bir tapınakta yer alırdı.[11] Praeneste'nin koruyucu tanrısı, kâhinliğiyle ünlü Fortuna'ydı.[12]

Roma'nın evocatio ritüeli, bir şehrin koruyucu ilahının gücünün şehir dışına çekilmesi durumunda, o şehrin askeri yenilgiye karşı savunmasız hale gelebileceği inancına dayanıyordu.[13][14] Magna Mater (Büyük Ana ya da Kibele) gibi bazı tanrıçaların “kule taçlı” olarak tasvir edilmesi, onların şehri koruma kapasitelerini temsil etmektedir.[15]

Eyaletlerdeki bir şehir, Roma dini alanından bir tanrıyı koruyucusu olarak benimseyebilir ya da kendi koruyucusunu bu tanrıyla senkretize edebilirdi. Örneğin Galya'daki Remi civitas'ına bağlı bir topluluk Apollo'yu koruyucusu olarak benimsemişti ve Remi'nin başkentinde koruyucusu Mars Camulus'tu.[16]

Koruyucu ilahlar ayrıca depolar, kavşaklar ve tahıl ambarları gibi çok daha küçük ölçekli yerlere de yerleştirilmiştir. Her Roma evinin koruyucu ilahları bulunurdu.[17]

Avustronezya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Budizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin geleneksel dini

[değiştir | kaynağı değiştir]
Shensi Eyaleti, Yü-lin şehrinin Ching-pien İlçesinde kazılan, Kuzey Hanedanlıkları ile Tʻang Hanedanlığı dönemine ait bir mezarın taş kapıları. Mezarın koruyucu ilahları olarak üç dişli mızrakları olan iki figürü göstermektedir.

Çin geleneksel dini, hem geçmişte hem de günümüzde, sayısız koruyucu ilah içermektedir. Olağanüstü kişiler, yüksek kültürlü bilgeler ve önde gelen atalar ölümden sonra ilahlaştırılabilir ve onurlandırılabilir. Guan Yu askeri personelin ve polisin, Matsu ise balıkçıların ve denizcilerin koruyucusudur.

  • Tu Di Gong (Toprak Tanrısı) bir yörenin koruyucu ilahıdır ve her bir yörenin kendi Toprak Tanrısı vardır.
  • Chenghuangshen (Şehir Tanrısı), imparatorluk döneminden beri yerel yetkililer ve halk tarafından tapınılan, bireysel şehrin koruyucu ilahıdır.

Hristiyanlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hristiyanlıkta benzer bir kavram başmeleklerin koruyucu aziz örneklerinde olduğu gibi “Michael, Gabriel, Raphael, vb.” ya da daha az ölçüde koruyucu melek olabilir.[18][19]

Cermenler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hinduizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hinduizm'de kişisel koruyucu ilahlar ishta-devata olarak bilinirken, ailevi koruyucu ilahlar Kuladevata olarak bilinmektedir. Gramadevata köylerin veya bölgelerin koruyucu ilahlarıdır. Devalar da koruyucu olarak görülebilir. Şiva yogilerin ve sofuların koruyucusudur. Şehir ilahları şunlardır:

Kuladevis şunları içerir:

Endonezya geleneksel dini

[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam dininden etkilenen Endonezya halkı, özellikle Cava adasında cinlere inanmaktadır. İslam dinine bağlı olan cinler genellikle iyilikseverdir, ancak Müslüman olmayan cinlerin yaramaz olduğu düşünülmektedir. Bazıları mezarları korumaktadır. Mezara yaklaşan bir ziyaretçinin kötü niyetli olması halinde ağır hastalıklara ve hatta ölüme neden olmaktadır.[20]

Musevilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbrani Kutsal Kitabı'nda şedim adı verilen ruhlardan iki kez söz edilir. Bu iki örnekte de (Mezmur 106:37 ve Tesniye 32:17) şedim çocuk kurbanı ya da hayvan kurbanıyla ilişkilendirilmiştir.[21][22] “Şedim” teriminin bazılarınca koruyucu ya da kötü niyetli olabilen bir ruha atıfta bulunan Akadca shedu'dan ödünç alınmış bir kelime olduğuna inanılmaktadır.[23][24][25]

Kore şamanizmi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kore şamanizminde, jangseung ve sotdae şeytanları korkutmak için köylerin kenarına yerleştirilirdi. Onlara tanrı olarak da tapınılırdı. Seonangshin, Kore geleneğinde köyün koruyucu ilahıdır ve Seonangdang'ı somutlaştırdığına inanılırdı.

Meitei

[değiştir | kaynağı değiştir]

Manipur'un Meitei mitolojisi ve dininde (Sanamahizm), aralarında Lam Lais'in en baskın olduğu çeşitli türlerde koruyucu ilahlar bulunmaktadır.[26][27][28]

Amerikan Yerlilerinde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Filipin geleneksel dini

[değiştir | kaynağı değiştir]

Filipin animizminde Diwata veya Lambana, dağlar ve höyükler gibi kutsal yerlerde yaşayan ve koruyucu olarak hizmet eden tanrılar veya ruhlardır.

Şinto

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şinto'da insan bedenine hayat veren ruhlar ya da kami doğadan gelir ve ölümden sonra doğaya geri döner. Bu nedenle atalar tapınılması gereken birer koruyucudur.

Slav Avrupası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Slav Avrupa'sında bazı koruyucu tanrıların var olduğu bilinmektedir; bunun en belirgin örneği Leşi'dir.[29]

Tay dini

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bangkok'ta bir araba galerisinin önünde Chao Thi için bir Tayland ruh evi
  • Tayland eyalet başkentlerinde koruyucu şehir sütunları ve palladyumlar bulunur. Bir evin koruyucu ruhu Chao Thi (เจ้าที่) veya Phra Phum (พระภูมิ) olarak bilinir. Tayland'daki neredeyse her geleneksel evde, ruh evi olarak bilinen bu koruyucu ilahı barındıran minyatür bir tapınak vardır.

Vietnam halk dini

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vietnam halk dininde Thành hoàng, köyü koruyan ve köye iyi şeyler getiren tanrılardır.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Riffard, Pierre A. (2008). Nouveau dictionnaire de l'ésotérisme. Paris, FR: Payot. ss. 114-115, 136-137. 
  2. ^ Plato. Apology of Socrates. 40 b. 
  3. ^ Nicole Belayche, "Religious Actors in Daily Life: Practices and Beliefs", in A Companion to Roman Religion (Blackwell, 2007), p. 279.
  4. ^ Gradel, Ittai (2002). Emperor Worship and Roman Religion. Oxford University Press. ss. 104-105. 
  5. ^ Lipka, Michael (2009). Roman Gods: A conceptual approach. Brill. ss. 20-21. ISBN 9789004175037. 
  6. ^ Gradel, Ittai (2002). Emperor Worship and Roman Religion. Oxford University Press. s. 116. 
  7. ^ de Martino, Marcello (2011). L'identità segreta della divinità tutelare di Roma. Un riesame dell' affaire Sorano. Settimo Sigillo. 
  8. ^ Rüpke, Jörg (2007). Religion of the Romans. Polity Press. ss. 132-133.  (originally published in German 2001)
  9. ^ Lipka. Roman Gods. ss. 23-24. 
  10. ^ Forsythe, Gary (2006) [2005]. A Critical History of Early Rome: From prehistory to the first Punic War. University of California Press. s. 128. 
  11. ^ Rüpke. Religion of the Romans. s. 132.  who cites Macrobius. Saturnalia. 3.9. 
  12. ^ Meyboom, P.G.P. (1995). The Nile Mosaic of Palestrina: Early evidence of Egyptian religion in Italy. preface and p. 160: Brill. ISBN 978-9004101371. .
  13. ^ Lipka. Roman Gods. ss. 126-127. 
  14. ^ Ando, Clifford (2007). "Exporting Roman religion". A Companion to Roman Religion. Blackwell. s. 441. 
  15. ^ Lipka. Roman Gods. s. 123.  who cites Lucretius. De rerum natura. 2.606–609. 
  16. ^ Derks, Ton (1998). Gods, Temples, and Ritual Practices: The transformation of religious ideas and values in Roman Gaul. Amsterdam University Press. ss. 100, 105, 108-109. Local elites … were well aware of the mythological tales connected with the various Roman gods, and in the choice of a tutelary god for their civitas or pagus opted deliberately for a deity who, in all his aspects, was most in keeping with their own perception of the world. 
  17. ^ Warrior, Valerie M. (2006). Roman Religion. Cambridge University Press. ss. 28-29. 
  18. ^ "CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Esdras (Ezra)". newadvent.org. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2021. 
  19. ^ "Bible Gateway passage: 1 Thessalonians 4:16 – New Revised Standard Version". Bible Gateway (İngilizce). 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2021. 
  20. ^ Woodward, Mark. Java, Indonesia and Islam. Deutschland, Springer Netherlands, 2010.p. 87
  21. ^ W. Gunther Plaut, The Torah: A Modern Commentary (Union for Reform Judaism, 2005), p. 1403 online
  22. ^ Dan Burton and David Grandy, Magic, Mystery, and Science: The Occult in Western Civilization (Indiana University Press, 2003), p. 120 online.
  23. ^ Rachel Elior; Peter Schäfer (2005). על בריאה ועל יצירה במחשבה היהודית: ספר היובל לכבודו של יוסף דן במלאת לו שבעים שנה. Mohr Siebeck. s. 29. ISBN 978-3-16-148714-9. 
  24. ^ Encyclopedia of Spirits: The Ultimate Guide to the Magic of Fairies, Genies, Demons, Ghosts, Gods & Goddesses. Judika Illes. HarperCollins, Jan 2009. p. 902.
  25. ^ The Encyclopedia of Demons and Demonology. Rosemary Guiley. Infobase Publishing, May 12, 2010. p. 21.
  26. ^ Banerji, Projesh (1956). Dance of India. Kitabistan. 
  27. ^ Playne, Somerset (1917). Bengal and Assam, Behar and Orissa: Their History, People, Commerce, and Industrial Resources. Foreign and Colonial Compiling and Publishing Company. 
  28. ^ Sarat Chandra Roy (Rai Bahadur (1981). Man in India. A.K. Bose. 
  29. ^ Bane, Theresa (1969). Encyclopedia of Demons in World Religions and Cultures. Jefferson, North Carolina. ISBN 9780786488940. OCLC 774276733. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Koruyucu_ilah&oldid=34533603" sayfasından alınmıştır