1999 İran öğrenci protestoları

1999 İran öğrenci protestoları İran'da İslam Devriminin ilk yıllarından beri görülen "en kötü", en yaygın ve şiddetli halk gösterileri olarak gösterilmektedir. 18-23 Temmuz 1999'da yaşanmıştır.

Olaylar reformcu gazete Salam'ın kapatılmasını protesto etmek amacıyla Tahran'da yapılan sakin gösterilerle başladı. Ardından isyan polisi ve kendi fikriyle zorla düzen sağlamaya çalışan militanların Tahran'da bir yurdu basması ve bir öğrencinin ölümüne neden olmasıyla devam etti. Bu olay ülke çapında 6 gün süren olaylara 3'ten fazla kişinin ölümüne ve 200'den fazla kişinin yaralanmasına yol açacak gösterilere ve isyana neden oldu.

1999'daki isyanla 70'ten fazla öğrenci kayboldu. Ayrıca 1.200-1.400 civarında kişi gözaltına alındı. Beş öğrencinin İnsak Hakları İzleme Örgütü tarafından nerede olduğu ve durumları bilinmeyen statüsüne getirildi. Ancak bu öğrencilerin İslam otoriteleri tarafından gözaltına alındığı tahmin edildi.

Genel bilgi

Protestolar 9 Haziran 1999 gecesi Tahran Üniversitesi'nde bir grup öğrencinin reformcu Salam gazetesinin kapatılmasına karşı sakin gösteri düzenlediler. Salam gazetesi, daha sonradan cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin de dahil olacağı reformcu siyasi parti Militan Din Adamları Ligi tarafından çıkarılmaktaydı. O dönemde öğrenci grupları Hatemi'nin ve reform programının en büyük destekçileriydiler. Bu gruplar Hatemi'nin lehine, Salam gazetesinin Hatemi'nin güçlü rakipleri tarafından kontrol edilen yargı tarafından kapatılmasına karşı protestolar düzenlediler.

Protestoların yaşandığı gece, 400 sivil milis bir öğrenci yurduna kısa dalga radyo fısıltılarıyla ve yeşil sopalar kullanarak girdiler. Bu militanların Ensar-e Hizbullah ve Besic'den oldukları düşünülmektedir. Militanlar, öğrencilere saldırdı, kapıları kırdı, odaları ateşe verdi, kız öğrencileri saçından sürükledi. Bazı öğrenciler üçüncü kat balkonundan aşağı kaldırıma atıldı, öğrencilerin kemikleri kırıldı. Bir öğrenci aşağı atılmasından dolayı felç oldu. Öğrencilere göre, üniformalı polis bekledi ve militanların öğrencilere saldırmasına müdahale etmedi. Görgü tanıkları en az 1 öğrencinin öldüğünü, 300 öğrencinin yaralandığını ve devam eden günlerde binlerce öğrencinin gözaltına alındığını bildirdi.

Ertesi gün huzursuzluk ciddi bir biçimde Tahran'a ve diğer şehirlere yayıldı. Öğrencilere işsiz gençler de katıldı. Besic militanları kot pantolon ve T-shirt giyerek ve tıraş olarak öğrencilerin arasına gizlendiler. Öğrenciler arasına karışan bu militanlar öğrencilerin gösterilerini sabote etmek için mağazalara tuğlalar ile saldırdılar. Beş günlük isyan sonucu başkent Tahran savaş alanına döndü. Olaylar İran İslam Cumhuriyeti'ndeki 20 yıllık en büyük isyan olarak kayıtlara geçti. Sokak savaşları Tahran'ı tahrip edilmiş biçimde bıraktı. Pek çok otobüs yakıldı.

Pek çok yaralanma ve tutuklama yapılırken, en az bir kişi öldürücü şekilde açılan ateş sonucu öldü. Ölen kişinin ismi İzzet İbrahim Nejad idi. İzzet İbrahim Nejad'ın ölümü, İran Devlet Televizyonu tarafından kabul edilen tek ölümdü. Ancak büyük öğrenci grupları ve yabancı medya bir hafta süren şiddetli gösterilerde 17'den fazla kişinin öldüğünü iddia etti.

Büyük İran şehirleri Meşhed, Şiraz, İsfahan ve Tebriz'de de şiddetli büyük gösteriler yapıldı. Protestolar 11 Haziran 1999'da Tebriz Üniversitesi'nde devam etti. Polis Tebriz'deki üniversite ve okullara benzer şekilde saldırdı. Karışıklıkta dört öğrenci öldü, pek çok sayıda öğrenci dövüldü.

Ekonomist dergisine göre 13 Haziran'da protestolar daha şiddetli hale geldi. Çünkü öğrenciler devletin kendilerine verilen resmî yanıttan aldıkları memnuniyetsizlikle, zorla İçişleri Bakanlığı'na girmeye çalıştı. 13 Haziran'da Cumhurbaşkanı Hatemi gösterileri inkâr etti, ayrıca açıklamasında yasaklanan gösterilere devam etmenin "rejimin temellerine saldırmak " olduğunu ve bir meydan okuma olduğunu söyledi.

Ertesi gün, 14 Haziran'da Tahran'da Dini Lider Hamaney'in önderliğinde İslam Propagandası Orginasyonu adında bir miting düzenlendi. Mitinge katılanlar arasında Tahran'a otobüslerle getirilen onbinlerce devlet memuru bulunuyordu.