İçeriğe atla

Benjamin Franklin

Bağlantıları değiştir
Kontrol Edilmiş
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Aynı adlı kitap için Benjamin Franklin (kitap) sayfasına bakınız.
Benjamin Franklin
6. Pensilvanya Yüksek Yürütme Konseyi Başkanı
Görev süresi
18 Ekim 1785 - 5 Kasım 1788
Yardımcı Charles Biddle
Thomas Mifflin
Yerine geldiği John Dickinson
Yerine gelen Thomas Mifflin
Amerika Birleşik Devletleri Fransa Büyükelçisi
Görev süresi
14 Eylül 1778 - 17 Mayıs 1785
Arthur Lee
Silas Deane
John Adams ile birlikte
Yerine geldiği Yeni ofis
Yerine gelen Thomas Jefferson
Amerika Birleşik Devletleri İsveç Büyükelçisi
Görev süresi
28 Eylül 1782 - 3 Nisan 1783
Yerine geldiği Yeni ofis
Yerine gelen Jonathan Russell
1. Amerika Birleşik Devletleri Posta Bakanı
Görev süresi
26 Temmuz 1775 - 7 Kasım 1776
Yerine geldiği Yeni ofis
Yerine gelen Richard Bache
23. Pensilvanya Meclisi Başkanı
Görev süresi
Mayıs 1764 - Ekim 1764
Yerine geldiği Isaac Norris
Yerine gelen Isaac Norris
Kişisel bilgiler
Doğum 17 Ocak 1706(1706-01-17)
Boston, ABD
Ölüm 17 Nisan 1790 (84 yaşında)
Philadelphia, ABD
Milliyeti Amerikalı
Partisi Bağımsız
Evlilik(ler) Deborah Read
Çocuk(lar) William Franklin
Francis Folger Franklin
Sarah Franklin Bache
Mesleği Bilim insanı · yazar · siyasetçi
Dini Deizm
İmzası

Benjamin Franklin (17 Ocak 1706, Boston - 17 Nisan 1790,[1] Philadelphia), Amerikalı yayımcı, yazar, mucit, filozof, bilim insanı, siyasetçi ve diplomattır. Döneminin önde gelen entelektüelleri arasında yer alan Franklin, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kurucu Babalarından biri, Bağımsızlık Bildirgesi'nin hazırlayıcısı ve imzacısı ve ilk posta genel müdürüydü.[2]

Bir bilim insanı olarak, elektrik üzerine yaptığı çalışmalar ve Gulf Stream akıntısını haritalandırıp isimlendirmesiyle Amerikan Aydınlanması ve fizik tarihinde önemli bir figür olmuştur. Bir mucit olarak, paratoner, bifokaller ve Franklin sobası ile tanınır.[3] Library Company of Philadelphia'yı, Philadelphia'nın ilk itfaiyesini ve Pennsylvania Üniversitesi de dahil olmak üzere birçok sivil kuruluş kurdu.[4][5] Benjamin Franklin, kolonilerin birliği için yürüttüğü kampanyalar seyesinde"İlk Amerikalı” ünvanını kazanmıştır. Aynı zamanda ABD'nin Fransa'daki ilk büyükelçisi olarak görev yaparak büyümekte olan Amerikan ulusuna dair bir örnek teşkil etmiştir.[6] Franklin, Amerikan etik değerlerini; tasarruf, çalışkanlık, eğitim, toplum ruhu, kendi kendini yöneten kurumlar ve hem siyasi hem de dini otoriterliğe karşı çıkma gibi pratik değerlerin Aydınlanma'nın bilimsel ve hoşgörülü değerleri ile evliliği olarak tanımlamada temel bir rol oynadı. Franklin, "çağının en başarılı Amerikalısı ve Amerika'nın dönüşeceği toplum tipini icat etmede en etkili kişi" olarak adlandırılmıştır.[5]

Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

17 çocuklu bir sabun ve mum imalatçısının 10. oğlu olarak dünyaya geldi. 10 yaşında okulu bıraktı. 12 yaşındayken basımevi yöneten ve liberal bir gazete yayınlayan ağabeyi James'in yanına çırak olarak girdi. Basımcılık mesleğini öğrendi ve edebiyat çalışmalarına başladı. İlk yazıları burada, The New-England Courant'da yayınlandı.[7] 1730'da Philadelphia'da bir basımevi ve gazete kurdu. Poor Richard's Almanac'ı (Fakir Richard'ın Almanak'ı) yayınlamaya başladı. 1732­-1757 yılları arasında yönetmenliğini yaptığı Almanac'da Richard Sounders imzasıyla yazılar yazdı. Siyaset, felsefe, bilim, iş ilişkileri gibi konuların tartışıldığı Junto adlı bir kulüp; kütüphane, hastane ve yangına karşı sigorta şirketi kurdu. Basımevlerini çoğalttı.

Uçurtma deneyi ile ilgili bir tasvir

Franklin, 1736 yılında Amerika'nın ilk gönüllü itfaiye şirketlerini kurdu. Aynı yıl Philadelphia meclis sekreteri oldu. Franklin, kamu işleri için gittikçe daha fazla endişe etmeye başladı. 1743 yılında 4. Akademisi'ni açtı ve 13 Kasım 1749'da akademi başkanlığına atandı. 1750'de Pensilvanya meclisine seçildi, arazi vergisine karşı olan büyük ailelerle mücadele etti. İngiliz Amerikası postalarının genel müdürlüğüne getirildi. Posta servisinde çeşitli düzenlemeler yaptı. Özellikle elektrik olaylarıyla ilgili araştırmalar yapan Franklin, elektrik yüklerindeki artı ve eksi uçlarını keşfetti ve elektrik yükünün korunumu ilkesini ortaya attı. Fırtınalı bir havada uçurtma uçurarak gerçekleştirdiği deneyi sonunda şimşeğin elektriksel bir olay olduğunu keşfetti.[8] Elektrikten etkilenmeleri sebebiyle kendisinin kurtulmasına rağmen iki yardımcısının öldüğü bu deneyden yola çıkarak paratoner'i keşfetti, güneş ışığından daha fazla yararlanmak için saat uygulamasını başlattı.

1757'de Kuzey Amerika Sömürgeler isyanının başlangıcında sömürgelerde yaşayanlar Franklin'i, şikayetlerini Londra'ya iletmekle; 1765'te de damga resmi kanununa karşı itirazları William Grenville'e bildirmekle görevlendirdi. 1772'de Massachusetts Valisi Hutchinson'un sömürge halkına karşı hakaretlerle dolu mektuplarını ele geçirerek yayınladı. Sömürge halkı karşısındaki itibarı arttı. Amerika Birleşik Devletleri Kongresi'ne milletvekili seçildi. 1776'da Thomas Jefferson ve John Adams ile birlikte bağımsızlık bildirgesini hazırladı. Eylül 1776'da kongre, ekonomik ve askeri yardım istemek üzere aralarında Franklin'in de bulunduğu üç kişilik bir komisyonu Fransa'ya gönderdi. Franklin, Fransız dışişleri bakanı Charles Gravier ile görüşmelerinde çok başarılı oldu. 1775-1783 Amerikan Bağımsızlık Savaşı sonunda İngiltere ile barış görüşmelerini sürdürmek üzere seçilen diplomatlardan birisi olarak İngiltere'ye gitti. İngiltere ile barış antlaşmasının imzalanmasından sonra 1785'te Amerika'ya döndü. 1787'de Philadelphia Anayasa Kurultayının çalışmalarına katıldı. Bir müddet sonra da öldü. Onun renkli yaşamı, bilimsel ve politik başarıları Amerika'nın en etkili Kurucu Babaları olarak, Franklin para ve onur gördü; savaş gemileri; birçok şehir, ilçe, eğitim kurumları, namesakes bir isim ve şirketler ve ölümünden sonra en fazla iki yüzyıl, sayısız kültürel referanslara onun adı verildi.

Masonluk yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Benjamin Franklin, 1730 yılında Philadelphia'da St. Johns Locası'na katıldı, 1732'de Pennsylvania Kolonisi Büyük Locası'nın Büyük İkinci Nazırı oluşundan iki yıl sonra Haziran 1734'te de Pennsylvania Bölge Büyük Locası'na Büyük Üstat olarak seçildi. Aynı yıl, James Anderson'ın "Hür Masonların Anayasaları" adlı eserinin yeniden basımı olan Amerika'daki ilk Mason kitabının editörlüğünü yaptı ve yayınladı.[9] 1735'ten 1738'e kadar Philadelphia'daki Aziz John Locası'nın sekreterliğini yaptı.[9]

1734 ve 1735 yıllarında inşa edilen Philadelphia Devlet Başkanlığı ve Özgürlük Hol'ü Benjamin Franklin'in Büyük Üstatlık dönemine rast gelmektedir. Benjamin Franklin, 1752 yılında Philadelphia Büyük Loca binasının inşaatını başlattı ve üç yıl sonra yapının tamamlanmasıyla 1755 yılında, Amerika'daki ilk masonik bina olarak sayılan Philadelphia Büyük Locası'nın tahsis merasimini düzenledi. Bir dönem Benjamin Franklin'in oğlu da Büyük Sekreter görevinde bulunmuştur.

Müzik çabaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Franklin, keman ve gitar çalabilen biriydi. Kendi icat ettiği cam armonikayı ve onun birçok geliştirilmiş sürümlerini çalardı.

Satranç

[değiştir | kaynağı değiştir]

Franklin hevesli bir satranç oyuncusuydu. Aralık 1786'da Columbian Magazine'de yayımlanan "Satranç Ahlakı" başlıklı makalesi, Amerika'da satranç üzerine bilinen ikinci yazıdır.[10][11] Satrancı öven ve oyun için bir davranış kuralları öngören bu makale geniş çapta yeniden basılmış ve tercüme edilmiştir.[12] O ve bir arkadaşı satrancı, her ikisinin de öğrenmekte olduğu İtalyanca dilini öğrenmek için bir araç olarak kullandılar; aralarındaki her oyunun galibi, bir sonraki buluşmalarından önce kaybeden tarafından yerine getirilmek üzere, İtalyanca gramerin ezberlenmesi gereken bölümleri gibi bir görev verme hakkına sahipti.[13]

Franklin, satranç oyununun Amerika'dakinden çok daha iyi yerleşmiş olduğu İngiltere'de memur ve diplomat olarak geçirdiği uzun yıllar boyunca daha güçlü rakiplere karşı daha sık satranç oynayabildi. Bu dönemde daha deneyimli oyuncularla karşılaşarak oyun standardını geliştirebildi. Londra'daki Old Slaughter's Coffee House'a satranç oynamak ve sosyalleşmek için düzenli olarak gitti ve birçok önemli kişisel bağlantı kurdu. Paris'teyken, hem ziyaretçi hem de daha sonra büyükelçi olarak, Fransa'nın en güçlü oyuncularının düzenli buluşma yeri haline getirdiği ünlü Café de la Régence'i ziyaret etti. Oyunlarına dair hiçbir kayıt günümüze ulaşmamıştır, bu nedenle modern anlamda oyun gücünü tespit etmek mümkün değildir.[14]

Franklin 1999 yılında ABD Satranç Onur Listesi'ne alınmıştır.[10] ABD'nin en eski ikinci satranç kulübü olan Philadelphia'daki Franklin Mercantile Satranç Kulübü onun onuruna kurulmuştur.[15]

Vejetaryenizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Franklin bir matbaada çıraklık yaptığı gençliğinde, ilk vejetaryen savunucularından Thomas Tryon'un bir kitabıyla karşılaştıktan sonra vejetaryen olmuştur.[16] Buna ek olarak, Benjamin Lay ve John Woolman gibi sömürge Pennsylvania'sının önde gelen vejetaryen Quaker'larının savunduğu ahlaki argümanlara da aşinadır. Onun vejetaryenlik nedenleri sağlık, etik ve ekonomiye dayanıyordu:

16 yaşlarındayken, Tryon adında biri tarafından yazılmış ve bitkisel beslenmeyi öneren bir kitapla karşılaştım. Bunu yapmaya karar verdim... [Et yemeyerek [ağabeyimin] bana ödediğinin yarısını tasarruf edebileceğimi fark ettim. Bu, kitap satın almak için ek bir fondu: ama bunun başka bir avantajı daha vardı ... Yeme ve içmede genellikle ölçülü olmanın getirdiği daha fazla zihin açıklığı ve daha hızlı kavrayış sayesinde daha fazla ilerleme kaydettim."[17]

Franklin ayrıca et tüketimini "sebepsiz cinayet" olarak ilan etmiştir.[18] Bu inançlarına rağmen, Boston'dan hareket eden bir teknede kızarmış morina balığının cazibesine kapıldıktan sonra balık yemeye başlamış, balığın midesinde başka balık olduğunu gözlemleyerek hayvanları yemeyi meşru görmeye başlamıştır. Yine de bu argümandaki hatalı etiğin farkına vardı ve ara sıra vejetaryen olmaya devam edecekti.[19] Güney Doğu Asya'daki bir İspanyol misyoner olan Domingo Fernández Navarrete'nin yazılarından öğrendiği tofu onu "heyecanlandırmıştı". Franklin, önde gelen Amerikalı botanikçi John Bartram'a bir soya fasulyesi örneği göndermiş ve daha önce İngiliz diplomat ve Çin ticareti uzmanı James Flint'e tofunun nasıl yapıldığını soran bir mektup yazmıştı, yazışmalarının İngilizcede "tofu" kelimesinin belgelenmiş ilk kullanımı olduğuna inanılıyordu.[20][21]

ABD'nin en çok kullanılan paralarından biri olan 100 Amerikan doları banknotu üstünde bulunan Benjamin Franklin portresi

Buluşları ve bilimsel çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Franklin'in birçok buluşu oldu. Bunlar; yıldırımsavar (paratoner), cam armonika, Franklin sobası, bifokal gözlüktü. Posta müdürü yardımcısı olarak, Franklin Kuzey Atlantik Okyanusu'na ilgi duydu. Franklin 1768 yılında posta işleri için ortalama bir tüccar gemisi aldı ama İngiltere'den New York'a ulaşmak için paketlerin birkaç haftalık deniz seyahati geçirmesi gerektiğinden posta işleri gecikmeli yapılıyordu. Newport, Rhode Island'a ulaşabildi. Yani paketleri yerine ulaştırabilmişti.

1743 yılında Franklin bilimle ilgilenen erkeklere kendi buluşları hakkında ve teoriler ile bilgilerde yardımcı olmak için Amerikan Felsefe Derneği'ni kurdu. O elektrik araştırmaları ve diğer bilimsel araştırmaları ile birlikte hayatının geri kalan kısmı için, siyasetin ve para kazanmanın onu işgal edeceğini anladı.[22] Franklin enerjilerin pozitif ve negatif olarak ikiye ayrıldığını fark etti.[23] Ayrıca yıldırımın elektrikten oluştuğunu keşfetti.[8] Franklin elektrikle ilgili deneylerinden dolayı yıldırımsavarı buldu.

Oşinografi bulguları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaşlanmakta olan Franklin, 1786 yılında, Felsefe Topluluğu'nun, Transactions isimli dergisinde yayımlanan Denizcilik Gözlemleri'nde tüm oşinografi bulgularını topladı. Yayında deniz demirleri, katamaran gövdeleri, su geçirmez kompartımanlar, gemi güvertesi paratonerleri ve fırtınalı havada dengeli duracak çorba kasesi tasarımlarına yer verildi.

İngilizce için alfabe reformu önerisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
[ɔː].....[ʌ].....[ŋ].....[ð].....[θ].....[ʃ]
Franklin alfabesindeki altı yeni harf
Franklin'in kendi alfabesiyle yazdığı bir mektup

1768'de Londra'dayken İngilizcenin yazılışıyla okunuşu arasındaki ayrıma son vermek için yeni bir alfabe icat etti. Franklin, İngiliz alfabesinden altı harf (c, j, q, w, x ve y) çıkardı ve alfabeye altı yeni harf ekledi. İngilizcenin fonetiğine uygun yazım kuralları geliştirdi. Franklin alfabesinin kullanımı hiçbir zaman resmiyet kazanmadı.[24][25]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Franklin, 17 Nisan 1790 tarihinde, 84 yaşında öldü. Cenazesine yaklaşık 20.000 kişinin katıldığı söyleniyor. Ölümü Dr. John Jones tarafından şöyle açıklanmıştır:

"Ne zaman ağrı ve nefes darlığı başlarsa ve akciğerlerinde bir imposthume, aniden tüm umut ve gururunu kaybediyordu. Yine de epeyce gücü vardı; ama solunum organları yavaş yavaş gördüğü baskıya dayanamadı. 17 Nisan 1790 tarihinde bir gece vakti usulca, Franklin'in seksen dört yıl ve üç aylık ömrü sona erdi."[26]

Franklin miras olarak Boston ve Philadelphia şehirlerine biner poundluk para bırakmıştı. Ancak ölümünden sonra 200 yıl boyunca bu paraya herhangi bir şekilde dokunulmamasını ve faizde bekletilmesini şart koşmuştur. 1990'larda Boston ve Philadelphia için bırakılan para milyonlarca dolara ulaşmıştır.[27]

Sergiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

"The Princess and the Patriot: Ekaterina Dashkova, Benjamin Franklin and the Age of Enlightenment" sergisi Şubat 2006'da başlayıp Aralık 2006'da bitti. Benjamin Franklin ve Yekaterina Vorontsova-Daşkova yalnızca bir kez, Paris'te 1781 yılında bir araya geldi. Franklin 75 ve Daşkova 37 yaşında idi. Franklin ve tek kadın Amerikan Felsefi Toplumu'na katılan ilk kadın olması için Daşkova'yı davet etti. Daha sonra, Daşkova'yı Rus Bilimler Akademisi'ne ilk üye yaptı.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Genel
  • Autobiography, Poor Richard, & Later Writings (JA Leo Lemay, ed.) (Library of America, 1987 one-volume, 2005 two-volume) ISBN 978-1-883011-53-6
  • Benjamin Franklin Reader edited by Walter Isaacson (2003), Houston, Alan, ed. Franklin: The Autobiography and other Writings on Politics, Economics, and Virtue. Cambridge U. Press, 2004. 371 pp.
  • Ketcham, Ralph, ed. The Political Thought of Benjamin Franklin. (1965, reprinted 2003). 459 pp.
  • Leonard Labaree, et al., eds., The Papers of Benjamin Franklin, 37 vols. to date (1959-2006), definitive edition, through 1783.
  • This massive collection of BF's writings, and letters to him, is available in large academic libraries. It is most useful for detailed research on specific topics. The complete text of all the documents are online and searchable; The Index is also online.
  • The Way to Wealth. Applewood Books; November 1986. ISBN 0-918222-88-5
  • The Autobiography of Benjamin Franklin. Dover Pubns; June 7, 1996. ISBN 0-486-29073-5
  • Poor Richard's Almanack. Peter Pauper Press; November 1983. ISBN 0-88088-918-7
  • Poor Richard Improved by Benjamin Franklin (1751)
  • Writings. ISBN 0-940450-29-1
  • On Marriage
  • Satires and Bagatelles
  • A Dissertation on Liberty and Necessity, Pleasure and Pain
  • Fart Proudly: Writings of Benjamin Franklin You Never Read in School. Carl Japikse, Ed. Frog Ltd.; Reprint ed. May, 2003. ISBN 1-58394-079-0
  • Heroes of America Benjamin Franklin
  • Isaacson, Walter (2003). Benjamin Franklin: An American Life. New York: Simon & Schuster. 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2021. 
Özel
  1. ^ Engber, Daniel (2006).What's Benjamin Franklin's Birthday? 28 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Morris, Richard B. (Richard Brandon) (1973). Seven who shaped our destiny; the Founding Fathers as revolutionaries. Internet Archive. New York, Harper & Row. ISBN 978-0-06-013078-7. 
  3. ^ "Inventor". The Franklin Institute. 5 Mart 2007. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  4. ^ Burt, Nathaniel (27 Ekim 1999). The Perennial Philadelphians: The Anatomy of an American Aristocracy (İngilizce). University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-1693-6. 
  5. ^ a b Isaacson, Walter (4 Mayıs 2004). Benjamin Franklin: An American Life (İngilizce). Simon and Schuster. ISBN 978-0-7432-5807-4. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  6. ^ Brands, H. W. (26 Mayıs 2010). The First American: The Life and Times of Benjamin Franklin (İngilizce). Knopf Doubleday Publishing Group. ISBN 978-0-307-75494-3. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  7. ^ Isaacson, 2003, s. 32
  8. ^ a b Franklin's Kite. 9 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Museum of Science, Boston.
  9. ^ a b "Benjamin Franklin". freemasonry.bcy.ca. 8 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  10. ^ a b "Chess and Benjamin Franklin-His Pioneering Contributions" (PDF). 26 Nisan 2009. 12 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  11. ^ Gigliotti, Gilbert L. (2004). "An Edition and Translation of Louis Rou's "A Prospect of Chess-Play and Chess-Players"". Modern Language Studies. 34 (1/2): 9-15. doi:10.2307/4150052. ISSN 0047-7729. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  12. ^ Hooper, David; Whyld, Kenneth (1996). The Oxford Companion to Chess (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280049-7. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  13. ^ Franklin, Benjamin 1706-1790; MacDonald, William (26 Ekim 2022). Memoirs of the Life & Writings of Benjamin Franklin (İngilizce). Creative Media Partners, LLC. ISBN 978-1-01-544230-6. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  14. ^ Price, Bill (29 Temmuz 2015). The History of Chess in Fifty Moves (İngilizce). Apple Press Publishing. ISBN 978-1-84543-609-4. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  15. ^ WRITER, David Murrell, STAFF (21 Nisan 2017). "How the country's second-oldest chess club is surviving in a Center City basement". inquirer.com (İngilizce). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  16. ^ "What Benjamin Franklin Really Said About Vegetarianism | The Vegetarian Resource Group (VRG)". www.vrg.org. 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  17. ^ Franklin, Benjamin; Pine, Frank Woodworth [Editor; Smith, E. Boyd (Elmer Boyd). Autobiography of Benjamin Franklin. Project Gutenberg. 
  18. ^ "Benjamin Franklin said "Eating Flesh is Unprovoked Murder"". www.humanedecisions.com. 27 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  19. ^ Guzman, Camille Lamb. "Ben Franklin Practiced Vegetarianism". Miami New Times (İngilizce). 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  20. ^ "Benjamin Franklin on Food". Real Time Communications World (İngilizce). 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  21. ^ Shurtleff, William; Aoyagi, Akiko (Mayıs 2013). History of Tofu and Tofu Products (965 CE to 2013) (İngilizce). Soyinfo Center. ISBN 978-1-928914-55-6. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  22. ^ "vandoren"
  23. ^ "Benjamin Franklin (1706-1790).". 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
  24. ^ Franklin, Benjamin. A Reformed Mode of Spelling. İçinde: Political, Miscellaneous, and Philosophical Pieces, ss. 467-478. Londra, 1779.
  25. ^ Benjamin Franklin's Phonetic Alphabet. 5 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Omniglot.com.
  26. ^ Sparks, pp 529-530.
  27. ^ David S. Kidder & Noah D. Oppenheim, Entelektüelin Kutsal Kitabı, Maya yayınları, s.207.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Benjamin_Franklin&oldid=34240120" sayfasından alınmıştır