İçeriğe atla

Humvee

Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde askerî HMMWV aracını açıklamakta olup, General Motors tarafından üretilen Hummer başka bir madde altındadır.
Yüksek Hareket Kabiliyetli Çok Amaçlı Vasıta (Humvee)
Bir M1151
Genel Bakış
ÜreticiAM General
Üretim yıl(lar)ı1984-Günümüz
MontajM998 Kamyon
Teknik Özellikler
Motor8 silindirli. Dizel 6.5 Litre
Kapasite150 hp @ 3600 rpm, EPA-sertifikalı
Uzunluk4.6 m
Genişlik2.1 m
Yükseklik1.8 m, düşürülebilir yükseklik  1.4 m
Boş ağırlık2340kg

M998 Yüksek Hareket Kabiliyetli Çok Amaçlı Vasıta (İngilizce M998 High Mobility Multipurpose Wheeled Vehicle HMMWV ya da Humvee) askerî kullanım için üretilen 4X4 sınıfında AM General firması tarafından geliştirilmiş bir taşıttır. Bu taşıt daha önceden Amerikan Ordusu servisindeki M151 MUTT, M561 Gama Goat, M718A1 ve M792 model cankurtaranlar, CUCV ile diğer ülke ve ordular tarafından kullanılan hafif sınıf araçların yerine geçmiştir. Humvee daha sonra üretilecek sivil amaçlı Hummer ve SUV taşıtlarına ilham kaynağı olmuştur.

Özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Deniz piyadeleri bir yarışmada M1114 iterken.

HMMWV çekiş sisteminde yüksek aks tekniğinden yararlanır.

Amerikan Ordusu servisinde en az 17 farklı HMMWV tasarımı bulunmaktadır. HMMWV araçları kargo/birlik taşıma, otomatik silah platformu cankurtaran (dört adet sedyeli veya sekiz adet oturan yaralıya kadar), M220 TOW taşıyıcı, M119 obüs çekici, M-1097 Avenger Kaideye Monteli Stinger platformu, MRQ-12 doğrudan hava destek aracı, S250 barınak taşıyıcı ve diğer rollerde kullanılmaktadır. Araç normal şartlarda 76 santimetreye ya da baca aparatı ile 1.5 metreye kadar derin sulardan geçebilir.

Aracın toplam ağırlığı diğer bir opsiyonel teçhizatı olan vinç ve tamamlayıcı zırhı ile 2700 kiloyu bulur. M1025 ve M1043/M1044 tasarımları MK19 bomba atar, M60 makineli tüfek, M2 Browning makineli tüfek, M240G/B ve M249 makineli tüfekleri ile silahlandırılabilir. Yeni üretilen M1114 gelişmiş zırhlı HMMWV modeli de bu saydığımız silahlar ile donatılmaktadır. Bazı M1114 ve M1116 gelişmiş zırhlı M1117 zırhlı güvenlik araçlarında silah operatörünün silahı araç içerisinden kumanda etmesini sağlayan CROWS sistemi takılmıştır.

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]
HMMWV TOW füzesi ateşlerken.

1970'li yıllarda Amerikan Ordusu askerî amaçlı kullanılan sivil tasarımlı kamyonlardan daha fazla yararlanamayacağını düşünmeye başladı. 1977 yılında Lamborghini firması geliştirdiği Cheetah modeli ile Amerikan Ordusunun kapısını çaldı. 1979 yılında ABD Ordusu Yüksek Hareket Kabiliyetli Çok Amaçlı Vasıta (High Mobility Multipurpose Wheeled Vehicle veya HMMWV) sınıfında araçlar için gerekli ölçütlerini açıkladı. O yılın Temmuz ayında çalışmalarına başlayan AM General firması bir yıldan az bir süre sonunda ilk deneme modeli olan M998'i test etmeye başladı. ABD Hükûmeti Şubat 1981 tarihinde AM General firmasının da bulunduğu beş firmayı Yüksek Hareket Kabiliyetli Çok Amaçlı Vasıta alımı için açılacak ihaleye davet etti. Temmuz 1981 tarihinde aralarında AM General firmasının da olduğu üç firma Aşama I kontratını kazandı. Bu sayede firmalar ABD Ordusu tarafından denenecek prototip HMMWV araçlarının gelişimi için devletten fon kazanmış oldu. Kasım 1982 tarihinde aracın ilk asıl çizimleri ortaya çıktı. Mart 1983 tarihinde hükûmet AM General firmasının HMMWV modelinin üretecek firma olacağını açıkladı. Denemeler süresince firma mühendisleri hükûmet yetkililerinin istekleri çerçevesinde araç üzerinde birçok değişikliğe gitti. Bu arada 24 Temmuz 1983 tarihinde American Motors firması elinde bulunan AM General'e ait hisseleri LTV Corporation firmasına sattı.

1983 tarihinde hükûmet son geliştirilen Humvee modelini kabul etti. Ancak AM General firmasına bağlı mühendisler (firma depolarında on anda 3.000'e yakın araç vardı) hâlâ aracın ön ızgarası üzerinde çalışıyordu. AM General 1984 yılı boyunca askerî birliklere denemesi için araç göndermeye devam etti. Mart 1985 tarihinde araçların birliklerine teslim edilmeye başlandı. Kontrat bünyesinde firma 15 farklı model HMMWV aracı üretecekti. Alınacak 55.000 aracın 39.000 tanesi Kara Kuvvetlerine bağlı birliklerde kalanı ise Amerikan Deniz Piyade Kolordusu, Amerikan Hava Kuvvetleri ve Donanma birliklerinde kullanılacaktı. 1981 yılında ilk kazanılan prototip kontratının ardından, Mart 1983 tarihinde AM General firması ilk teslimatı 2.234 adetlik toplamda 1.2 milyar ABD dolarını bulan HMMWV antlaşmasını imzaladı.[1] Kontrat bünyesinde firma 15 farklı model HMMWV aracı üretecekti. Alınacak 55.000 aracın 39.000 tanesi Kara Kuvvetlerine bağlı birliklerde kalanı ise Amerikan Deniz Piyade Kolordusu, Hava Kuvvetleri ve Donanma birliklerinde kullanılacaktı. Bu ihale daha sonra gelen arttırmalar ile beş yıllık süre içerisinde toplamda 1.6 milyar ABD doları ve 70,000 adetlik Humvee aracına ulaştı. AM General 1989 ve 1994 yılında açılan diğer Humvee ihalelerini de kazandı.

Başlangıç üretiminden itibaren HMMWV modeli üzerinde birçok değişikliğe gidildi. Bu değişiklikler içerisinde teknolojik, çevresel, operasyonel ve güvenlik amaçlı geliştirmelere gidildi. Örneğin taşıma kapasitesi arttırıldı. Radyal lastiklere geçildi. 1994 yılında Çevre Emisyon Ajansı sınırlamalarına uyuldu. Ticari kova biçimli koltuklar, üç noktalı emniyet kemeri, dört ileri vites kutusu, turboşarjlı motor ve klima bunlardan diğerleridir. 1995 yılında firma A2 biçim ve Expanded Capacity Vehicle (ECV) HMMWV modellerini tanıttı. A2 model araçlarda dört ileri vites kutusu, elektronik şanzıman, 6.5 litre dizel motor bulunuyordu. ECV aracı da 1995 yılında üretilmeye başlandı.Taşıma kapasitesi mürettebat dahil 2318 kiloya çıkartıldı.[2]

En son geliştirilen A2 araçları XM1151 Arttırılmış Kapasiteli Taşıtıcı ve XM1152 Arttırılmış Kapasiteli Birlik/Kargo/Kasa Taşıyıcıdır. HMMWV'ler ilk olarak 1989 yılında Panama'nın işgali sırasında kullanıldı. HMMWV modeli ilerleyen yıllarda Amerikan Ordusunun omurgasını oluşturmuştur. 10,000 adetten fazla araç 2003 yılındaki Irak İşgali sırasında kullanıldı.

Kosova Savaşı sırasında Yugoslav Ordusu tarafından ele geçirilen bir Amerikan Humvee'si Sırbistan'ın başkenti olan Belgrad şehrinde bulunan askerî müzede sergilenmektedir.[3]

Çatışmalarda Kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Humvee Mattrack kar paletleri ile.
Humvee civatalı MAK zırh aparatı ile.

HMMWV tasarım amacı ön cepheye insan ve hafif sınıf kargo taşımaktı. Aynen ilk üretilen Jeep modelinde olduğu gibi, ilk üretilen HMMWV'lerin de ne zırhı ne de NBK silahlara karşı koruması bulunuyordu. Buna rağmen klasik çatışmaların yaşandığı Çöl Kalkanı harekâtı sırasında fazla bir kayıp verilmedi. Ancak 1993 yılındaki Mogadişu Harekâtı'nda yerleşim alanları içerisindeki çatışmalarda araç ve mürettebat zorlu zamanlar geçirdi. Buna rağmen araç içerisindeki mürettebata fazla kayıp vermeden birliklerine geri getirmeyi başaracak şaseye sahipti. Somali'de meydana gelen çatışmaların ardından Amerikan Ordusu üretici firmadan HMMWVlerin daha fazla zırhla kaplanmasını istedi. Üretilen M1114 modeli küçük kalibreli silahlara karşı gerekli korumayı sağlıyordu. 1996 yılında sınırlı sayıda üretilen M1114 Orta Doğu'daki çatışmalardan önce Balkanlar'da kullanıldı. Bu araç M998 göre daha geniş, çok daha güçlü yeni nesil turboşarjlı motora, iklimlendirme aygıtına ve güçlendirilmiş süspansiyon sistemine sahipti. En önemlisi tümüyle sertleştirilmiş çelikle kaplanan aracın camları da mermiye karşı dayanıklıydı. Irak'ta meydana gelen doğrudan saldırı ve gerilla çatışmalarından ötürü AM General firması üretiminin büyük bir kısmını bu model araçların yapımına ayırmıştır.

Değişiklikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Irak'ta kullanılmakta olan M998 model HMMWV'lere Gelişmiş Zırh aparatı takılarak korunması arttırılmıştır. Bu aparat içerisindeki zırhlar aracın birkaç farklı noktasındaki zayıf noktaları güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Bunlar içerisinde zırhlandırılmış kapı ve kurşun geçirmez camlar, arka zırh koruması, balistik ön cam koruması, zırhlandırılmış koltuk, güçlendirilmiş tavan ve patlayıcı düzenek korumasını sayabiliriz. Bu aparat araca ortalama 450 kg yakın bir ek yük eklemektedir.

Bununla beraber bu zırh Irak'ın işgalinde görev alan çok sayıda araca monte edilememiştir. Bu sebepten ötürü Irak'ta görev yapan Amerikan askerleri ve deniz piyadeleri araçlarına başka yerlerden topladıkları hurdalardan türettikleri ve kısaca hillbilly zırh adını verdikleri bir tür doğaçlama zırh monte etmektedir. Bu sayede HMMWV'lerin korumasını arttırmaya çalışmışlardır. Ancak bu düşünce her ne kadar koruma amaçlıda yapılsa bazen tam tersi etki yapmaktadır. Bu zırh aracın güvenliğini artırmakla beraber ağırlığı ile ters orantılı olarak aracın azami hızını azaltmakta, durma mesafesi artırmakta, direksiyon kullanımını ve aracın kullanım süresini düşürmekte, servis maliyetlerini artırmaktadır.[4][5] Ayrıca sonradan eklenen hillbilly zırh, RPG atışları veya EYP ile yapılan saldırılarda ortaya daha fazla şarapnel çıkmasına neden olmaktadır.

2004 yılı Kasım ayında ABD Hükûmeti Savunma Bakanı Donald Rumsfeld Amerikan askerleri ve aileleri tarafından daha korunaklı HMMWV'leri temin etmemek ve bu sebepten gereğinden fazla askerî kayba sebep olmakla suçlanmıştır.[6] Rumsfeld, savaştan önce zırh aparat üretiminin çok az olduğunu, firmanın elde bulunan araçlar için yetecek sayıda zırhı ancak uzun bir sürede imal edebileceğini açıklamıştır. Araçlara neden daha önce bu zırhların takılmadığının sorulması üzerine ise bu zırhların Irak Ordusu ile yapılan cephe savaşı sırasında araçlara takılmasının gerekmediğini, ancak düzenli ordu ile yapılan savaşın sona ermesi ve ordunun Irak'ı işgali ile artan gerilla saldırılarının bu ihtiyacı ortaya çıkarttığını belirtmiştir. Araçlara takılmakta olan zırhlar ortalama 680 ila 900 kilo arasında olup aracı ağır top ateşi haricindeki her türlü saldırılara karşı korumaktadır. Bununla beraber artan ağırlıktan ötürü araçların devrilmesine veya yoldan çıkmalarına sebep olmakta bu da araç içerisindeki yolcuların hayatlarını riske atmaktadır.[7]

Araç üzerine takılan gelişmiş zırh arapatı HMMWV'leri yanlardan gelen her türlü saldırılara karşı korumakla beraber özellikle aracın alt kesiminden gelen saldılarda bu koruma çok az olmaktadır. Özellikle kara mayınlarına ve EYP ile yapılan saldırılarda araç içerisindeki mürettebat olumsuz etkilenmekte ve kayıpları artırmaktadır.

M1151 modeli için geliştirilmiş başlıca aparatlar ASK, FRAG 5 ve FRAG 6 dır.[8][9] ASK ilk olarak Ekim 2003 tarihinde araçlara takılmaya başlanmış olup ortalama 450 kg ağırlıktadır.[10] Armor Holdings firmasının ürettiği zırhın ortalama ağırlığı 340 kiloyu bulmaktadır.[11] Donanma Zırh Aparatı (The Marine Armor Kit (MAK)) ise 2005 yılı Ocak ayından itibaren M1114'lere takılmaktadır. Ancak bu zırh aparatı aracın toplam ağırlığını artırmaktadır.[12] FRAG 5 son olarak geliştirilen zırh aparatı olarak araç içerisindekilere iyi bir koruma sağlamakla beraber hâlâ patlayıcı düzenekleri ile yapılan saldırılarda yeterli etkiyi sağlamamaktadır.[13] FRAG 6 aparatı hâlâ geliştirilmekte olup yüksek korumanın yanında oldukça ağır bir maliyeti de beraberinde getirmektedir. FRAG 5 aparatı araca 450 kg yakın ağırlık eklemekte ve aracın genişliğini 60 cm artırmaktadır. Kapılar o kadar ağır olmaktadır ki ancak mekanik bir sistem ile açılıp kapatılabilmektedir.[14]

Gelişmiş zırha sahip HMMWV'lerin için başka bir sakınca da herhangi bir saldırı ve kaza sonucunda ağır kapıların mekanizmasının bozulması ve mürettebatın araç içerisinde mahsur kalmasıdır. Bu durum hem mürettebatı açık hedef haline getirmekte hem de yangın veya patlama durumlarında kaçmayı engellemektedir.[15] Bu durumdan kurtulmak için araç menteşeleri acil durumlarda açılması amacı ile kancalı takılmakta bu durumda halka çekilerek kapı tamamen dışarı atılmaktadır.[16] İlave olarak BAE firması tarafından geliştirilen Vehicle Emergency Escape (VEE) (Türkçesi Araç Acil Kaçış) pencerelerinden M1114 modelleri için 1.000 adet sipariş verilmiştir.[17]

Aracın üst kısmında bulunan makineli tüfeği kullanan mürettebat saldırılara oldukça açık bir hedef olmaktadır. Bu sebepten ötürü bu silahların ön kısmına Vietnam Savaşı sırasında da kullanılan M113 model ZPT araçlarındakine benzer basit bir kalkan takılmıştır. ABD Ordusu şu an BAE firmasından daha iyi bir koruma sağlayan modeller üzerine tasarımlar geliştirmesini istemiştir.[18] Yeni sistemde silahçı, kalınlığı 45.72 ila 60.96 cm arasında değişen yüksek mukavemetli çelik plakalar ve kurşun geçirmez camlardan oluşan bir platformdan ateş etmektedir. Bazı HMMWV'ler ise CROWS adı verilen ve silahçının silahı aracın arka koltuğunda oturarak ateşlemesini sağlayan uzaktan kumanda sistemi ile donatılmıştır.

Humvee ve üzerinde Raytheon karadan havaya füze sistemi. Paris Havacılık Fuarı 2007.

Alternatifleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı kişiler hâlâ Vietnam Savaşı sırasında kullanılan ve çok daha verimli olduklarını düşündükleri M113 türü paletli ZPT'lerin çatışmalarda ve konvoylara eşlik görevlerinde kullanılmasını desteklemektedir.

Avrupa ve Güney Afrika ülkeleri ise farklı hafif zırhlı araçları bu iş için kullanmaktadır. Örneğin ABD bu iş için daha hafif zırha sahip ancak "V" yapısı sayesinde patlamalara karşı daha dayanıklı Cadillac Gage model araçlar üretmektedir.

2007 yılında Amerikan Deniz Piyade Kolordusundan yapılan açıklamalarda Irakta meydana gelen yüksek kayıplardan ötürü bu ülkede görev yapan HMMWV araçlarıyla yerdeğiştirilmek üzere birkaç bin adet MRAP (Mayına dayanıklı baskın korumalı) zırhlı araç alımına gidileceğini belirttilmiştir. Bunlar arasında International firmasına ait MaxxPro, BAE OMC firmasına ait RG-31, BAE firmasına ait RG-33, Force Protection firmasına ait Cougar ve Protected Vehicles Inc. firmasına ait Golan Tekerlekli Zırhlı Araç bulunmaktadır.[19][20][21][22]

Bunun yanında bu araçların ciddi bir eksi tarafı da bulunmaktadır. Bu zırh arttırımı sonucunda araçların hava ile nakliyesinin imkânsız hale gelmesidir. Özellikle Afganistan gibi dağlık ve yolların her zaman açık olmadığı bölgelerde görev yapan birlikler açısından bu çok önemli bir sorundur.

Deniz Piyadelerine ait bir HMMWV Felluce, Irak yakınlarında yol denetiminde. Aracın arkasındaki araca arkadan fazla yaklaşılmaması yazmaktadır. Birçok durumda herhangi bir uyarı olmaksızın ateş açılmaktadır.

HMMWV Değişim programı

[değiştir | kaynağı değiştir]
International FTTS UV Concept.

HMMWV değişim programı Birleşik Devletler Ordusu üstlenilen ve şu an halihazırda kullanılan AM General firmasına ait HMMWV araçların değişimini kapsamaktadır. HMMWV üretildikten sonra birçok defa değişime uğramış ve üretilme amaçlarının dışında taktiksel rollerde kullanılmıştır. ABD Ordusu bu araçların kısa ve uzun dönemde nasıl değiştirileceğine dair yoğun çalışmalar içerisine girmiştir. Kısa vadede bu araçların Mayına dayanıklı baskın korumalı (MRAP) programı çerçevesinde değiştirilmesi düşünülmektedir. Uzun dönemde ise bu araçların Müşterek Hafif Taktiksel Araç ve Gelecek Nesil Taktiksel Kamyon Sistemi programları çerçevesinde dönüşümüne çalışılmaktadır. Bu sistemler içerisinde halihazırda kullanılan HMMWV'lerin üretilecek yeni nesil araçlarla değiştirilmesi düşünülmektedir. Şu an deneme çalışmaları yapılan araçlardan bazıları MillenWorks Light Utility Vehicle, International FTTS ve ULTRA AP'dir.

Modelleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Humvee ve haberleşme çanağı.

Kısmi HMMWV modelleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • M56 Coyote Duman Jeneratörü: Bu araç kasasında bulunan sis jeneratörü yaydığı sis piyade birliklerini açık arazide düşman ateşinden korumayı amaçlıyordu.[23]
  • M707 HMMWV Knight/Stiker: Keşif birlikleri bünyesinde 24 saat boyunca gözetleme, hedef yakalama ve yer belirleme görevlerinde bulunuyordu.[24]
  • M966 HMMWV TOW: Araçta standart zırh ve TOW fırlatma düzeneği bulunmaktadır. Araç hem nakliye ve hem de gerektiğinde düşman zırhlılarını TOW silahını kullanarak imha etmek görevini yürütür. TOW'a ait silah kaidesi 360 derecelik yatay ve +20/-10 dereceler arasında dikey açılarda hareket edebilir. Araç tam yüklü olarak dikey 60 derece, yatay ise 40 derecelik açılara kadar tırmanabilir. Su engellerinden aparatsız olarak 75 sm, aparat ile 150 santimetreye kadar geçebilir.[25]
  • M996 Cankurtaran: Aracın basit bir zırhı bulunmakta ve çatışma bölgesinden yaralıları hastaneye taşımakta kullanılmaktadır. M996 ve M996A1 modelleri daha ufak kasaya sahip olup 2 adet sedyeli veya 6 adet oturan yaralıyı taşıma kapasitesine sahiptir.Yaralıların haricinde araç içerisinde sürücü ve sıhhıye elemanı için de yer bulunmaktadır.[26]
  • M997 Cankurtaran: M997, M997A1 ve M997A2 daha büyük bir kasaya sahip olup 4 adet sedyeli veya 8 adet oturan yaralıyı taşıma kapasitesine sahiptir. Cankurtaranın ısıtma, iklimlendirme sistemleri ile ve NBK saldırılara karşı koruması bulunmaktadır.[27]
  • M998 Kargo/Birlik: M998 ve M998A1 askerî amaçlı teçhizat, malzeme veya birlik nakliyesi için tasarlanmıştır. Aracın basit bir zırhı bulunmaktadır. Kargo modeli ise 1100 kiloya kadar malzeme, insan olarak ise 2 mürettebat ve 8 tam teçhizatlı askeri taşıyabilir.[28]
  • M998 HMMWV Avenger
  • M1025 Zırhlı Taşıyıcı: M1025, M1025A1 ve M1025A2 modelleri zırhlı taşıyıcı olarak tasarlanmıştır. Bu araçların 360 derecelik dönüş kabiliyetine sahip bir ray sistemi bünyesinde MK19 otomatik bomba atar; M2 .50 kalibre makineli tüfek ve M60 model 7.62 mmlik makineli tüfek takılabilmektedir.[29]
  • M1026 Zırhlı Taşıyıcı/Vinç: M1026 ve M1026A1 modelleri zırhlı taşıyıcı olarak tasarlanmıştır. Bu araçların 360 derecelik dönüş kabiliyetine sahip bir ray sistemi bünyesinde MK19 otomatik bomba atar; M2 .50 kalibre makineli tüfek ve M60 7.62 mm'lik makineli tüfek takılabilmektedir. M1025 serisinden farkı bu araçlarda vinç bulunmasıdır.[30]
  • M1035 Cankurtaran: M1035, M1035A1 ve M1035A2 araçları herhangi bir zırhı olmayan ve sadece 2 adet yatan yaralıyı taşıma kapasitesine sahiptir.[31]
  • M1036 TOW ve Vinç: Aracın basit bir zırhı ve TOW fırlatma düzeneği bulunmaktadır M966, M966A1 ve M1121 modellerinden farkı bu araçta vinç olmasıdır.[32]
  • M1037 S-250 Korunak Taşıyıcı: Aracın basit bir zırhı ve arkasında S250 model içerisinde elektrik ekipmanı bulunan bir kasası vardır. Bu kasa içerisindeki mürettebat ile toplamda 1634 kiloyu bulmaktadır.[33]
  • M1038 Kargo/Birlik/Vinç: M1038 ve M1038A1 askerî amaçlı teçhizat, malzeme veya birlik nakliyesi için tasarlanmıştır. Aracın basit bir zırhı bulunmaktadır. Kargo modeli ise 1100 kiloya kadar malzeme, insan olarak ise 2 mürettebat ve 8 tam teçhizatlı askeri taşıyabilir. M998 serisinde tek farkları bu araçlarda ilavten vinç olmasıdır.[34]
  • M1042 S-250 Kasa Taşıyıcı/Vinç: Aracın basit bir zırhı ve arkasında S250 model içerisinde elektrik ekipmanı bulunan bir kasası vardır. Bu kasa içerisindeki mürettebat ile toplamda 1634 kiloyu bulmaktadır. M1037 modelinde tek farkı vinçi olmasıdır.[35]
  • M1043 Zırhlı Taşıyıcı,Gelişmiş Zırhlı: M1043, M1043A1 ve M1043A2 modelleri balistik saldırılara karşı araçları koruyan ilave zırhla kaplanmıştır. Araçlara 360 derecelik dönüş kabiliyetine sahip bir ray sistemi bünyesinde MK19 otomatik bombaatar; M2 .50 kalibre makineli tüfek ve M60, 7.62 mm'lik makineli tüfek takılabilmektedir.[36]
  • M1044 Zırhlı Taşıyıcı,Gelişmiş Zırhlı ve Vinç: M1044 ve M1044A1 modelleri balistik saldırılara karşı araçları koruyan ilave zırhla kaplanmıştır. Araçlara 360 derecelik dönüş kabiliyetine sahip bir ray sistemi bünyesinde MK19 otomatik bomba atar; M2 .50 kalibre makineli tüfek ve M60, 7.62 mm'lik makineli tüfek takılabilmektedir. M1043 serisinden tek farkı bu araçlarda ilave olarak bir vincin bulunmasıdır[37]
  • M1045 TOW Gelişmiş Zırh: M1045 ve M1045A1 modelleri balistik saldırılara karşı araçları koruyan ilave zırhla kaplanmıştır. Ve araçlarda TOW fırlatma düzeneği bulunmaktadır.[38]
  • M1046 TOW Gelişmiş Zırhlı ve Vinç: M1046 ve M1046A1 balistik saldırılara karşı mürettebatı ve mühimmatı koruyan ilave zırhla kaplanmış ve TOW fırlatma düzeneği ile silahlandırılmıştır. M1045 serisinden farkı vinçli olmasıdır.[39]
  • M1069 M119 105-mmlik Top Çekici: Ordunun M119 obüsü kullanmaya başlaması ardından bu topu çekmek için geliştirilmiştir. Ayrıca bu obüse ait mühimmatı da taşımaktadır.[40]
  • M1097 Ağır: M1097, M1097A1 ve M1097A2 basit zırha sahip malzeme, teçhizat veya birlik nakliyesi için tasarlanmıştır. Bu araçlar 2 mürettebat ve 8 tam teçhizatlı askerî veya buna eşdeğer malzemeyi taşıyabilir. Toplamda 2 tona yakın asker veya malzeme taşıyabilir.[41]
  • M1097 Heavy HMMWV Avenger: Sistem ağır bir HMMWV'ye monte edilen sallantı jiroskoplu bir kaideden oluşmaktadır. Taret üzerinde iki adet Stinger füze fırlatma zarfı ve her bir zarfın içerisinde dörder adet ateşle ve unut türünde kızılötesi/ultraviole güdümlü füze bulundurmaktadır.
  • M1109 Gelişmiş Zırhlı: Gelişmiş zırh aracın yan ve alt kısmına ilave edilmiş olup bu sayede araç içerisinde bulunan mürettebatı küçük kalibreli ateşli silah ve mayın saldırılarına karşı korumayı amaçlar.[42]
  • HLONS: Geliştirilmekte olan lazer silahı.

Arttırılmış Kapasiteli Modeller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kısaca EVC denilen (Expanded-capacity vehicle) (Türkçesi→Arttırılmış kapasiteli taşıt) modeller aracın hareket, güvenirlik ve randımanında herhangi bir azalma olmaksızın daha yüksek taşıma kabiliyetine sahip olarak tasarlanmış bir HMMWV sınıfıdır. AM General firması 2005 yılından itibaren M1151, M1152 ve M1165 modellerinin üretimine başlamıştır. Firma araçların zırh özelliklerini artırmak için örneğin M1114 ve M1116 modelleri için merkezi Fairfield, Ohioda bulunan O'Gara-Hess&Eisenhardt Armoring Company firması ile ortak çalışmalar yapmaktadır.[43]

  • M1113: M1113 modeline ait A2 tasarımı ordu tarafından alınacak HMMWV olarak şeçilmiştir. Şu an hizmette olan ECV'ler özel operasyon ve haberleşme taşıyıcısı olarak kullanılmaktadır.
  • M1114 Artırılmış zıhlı taşıyıcı: 1995 yılında üretilen M1114'lerde arttırılmış kapasiteye sahip şaseler kullanılmaya başlandı. Ordu M1114 modelini farklı zırh seçenekleriyle öncü, askerî inzibat ve levazım birliklerinde ayrıca patlayıcı imha aracı olarak kullandı. M1114'lerin zırhı mürettebatı 7.62 mm'lik mermi, 155 mm'lik top şarapneli ve 6 kiloya kadar olan tanksavar mayını saldırılarına karşı korumaktadır.
  • M1116 Artırılmış zırhlı HMWWV: M1116 ise Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri için tasarlandı. M1116 genişletilmiş bagaj alanı, silahçı için zırhlı taret, geliştirilmiş ısıtma ve iklimlendirme sistemlerine sahiptir.
  • M1121 TOW: Araç mürettebatı ve mühimmatı korumak için zırhla kaplanmış ve TOW fırlatma düzeneği ile silahlandırılmıştır. TOW füze kaidesi 300 derecelik bir açı ile sağa veya sola, (+20) (-10) derece dikey açılarda aşağı veya yukarı hareket eder. Araç nakliye ve gerektiğinde TOW silahını kullanarak zırhlı araçları imha etmektir.[44]
  • M1123 Ağır: Araç yeni takılan tamponu ile daha uzun bir görüntüye kavuşmuştur. Araç 2 kişilik mürettebat ve 8 yolcuyla beraber 2 tona yakın yük taşıyabilir.Toplamda 4000 kiloluk çekme kapasitesine sahip bir vinci bulunmaktadır.[45]
  • M1145 Artırılmış zırhlı HMWWV: Araç ABD Hava Kuvvetleri için hava saldırıları sırasında destek ve hedef belirlemeye yardım için tasarlanmıştır.
  • M1151 serisi: M1151,M1151A1, M1151A1 w/B2, M1152P1 Cankurtaran: M1151 serisi araçlar standart HMMWV'ye göre daha da geliştirilmiş araçlardır. M1151 ve M1152 serisi araçlarda şase ağırlaştırılmış ve motor bu şaseye göre daha da geliştirilmiştir. Araca takıp çıkartılabilen zırh seçeneği eklenmiştir. Bu zırh sayesinde bu araçlar Gelişmiş Zırhlı HMMWV'ler ile aynı korumaya ulaşmaktadır. XM1151 ve XM1152 bu serideki araçlara göre daha hafif, yüksek randımanlı,4X4, hava nakliyesine müsait ve askerî nakliye uçaklarından paraşütle atılabilen taktiksel olarak çok başarılı araçlarıdır. Araçların dizel motoru, otomatik şanzımanı ile 1050 kiloya kadar taşıma kapasitesi vardır.
    • M1152P1 Cankurtaran: ABD Ordusu 1317 adet cankurtarana ihtiyacı olduğunu açıklamıştır. İlk teslimatlar Ağustos 2007 tarihinde başlayacaktır. Siparişin alımı 2010 yılının Eylül ayında sona erecektir. Araç her türlü askerî özellikten arındırılarak tüm çevre koşullarında yaralıya ilk müdahale yapabilecek hale getirilmiştir.[44]
  • M1152 serisi: M1152, M1152A1, M1152A1 w/B2 [44]
  • M1165 serisi: M1165, M1165A1, M1165A1 w/B3 : Dört kapılı HMMWV modeli araçlar 2006 yılından itibaren ordu servisine girmiştir. Bu model M1097A2 ve M1113 modellerinin yerine düşünülmektedir.
  • Packhorse: M1097 troyler çekici modeli.[46]
  • Scorpion: Üzerinde 2B9 Vasilek 82mm'lik otomatik havan takılmış model. Bu ağır Humvee şaseli araç üzerindeki 2B9 Vasilyek 82mmlik otomatik havan topu ile çatışma bölgesindeki Amerikan birliklerine destek sağlamaktadır. Bu araç 2004 yılında Picatinny Arsenal'inde görev yapan ordu mühendisleri tarafından tasarlanmıştır. Havan otomatik olarak tek veya aynı anda dörtlü olarak ateş edebilir. Silahın etkili menzili 1000m; azami menzili ise 4,000m'yi bulmaktadır. Aracın üzerinde bulunan havan gerektiğinde yola yerleştirilen patlayıcıları belirli bir menzilden imha edebilmektedir.[47]
  • Kompozit HMMWV: AM General firması tarafından denemeleri yapılan araçta TPI Composites firması tarafından geliştirilmekte olan yeni bir zırh kullanılmıştır.[48] Aracın toplam ağırlığının düşürülmesine çalışılan projenin asıl amacı taşıta daha fazla zırh koruması sağlamaktır.[49] TPI tam-kompozit zırh, normal çelik ve alüminyumdan üretilen zırhlara nazaran HMMWV'lere 420 kiloya yakın hafiflik sağlamaktadır.[50][51]

Uluslararası modeller

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çin'e ait Eastwind EQ2050.
  • EQ2050/SQF2040

Bilinen en az iki Çin firmasının General Motors firmasının yardımıyla HMMWV kopyası araçlar üretmektedir. Her iki HMMWV kopyası araçta ABD'de üretilen şase, vites kutusu ve dizel motorlar kullanılmaktadır.Bu iki firmadan biri olan Dongfeng Motor Corporation (DFM), General Motors Corporation ile birebir çalışma içerisindedir. Firmalar gelecekte büyük bir kısmını kendi topraklarında üretecekleri parçalardan araçlar üretebilecekleri açıklamıştır. Bunun en önemli nedeni Çin Halk Kurtuluş Ordusunun firmalardan %100 yerli araçlar istemesidir.

Yunan Ordusuna ait bir M1114GR HMMWV ve üzerinde 9M133 Kornet tanksavarı
  • Yunanistan – Yunan yapımı zırhsız M1114, ELBO firması tarafından üretilmektedir. Araç üzerinde Rus yapımı 9M133 Kornet tanksavar füzesi bulunmaktadır. Araç bu füzeye ait 10 adetlik tanksavar mühimmatını da bulundurmaktadır. İsrail firması olan Plasan ile Yunan ELBO firmaları zırhlı HMMWV modelleri M1114GR ve M1118GR üretmektedir.[52]
  • Plasan firması Portekiz Ordusu bünyesinde bulunan HMMWV için zırh aparatları tasarlamak ve üretmektedir.[53] İsrail’in Nasıra şehrinde bulunan Automotive Industries firması İsrail Savunma Kuvvetleri için yeni nesil araçlar tasarlamak ve üretmektedir.
  • İsveç yapımı MOWAG Eagle hafif zırhlı aracı ise keşif, kurtarma, eşlik, sınır denetlemesi ve polisiye görevler için kullanılmaktadır. İlk üretilen Eagle modellerinde HMMWV şasesi kullanılmış olup son üretilen araçlarda son model Duro III şasesi kullanılmaktadır. Bu araçların NBK silah koruması, iklimlendirme tertibatı ve zırhı bulunmaktadır. Eagle üzerinde kullanıldığı görevlere göre farklı zırh korumaları ilave edilmektedir. Eagle taretine elle veya kumanda ile kullanılabilecek farklı silahlar takılabilmektedir.
  • Türkiye'de bir Otokar Cobra.
    Türkiye ise Otokar Cobra adında hafif zırhlı araç üretmektedir. Bu araç 4 ila 11 kişilik mürettebatı tam olarak koruyabilecek zırha sahiptir. Cobra’nın 7 değişik Personel veya Silah taşıyıcı modeli bulunmaktadır. Aynı şekilde Cobra'nın da taretine elle veya kumanda ile kullanılabilecek çok farklı silah seçenekleri bulunmaktadır. İstenilen durumlarda araca suda yüzmesini sağlayacak aparat takılmaktadır.
  • Mısır – Arap Endüstri Organizasyonu bünyesinde HMMWV'ler üzerine TOW, Milan veya HOT füzeleri monte etmektedir.

Sahte Humveeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Humvee'lerin popüler olmasından ötürü üzerlerine takılacak bazı aparatlar ile Humvee benzeri araçlar üretilmektedir. Ancak bu aparatlar sıfırdan bir Humvee yapmaktan çok sedan sınıfı bir aracı Humvee görüntüsü vermeye yarar. Birkaç çeşit aparat set olmasına rağmen bunlardan en çok meşhuru "Wombat" (daha bilinen adıyla HummBug)dır. Bu aparat ile dönüştürülen aracın ortalama fiyatı $18,000.00 bulmaktadır. Bu fiyat gerçek bir Humvee ($56,400.00) ya da Hummera oranla çok ucuz kalmaktadır.

Bazı yerel Filipinli firmalar gerçeğinden daha küçük ama tam orantılı sahte Humvee'ler üretmektedir. Bu araçlar genellikle jeep veya jeepneys ait ya da tamamiyle tam ölçütlerinde sahte kamyonlar üzerine takılan masraflı benzinli veya dizel motorlardan oluşmaktaydı. Görüntüde aynı Humvee benzeri ama ufak olan bu araçlar sahibinin isteklerine göre fiyatlandırılmaktadır.

Benzer araçlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
HMV(Koukidousya)
  • GAZ-2975 "Tigr": Rus Ordusu servisinde bulunan HMMWV modeli.
  • Toyota firması tarafından HMMWV tasarımına çok benzeyen Toyota Mega Cruiser modeli üretilmiştir. Bu aracın Japon Savunma Güçleri için üretilen askerî versiyonuna Koukidousya adı verilmiştir.
  • Bir Hint firması olan Mahindra ise Mahindra Axe adında HMMWV türünde bir aracın üretilmesine çalışmaktadır.[54] Tasarım maliyeti aşağı yukarı 10 milyon ABD dolarını bulmaktadır. Axe Fotoğrafları30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Hindistanın Tata Motors firması ise Hindistan Ordusu için LSV (Light Specialist Vehicle) adında bir araç üzerine çalışmaktadır.
  • İspanyol firması Uro VAMTAC aracını üretmektedir.
  • Ukrayna firması Kharkiv Morozov tasarım bürosu Dozor-A adıyla HMMWV benzeri bir araç üzerinde çalışmalar yapmaktadır.

Kullanıldığı ülkeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD ordusu dışında kullanıldığı ülkeler:

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • EQ2050, Çinliler tarafından üretilen araç.
  • Lamborghini Cheetah, İtalyan firması tarafından geliştirilen HMMWV modelinin atası.
  • Otokar Cobra, hafif zırhlı HMMWV parçalarından faydalanan araç.
  • Sandstorm, Sürücüsüz HMMWV deneme tasarımı.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2008. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  4. ^ "RESET of the US Army's Vehicle Fleet Continues - Defense Industry Daily". 13 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  5. ^ "$67M for HMMWV Recap Program - Defense Industry Daily". 6 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  6. ^ "NBC: Boost for armored Humvee output - Conflict in Iraq - MSNBC.com". 13 Aralık 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  7. ^ "Up-Armored Humvee M1114". 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  8. ^ "Up-Armored HUVMEE (UAH)". 7 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  9. ^ "$595.8M Contract for M1151 Hummers & Up-Armor Price Limits - Defense Industry Daily". 28 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  10. ^ "Armor Survivability Kit (ASK) for soft vehicles". 7 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  11. ^ "HMMWV Armor Kit - Battelle". 24 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  12. ^ 12 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20070912101321/http://www.globalsecurity.org/military/systems/ground/mak.htm arşivlendi. Marine Armor Kit [MAK ]]
  13. ^ "Thousands of Army Humvees Lack Armor Upgrade - washingtonpost.com". 16 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  14. ^ "Humvee May Get Armor, Performance Boost". 19 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  15. ^ "Field Life-saver: 10th Mountain Division Invents "The Rat Claw" - Defense Industry Daily". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  16. ^ "Humvee Doors Trap Troops". 10 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  17. ^ "BAE Invents VEE Quick-Escape Bulletproof Windows - Defense Industry Daily". 10 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  18. ^ "Now That's a Gunshield: The Chavis Turret - Defense Industry Daily". 26 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  19. ^ "MRAP Advance Purchase #2: Oshkosh, PVI & GD". 1 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  20. ^ "MRAP: Survivable Rides, Start Rolling". 20 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  21. ^ "Cougar Armored Trucks to Stalk Mines on the Battlefield". 8 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  22. ^ "Marine Corps Announces Mine Resistant Ambush Protected Vehicle Contracts". 4 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  23. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  24. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  26. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  29. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  31. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  32. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  34. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  35. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  36. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  37. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  38. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  39. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  40. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  41. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  42. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2008. 
  43. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  44. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2008. 
  45. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2008. 
  46. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2008. 
  47. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2008. 
  48. ^ "TPI Composites and Armor Holdings Unveil Army's First All-Composite Military Vehicle". 15 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  49. ^ "TPI Composites engineers, fabricates and builds large scale composite structures and composite components for the wind energy, military, and transportation markets". 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  50. ^ "TPI Composites and Armor Holdings Unveil Army's First All-Composite Military Vehicle". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  51. ^ "Defense Update Newscast - 200707". 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  52. ^ "25th March Independence Day parade". 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  53. ^ "ASDNews - Aerospace & Defence News - Plasan Sasa Completes Delivery of Unique HMMWV Armor Suites to Portuguese Army". 22 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  54. ^ "חדשות nrg - ה"חיה הרעה" של היחידות המיוחדות". 7 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 
  55. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2008. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Humvee ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Humvee&oldid=33902193" sayfasından alınmıştır