İçeriğe atla

Küçük Buz Çağı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Küresel ortalama sıcaklıklar incelendiğinde, Küçük Buz Çağının gezegen çapında belirli bir iklim periyodu olmadığı, ancak son "Küresel Isınmadan" önce yaşanan uzun sıcaklık düşüşünün sonu olduğu görülüyor.[1]
IJsvermaak Galerisi, ("Buz eğlencesi"), Hendrick Avercamp Hollanda'da 1608 Kışı'nda donmuş kanallarda paten yapan insanlar. Buna karşın bugün kannallar çoğunlukla buzsuzdur. Bu tür sahneler 1565–1640 zaman diliminde oldukça ünlüydü.

Küçük Buz Çağı, Medieval Warm Period (Orta Çağ Sıcak Dönemi)'dan sonra gelen soğuma dönemi oldu.[2] Gerçek bir Buzul Çağı olmamasına rağmen terim, 1939'da François E. Matthes tarafından bilimsel literatüre girmiştir.[3] Bazı görüşlere göre 15. yüzyıldan 19. yüzyılın ortalarına kadar, bazı görüşlere göre ise 1300-1850 arasında süren göreceli serin iklim periyodudur.[4][5]

Küçük Buz Çağı, bugünkü iklim tartışmalarında, kısa süreli iklimsel değişmelerin, doğal iklim farklılıklarına verdiği şekil konusunda klasik bir örnektir. Küçük Buz Çağı süresince hatırı sayılır iklim değişiklikleri olmuştur. Örneğin bu şekilde, 1570-1630 veya 1675-1715 arasında kalan zaman aralığında, özellikle soğuk zaman dilimleri meydana gelmiştir. Grönlandda buzulların ve Kuzey Atlantik’te deniz buzlarının güneye doğru ilerlediği ve Kuzey Avrupa'da ortalama sıcaklıkların 1 °C’ye kadar düştüğü dönemdir. 1315 yılında başlayan şiddetli yağışlar, daha serin geçen yaz mevsimleri ve 1315- 1317 yıllarında Avrupa’da yaşanan Büyük Kıtlık bu kötü hava koşullarının bir yansıması olarak kabul edilebilir.[6] Araştırmacılar Küçük Buz Çağı’nın yaşanmasını kesin bir nedenle gösterememekle birlikte bazı olasılıklara ve teorilere bağlamışlardır. Bu dönemde en fazla ılımlı soğuma Kuzey Yarımkürede oldu.[7] Güneş Radyasyonundaki Döngüsel Yörüngeler, artan volkanik aktivite, okyanus dolaşımındaki değişiklikler, Dünya'nın yörüngesindeki ve eksenel eğimdeki farklılıklar, küresel iklimde doğal değişkenlik ve insan popülasyonunda azalma (örneğin; Kara Ölüm ve Avrupa ile temasın ardından Amerika'da çıkan salgın).[8]

İlgili raporlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

"2001 tarihli Hükümetlerarası İklim Değişikliği Üçüncü Değerlendirme Raporu (TAR)", etkilenen alanları tanımladı:

Dağ buzullarından elde edilen kanıtlar, Alaska, Yeni Zelanda ve Patagonya da dahil olmak üzere yirminci yüzyıldan önce Avrupa dışındaki birçok bölgede buzullaşmanın arttığını göstermektedir. Bununla birlikte, bu bölgelerdeki maksimum buzul ilerlemelerinin zamanlaması önemli ölçüde farklıdır ve bu, küresel olarak eşzamanlı artan buzullaşmayı değil, büyük ölçüde bağımsız bölgesel iklim değişikliklerini temsil edebileceğini düşündürmektedir. Bu nedenle, mevcut kanıtlar, bu aralık boyunca küresel olarak eşzamanlı anormal soğuk veya sıcaklık dönemlerini ve "Küçük Buz Devri" ve "Orta Çağ Sıcak Dönemi" geleneksel terimlerini desteklememektedir. "Geçtiğimiz yüzyıllarda hemisferdeki veya küresel ortalama sıcaklık değişimlerindeki eğilimleri tanımlamada sınırlı bir faydaya sahip gibi görünmektedir. Yarım küre olarak," Küçük Buz Devri "yalnızca Kuzey Yarımküre'nin bu dönemde hafif soğuması olarak düşünülebilir yirminci yüzyılın sonlarına göre 1 ° C'den az soğuma yaşanmıştır.[9]

"2007 IPCC dördüncü Değerlendirme Raporu (AR4)", Orta Çağ sıcak dönemine özel önem veren daha yeni araştırmaları tartışıyor:

...birlikte bakıldığında, şu anda mevcut olan rekonstrüksiyonlar, son 1 milenyum üzerindeki Yüzüncü Yıl zaman ölçeği eğilimlerinde, sahada belirgin olandan daha fazla değişkenliğe işaret etmektedir.... Sonuç olarak, on yedinci ve on dokuzuncu yüzyılın başlarında nispeten serin koşulların ve on birinci ve on beşinci yüzyılın başlarında sıcaklığın bir göstergesidir, ancak en sıcak koşullar yirminci yüzyılda belirgin olmuştur. Tüm yapılanmaları çevreleyen güven düzeylerinin yüksek olduğu göz önüne alındığında, hemen hemen tüm yapılanmalar daha önce sahada belirtilen belirsizlik içinde etkili bir şekilde kapsanmaktadır. Çeşitli yakın yapılanmalar arasındaki temel farklılıklar, esas olarak on ikinci ila on dördüncü, on yedinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda görülmüş serin farkların büyüklüğü ile ilgilidir.[10]

Küçük buzul çağının zamanını belirleme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük Buzul Çağı'nın başladığı zaman hakkında bir fikir birliği yoktur,[11][12] ancak bilinen iklim minimumlarından önce bir dizi olaydan sıklıkla bahsedilmiştir. 13. yüzyılda, sürüklenen buzlar, Grönland'daki buzullar gibi Kuzey Atlantik'te güneye doğru ilerlemeye başladı. Anekdotsal kanıtlar, buzulların neredeyse dünya çapında genişlediğini göstermektedir. Baffin Adası ve İzlanda'daki buzullarının altından toplanan kökleri sağlam olan yaklaşık 150 ölü bitki materyali örneğinin radyokarbon tarihlemesine dayanarak genişlediği görülmektedir, Miller ve diğerleri.(2012)[13] Soğuk yazların ve buz büyümesinin 1275 ve 1300 yılları arasında aniden başladığını ve ardından 1430'dan 1455'e kadar "önemli bir yoğunlaşma" olduğu belirtilmektedir.[13] Buna karşılık, buzul uzunluğuna dayanan bir iklimin yeniden yapılanması [14][15] 1600'den 1850'ye kadar büyük bir farklılık göstermez, ancak daha sonra güçlü bir geri çekilme gösterir.

Bu nedenle, 400 yılı aşan çeşitli tarihlerden herhangi biri Küçük Buz Devri'nin başlangıcını gösterebilir:

  • Atlantik buzullarının büyümeye başladığı zaman için 1250; Soğuk dönem muhtemelen 1257'de Samalas yanardağının büyük patlamasıyla tetiklenmiş veya artmıştır.[16]
  • Buzullaşma nedeniyle öldürülen bitkilerin radyokarbon tarihlemesine göre 1275 ila 1300 yılları arasında olduğu görülür.
  • Kuzey Avrupa'da sıcak yazların güvenilirliğini kaybettiği zamanlar için 1300 yılı.
  • 1315-1317 yağmurlar ve Büyük Kıtlık (1315) için yılları.
  • Dünya çapında buzul genişlemesinin teorik başlangıcı için 1550 yılı.
  • İlk minimum iklim değerleri için 1650 yılı.

Küçük Buz Çağı/Devri, 19. yüzyılın ikinci yarısında veya 20. yüzyılın başlarında sona erdi.[17][18]

Bölgelere göre jeofizik ve sosyal etkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa

[değiştir | kaynağı değiştir]
"Donmuş Thames Nehri" 1677

Baltık Denizi iki kez dondu, 1303 ve 1306-07; yıllarından sonra "mevsimsel soğuk, fırtınalar, yağmurlar ve Hazar Denizi seviyesinde bir artış yaşandı.[19] Küçük Buz Devri, Avrupa ve Kuzey Amerika'nın bazı bölgelerine daha soğuk kışlar getirdi. İsviçre Alpleri'ndeki çiftlikler ve köyler, 17. yüzyılın ortalarında buzullara zarar verdi ve buzullar tahrip edildi.[20] Büyük Britanya ve Hollanda'daki kanallar ve nehirler, buz pateni ve kış festivallerini destekleyecek kadar sık sık donmuştu.[20] İlk Thames Nehri don fuarı 1608'de ve sonuncusu 1814'te yapıldı; köprülerdeki değişiklikler ve Thames Setinin eklenmesi nehir akışını ve derinliğini etkileyerek daha fazla don yaşanma olasılığını büyük ölçüde azalttı. Haliç'in ve Boğaz'ın güney kesiminin donması 1622'de gerçekleşti. 1658'de, bir İsveç ordusu Kopenhag'a saldırmak için Marched Across the Great Belts ile Danimarka'ya yürüdü. 1794-1795'in kışı özellikle sertti. Pichegru altındaki Fransız istila ordusu Hollanda'nın donmuş nehirlerinde yürüyebildi fakat Hollanda filosu Den Helder Limanı'ndaki buza kilitlendi. İzlanda'yı çevreleyen deniz buzu, her yöne kilometrelerce uzandı ve limanları taşımacılığa kapattı. İzlanda nüfusu yarı yarıya azaldı, ancak buna 1783'te Laki'nin patlamasından sonra gelen iskelet florozu hastalığı da neden olmuş olabilir.[21] İzlanda ayrıca tahıl mahsulleri üretiminde başarısızlık yaşadı ve insanlar tahıl temelli bir diyetten uzaklaştı.[22] Grönland'daki İskandinav kolonileri 15. yüzyılın başlarında açlıktan öldü ve yok oldu, çünkü mahsuller başarısız oldu ve çiftlik hayvanları giderek sertleşen kışlar boyunca yaşatılamadı. Grönland, 1410'dan 1720'lere kadar büyük ölçüde buzla kaplandı.[23]

Bartholomeus Johannes van Hove tarafından çizilmiş, 1825 yılında Pompenburg, Rotterdam'ın ana kanalında kış Pateni

İlk iklimbilimci Hubert Lamb 1995 tarihli kitabında, "kar yağışının önceden veya o zamandan beri kaydedilenden çok daha ağır olduğunu ve kar bugün olduğundan daha uzun aylar boyunca yerde kaldığını" söyledi.[24] Portekiz'in Lizbon şehrinde, kar fırtınaları bugün olduğundan çok daha sıktı; 17. yüzyılda bir kış sekiz kar fırtınası yaşandı.[25] Birçok bahar ve yaz soğuk ve yağışlıydı, ancak yıllar ve yıl grupları arasında büyük değişkenlikler gösteriyordu. Avrupa genelinde mahsul uygulamalarının küçültülmüştü, daha az verim vardı, büyüme mevsimine uyum sağlamak için uygulamaların değiştirilmesi gerekiyordu ve uzun yıllar kıtlık ve yine kıtlık vardı (1315-1317 büyük kıtlığı gibi, Ancak bu kıtlık Küçük Buz Çağı'ndan önce olmuş olabilir).[26] Elizabeth Ewan ve Janay Nugent'e göre, "Fransa'daki Kıtlıklar 1693–94, Norveç 1695–96 ve İsveç 1696–97 yıllarında, her ülkenin nüfusunun kabaca yüzde 10'unu oluşturuyordu. Estonya ve Finlandiya'da 1696-97'de, kayıpların sırasıyla ulusal nüfusun beşte biri ve üçte biri olduğu tahmin edilmektedir. "[27] Bazı kuzey bölgelerinde bağcılık ortadan kalktı ve fırtınalar ciddi sellere ve can kaybına neden oldu. Bunlardan bazıları Danimarka, Almanya ve Hollanda kıyılarındaki geniş arazilerin kalıcı olarak kaybedilmesine neden oldu.[24]

Keman yapımcısı Antonio Stradivari, enstrümanlarını Küçük Buz Devri'nde üretti. Daha soğuk iklimlerde üretilen kemanlarda kullanılan ahşabın sıcak dönemlere göre daha kaliteli olmduğu ve enstrümanlarının tonuna katkıda bulunduğu öne sürülmektedir.[28] Bilim tarihçisi James Burke'e göre bu dönem, günlük yaşamda yaygın olarak kullanılan düğme ve düğme deliklerinin ve vücudu daha iyi örtmek ve yalıtmak için özel yapım iç çamaşırların örülmesi gibi yeniliklere ilham verdi. Bacalar, ortak salonların merkezindeki açık ateşlerin üzerinde yer alacak şekilde inşa edildi, böylece çok odalı evlere, efendilerin hizmetkarlardan ayrılmasına ve böylece sosyal sınıfların gelişmesine izin verdi.[29]

Santa Barbara'daki California Üniversitesi'nden antropolog Brian Fagan tarafından yazılan Küçük Buz Devri kitabında, Avrupalı köylülerin 1300-1850 soğukları sırasında yaşadıkları kötü durumdan bahsediyor: kıtlıklar, hipotermi, ekmek isyanları ve giderek artan bir şekilde moral bozucu bir köylülüğü gaddarlaştıran despotik liderlerin yükselişi. 17. yüzyılın sonlarında, tarım dramatik bir şekilde düştü: "Alp köylüleri, arpa ve yulaf unu ile karıştırılmış ceviz kabuğundan yapılan ekmeklerde yaşıyorlardı."[30] Tarihçi Wolfgang Behringer, Avrupa'daki yoğun cadı avı olaylarını Küçük Buz Devri'ndeki tarımsal başarısızlıklarla ilişkilendirdi.[31]

Georgetown Üniversitesi'nden çevre tarihçisi Dagomar Degroot tarafından yazılan Frigid Altın Çağı, aksine, Küçük Buz Devri'nde bazı toplumların geliştiğini, bazılarının ise aksadığını ortaya koyuyor. Özellikle, Küçük Buz Devri, günümüz Hollanda'sının habercisi olan Hollanda Cumhuriyeti çevresindeki çevreleri, ticarette ve çatışmalarda sömürülmelerini daha kolay olacak şekilde dönüştürdü. Hollandalılar, komşu ülkeleri harap eden hava koşulları karşısında dirençliydi, hatta uyum sağladılar. Tüccarlar hasat başarısızlıklarından yararlandı, askeri komutanlar değişen rüzgar modellerinden yararlandı ve mucitler, soğuktan kâr etmelerine yardımcı olacak teknolojiler geliştirdi. Bu nedenle, Cumhuriyetin 17. yüzyıl "Altın Çağı", Hollandalıların değişen iklimle başa çıkma konusundaki esnekliğine çok şey borçluydu.[32]

Kültürel tepkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçiler, Avrupa'daki Küçük Buz Devri'nin sonuçlarına verilen kültürel tepkilerin şiddetli günah keçisi ilan edilmekten ibaret olduğunu iddia ettiler.[31][33][34][35][36] Uzayan soğuk ve kurak dönemler, birçok Avrupa toplumunda kuraklığa yol açarak, mahsul büyümesinin zayıf olmasına, hayvancılığın kötü olmasına, patojenlerin ve hastalık vektörlerinin aktivitesinin artmasına neden oldu.[37] Hastalık, işsizlik ve ekonomik zorlukların ortaya çıktığı koşullar aynı koşullar altında devam edilirse yoğunlaşma eğilimindedir: (uzun süreli, soğuk, kurak mevsimler). Bu sonuçların her ikisi de - hastalık ve işsizlik - birbirini güçlendirir ve ölümcül bir olumlu geri bildirim döngüsü oluşturur.[37] Bu toplulukların daha iyi mahsul karışımları, acil tahıl stokları ve uluslararası gıda ticareti gibi bazı acil durum planları olmasına rağmen, bunlar her zaman etkili değildi.[33] Topluluklar genellikle soygun ve cinayet de dahil olmak üzere şiddet içeren suçlarla saldırdı; zina, Hayvancılık ve tecavüz gibi cinsel suç suçlamaları da arttı.[34] Avrupalılar yaşadıkları kıtlık, hastalık ve toplumsal huzursuzluk için açıklamalar aradılar ve masumları suçladılar. Birkaç çalışmadan elde edilen kanıtlar, Küçük Buzul Çağından sorumlu tutulan marjinalleşmiş gruplara karşı şiddet eylemlerindeki artışların, özellikle soğuk ve kuru hava yıllarıyla örtüştüğünü göstermektedir.[31][33][35]

Küçük Buz Devri sırasında meydana gelen şiddetli günah keçisinin bir örneği, Oster (2004) ve Behringer (1999) tarafından iddia edildiği gibi büyücülük denemelerinin yeniden canlanmasıydı. Oster ve Behringer, bu canlanmanın iklimsel düşüşten kaynaklandığını iddia ediyorlar. Küçük Buz Devri'nden önce "büyücülük" önemsiz bir suç olarak görülüyordu ve kurbanlar nadiren suçlanıyordu.[31] Ancak 1380'lerden başlayarak, Küçük Buz Devri başladığında, Avrupalı popülasyonlar sihir ve hava koşullarını birbirine bağlamaya başladı.[31] İlk sistematik cadı avları 1430'larda başladı ve 1480'lerde cadıların kötü hava koşullarından sorumlu tutulması gerektiğine inanılıyordu.[31] Küçük Buz Devri'nin doğrudan ve dolaylı sonuçlarından cadılar suçlandı: çiftlik hayvanları salgınları, çok az süt veren inekler, geç donlar ve bilinmeyen hastalıklar.[34] Genel olarak, sıcaklık düştükçe, büyücülük denemelerinin sayısı arttı ve sıcaklık arttıkça denemeler azaldı.[31][33] Büyücülük zulmünün zirveleri, 1570 ve 1580'de meydana gelen ve on yıl süren açlık kriziyle örtüşüyor.[31] Bu denemeler öncelikle çoğu dul olan yoksul kadınları hedef aldı. Herkes cadılara hava durumunu yarattıkları için zulmedilmesi gerektiği konusunda hemfikir değildi, ancak bu tür tartışmalar öncelikle cadıların var olup olmadığına değil, cadıların havayı kontrol etme yeteneğine sahip olup olmadığına odaklandı.[31][33] Erken Orta Çağ Katolik Kilisesi, cadıların Tanrı değil, ölümlü oldukları için havayı kontrol edemeyeceklerini savundu, ancak 13. yüzyılın ortalarında çoğu nüfus cadıların doğal güçleri kontrol edebileceği fikrine katıldı.[33] Tarihçiler, Yahudi popülasyonlarının da Küçük Buz Devri sırasında iklimsel bozulmadan sorumlu olduğunu iddia ettiler.[34][38] Hıristiyanlık, Batı Avrupa'nın resmi diniydi ve bu topluluklar içinde büyük ölçüde Antisemitizm vardı.[34] Yahudiler ve hava koşulları arasında doğrudan bir bağlantı yoktu, sadece hastalık gibi dolaylı sonuçlarla suçlandılar[34] Örneğin, veba salgınlarından genellikle Yahudiler sorumlu tutuldu; 1300'lü yıllarda Batı Avrupa şehirlerinde Yahudi nüfusu vebanın yayılmasını durdurmak amacıyla katledildi.[34] Yahudilerin kuyuları kendilerinin zehirlediği ya da cüzzamlılara kuyuları zehirlemelerini söyleyerek Hristiyanlara komplo kurdukları söylentileri yayıldı.[34] Bu tür şiddetli günah keçiliğine bir cevap olarak, Yahudi toplulukları bazen Hristiyanlığa döndü ya da Osmanlı İmparatorluğu'na, İtalya'ya ya da Kutsal Roma İmparatorluğu'nun topraklarına göç etti.[34]

Dışlanmış grupları ve bireyleri suçlamanın yanı sıra, bazı popülasyonlar soğuk dönemleri ve bunun sonucunda ortaya çıkan kıtlık ve hastalıkları genel ilahi hoşnutsuzluğa bağladı.[35] Ancak ezilen gruplar, onu tedavi etme girişimlerinde yükün ağırlığını aldı.[35] Örneğin, Almanya'da, alt sınıfı orantısız bir şekilde etkileyen kumar ve içme gibi faaliyetlere ilişkin düzenlemeler getirildi ve kadınların dizlerini göstermeleri yasaklandı.[35] Dans ve cinsel aktiviteleri yasaklamanın yanı sıra yiyecek ve içecek alımını kontrol altına almak gibi diğer düzenlemeler daha geniş nüfusu etkiledi.[35] İrlanda'da Katolikler kötü hava koşullarından Reformu sorumlu tuttu. Loch Cé Yıllıklarında, 1588 yılı girişinde bir yaz ortası kar fırtınasını anlatıyor: "Yabani elma, her bir taşından daha büyük değildi", onu "Oilfinn'deki kötü, sapkın, bir piskoposun" varlığından sorumlu tutuyor; yani Elphin Protestan Piskoposu olan John Lynch.[39][40]

Avrupa'da çizilen resimlerde kış tasvirleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Duddingston Loch Muhterem Robert Walker Pateni daha kısa adı, Buz Pateni Bakanı, tablo tek olup yağlı boya ile Henry Raeburn tarafından çizilmiştir. İskoç Ulusal Galerisi içinde Edinburgh'ta bulunur. "Yaklaşık 1949 yılına kadar neredeyse hiç bilinmiyordu, ancak o zamandan bu yana İskoçya'nın en tanınmış resimlerinden biri haline geldi. Ülke tarihinin en dikkat çekici dönemlerinden biri olan İskoç Aydınlanması sırasında çizilmiştir. İskoç kültürünün bir simgesi olarak kabul edilir"

William James Burroughs, Hans Neuberger gibi isimler o dönemde çizilen resimlerde yaşanılan kışın tasvirini analiz ediyor.[41] Burroughs, bu kışın neredeyse 1565'ten 1665'e kadar gerçekleştiğini ve 1550'den itibaren iklimsel düşüşle ilişkili olduğunu iddia ediyor. Burroughs, resimlerde kışın neredeyse hiç tasvir edilmediğini iddia ediyor ve "1565'in alışılmadık derecede sert kışının büyük sanatçılara son derece orijinal görüntüleri tasvir etmeleri için ilham verdiğini ve bu tür resimlerdeki düşüşün" temanın "bir bileşimi olduğunu varsayıyor. Tamamen bilinen ve ılık kışlar resmin akışını bir kesintiye uğratıyor ".[42] Resimdeki teknik zorluklara yol açan kış sahneleri, 15. yüzyılın başlarından beri sanatçılar tarafından, genellikle saat kitaplarının takvim sayfalarına yerleştirilen ayların çalışmalarını gösteren ışıklı el yazması tekrarlarında düzenli ve iyi bir şekilde çizilmiştir. Ocak ve Şubat genellikle karlı olarak gösterilir, Les Très Riches Heures du duc de Berry ünlü döngüsünde Şubat ayında olduğu gibi, çizilmiş 1412-1416 ve aşağıda gösterilmiştir. Manzara resmi henüz sanatta bağımsız bir tür olarak gelişmediğinden, diğer kış sahnelerinin olmaması dikkat çekici değildi. Öte yandan, karlı kış manzaraları ve özellikle fırtınalı deniz manzaraları, Küçük Buz Devri'nin en soğuk ve en fırtınalı on yılında Hollanda Cumhuriyeti'nde sanatsal türler haline gelmişti. Küçük Buz Devri'nin dorukta olduğu dönemde, geçmişte benzer hava koşullarının Hollandalı gözlemcileri ve rekonstrüksiyonları, sanatçıların bilinçli olarak daha soğuk ve fırtınalı olan bir iklimin yerel görünüşlerini resmetmesine neden oldu. Hollanda için çizilen tablolar ve gerçekçi manzaralar günlük yaşamdan sahneleri tasvir ederken, çoğu modern bilim insanının çağdaş müşteriler için açık olabilecek sembolik mesajlar ve metaforlarla dolu olduğuna inandıkları için Avrupa kongrelerinden bir kopuştu.[32] Karda Avcılar gibi Yaşlı Pieter Brueghel'in ünlü kış manzara resimlerinin hepsinin 1565'te çizildiği düşünülüyor. Oğlu Genç Pieter Brueghel (1564-1638) de birçok karlı manzara resmetti, ancak Burroughs'a göre, "babasının tasarımlarını fazlaca kopyaladı. Bu eserin çoğunun türev niteliği, 1570 ile 1600 yılları arasındaki kışların etkisi hakkında kesin sonuçlar çıkarmayı zorlaştırıyor ..."[42][43] Burroughs, kar konulu çizimlerin 1609'dan itibaren Hendrick Avercamp'ın çalışmalarıyla Hollanda Altın Çağı resmine döndüğünü söylüyor. 1640'lardan 1660'lara kadar olan bu tür konuların ana döneminden önce, 1627 ile 1640 yılları arasında, daha sonraki dönem için iklim kayıtlarıyla iyi ilişkili olan bir dönem vardır. Konular yaklaşık 1660'tan sonra daha az popülerdir, ancak bu, kışların şiddetinde kaydedilen herhangi bir azalmayı göstermemektedir ve yalnızca tat veya modadaki değişiklikleri yansıtmaktadır. 1780'ler ve 1810'lar arasındaki sonraki dönemde, karlı konular yeniden popüler hale gelmiştir.[42]

"Buz Patencileri ile Kış Manzarası" resmeden; Hendrick Avercamp.

Neuberger, Amerika ve Avrupa müzelerinde tutulan ve 1400 ile 1967 arasında tarihlenen 12.000 tabloyu bulanıklık ve karanlık açısından analiz etti.[41] 1970 tarihli yayını, Küçük Buz Devri'ne karşılık gelen bu tasvirlerde 1600 ile 1649 yılları arasında zirveye ulaşan bir artış olduğu görülüyor.[41][44]

"Karda Avcılar" resmeden; Pieter Brueghel the Elder. (1565)

İskoçya'daki resimler ve çağdaş kayıtlar, curling ve buz pateninin popüler açık hava kış sporları olduğunu gösteriyor; curling 16. yüzyıla kadar uzanıyor ve 19. yüzyılın ortalarında yaygın olarak popüler hale geliyor.[45] Örnek olarak, 1860'larda Gourock'ta inşa edilen açık hava curling göleti neredeyse bir asırdır kullanımdaydı, ancak iç mekan tesislerinin artan kullanımı, vandalizm sorunları ve daha ılık geçen kışlar, göletin 1963 yılında kulanılmamasına neden oldu.[46]

17. yüzyılın genel krizi

[değiştir | kaynağı değiştir]

"On yedinci yüzyılın Genel Krizi"nin Avrupa'da yaşanmasının nedenleri, Küçük Buz Çağı ile bağlantılı olarak sert havalar, kuraklık, ekonomik sıkıntı, gruplar arası aşırı şiddet ve yüksek mortalite olan bir dönem olmasıydı. Toplumsal istikrarsızlık dönemleri havanın soğumasını 15 yıl süren bir zaman diliminde izler ve bu dönemin çoğu Otuz Yıl Savaşları (1618-1648) gibi silahlı çatışmalara dönüştü.[47] Bohemya tahtında art arda süren bir savaş olarak başladı. Kutsal Roma İmparatorluğunda (bugünün Almanyasında) Protestanlar ve Katolikler arasındaki düşmanlık yangınını körükledi. Kısa süre sonra, Almanya'nın çoğunu harap eden tüm büyük Avrupalı güçleri içeren büyük bir çatışmaya dönüştü. Savaşın sonunda, Kutsal Roma İmparatorluğu'nun bazı bölgeleri nüfuslarının %70'e kadar düştüğü görüldü.[48] Ancak küresel sıcaklıklar yükselmeye başladıkça, Avrupalıların karşılaştığı ekolojik stres de azalmaya başladı. Ölüm oranları ve şiddet seviyesi düştü, teknolojide (sanayileşmeyi mümkün kılan), tıpta (hijyeni iyileştiren) ve sosyal refahta (bu gibi) çeşitli yeniliklerin ortaya çıkmasına tanık olan Pax Britannica olarak bilinen bir dönemin yolunu açtı. Almanya'daki (dünyanın ilk sosyal yardım programları), hayatı daha da rahat hale getirdi.[49]

Kuzey Amerika

[değiştir | kaynağı değiştir]
Les Très Riches Heures du duc de Berry takviminden "Şubat", 1412-1416

Erken Dönemin Avrupalı Kaşifleri ve Kuzey Amerika'daki yerleşimciler, istisnai derecede sert geçen kışları bildirdiler. Örneğin, Lamb'e göre, Samuel Champlain Haziran 1608'de Superior Gölü kıyılarında buzların ilerlediğini bildirdi. Hem Avrupalılar hem de yerli halk 1607-1608 kışında Maine'de aşırı ölümlere maruz kaldı ve Jamestown, Virginia'da aşırı don olduğu bildirildi.[24] Aynı zamanda Yerli Amerikalılar, gıda kıtlığı nedeniyle ligler kurdular.[23] James Körfezi'ne bir keşif gezisine liderlik eden Pierre de Troyes, Chevalier de Troyes'un günlüğü 1686'da, körfezin hala çok fazla yüzen buzla dolu olduğunu ve 1 Temmuz'da kanosuyla arkasına saklanabileceğini kaydetti.[50] 1780 kışında, New York Limanı dondu ve insanların Manhattan Adası'ndan Staten Adası'na kadar yürüyerek gitmesine izin verdi.

Dağ buzullarının kapsamı 19. yüzyılın sonlarına kadar haritalanmıştı. Kuzey ve Güney ılıman bölgelerinde, denge hattı yüksekliği (net ablasyondan net birikim bölgelerini ayıran sınırlar) 1975'ten yaklaşık 100 metre (330 ft) daha düşüktü.[51] Glacier Ulusal Parkı'nda, buzul ilerlemesinin son bölümü 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında yaşandı.[52] 1879'da John Muir, Glacier Körfezi buzunun 48 mil çekildiğini buldu.[53] Maryland'deki, Chesapeake Körfezi'nde, büyük sıcaklık dolaşımları muhtemelen Kuzey Atlantik termohalin dolaşımının gücündeki değişikliklerle ilişkiliydi.[54]

Mezoamerika

[değiştir | kaynağı değiştir]

Meksika'nın Yucatán Yarımadası'nda, yazarlar tarafından soğuk ve kuraklık dönemleriyle ilgili Maya ve Aztek tarihçelerine kadar bağlanan çeşitli iklimcilerin analizleri de, bölgede yaşanan Küçük Buz Çağı'nın varlığını desteklemektedir.[55]

Atlantik Okyanusu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Atlantik'te, son buzul çağının sonundan bu yana biriken tortular, (yaklaşık 12.000 yıl önce) şu anda açık okyanusta eriyen buzdağlarından biriken kaba tortu tanelerinin miktarında düzenli artışlar göstermektedir, bu da her 1.500 yılda bir tekrarlanan 1-2 °C (2-4 °F) soğutma olaylarını göstermektedir.[56] Bu soğuma olaylarının en sonuncusu Küçük Buz Çağıydı. Bu aynı soğuma olayları Afrika'da biriken çökellerde de tespit edilir, ancak soğuma olayları 3-8 °C (6-14 °F) arasında değişir ve daha büyük bir soğuma söz konusudur.[57]

Asya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Küçük Buzul Çağı'nın orijinal tanımı Avrupa ve Kuzey Amerika'nın sıcaklığının düşmesine atıfta bulunsa da, bu bölgenin dışında uzun süre soğumaya dair bazı kanıtlar vardır, ancak bunların ilişkili mi yoksa bağımsız olaylar mı olduğu net değildir. Mann şöyle diyorr:[58]

Avrupa dışındaki diğer birçok bölgenin daha soğuk koşullar, genişletilmiş buzullaşma ve önemli ölçüde değişmiş iklim koşulları sergilediğine dair kanıtlar olsa da, bu varyasyonların zamanlaması ve doğası bölgeden bölgeye oldukça değişkendir ve Küçük Buzul Çağı kavramı küresel olarak senkronize bir soğuk dönem olarak reddedilmiştir.

Çin'de, Jiangxi Eyaletinde yüzyıllardır yetiştirilen portakal gibi sıcak hava mahsulleri yetiştirilemez hale geldi.[59] Ayrıca, Guangdong'daki en sık görülen tayfun felaketlerinin iki dönemi de, Kuzey ve Orta Çin'deki en soğuk ve en kurak dönemlerden ikisine denk geliyor (1660-1680, 1850-1880).[60] Bilim adamları, Ming Hanedanlığının düşüşünün kısmen Küçük Buz Devri'nin neden olduğuna, kuraklık ve kıtlıklardan kaynaklanmış olabileceğini iddia ettiler.[61]

Pakistan'da Belucistan eyaleti soğudu ve yerli Belucistan halkı toplu göçe başladı. Sindh ve Pencap eyaletlerindeki insanlar İndus Nehri boyunca yerleştiler.[62]

Afrika

[değiştir | kaynağı değiştir]

Etiyopya ve Kuzey Afrika'da, dağ zirvelerinde bugün görülmeyen seviyelerde kalıcı kar biriktiği bildirilmişti.[59] Sahra-ötesi kervan yolundaki önemli bir şehir olan Timbuktu, Nijer Nehri tarafından en az 13 kez sular altında kalmıştı; öncesinde veya sonrasında buna benzer bir sel kaydı yoktur.[59]

Güney Afrika'da, Malavi Gölü'nden alınan tortu çekirdeklerinin 1570 ile 1820 yılları arasında daha soğuk koşulları göstermesi, Malavi Gölü'nün "Küçük Buz Devri'nin küresel büyüklüğünün daha fazla desteklediğini ve genişlettiğini" gösteriyor.[63] Güney Afrika'daki soğuk bir mağarada dikit büyüme oranına dayarak yapılan 3.000 yıllık sıcaklık yeniden yapılandırma yöntemi ile, Güney Afrika Küçük Buz Çağının karakterine uygun olan 1500'den 1800 yılına kadar soğuk bir dönem yaşandığını önermektedir."[64] Doğu Lesotho Yaylalarındaki periglasiyal özellikler Küçük Buz Devri tarafından yeniden aktifleşmiş edilmiş olabilir.[65]

Antarktika

[değiştir | kaynağı değiştir]
CO2 Law Dome'da karşılaştırma oranları

Kreutz vd. (1997) Batı Antarktika buz çekirdekleriyle ilgili çalışmaların sonuçlarını Grönland Buz Levhası Projesi İki GISP2 ile karşılaştırdı ve senkronize bir küresel soğuma önerdi [66]Antarktika Yarımadası'ndaki doğu Bransfield Havzası'ndan bir okyanus tortusu çekirdeği, yazarların Küçük Buz Çağı ve Orta Çağ Sıcak Dönemi ile ilişkilendirdiği asırlık olayları göstermektedir.[67] Yazarlar, "LIA ve MWP olayları da görünür. "

Oclascı NedenlerSiple Dome (SD), GISP2 kaydıyla bir korelasyona dayanarak Kuzey Atlantik'teki Küçük Buz Devri ile çakışan bir başlangıç zamanı olan bir iklim olayına sahipti. Olay, SD Holosen buzul kimyası kaydındaki en dramatik iklim olayıdır.[68] Siple Dome buz çekirdeği ayrıca, büyük olasılıkla sıcak yazlar nedeniyle 1550 ile 1700 arasında en yüksek eriyik katman oranını (%8'e kadar) içeriyordu.[69] Law Dome buz çekirdekleri daha düşük CO seviyeleri gösteriyor Etheridge ve Steele varsayımının "muhtemelen daha soğuk küresel iklimin bir sonucu" olduğu 1550 ile 1800 arasında 2 karıştırma oranı.

Antarktika Yarımadası'ndaki Bransfield Havzası'ndaki tortu çekirdeklerinin Küçük Buz Devri sırasında diyatom ve deniz-buz taksonlarına göre neoglasiyal göstergeler vardır.[70] Mount Erebus Saddle buz çekirdeği alanındaki kararlı izotop kayıtları, Ross Denizi bölgesinin, Küçük Buz Devri sırasında son 150 yıla kıyasla 1,6 ± 1,4 °C daha düşük ortalama sıcaklıklar yaşadığını göstermektedir.[71]

Avustralya ve Yeni Zelanda

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sınırlı kanıt, Avustralya'daki koşulları tanımlamaktadır. Victoria'daki göl kayıtları, en azından eyaletin güneyinde koşulların ıslak ve / veya alışılmadık derecede soğuk olduğunu gösteriyor. Kuzeyde, kanıtlar oldukça kuru koşullara işaret ediyor, ancak Büyük Set Resifi'ndeki mercan çekirdeklerinde bugünkü yağış miktarına benzer ancak daha az değişkenlik gösteriyor. Great Barrier Reef mercanlarındaki izotopları analiz eden bir çalışma, güney tropikal okyanuslardan kutuplara artan su buharı taşınmasının Küçük Buz Devri'ne katkıda bulunduğunu öne sürdü.[72] Avustralya'dan sondaj deliği rekonstrüksiyonları, son 500 yılda 17. yüzyılın kıtadaki en soğuk olduğunu, ancak sondaj sıcaklığını yeniden yapılandırma yönteminin Kuzey ve Güney Yarımküre arasında iyi bir uyum göstermediğini gösteriyor [73]

Yeni Zelanda'nın Güney Alpleri'nin batı kıyısında, Franz Josef buzulu, Küçük Buz Devri sırasında hızlı bir şekilde ilerlemiş ve bir yağmur ormanına giren birkaç buzul vakasından birinde, 18. yüzyılın başlarında maksimum boyutuna ulaşmıştır. Aoraki / Cook Dağı Milli Parkı içinde Güney Alpler'in doğu kanadında yer alan Rhizocarpon alt cinsine ait sarı-yeşil liken olan Mueller Buzulu'nun tarihlendirilmesine dayanarak, maksimum boyutunun 1725 ile 1730 arasında olduğu düşünülmektedir.[74]

Pasifik Adaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Pasifik Adaları için deniz seviyesi verileri, bölgedeki deniz seviyesinin 1270 ile 1475 arasında muhtemelen iki aşamada düştüğünü göstermektedir. Bu, sıcaklıkta 1,5 °C'lik bir düşüş (oksijen-izotop analizinden belirlendi) ve gözlemlenen bir artışla ilişkiliydi. El Niño frekansında.[75] Tropikal Pasifik mercan kayıtları, on yedinci yüzyılın ortalarında en sık görülen, yoğun El Niño-Güney Salınım aktivitesini göstermektedir.[76]

Güney Amerika

[değiştir | kaynağı değiştir]

Patagonya'daki ağaç halkası verileri, Kuzey Yarımküre'deki olaylarla çağdaş olan 1270 ile 1380 ve 1520 ile 1670 arasındaki soğuk dönemleri göstermektedir.[77][78] Puyehue Gölü'nden alınan sekiz tortu çekirdeği, yazarların Küçük Buz Devri'nin başlangıcının bölgesel bir işareti olarak tanımladığı 1470-1700 arasındaki nemli bir dönemi gösterdiği şeklinde yorumlandı.[79] 2009 tarihli bir makale, birkaç vekil ve model aracılığıyla elde edilen kanıtlara atıfta bulunarak, 1550 ile 1800 yılları arasında Güneydoğu Güney Amerika'daki daha soğuk ve nemli koşulları detaylandırıyor. Üç And buz çekirdeğinden alınan 18O kayıtları, 1600'den 1800'e kadar soğuk bir dönem olduğunu gösteriyor.[80]

Sadece anekdot kanıtı olmasına rağmen, 1675'te İspanyol Antonio de Vea seferi, herhangi bir buz kütlesinden bahsetmeden, ancak San Rafael Buzulu'nun lagünün çok uzağına ulaşmadığını belirterek, Río Témpanos'tan (İspanyolca "Buz Kümesi Nehri") üzerinden San Rafael Lagünü'ne girdi. 1766'da başka bir keşif, buzulun lagüne ulaştığını ve büyük buzdağlarına dönüştüğünü fark etti. Hans Steffen 1898'de bölgeyi ziyaret etti ve buzulun lagünün çok içine girdiğini fark etti. Bu tür tarihsel kayıtlar, 1675 ile 1898 yılları arasında bölgede genel bir soğumaya işaret ediyor: "Belgesel kaynakların kullanılması yoluyla LIA'nın kuzey Patagonya'da tanınması, bu fenomenin bölgede meydana geldiğine dair önemli, bağımsız kanıtlar sağlıyor."[81] 2001 itibarıyla, buzulun sınırı, 1675 sınırlarına kıyasla önemli ölçüde geri çekilmişti.

Olası nedenler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilim adamları, Küçük Buz Devri'nin yedi olası nedenini geçici olarak belirlediler: yörünge döngüleri; azalmış güneş aktivitesi; artan volkanik aktivite; okyanus akıntısının değişmesi,[82] dünyanın farklı yerlerindeki insan popülasyonunda yeniden ağaçlandırmaya veya ormansızlaşmaya neden olan dalgalanmalar; ve küresel iklimin doğal değişkenliği.

Yörünge döngüleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya güneş etrafındaki döngülerden gelen orbital zorlama, son 2000 yılda Orta Çağ ve Küçük Buz Devri boyunca kuzey yarımkürede devam eden uzun vadeli bir soğuma eğilimine neden oldu. Bu eğilim de buzul çağına neden olabilir ancak; yirminci yüzyıl enstrümantal sıcaklık kayıtları, bu eğilimin ani bir şekilde tersine döndüğünü göstermektedir ve sera gazı emisyonlarına atfedilen küresel sıcaklıklarda bir artış bulunmaktadır.[83]

Güneş aktivitesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Radyokarbona kaydedilen güneş aktivitesi olayları

Düşük güneş lekesi aktivitesi ile soğuma sıcaklıkları arasındaki korelasyon hakkında hala çok zayıf bir anlayış var.[84][85] 1645-1715 döneminde, Küçük Buz Devri'nin ortasında, Maunder Minimum olarak bilinen düşük güneş aktivitesi dönemi vardı. Spörer Minimum ayrıca 1460 ile 1550 arasında önemli bir soğuma süresi ile tanımlanmıştır.[86] Bu dönemdeki düşük güneş aktivitesinin diğer göstergeleri, karbon-14 ve berilyum-10 izotoplarının seviyeleridir.[87]

Volkanik faaliyet

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilim adamlarına göre iklim, volkanik patlamaların artışı nedeniyle değişebilir ve atmosferdeki karbondioksit konsantrasyonunu azaltabilir.[88] Küçük Buz Devri boyunca dünya yüksek volkanik aktivite yaşamıştır. Bir yanardağ patladığında, külü atmosfere yükselir ve bütün toprağı örterek yayabilir.[89] Kül bulutu gelen güneş radyasyonunun bir kısmını bloke ederek, dünya genelinde patlamadan sonra iki yıla kadar sürebilecek soğumaya yol açmıştır. Patlamaların yaydığı kükürt, dioksit gazı formundadır. Stratosfere ulaştığı zaman, güneş ışınlarını yansıtan sülfürik asit parçacıklarına dönüşür ve bu da Dünya'nın yüzeyine ulaşan radyasyon miktarını azaltır. Yakın tarihli bir araştırmaya göre Endonezya'nın Lombok kentinde bulunan, Rinjani Dağı yakınlarındaki Samalas Dağı’nda, 1268, 1275 ve 1284'te meydana gelen üç küçük patlama ve 1257'de meydana gelen büyük bir volkanik patlama iklimin düzelmesine izin vermemiştir.[90]

Dönem boyunca patlayan ve soğumaya katkıda bulunmuş olabilecek diğer yanardağlar arasında Billy Mitchell (yaklaşık 1580), Huaynaputina (1600), Parker Dağı (1641), Long Island (Papua Yeni Gine) (yaklaşık 1660) ve Laki (1783).[91] 1815 Tambora patlaması, yine Endonezya'da, atmosferi külle kapladı; Ertesi yıl, 1816, hem New England hem de Kuzey Avrupa'da Haziran ve Temmuz aylarında don ve kar rapor edildiğinde, Yaz Olmadan Yıl [92] olarak bilinmeye başlandı

Okyanus Sirkülasyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Termohalin Sirkülasyonu

Diğer bir olasılık da termohalin dolaşımının yavaşlamasıdır.[82][93][94][95] Sirkülasyon, büyük miktarda tatlı suyun Kuzey Atlantik'e girmesiyle kesintiye uğramış olabilir, bu da muhtemeln Küçük Buz Devri'den önceki Orta Çağ Sıcak Dönemi olarak bilinen bir ısınma döneminden kaynaklanmış olabilir.[96] Mevcut ısınma periyodunun bir sonucu olarak termohalin dolaşımının tekrar kesilebileceğine dair bazı endişeler var.][97][98]

Azalan insan nüfusu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı araştırmacılar, iklim üzerindeki insan etkilerinin normalde tahmin edilenden daha erken başladığını (daha fazla ayrıntı için Erken antroposen'e bakın) ve Avrasya ve Amerika'daki büyük nüfus düşüşlerinin bu etkiyi azaltarak soğuma eğilimine yol açtığını öne sürdüler.

Kara Ölüm'ün Avrupa nüfusunun %30 ila %60'ını öldürdüğü tahmin edilmektedir. Toplamda, veba dünya nüfusunu 14. yüzyılda tahmini 475 milyondan 350-375 milyona düşürmüş olabilir. Dünya nüfusunun eski seviyesine gelmesi 200 yıl aldı.[99] William Ruddiman, Avrupa, Doğu Asya ve Orta Doğu'daki bu büyük nüfus azalmalarının tarımsal faaliyette bir azalmaya neden olduğunu öne sürdü. Ruddiman, Küçük Buz Devri sırasında kaydedilen soğumada bir faktör olabilecek olan yeniden ağaçlandırmanın atmosferden daha fazla karbondioksit alımına izin verdiğini öne sürüyor. Ruddiman ayrıca 16. yüzyılda Avrupa ile temastan sonra Amerika'da azalan nüfusun da benzer bir etkiye sahip olabileceğini varsaydı.[100][101] Diğer araştırmacılar, Avrupalılar gelmeden önce insanların Amerika'da tarımı desteklemek için önemli miktarda ormanı temizlediğini öne sürerek Amerika'daki nüfus azalmasını bir faktör olarak destekledi.[102][103] Richard Nevle, Robert Dull ve meslektaşları ayrıca, Neotropikal ormanlarda tutulan karbon miktarını azaltmada sadece antropojenik orman temizliğinin değil, aynı zamanda insan kaynaklı yangınların Amazon ve Orta Amerika ormanlarındaki biyokütleyi azaltmada merkezi bir rol oynadığını öne sürdüler. Kolombiya mübadelesi sırasında Avrupalıların gelişi ve eşlik eden hastalıkların yayılması.[104][105][106] Dull ve Nevle, 1500'den 1650'ye kadar tek başına Amerika'nın tropikal biyomlarında yeniden ağaçlandırmanın 2-5 Pg'lik net karbon sekestrasyonundan sorumlu olduğunu hesapladı. Brierley, Avrupa'nın Amerika'ya gelişinin salgın hastalıklardan kitlesel ölümlere yol açtığını, bu da tarım arazilerinin büyük bir kısmının terk edilmesine neden olduğunu ve bunun da daha fazla miktarda karbondioksit tutmasına neden olan ormanların geri dönmesine neden olduğunu varsaydı. Tortu çekirdekleri ve toprak örnekleri üzerine yapılan bir çalışma, Amerika'da yeniden ağaçlandırma yoluyla karbondioksit alımının Küçük Buz Devri'ne katkıda bulunmuş olabileceğini öne sürüyor.[107] Nüfus azalması, Antarktika'daki Law Dome'da gözlemlenen karbondioksit seviyelerinde bir düşüşle bağlantılıdır. Carnegie Enstitüsü'nün Küresel Ekoloji Departmanı tarafından 2011 yılında yapılan bir araştırma, neredeyse iki yüzyıl süren Moğol istilalarının ve fetihlerinin, geniş bölgelerin nüfusunu azaltarak ve ekili araziler üzerinden karbon emici ormanların geri dönüşüne izin vererek küresel soğumaya katkıda bulunduğunu iddia ediyor.

Yüksek enlemlerde artan insan nüfusu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yüksek enlemlerde yaşayan artan insan popülasyonunun, ormansızlaşma yoluyla Küçük Buz Devri'ne neden olduğu tahmin edilmektedir. Bu ormansızlaşma nedeniyle artan albedo (güneş ışınlarının karanlık, ağaçlarla kaplı alandan daha fazla karla kaplı zeminden yansıması) küresel sıcaklıklar üzerinde derin bir etkiye sahip olabilirdi.[108]

İklimin doğal değişkenliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel iklimdeki kendiliğinden oluşan dalgalanmalar geçmişteki değişkenliği açıklayabilir. Yukarıda belirtildiği gibi, büyüklüğü bilinemeyen diğer güçlerin varlığının iç nedenlerden gerçek değişkenlik düzeyine ne kadar verilebileceğini bilmek çok zordur. İç değişkenliği değerlendirmeye yönelik bir yaklaşım, birleşmiş okyanus-atmosfer küresel iklim modellerinin uzun entegrasyonlarını kullanmaktır. Dış zorlamanın sıfır olduğunun bilinmesi avantajına sahipler, ancak dezavantajı gerçeği tam olarak yansıtmayabilmeleridir. Bu varyasyonlar, okyanuslardaki, atmosferdeki kaos kaynaklı değişikliklerden veya ikisi arasındaki etkileşimlerden kaynaklanabilir.[109] İki çalışma, ortaya çıkan doğal değişkenliğin Küçük Buz Devri'ni açıklamak için yeterince büyük olmadığı sonucuna varmıştır.[110][111] Ancak Avrupa'da 1770-1772 arasındaki şiddetli kışlar bir anormalliğe atfedilmiştir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Hawkins, Ed (30 Ocak 2020). "2019 years | Climate Lab Book". ("The data show that the modern period is very different to what occurred in the past. The often quoted Medieval Warm Period and Little Ice Age are real phenomena, but small compared to the recent changes.") (İngilizce). climate-lab-book.ac.uk. 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. Diğer özet. 
  2. ^ Ladurie, Emmanuel Le Roy (1971). Times of Feast, Times of Famine: a History of Climate Since the Year 1000 (İngilizce). OCLC. ISBN 978-0-374-52122-6. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  3. ^ Matthes, François E. (1939). "Report of Committee on Glaciers, April 1939". Eos, Transactions American Geophysical Union (İngilizce). 20 (4): 518-523. doi:10.1029/TR020i004p00518. ISSN 2324-9250. 24 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  4. ^ Matthews, John A.; Briffa, Keith R. (1 Mart 2005). "The 'little ice age': re‐evaluation of an evolving concept". Geografiska Annaler: Series A, Physical Geography. 87 (1): 17-36. doi:10.1111/j.0435-3676.2005.00242.x. ISSN 0435-3676. 
  5. ^ "Glossary". earthobservatory.nasa.gov (İngilizce) (17 Temmuz 2015 tarihinde yayınlandı). 5 Ocak 2021. 25 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  6. ^ H. Evrim ŞÜKÜROĞLU. Buzullar ve Kuvaterner Buzul Dönemleri
  7. ^ "Climate Change 2001: The Scientific Basis". web.archive.org. 29 Mayıs 2006. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. 
  8. ^ Koch, Alexander; Brierley, Chris; Maslin, Mark M.; Lewis, Simon L. (1 Mart 2019). "Earth system impacts of the European arrival and Great Dying in the Americas after 1492". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021. Diğer özet. 
  9. ^ "Climate Change 2001: The Scientific Basis". web.archive.org. UNEP/GRID-Arendal. 29 Mayıs 2006. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  10. ^ "6.6 The Last 2,000 Years - AR4 WGI Chapter 6: Palaeoclimate". archive.ipcc.ch. 22 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  11. ^ Jones, Philip D. (2001). History and climate: memories of the future? (İngilizce). Springer. s. 154. 
  12. ^ According to JM Lamb of Cambridge University the little ice age was already under way in Canada and Switzerland and in the wider North Atlantic region in the thirteenth and fourteenth centuries.
  13. ^ a b Miller, Gifford H.; Geirsdóttir, Áslaug; Zhong, Yafang; Larsen, Darren J.; Otto-Bliesner, Bette L.; Holland, Marika M.; Bailey, David A.; Refsnider, Kurt A.; Lehman, Scott J.; Southon, John R.; Anderson, Chance; Björnsson, Helgi; Thordarson, Thorvaldur (2012). (30 Ocak 2012). ""Abrupt onset of the Little Ice Age triggered by volcanism and sustained by sea-ice/ocean feedbacks"". Geophysical Research Letters. 39 (2): n/a. Science Daily. 3 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. Diğer özet. 
  14. ^ "Worldwide glacier retreat". RealClimate (İngilizce). 2 Ağustos 2007. 11 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  15. ^ Oerlemans, J. (2005). ""Extracting a Climate Signal from 169 Glacier Records"". Science. 3 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. Diğer özet. 
  16. ^ Amos, Jonathan (30 Eylül 2021). "Mystery 13th Century eruption traced to Lombok, Indonesia". The mystery event in 1257 was so large its chemical signature is recorded in the ice of both the Arctic and the Antarctic. European medieval texts talk of a sudden cooling of the climate, and of failed harvests. BBC. 2 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  17. ^ Hendy, Erica J.; Gagan, Michael K.; Alibert, Chantal A.; McCulloch, Malcolm T.; Lough, Janice M.; Isdale, Peter J. (2002). ""Abrupt Decrease in Tropical Pacific Sea Surface Salinity at End of Little Ice Age"". Science. 3 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. Diğer özet – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11859191. 
  18. ^ Ogilvie, A.E.J.; Jónsson, T. (2001). "'Little Ice Age' Research: A Perspective from Iceland"", 48. Climatic Change. ss. 9-52. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  19. ^ Meacham, Jon (7 Mayıs 2020). "Pandemics of the Past". The New York Times. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Diğer özet. 
  20. ^ a b Jonathan Cowie. (2007). Climate change: biological and human aspects (İngilizce). Cambridge University Press. s. 164. 
  21. ^ Stone, R. (2004). ""VOLCANOLOGY: Iceland's Doomsday Scenario?"". "VOLCANOLOGY: Iceland's Doomsday Scenario?". Science. ss. 1278-1281. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. Diğer özet. 
  22. ^ ""What Did They Eat? — Icelandic food from the Settlement through the Middle Ages"". web.archive.org. 20 Şubat 2012. 20 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. Diğer özet. 
  23. ^ a b ""SVS Science Story: Ice Age"". NASA Scientific Visualization Studio. 2 Ağustos 2007. 11 Temmuz 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  24. ^ a b c Lamb, Hubert H. (1995). "The little ice age". Climate, history and the modern world. (İngilizce). London: Routledge. ss. 211-241. ISBN 978-0-415-12734-9. 
  25. ^ "Arquivo de eventos históricos | Página 4 | MeteoPT.com - Fórum de Meteorologia". www.meteopt.com. MeteoPT.com. 17 Temmuz 2012. 28 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  26. ^ Cullen, Karen J. (30 Mayıs 2010). Famine in Scotland: The 'ill Years' of the 1690s (İngilizce). Edinburgh University Press. s. 20. 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  27. ^ Ewan, Elizabeth; Nugent, Janay (2008). Finding the Family in Medieval and Early Modern Scotland (İngilizce). Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-6049-1. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  28. ^ Whitehouse, David (17 Aralık 2003). "Stradivarius' sound 'due to Sun'" (İngilizce). BBC. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  29. ^ Burke, James (21 Eylül 1978). ""Thunder in the Skies"". BBC. 20 Eylül 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  30. ^ Brian M., Fagan (2001). The Little Ice Age: How Climate Made History (İngilizce). Basic Books. ss. 1300-1850. ISBN 978-0-465-02272-4. 
  31. ^ a b c d e f g h i Behringer, Wolfgang (1 Eylül 1999). "Climatic Change and Witch-hunting: the Impact of the Little Ice Age on Mentalities". Climatic Change (İngilizce). 43 (1): 335-351. doi:10.1023/A:1005554519604. ISSN 1573-1480. 
  32. ^ a b Degroot, Dagomar (2018). The Frigid Golden Age: Climate Change, the Little Ice Age, and the Dutch Republic (İngilizce). New York: Cambridge University Press. ss. 1560-1720. ISBN 9781108419314. 
  33. ^ a b c d e f Oster, Emily; Delong, Brad; Goldin, Claudia; Jensen, Robert; Kremer, Michael; Mitchell, Stephen; Shapiro, Jesse; Shelifer, Andrei (2004). "Witchcraft, weather and economic growth in renaissance Europe". The Journal of Economic Perspectives: 215-228. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  34. ^ a b c d e f g h i Behringer, Wolfgang (2009). "Cultural Consequences of the Little Ice Age". Wiley. ss. 121-167. ISBN 978-0-745-64529-2. 
  35. ^ a b c d e f Parker, Geoffrey (2013). "The Little Ice Age". Global Crisis: War, Climate Change, & Catastrophe in the Seventeenth Century. (İngilizce). Yale University Press. ss. 3-25. ISBN 978-0-300-20863-4. 
  36. ^ Lehmann, Hartmut (1998). "The Persecution of Witches as Restoration of Order: The Case of Germany, 1590s–1650s". Central European History (İngilizce). 21 (2): 107-121. doi:10.1017/S000893890001270X. ISSN 1569-1616. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  37. ^ a b Post, John D. (1984). "Climatic Variability and the European Mortality Wave of the Early 1740s". The Journal of Interdisciplinary History. 15 (1): 1-30. doi:10.2307/203592. ISSN 0022-1953. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  38. ^ Lehmann, Hartmut (1988). "The Persecution of Witches as Restoration of Order: The Case of Germany, 1590s–1650s". Central European History (İngilizce). 21 (2): 107-121. doi:10.1017/S000893890001270X. ISSN 1569-1616. 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  39. ^ "Part 12 of Annals of Loch Cé". celt.ucc.ie. Corpus of Electronic Texts. 7 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  40. ^ Meigs, Samantha A. (13 Ekim 1997). The Reformations in Ireland: Tradition and Confessionalism, 1400–1690 (İngilizce). Springer. ISBN 978-1-349-25710-2. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  41. ^ a b c Macdougall, J. D. (2006). Frozen Earth: The Once and Future Story of Ice Ages (İngilizce). University of California Press. s. 225. ISBN 978-0-520-24824-3. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  42. ^ a b c Huddart, David; Stott, Tim A. (6 Nisan 2010). Earth Environments: Past, Present and Future (İngilizce). Wiley. s. 863. ISBN 978-0-470-74960-9. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  43. ^ Burroughs, William (18 Aralık 1980). New Scientist. New Scientist Careers Guide : The Employer Contacts Book for Scientists. (İngilizce). Reed Business Information. s. 768. ISSN 0262-4079. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  44. ^ Thornes, John E.; Constable, John (1 Ocak 1999). John Constable's Skies: A Fusion of Art and Science (İngilizce). A&C Black. ISBN 978-1-902459-02-8. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  45. ^ "KilsythCurling". www.paperclip.org.uk. 7 Mart 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  46. ^ "New Page 0". web.archive.org. Gourock Curling Club. 25 Nisan 2012. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. Diğer özet. 
  47. ^ Zhang, David D.; Lee, Harry F.; Wang, Cong; Li, Baosheng; Pei, Qing; Zhang, Jane; An, Yulun (18 Ekim 2011). "The causality analysis of climate change and large-scale human crisis". Proceedings of the National Academy of Sciences (İngilizce). 108 (42): 17296-17301. doi:10.1073/pnas.1104268108. ISSN 0027-8424. PMID 21969578. 24 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  48. ^ "National Geographic". Essential Visual History of the World. National Geographic Society. 2007. ss. 190-1. ISBN 978-1-4262-0091-5. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  49. ^ Dutton, Edward; Woodley of Menie, Michael (2018). At Our Wits' End: Why We're Becoming Less Intelligent and What it Means for the Future (Societas). "Chapter 10: Does This Mean that Civilizations Always Rise and Fall?" (İngilizce). Exeter, United Kingdom: Imprint Academic. ISBN 9781845409852. 
  50. ^ Kenyon W.A.; Turnbull J.R. (1971). The Battle for James Bay (İngilizce). Toronto: Macmillan Company of Canada Limited. 
  51. ^ Broecker WS (February 2000). "Was a change in thermohaline circulation responsible for the Little Ice Age?". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 97 (4): 1339–42. Bibcode:2000PNAS...97.1339B. doi:10.1073/pnas.97.4.1339. PMC 34299 . PMID 10677462.
  52. ^ ""Ice Ages"". web.archive.org. National Park Service. 12 Nisan 2005. 12 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  53. ^ Park, Mailing Address: Glacier Bay National; Gustavus, Preserve PO Box 140; Us, AK 99826 Phone:697-2230 Contact. "People - Glacier Bay National Park & Preserve (U.S. National Park Service)". www.nps.gov (İngilizce). 21 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  54. ^ Cronin, T. M.; Dwyer, G. S.; Kamiya, T.; Schwede, S.; Willard, D. A. (2003). ""Medieval Warm Period, Little Ice Age and 20th century temperature variability from Chesapeake Bay"" (PDF). 36 (1): 17. Global and Planetary Change. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. Diğer özet. 
  55. ^ Hodell, David A.; Brenner, Mark; Curtis, Jason H.; Medina-González, Roger; Ildefonso-Chan Can, Enrique; Albornaz-Pat, Alma; Guilderson, Thomas P. (2005). ""Climate change on the Yucatan Peninsula during the Little Ice Age"". 63 (2): 109. Quaternary Research. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. Diğer özet. 
  56. ^ Bond et al., 1997
  57. ^ ""Abrupt Climate Changes Revisited: How Serious and How Likely?"". GlobalChange.gov (İngilizce). US Global Change Research Program. 23 Şubat 1998. 15 Ağustos 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  58. ^ Mann, Michael (2003). ""Little Ice Age"" (PDF). Encyclopedia of Global Environmental Change, Volume 1, The Earth System: Physical and Chemical Dimensions of Global Environmental Change. John Wiley & Sons. 24 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  59. ^ a b c Reiter, P. (2000). "From Shakespeare to Defoe: malaria in England in the Little Ice Age". Emerging Infectious Diseases. 6 (1): 1-11. ISSN 1080-6040. PMC 2627969 $2. PMID 10653562. 31 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  60. ^ Liu, Kam-biu; Shen, Caiming; Louie, Kin-sheun (1 Eylül 2001). "A 1,000-Year History of Typhoon Landfalls in Guangdong, Southern China, Reconstructed from Chinese Historical Documentary Records". Annals of the Association of American Geographers. 91 (3): 453-464. doi:10.1111/0004-5608.00253. ISSN 0004-5608. 
  61. ^ Fan, Ka-wai (2010). "Climatic change and dynastic cycles in Chinese history: a review essay". Climatic Change (İngilizce). 101 (3-4): 565-573. doi:10.1007/s10584-009-9702-3. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  62. ^ "From Zardaris to Makranis: How the Baloch came to Sindh". The Express Tribune (İngilizce). 27 Mart 2014. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  63. ^ Johnson, Thomas C.; Barry, Sylvia L.; Chan, Yvonne; Wilkinson, Paul (2001). "Decadal record of climate variability spanning the past 700 yr in the Southern Tropics of East Africa". Geology (İngilizce). 29 (1): 83. doi:10.1130/0091-7613(2001)0292.0.CO;2. ISSN 0091-7613. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  64. ^ Holmgren, K.; Tyson, P. D.; Moberg, A.; Svanered, O. (1 Ocak 2001). "A preliminary 3000-year regional temperature reconstruction for South Africa : research letter". South African Journal of Science (İngilizce). 97 (1-2): 49-51. ISSN 0038-2353. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  65. ^ Fitchett, Jennifer M.; Grab, Stefan W.; Bamford, Marion K.; Mackay, Anson W. (27 Temmuz 2016). "A multi-disciplinary review of late Quaternary palaeoclimates and environments for Lesotho". South African Journal of Science. Volume 112 (Number 7/8). doi:10.17159/sajs.2016/20160045. ISSN 0038-2353. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  66. ^ Kreutz, K.; Mayewski, P.; Meeker, L.; Twickler, M.; Whitlow, S.; Pittalwala, I. (1997). "Bipolar Changes in Atmospheric Circulation During the Little Ice Age". doi:10.1126/SCIENCE.277.5330.1294. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  67. ^ Khim, Boo-Keun; Yoon, Ho Il; Kang, Cheon Yun; Bahk, Jang Jun (2002). "Unstable Climate Oscillations during the Late Holocene in the Eastern Bransfield Basin, Antarctic Peninsula". Quaternary Research (İngilizce). 58 (3): 234-245. doi:10.1006/qres.2002.2371. ISSN 0033-5894. 26 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  68. ^ "Siple Dome Glaciochemistry - University of Maine | National Snow and Ice Data Center". nsidc.org. 11 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  69. ^ "Clues to changing WAIS Holocene summer temperatures from variations in melt-layer frequency in the Siple Dome ice core". web.archive.org. 7 Ekim 2006. 7 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  70. ^ Bárcena, M. Angeles; Gersonde, Rainer; Ledesma, Santiago; Fabrés, Joan; Calafat, Antonio M.; Canals, Miquel; Sierro, F. Javier; Flores, Jose A. (1998). "Record of Holocene glacial oscillations in Bransfield Basin as revealed by siliceous microfossil assemblages". Antarctic Science (İngilizce). 10 (3): 269-285. doi:10.1017/S0954102098000364. ISSN 1365-2079. 24 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  71. ^ Rhodes, R. H.; Bertler, N. a. N.; Baker, J. A.; Steen-Larsen, H. C.; Sneed, S. B.; Morgenstern, U.; Johnsen, S. J. (30 Temmuz 2012). "Little Ice Age climate and oceanic conditions of the Ross Sea, Antarctica from a coastal ice core record". Climate of the Past (İngilizce). 8 (4): 1223-1238. doi:10.5194/cp-8-1223-2012. ISSN 1814-9324. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  72. ^ "Mystery 13th Century eruption traced to Lombok, Indonesia". BBC News (İngilizce). 30 Eylül 2013. 2 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  73. ^ Pollack, Henry N.; Huang, Shaopeng; Smerdon, Jason E. (1 Ekim 2006). "Five centuries of climate change in Australia: the view from underground". Journal of Quaternary Science. 21: 701-706. doi:10.1002/jqs.1060. ISSN 0267-8179. 26 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  74. ^ Winkler, Stefan (27 Temmuz 2016). "The 'Little Ice Age' maximum in the Southern Alps, New Zealand: preliminary results at Mueller Glacier:". The Holocene (İngilizce). doi:10.1191/095968300666087656. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  75. ^ Nunn, Patrick D. (2000). "Environmental catastrophe in the Pacific Islands around A.D. 1300". Geoarchaeology (İngilizce). 15 (7): 715-740. doi:10.1002/1520-6548(200010)15:73.0.CO;2-L. ISSN 1520-6548. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  76. ^ "IUGG 2003 Scientific Program". web.archive.org. 20 Kasım 2003. 20 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2021. 
  77. ^ Villalba, Ricardo (1990). "Climatic Fluctuations in Northern Patagonia during the Last 1000 Years as Inferred from Tree-Ring Records". Quaternary Research (İngilizce). 34 (3): 346-360. doi:10.1016/0033-5894(90)90046-N. ISSN 0033-5894. 
  78. ^ Villalba, R. (1994). "Tree-ring and glacial evidence for the medieval warm epoch and the little ice age in southern South America". doi:10.1007/BF01092413. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  79. ^ Bertrand, Sébastien; Boës, Xavier; Castiaux, Julie; Charlet, François; Urrutia, Roberto; Espinoza, Cristian; Lepoint, Gilles; Charlier, Bernard; Fagel, Nathalie (1 Eylül 2005). "Temporal evolution of sediment supply in Lago Puyehue (Southern Chile) during the last 600 yr and its climatic significance". Quaternary Research. 64: 163-175. doi:10.1016/j.yqres.2005.06.005. ISSN 0033-5894. 19 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  80. ^ "Sunspot Numaraları". 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  81. ^ Araneda, Alberto; Torrejón, Fernando; Aguayo, Mauricio; Torres, Laura; Cruces, Fabiola; Cisternas, Marco; Urrutia, Roberto (1 Kasım 2007). "Historical records of San Rafael glacier advances (North Patagonian Icefield): another clue to 'Little Ice Age' timing in southern Chile?". The Holocene. 17: 987-998. doi:10.1177/0959683607082414. 
  82. ^ a b Wanamaker, Alan D.; Butler, Paul G.; Scourse, James D.; Heinemeier, Jan; Eiríksson, Jón; Knudsen, Karen Luise; Richardson, Christopher A. (12 Haziran 2012). "Surface changes in the North Atlantic meridional overturning circulation during the last millennium". Nature Communications. 3: 899. doi:10.1038/ncomms1901. ISSN 2041-1723. PMC 3621426 $2. PMID 22692542. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2021. 
  83. ^ Kaufman, D. S.; Schneider, D. P.; McKay, N. P.; Ammann, C. M.; Bradley, R. S.; Briffa, K. R.; Miller, G. H.; Otto-Bliesner, B. L.; Overpeck, J. T.; Vinther, B. M.; Abbott, M.; Axford, M.; Bird, Y.; Birks, B.; Bjune, H. J. B.; Briner, A. E.; Cook, J.; Chipman, T.; Francus, M.; Gajewski, P.; Geirsdottir, K.; Hu, A.; Kutchko, F. S.; Lamoureux, B.; Loso, S.; MacDonald, M.; Peros, G.; Porinchu, M.; Schiff, D.; Seppa, C.; Seppa, H.; Arctic Lakes 2k Project Members (2009). "Recent Warming Reverses Long-Term Arctic Cooling". Science. 325 (5945): 1236–1239. doi:10.1126/science.1173983. PMID 19729653. "Arctic Warming Overtakes 2,000 Years of Natural Cooling". UCAR. 3 September 2009. Retrieved 19 May 2011. Bello, David (4 September 2009). "Global Warming Reverses Long-Term Arctic Cooling". Scientific American. Retrieved 19 May 2011.
  84. ^ Council, National Research (16 Aralık 2004). Radiative Forcing of Climate Change: Expanding the Concept and Addressing Uncertainties (İngilizce). ISBN 978-0-309-09506-8. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  85. ^ October 2004, Robert Roy Britt 27. "Sunspot Activity at 8,000-Year High". Space.com (İngilizce). 1 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  86. ^ Parker, Geoffrey; Smith, Lesley M. (1997). The General Crisis of the Seventeenth Century (İngilizce). Routledge. ISBN 978-0-415-16518-1. 
  87. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016. 
  88. ^ http://tipings.com/tr/pages/19569 [yalın URL]
  89. ^ Robock, Alan (21 December 1979). "The "Little Ice Age": Northern Hemisphere Average Observations and Model Calculations". Science. 206 (4425): 1402–4. Bibcode:1979Sci...206.1402R. doi:10.1126/science.206.4425.1402. PMID 17739301.
  90. ^ Was the Little Ice Age Triggered by Massive Volcanic Eruptions? ScienceDaily, 30 January 2012 (accessed 21 May 2012)
  91. ^ "volkanik aktiviteler". kitap kaynağı. vikipedia. 5 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  92. ^ "Is the Meghalayan Event a Tipping Point in Geology?". The Wire. 23 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  93. ^ Broecker, Wallace S. (2000). "Was a Change in Thermohaline Circulation Responsible for the Little Ice Age?". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 97 (4): 1339-1342. ISSN 0027-8424. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  94. ^ "A Chilling Possibility". web.archive.org. 17 Mart 2010. 17 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  95. ^ Medicine, Center for Educational Outreach-Baylor College of. "News". BioEd Online (İngilizce). 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  96. ^ Williams, Matt (17 Eylül 2015). "Planet Earth". Universe Today (İngilizce). 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  97. ^ "The Times & The Sunday Times". www.thetimes.co.uk (İngilizce). 7 Aralık 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  98. ^ "Scientific American Frontiers . Hot Planet - Cold Comfort | PBS". web.archive.org. 17 Şubat 2006. 17 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  99. ^ "TIME Europe | A Distant Mirror | 7/17/2000". web.archive.org. 25 Temmuz 2008. 24 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  100. ^ "Europe's chill linked to disease" (İngilizce). 27 Şubat 2006. 27 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  101. ^ Ruddiman, W. (2003). "The Anthropogenic Greenhouse Era Began Thousands of Years Ago". doi:10.1023/B:CLIM.0000004577.17928.FA. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  102. ^ Faust, Franz X.; Gnecco, Cristóbal; Mannstein, Hermann; Stamm, Jörg (1 Mayıs 2006). "Evidence for the Postconquest Demographic Collapse of the Americas in Historical CO2 Levels". Earth Interactions (İngilizce). 10 (11): 1-14. doi:10.1175/EI157.1. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  103. ^ "Columbus' arrival linked to carbon dioxide drop". kitap. 20 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  104. ^ ScienceDirect (Online service) (1995). Palaeogeography, palaeoclimatology, palaeoecology^ (İngilizce). New York: Elsevier. OCLC 858420134. 20 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  105. ^ Dull, Robert A.; Nevle, R. J.; Woods, William I.; Bird, D.; Avnery, Shiri; Denevan, W. (2010). "The Columbian Encounter and the Little Ice Age: Abrupt Land Use Change, Fire, and Greenhouse Forcing". doi:10.1080/00045608.2010.502432. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  106. ^ Nevle, R. J.; Bird, D.; Ruddiman, W.; Dull, Robert A. (2011). "Neotropical human–landscape interactions, fire, and atmospheric CO2 during European conquest". doi:10.1177/0959683611404578. 8 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  107. ^ Bergeron, Louis (17 Aralık 2008). "Reforestation helped trigger Little Ice Age, researchers say". Stanford University (İngilizce). 22 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  108. ^ Ellis, Erle C.; Kaplan, Jed O.; Fuller, Dorian Q.; Vavrus, Steve; Goldewijk, Kees Klein; Verburg, Peter H. (14 Mayıs 2013). "Used planet: A global history". Proceedings of the National Academy of Sciences (İngilizce). 110 (20): 7978-7985. doi:10.1073/pnas.1217241110. ISSN 0027-8424. PMID 23630271. 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  109. ^ Free, Melissa; Robock, Alan (1 Ağustos 1999). "Global warming in the context of the Little Ice Age". Journal of Geophysical Research. 104: 19. doi:10.1029/1999JD900233. ISSN 0148-0227. 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  110. ^ Free, Melissa; Robock, Alan (1999). "Global warming in the context of the Little Ice Age". Journal of Geophysical Research: Atmospheres (İngilizce). 104 (D16): 19057-19070. doi:10.1029/1999JD900233. ISSN 2156-2202. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
  111. ^ Hunt, B. G. (1 Aralık 2006). "The Medieval Warm Period, the Little Ice Age and simulated climatic variability". Climate Dynamics. 27: 677-694. doi:10.1007/s00382-006-0153-5. ISSN 0930-7575. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Küçük_Buz_Çağı&oldid=32893960" sayfasından alınmıştır