Gigis'in yüzüğü
.jpg)
Gigis'in yüzüğü, Platon'un Devlet adlı eserinin ikinci cildinde (2:359a–2:360d) bahsi geçen varsayımsal sihirli yüzüktür.[1] Yüzük parmağa takıldığında sahibine görünmezlik yeteneği sağlamaktadır. Devlet'in bu bölümü, yüzüğü bir örnek olarak kullanarak, adaletsizlik yapmanın olumsuz sonuçlarından korkmasına gerek olmayan rasyonel ve akıllı bir kişinin yine de adil davranıp davranmayacağını sorgular.
Efsane
[değiştir | kaynağı değiştir]Lidyalı Gigis, Mermnad hanedanının kurucusu olan tarihi bir kraldır. En bilineni Herodot'un Histories'i[2] olmak üzere çeşitli antik eserler onun iktidarı ele geçirme koşullarını farklı şekillerde anlatmışlardır.[3] Bununla birlikte, hepsi Giges'in başlangıçta Lidya Kralı Candaules'in bir astı olduğunu, Candaules'i öldürüp tahtı ele geçirdiğini ve Candaules'in kraliçesini cinayet işlemeden önce baştan çıkardığını, daha sonra onunla evlendiğini ya da her ikisini de yaptığını iddia etmekte hemfikirdir.
Efsanenin Glaucon (Platon'un ağabeyi, Devlet'in bir karakteri olarak) tarafından anlatılışında, Gigis'in isimsiz bir atası Lidya kralının hizmetinde bir çobandı.[4][5] Bir depremden sonra, sürüsünü beslediği dağın yamacında bir uçurum ortaya çıktı. Uçuruma girdiğinde, buranın aslında içinde bronz bir at ve altın bir yüzük takan, bir insanınkinden daha büyük bir ceset bulunan bir mezar olduğunu keşfetti. Yüzüğü takarak görünmezlik gücü kazandığını keşfetti. Daha sonra sürülerin durumuyla ilgili olarak kralın habercilerinden biri olmayı başardı. Saraya vardığında, yeni görünmezlik gücünü kraliçeyi baştan çıkarmak için kullandı ve onun yardımıyla kralı öldürüp kendisi Lidya kralı oldu.
Efsanenin Devlet'teki rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]Devlet'te Gigis'in yüzüğünün hikâyesi Platon'un kardeşi Glaucon karakteri tarafından anlatılır. Glaucon, herhangi bir insanın, fark edilmeden yapabildiği takdirde, öldürme, soyma, tecavüz etme veya genel olarak istediği kimselere adaletsizlik yapma cazibesine direnebilecek kadar erdemli olup olamayacağını sorgulamaktadır. Glaucon, Sokrates'in, itibarımızı düşünmeksizin adil olmanın bizim için faydalı olduğunu savunmasını ister.
Glaucon şöyle der:
Şimdi böyle iki sihirli yüzük olduğunu ve adil olanın bunlardan birini, adil olmayanın da diğerini taktığını varsayalım; hiçbir insanın adalete sadık kalacak kadar katı bir yapıya sahip olduğu düşünülemez. Hiç kimse, pazardan istediği şeyi rahatlıkla alabilecekken, evlere girip istediği kişiyle yatabilecekken, istediği kişiyi öldürebilecekken ya da hapisten çıkarabilecekken ve her bakımdan insanlar arasında bir tanrı gibi olabilecekken, kendisine ait olmayan şeylerden elini çekmez.
O zaman adil olanın eylemleri adaletsiz olanın eylemleri gibi olur; her ikisi de sonunda aynı noktaya gelir. Ve bunun, bir insanın isteyerek ya da adaletin kendisi için iyi olduğunu düşündüğü için değil, zorunluluktan adil olduğunun büyük bir kanıtı olduğunu söyleyebiliriz, çünkü bir kimse nerede rahatça adaletsiz olabileceğini düşünürse, orada adaletsizdir.
Çünkü tüm insanlar bireyler için adaletsizliğin, adaletten çok daha faydalı olduğuna yürekten inanır ve benim varsaydığım gibi tartışan herkes onların haklı olduğunu söyleyecektir. Herhangi birinin görünmez olma gücüne sahip olduğunu ve asla yanlış yapmadığını ya da başkasına ait bir şeye dokunmadığını hayal edebilseydiniz, bu görenler tarafından kişinin çok zavallı bir aptal olduğunu düşünülürdü, ancak birbirlerinin yüzüne karşı onu överler ve kendilerinin de adaletsizliğe uğrayabilecekleri korkusuyla birbirlerine görünürlerdi.
— Plato, Republic, 360b–d
Glaucon'un meydan okumasına cevabı gecikmiş olsa da, Sokrates nihayetinde adaletin bu sosyal yapıdan kaynaklanmadığını savunur: Gigis'in yüzüğünün gücünü kötüye kullanan adam aslında kendini iştahlarına köle ederken, onu kullanmamayı seçen adam rasyonel olarak kendini kontrol etmeye devam eder ve bu nedenle mutludur (Devlet 10: 612b).
Kültürel etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Cicero De Officiis'te Gigis'in hikâyesini anlatarak bilge ya da iyi bir bireyin kararlarını ceza ya da olumsuz sonuçlar yerine ahlaki bozulma korkusuna dayandırdığı tezini örneklendirir. Cicero bunu düşünce deneylerinin felsefedeki rolüne dair bir tartışma ile takip eder. Söz konusu varsayımsal durum, yüzüğünün Gigis'e sağladığı türden bir cezadan tamamen muaf olmaktır.[6]
J.R.R. Tolkien Platon'un efsanesine aşinaydı[7] ve muhtemelen hikayenin Antik Yunanca orijinal metninin bir kısmını okumuştu;[8] bu hikaye onun edebi başyapıtı Yüzüklerin Efendisi'ni yazmasını etkiledi.[9][10][11][12][13][14]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Laird, Andrew (2001). "Ringing the changes on Gyges: philosophy and the formation of fiction in Plato's". The Journal of Hellenic Studies (İngilizce). 121: 12-29. doi:10.2307/631825. ISSN 2041-4099. 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
- ^ Herodotus 1.7–13
- ^ Smith, Kirby Flower (1902). "The Tale of Gyges and the King of Lydia". American Journal of Philology. 23 (4). ss. 361-387. doi:10.2307/288700. JSTOR 288700.
- ^ Plato. "Republic" (Grekçe). Section 359d. 6 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
Grekçe: τῷ [Γύγου] τοῦ Λυδοῦ προγόνῳ
- ^ Plato (1969). "Republic". Paul Shorey tarafından çevrildi. Book 10, Section 612b. 26 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024. Socrates refers to the ring as "the ring of Gyges" (Grekçe: τὸν Γύγου δακτύλιον). For this reason, the story is simply called "The Ring of Gyges".
- ^ De Officiis 3.38–39
- ^ Wood, Ralph C. (2003). The Gospel According to Tolkien (İngilizce). Westminster John Knox Press. s. 68. ISBN 978-0-664-23466-9.
- ^ Nagy, Gergely (2007). Drout, Michael D. C. (Ed.). J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment (İngilizce). Taylor & Francis. s. 513. ISBN 978-0-415-96942-0.
- ^ West, Richard C. (27 Ağustos 2003), Chance, Jane (Ed.), "Real-world myth in a secondary world: mythological aspects in the story of Beren and Lúthien", Tolkien the Medievalist, Routledge, ss. 263-264, ISBN 978-1-134-43971-3, 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 11 Ocak 2024,
The situation is full of resonances from other traditional tales: [...] the Ring of Gyges in Plato's Republic
- ^ Kreeft, Peter (3 Eylül 2009). The Philosophy of Tolkien: The Worldview Behind The Lord of the Rings (İngilizce). Ignatius Press. s. 183. ISBN 978-1-68149-531-6. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
As Plato used the Ring to contrast Gyges with Socrates, Tolkien uses the same Ring to contrast Gollum with Frodo [...]
- ^ Korpua, Jyrki (10 Mayıs 2021). The Mythopoeic Code of Tolkien: A Christian Platonic Reading of the Legendarium (İngilizce). McFarland. s. 159. ISBN 978-1-4766-7288-5. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
[...] Tolkien's ring myth is the Platonic myth of Gyges from the Republic, [...]
- ^ Day, David (8 Ekim 2019). An Encyclopedia of Tolkien: The History and Mythology That Inspired Tolkien's World (İngilizce). Simon and Schuster. ss. 302, 180-181. ISBN 978-1-64517-009-9. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
"Plato was extremely influential in Tolkien's mythopoetic approach to literature […]" (p. 302), "[...] as in the case of Gyges [...]" (p. 181)
- ^ Comstock, Gary (3 Ocak 2013). Research Ethics: A Philosophical Guide to the Responsible Conduct of Research (İngilizce). Cambridge University Press. s. 62. ISBN 978-1-139-61884-7.
"[...] the mythical golden ring of Gyges. [...] Yes, it's the same ring we see in Tolkien's Lord of The Rings [...]
- ^ Rogers, Brett M.; Stevens, Benjamin Eldon (2017). Classical Traditions in Modern Fantasy (İngilizce). Oxford University Press. s. 129. ISBN 978-0-19-061006-7. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
The Ring has been compared to Gyges [...]'
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Platon, Devlet Kitap 2, Benjamin Jowett tarafından çevrilmiştir (1892).
- Gyges Yüzüğü Analizi, Bernard Suzanne (1996).