İçeriğe atla

Che Guevara: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Baştan yazıldı.
Etiket: Anlam ayrımı bağlantıları
1. satır: 1. satır:
{{Yönlendirme|Che}}
{{Yönlendirme|Che}}
{{Kişi bilgi kutusu
{{Makam sahibi bilgi kutusu
| isim = Ernesto "Che" Guevara
| isim = Che Guevara
| resim = Che Guevara - Guerrillero Heroico by Alberto Korda.jpg
| resim = Che Guevara - Guerrillero Heroico by Alberto Korda.jpg
| resim_boyutu = 250px
| resim_boyutu = 250px
| resim_başlığı = ''[[Guerrillero Heroico]]'', 1960
| başlık = <nowiki>"</nowiki>''[[Guerrillero Heroico]]''<nowiki>"</nowiki><br /><small>Guevara'nın 5 Mart 1960 tarihinde [[La Coubre Patlaması]] kurbanları için yapılan anma töreninde [[Alberto Korda]] tarafından çekilen ünlü portresi. Dünya üzerindeki en meşhur fotoğraf olduğu düşünülmektedir.</small>
| makam = Küba Sanayi Bakanı
| başbakan = [[Fidel Castro]]
| dönembaşı = 11 Şubat 1961
| dönemsonu = 1 Nisan 1965
| öncegelen = ''Makam oluşturuldu''
| sonragelen = Joel Domenech Benítez
| makam1 = Küba Ulusal Bankası başkanı
| dönembaşı1 = 26 Kasım 1959
| dönemsonu1 = 23 Şubat 1961
| öncegelen1 = Felipe Pazos
| sonragelen1 = Raúl Cepero Bonilla
| doğum_tarihi = {{doğum tarihi|1928|6|14}}
| doğum_tarihi = {{doğum tarihi|1928|6|14}}
| uyruk = [[Arjantin]]li
| uyruk = [[Arjantinliler|Arjantinli]]
| doğum_adı =
| doğum_adı = Ernesto Guevara
| doğum_yeri = [[Rosario]], [[Arjantin]]
| doğum_yeri = [[Rosario]], [[Arjantin]]
| ölüm_tarihi = {{ölüm tarihi ve yaşı|1967|10|9|1928|6|14}}
| ölüm_tarihi = {{ölüm tarihi ve yaşı|1967|10|9|1928|6|14}}
14. satır: 25. satır:
| yattığı_yer = [[Che Guevara Mozolesi]]<br>[[Santa Clara, Küba]]
| yattığı_yer = [[Che Guevara Mozolesi]]<br>[[Santa Clara, Küba]]
| eğitim = [[Tıp]]
| eğitim = [[Tıp]]
| meslek = [[Hekim|Doktor]], [[yazar]], [[diplomat]], [[gerilla]], [[devrimci]], [[İdealizm|ideolog]]
| meslek = [[Doktor (tıp)|Doktor]], [[yazar]], [[diplomat]], [[gerilla]], [[devrimci]], [[İdealizm|ideolog]]
| organizasyon = [[26 Temmuz Hareketi]]<br>Küba Sosyalist Devrimi Birleşik Partisi<ref>Partido Unido de la Revolución Socialista de Cuba, aka PURSC.</ref><br>Bolivya Ulusal Kurtuluş Ordusu
| organizasyon = [[26 Temmuz Hareketi]]<br>Küba Sosyalist Devrimi Birleşik Partisi<ref>Partido Unido de la Revolución Socialista de Cuba, aka PURSC.</ref><br>Bolivya Ulusal Kurtuluş Ordusu
| din = [[Ateizm|Ateist]] ([[Marksist hümanizm]])<ref name = "Löwy">[http://www.internationalviewpoint.org/spip.php?article1144 The Spark That Does Not Die] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140315132437/http://www.internationalviewpoint.org/spip.php?article1144 |tarih=15 Mart 2014 }} by [[Michael Löwy]], ''International Viewpoint'', July 1997</ref><ref>[[#refMcLaren2000|McLaren 2000]], p. 78.</ref><ref>''Embodiment and Agency'', by Sue Campbell & Letitia Meynell, Penn State Press, 2009, ISBN 0-271-03522-6, p. 243</ref>
| ebeveynler = Ernesto Guevara Lynch<ref name=EB>{{Web kaynağı | soyadı = Unknown | ad = Autor | başlık = Guevara, Che | url = http://members.eb.com/bol/topic?eu=39170&sctn=1 | yayıncı = Encyclopædia Britannica Online | erişimtarihi = 30 Eylül 2001 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20220505042630/https://members.eb.com/bol/topic?eu=39170&sctn=1 |arşivtarihi= 5 Mayıs 2022 | ölüurl = evet }}</ref><br>Celia de la Serna y Llosa<ref name=EB />
| ebeveynler = Ernesto Guevara Lynch<ref name=EB>{{Web kaynağı | soyadı = Unknown | ad = Autor | başlık = Guevara, Che | url = http://members.eb.com/bol/topic?eu=39170&sctn=1 | yayıncı = Encyclopædia Britannica Online | erişimtarihi = 30 Eylül 2001 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20220505042630/https://members.eb.com/bol/topic?eu=39170&sctn=1 |arşivtarihi= 5 Mayıs 2022 | ölüurl = evet }}</ref><br>Celia de la Serna y Llosa<ref name=EB />
| eş = [[Hilda Gadea]] (1955–1959)<br>[[Aleida March]] (1959–1967)
| eş = [[Hilda Gadea]] (1955–1959)<br>[[Aleida March]] (1959–1967)
24. satır: 34. satır:
| dipnotlar =
| dipnotlar =
}}
}}
'''Ernesto''' "'''Che'''" '''Guevara''' ({{IPA|es|ˈtʃe ɣeˈβaɾa|lang}};<ref>[http://www.forvo.com/word/che_guevara#es How to pronounce Che Guevara]</ref> 14 Haziran 1928<ref name="birthdate">[//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/Ernesto_Guevara_Acta_de_Nacimiento.jpg Doğum sertifikasındaki] doğum tarihi 14 Haziran 1928 olsa da başka bir kaynak, (Julia Constenla, Jon Lee Anderson tarafından alıntılandı), aslında aynı yıl 14 Mayıs'ta doğduğunu iddia etmektedir. Constenla, Che'nin annesi Celia de la Serna'nın kendisine Ernesto Guevara Lynch ile evlendiklerinde zaten hamile olduğunu söylediğini ve skandaldan kaçınmak için oğullarının doğum belgesindeki tarihin gerçek tarihten bir ay sonra doğmuş gibi gösterildiğini belirtmektedir. ({{Harvard citation no brackets|Anderson|1997|pp=3, 769}}.)</ref> – 9 Ekim 1967) Arjantinli [[Marksizm|Marksist]] devrimci, doktor, yazar, [[Gerilla savaşı|gerilla]] lideri, diplomat ve [[askerî teori]]syendir. [[Küba Devrimi]]'nin önemli bir figürü olarak kendisi, [[Popüler kültürde Che Guevara|popüler kültürde]] her yerde bulunan bir [[1960'lardaki karşı kültür|karşı kültürel]] isyan simgesi ve küresel bir sembol hâline geldi.{{Kdn|Casey|2009|p=128}}
'''Ernesto''' "'''Che'''" '''Guevara''' ya da '''el Che''' veya bilinen adıyla '''Che Guevara''' (14 Haziran 1928 - 9 Ekim 1967), [[Arjantin]]li [[Marksizm-Leninizm|Marksist-Leninist]] [[siyasetçi]], [[26 Temmuz Hareketi|Küba gerillaları]] ile [[Proleter enternasyonalizm|Enternasyonalist]] [[gerilla]]ların lideri ve komünist bir devrimci.


Genç bir tıp öğrencisiyken Güney Amerika'yı dolaşan Guevara, tanık olduğu yoksulluk, açlık ve hastalıklar karşısında dehşete kapıldı.<ref name="RevMedicine">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1960/08/19.htm On Revolutionary Medicine] Che Guevara'nın 19 Ağustos 1960 tarihinde Küba Milislerine yaptığı konuşma. "Önce öğrenci, sonra da doktor olarak seyahat ettiğim koşullar nedeniyle yoksulluk, açlık ve hastalıkla; parasızlık nedeniyle bir çocuğu tedavi edememekle; sürekli açlık ve cezanın yarattığı sersemlikle, Amerikan anavatanımızın ezilen sınıflarında sıkça görüldüğü gibi, bir babanın oğlunun kaybını önemsiz bir kaza olarak kabul edebileceği noktaya kadar yakın temas kurdum. Ve o zaman benim için ünlü olmak ya da tıp bilimine önemli bir katkıda bulunmak kadar önemli şeyler olduğunu fark etmeye başladım: Bu insanlara yardım etmek istiyordum."</ref>{{sfn|Anderson|1997|pp=90–91}} [[Latin Amerika]]'nın [[Amerika Birleşik Devletleri]] tarafından [[Kapitalizm|kapitalist]] sömürüsü olarak gördüğü bu durumun tersine çevrilmesine yardımcı olma arzusu, [[Guatemala]]'da Başkan [[Jacobo Arbenz Guzmán|Jacobo Árbenz]] yönetiminde gerçekleştirilen sosyal reformlara katılmasına neden oldu ve sonunda [[United Fruit Company]]'nin emriyle [[1954 Guatemala Darbesi|CIA desteğiyle devrilen]] Başkan, Guevara'nın siyasi ideolojisini sağlamlaştırdı.<ref name="RevMedicine"/> Daha sonra [[Meksiko]]'da [[Raúl Castro|Raúl]] ve [[Fidel Castro]] ile tanışan Guevara, onların [[26 Temmuz Hareketi]]'ne katıldı ve ABD destekli diktatör [[Fulgencio Batista]]'yı devirmek amacıyla ''[[Granma (yat)|Granma]]'' yatıyla [[Küba]]'ya yelken açtı.<ref>[[#refBeaubien2009|Beaubien, NPR Audio Report, 2009]], 00:09–00:13.</ref> Guevara kısa sürede isyancılar arasında öne çıktı, ikinci komutanlığa terfi etti ve Batista rejimini deviren iki yıllık gerilla harekâtında önemli bir rol oynadı.<ref name="Castrosbrain1960">''"[[#refCastrosbrain1960|Castro's Brain]]"'', 1960.</ref>
[[Tıp]] eğitimi alırken [[Latin Amerika]]'yı baştan aşağı dolaştı ve bu sayede birçok insanın karşı karşıya kaldığı yoksulluğu doğrudan gözlemleyebildi. Bu deneyimler sonucunda bölgedeki ekonomik eşitsizliği ortadan kaldırmanın tek yolunun devrim olduğuna inanarak [[Marksizm]]’i incelemeye başladı ve Başkan [[Jacobo Arbenz Guzmán]]'ın önderliğinde [[Guatemala]]’nın [[sosyal devrim]]ine katıldı.


Küba Devrimi'nden sonra Guevara yeni hükûmette önemli roller oynadı. Bunlar arasında devrim mahkemeleri sırasında savaş suçlusu olarak mahkûm edilenlerin temyiz ve idam mangalarını gözden geçirmek,{{sfn|Taibo|1999|p=267}} sanayi bakanı olarak tarımsal toprak reformunu başlatmak, ülke çapında başarılı bir okuma yazma kampanyasına öncülük etmek, hem Ulusal Banka'nın başkanı hem de [[Küba Devrimci Silahlı Kuvvetleri|Küba silahlı kuvvetlerinin]] eğitim direktörü olarak görev yapmak ve Küba sosyalizmi adına bir diplomat olarak dünyayı dolaşmak vardı. Bu pozisyonlar aynı zamanda [[Domuzlar Körfezi Çıkarması]]'nı püskürten milis güçlerinin eğitiminde{{sfn|Kellner|1989|pp=69–70}} ve 1962 [[Küba Füze Krizi]]'nden önce Sovyet [[nükleer silah]]lı [[balistik füze]]lerinin Küba'ya getirilmesinde merkezî bir rol oynamasını sağladı.{{sfn|Anderson|1997|pp=526–530}} Ayrıca Guevara üretken bir yazar ve günlükçüydü, ''La Guerra de Guerrillas'' isimli bir gerilla savaşı el kitabının yanı sıra gençliğinde kıtalararası motosiklet yolculuğuyla ilgili ''Diarios de motocicleta'' isimli bir çok satan bir anı kitabı yazdı. Deneyimleri ve [[Marksizm-Leninizm]] üzerine çalışmaları onu, [[Üçüncü dünya ülkesi|üçüncü dünya ülkelerinin]] az gelişmişliği ve [[Bağımlılık teorisi|bağımlılığının]] [[emperyalizm]], [[Neokolonyalizm|yeni sömürgecilik]] ve tekelci kapitalizmin içsel bir sonucu olduğunu ve tek çarenin [[proleter enternasyonalizm]]i ve [[dünya devrimi]] olduğunu ileri sürmeye yöneltti.<ref>[http://www.marxists.org/archive/guevara/1964/03/25.htm "On Development"] Che Guevara tarafından 25 Mart 1964 tarihinde İsviçre'nin Cenevre kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı'nın genel kurulunda yapılan konuşma. "Gelişmiş ülkelerden sermaye girişi, ekonomik bağımlılığın tesis edilmesinin ön koşuludur. Bu giriş çeşitli biçimler alır: ağır koşullarla verilen krediler; belirli bir ülkeyi yatırımcıların gücü altına sokan yatırımlar; bağımlı ülkenin gelişmiş ülkeye neredeyse tamamen teknolojik olarak tabi kılınması; bir ülkenin dış ticaretinin büyük uluslararası tekeller tarafından kontrol edilmesi; ve aşırı durumlarda, diğer sömürü biçimlerini desteklemek için ekonomik bir silah olarak güç kullanılması."</ref><ref name="AfroAsian1965">{{cite web |url=http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/02/24.htm |title=At the Afro-Asian Conference in Algeria - A speech by Che Guevara to the Second Economic Seminar of Afro-Asian Solidarity in Algiers, Algeria |date=24 February 1965 |quote=Emperyalizme karşı, sömürgeci ya da yeni sömürgeci zincirlerden kurtulmak için siyasi silahlar, silahlar ya da ikisinin birleşimiyle yürütülen mücadele, geri kalmışlık ve yoksulluğa karşı mücadeleden ayrı değildir. Her ikisi de yeni bir adalet ve bolluk toplumunun yaratılmasına giden aynı yolun aşamalarıdır.&nbsp;... Tekelci sermaye dünyayı ele geçirdiğinden beri, tüm kârı en güçlü ülkeler grubu arasında paylaştırarak insanlığın büyük bölümünü yoksulluk içinde tutmuştur. Bu ülkelerdeki yaşam standardı, bizim ülkelerimizdeki aşırı yoksulluğa dayanmaktadır. Bu nedenle, az gelişmiş ulusların yaşam standartlarını yükseltmek için emperyalizme karşı mücadele etmeliyiz.&nbsp;... Proletarya enternasyonalizminin uygulanması, daha iyi bir gelecek için mücadele eden halklar için sadece bir görev değil, aynı zamanda kaçınılmaz bir zorunluluktur.|via=[[Marxists Internet Archive]]}}</ref> Guevara 1965 yılında Afrika ve Güney Amerika'da kıtasal devrimleri kışkırtmak için Küba'dan ayrıldı,<ref>Guevara, Angola'daki [[MPLA]] ve Kongo-Brazzaville'deki MNR gibi sürgündeki Afrika kurtuluş hareketleriyle koordinasyon kurarken, Afrika'nın "dünyada var olan her türlü sömürüye karşı en önemli mücadele alanlarından birini" temsil ettiğini belirtiyordu. Guevara daha sonra Cezayir'de Ahmed Ben Bella, Gine'de Sékou Touré, Gana'da Kwame Nkrumah, Tanzanya'da Julius Nyerere ve Mısır'da Cemal Abdül Nasır gibi Afrikalı liderlerle bir ittifak kurarak Latin Amerika'daki kıta devrimine küresel bir boyut kazandırmayı planladı. Bakınız: {{harvnb|Anderson|1997|pp=576, 584}}.</ref> önce Kongo-Kinşasa'da başarısız oldu ve daha sonra Bolivya'da [[CIA]] destekli Bolivya güçleri tarafından yakalandı ve [[yerinde infaz]] edildi.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], syf. 4.</ref>
Bir süre sonra 1959 yılında [[Küba]]'da yönetimi ele geçiren [[Fidel Castro]]'nun askeri nitelikli [[26 Temmuz Hareketi]]'nin bir üyesi oldu. Yeni hükûmette çeşitli önemli görevlerde bulunduktan, [[gerilla]] savaşı teorisi ve uygulamaları üzerine makaleler ve kitaplar yazdıktan sonra diğer ülkelerdeki devrimci hareketlere katılmak üzere 1965 yılında Küba'dan ayrıldı. İlk olarak [[Kongo Demokratik Cumhuriyeti]]'ne daha sonra da [[CIA]] ve [[Amerikan Ordusu Özel Harekât Birlikleri]]'nin ortak operasyonu sonrası yakalanacağı [[Bolivya]]'ya gitti. Guevara 9 Ekim 1967'de [[Vallegrande]] yakınlarındaki [[La Higuera]]'da [[Bolivya Ordusu]]'nun elindeyken öldürüldü. Son saatlerinde yanında bulunanlar ve onu öldürenler, yargısız infaz edildiğine tanık olmuşlardır.


Guevara, çok sayıda biyografi, anı, deneme, belgesel, şarkı ve filmle kolektif hayal gücünde kutuplaşmış, hem sevilen hem de sevilmeyen bir tarihsel figür olmaya devam etmektedir. Ölümünün sonucunda, sınıf mücadelesi için şiirsel çağrıları ve maddi teşviklerden ziyade manevi teşviklerle yönlendirilen "yeni bir insan" bilinci yaratma arzusunun bir sonucu olarak,<ref>Footnote for ''[https://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism.htm Socialism and man in Cuba]'' (1965): "Che, insanoğlunun tam özgürleşmesine, çalışmanın tam bir tatminle yerine getirilen ve görevlerin yerine getirilmesinde bilinçli eylemin gerçekleştirilmesine katkıda bulunan bir değer sistemi tarafından sürdürülen toplumsal bir görev hâline geldiğinde ulaşılacağını savunmuştur. Bu da ancak kolektif eylemin artırıldığı çeşitli aşamalardan geçilerek edinilen sistematik eğitimle sağlanabilir. Che bunun zor ve zaman alıcı olduğunun farkındaydı. Ancak bu süreci hızlandırma arzusuyla, insanları harekete geçirecek, kolektif ve bireysel çıkarlarını bir araya getirecek yöntemler geliştirdi. Bu araçların en önemlileri arasında, sosyalizme doğru gelişmenin bir yolu olarak bilinci derinleştirirken, manevi ve maddi teşvikler vardı. Che'nin konuşmalarına bakınız: ''Homage to Emulation Prize Winners'' (1962) ve ''A New Attitude to Work'' (1964)."</ref> Guevara çeşitli [[Solculuk|sol hareketlerin]] önemli bir simgesine dönüşmüştür. Buna karşılık, [[Sağcılık|siyasi sağdaki]] eleştirmenleri onu otoriterliği teşvik etmek ve siyasi muhaliflerine karşı şiddeti onaylamakla suçlamaktadır. Mirası konusundaki anlaşmazlıklara rağmen ''[[Time]]'' onu [[Time 100: The Most Important People of the Century|20. yüzyılın en etkili 100 kişisinden biri]] olarak seçerken<ref>[[#refDorfman1999|Dorfman 1999]].</ref> [[Alberto Korda]]'nın ''[[Guerrillero Heroico]]'' adlı fotoğrafı Maryland Institute College of Art tarafından "dünyanın en ünlü fotoğrafı" olarak gösterildi.<ref>Maryland Institute of Art, [[#CITEREFBBCNews2001b|26 Mayıs 2001 ''BBC News'']]'da bahsedildi.</ref>
Ölümünden sonra Guevara dünya üzerinde [[Sosyalizm|sosyalist]] devrimci hareketlerin sembolü haline gelmiştir. Guevara'nın [[Alberto Korda]] tarafından çekilen fotoğrafı "dünya üzerindeki en ünlü fotoğraf ve 20. yüzyılın sembolü" olarak nitelenmiştir.<ref>Maryland Sanat Enstitüsü, BBC News'te atıfta bulunulmuştur; "Che Guevara photographer dies" (Che fotoğrafçısı öldü), 26 Mayıs 2001.[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm BBC News web sitesinde] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090216052209/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm |tarih=16 Şubat 2009 }}, 4 Ocak 2006'da erişildi.</ref>


==İlk yılları==
== Aile geçmişi ve gençliği ==
[[Dosya:Chefamily.jpg|thumb|left|Gemç Ernesto (sol), kardeşleri ve ailesiyle, 1944 dolaylarında, soldan sağa yanında oturanlarsa: Celia (annesi), Celia (kız kardeşi), Roberto, Juan Martín, Ernesto (babası) ve Ana María]]
[[Dosya:Chechicoburro.jpg|sol|küçükresim|Guevara 3 yaşında]]
Ernesto Guevara, Ernesto Guevara Lynch ve Celia de la Serna y Llosa'nın çocuğu olarak 14 Haziran 1928'de<ref name=birthdate/> [[Rosario]], [[Arjantin]]'de dünyaya geldi. Doğum belgesindeki yasal adı "Ernesto Guevara" olmasına rağmen, adı bazen "de la Serna" ve/veya "Lynch" ile birlikte yazılıyordu.<ref>İspanyolcada bir kişi babasının soyadının yanı sıra annesinin soyadını da taşıyabilir. Bazı insanlar her ikisini de taşırken, diğerleri sadece babalarının soyadını taşır. Guevara'nın durumunda, İrlanda kökenli birçok kişi İrlandalı ilişkilerini vurgulamak için "Lynch" ekleyecektir. Diğerleri ise Guevara'nın annesine saygı göstermek için "de la Serna" ekleyecektir.</ref> İspanyol, Bask ve İrlanda kökenli bağımsızlık öncesi göçmenlerden oluşan üst sınıf Arjantinli bir ailenin beş çocuğundan en büyüğüydü.{{sfn|Guevara Lynch|2007|p=i|ps=:"Che Guevara'nın babası Ernesto Guevara Lynch, 1900'da İrlanda ve Bask kökene sahip olarak Arjantin'de doğdu."}}<ref>{{Cite web |url=http://www.euskalnet.net/laviana/gen_bascas/guevaraelche.html |title=''The Origins of Guevara's Name'' |access-date=10 Haziran 2016 |archive-date=28 Haziran 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160628182241/http://www.euskalnet.net/laviana/gen_bascas/guevaraelche.html |url-status=dead }}</ref><ref>Che'nin soyadı ''Guevara'', [[Álava]] eyaletinden bir yerleşim yeri adı olan [[Baskça]] ''Gebara''<nowiki />'nın Kastilya diline uyarlanmış biçiminden gelirken, büyükannesi Ana Lynch, 1740'larda İrlanda'nın [[Galway Kontluğu]] şehrinden göç eden Patrick Lynch'in soyundan geliyordu.</ref> Guevara'nın 18. yüzyıldaki önemli atalarından ikisi, sömürge [[Kaliforniya]]'sında önde gelen bir İspanyol toprak sahibi olan Luis María Peralta ve İrlanda'dan Río de la Plata Valiliği'ne göç eden Patrick Lynch'tir.<ref>Santa Clara Üniversitesi Kütüphanesi'nden [https://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/c8nv9ppp/entire_text/ Online Archive of California: Pinedo Family Papers], 2015</ref><ref>''[[The Mercury News]]'' [https://www.mercurynews.com/2010/11/23/zorro-to-the-rescue-at-dec-2-fundraiser-for-friends-of-peralta-hacienda-historical-park/ Fundraiser for Friends of Peralta Hacienda Historical Park], Angela Woodall tarafından, ''Oakland Tribune'', 23 Kasım 2010</ref> Che'nin "huzursuz" doğasına atıfta bulunan babası, "dikkat edilmesi gereken ilk şey, oğlumun damarlarında [[1798 İrlanda Ayaklanması|İrlandalı isyancıların]] kanının aktığıdır" demiştir.<ref>[[#refLavretsky1976|Lavretsky 1976]].</ref> Che Guevara İrlanda'ya düşkündü, İrlandalı oyuncu [[Maureen O'Hara]]'ya göre, "Che İrlanda ve orada gerçekleşen tüm gerilla savaşları hakkında konuşurdu. İrlanda'daki her savaşı ve tüm tarihini bilirdi" ve ona İrlanda hakkında bildiği her şeyi büyükannesinin dizinin dibinde öğrendiğini söylerdi.<ref>{{cite book |last1=O'Hara |first1=Maureen |last2=Nicoletti |first2=John |title='Tis Herself: An Autobiography |date=2005 |publisher=Simon and Schuster |page=209}}</ref>
[[Dosya:Che Guevara - Familia.jpg|küçükresim|sol|Fotoğraftakiler: [[Aleida March]], Camilo (h), Hilda (h), Che ile Celia (h) Aleida'nın dostlarıyla(h), 1963]]
Ernesto Guevara, [[İspanya|İspanyol]] ve [[İrlanda]] asıllı bir ailenin beş çocuğunun en büyüğü olarak [[Arjantin]]'in [[Rosario]] şehrinde dünyaya gelmiştir. Annesinin ve babasının soyu [[Bask]]lara dayanır.{{cref|Bask}} [[Ortam:Ernesto Guevara Acta de Nacimiento.jpg|Doğum belgesinde]] doğum tarihi olarak 14 Haziran 1928 görünmesine karşılık bazı kaynaklarda aynı yılın 14 Mayıs günü doğduğu belirtilmektedir.<ref>Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life'', New York: 1997, Grove Press, s. 3.</ref>


Hayatının erken dönemlerinde Ernestito (o zamanki adıyla) "yoksullara karşı bir yakınlık" geliştirdi.{{sfn|Kellner|1989|p=23}} [[Solculuk|Sol]] eğilimli bir ailede büyüyen Guevara, daha çocukken geniş bir siyasi perspektif yelpazesiyle tanıştı.<ref>[https://web.archive.org/web/20130826054445/http://www.time.com/time/printout/0,8816,872604,00.html Argentina: Che's Red Mother] ''[[Time Magazine]]'', 14 Temmuz 1961.</ref> [[İspanya İç Savaşı]]'ndaki [[İkinci İspanya Cumhuriyeti|Cumhuriyetçilerin]] sadık bir destekçisi olan babası, çatışmadan gazi olanları Guevara'nın evinde ağırlardı.{{sfn|Anderson|1997|pp=22–23}} Daha gençken kısa bir süre böcek ilacı satarak kariyer yapmayı düşündü ve ailesinin garajında ''Vendaval'' markası altında [[talk]] ve [[Lindan|gammaxene]]'in etkili karışımlarını denemek için bir laboratuvar kurdu, ancak kimyasallara karşı şiddetli bir astım reaksiyonu geçirdikten sonra çabalarından vazgeçmek zorunda kaldı.<ref>{{cite book |last=Guevara Lynch |first=Ernesto |title=Young Che: Memories of Che Guevara by His Father |date=14 September 2011 |publisher=Vintage Books}}</ref>
Guevara'nın atalarından Patrick Lynch 1715 yılında [[İrlanda]]'da [[Galway]]'de doğmuş, [[İrlanda]]’yı terk edip [[İspanya]]’nın [[Bilbao]] şehrine, oradan da [[Arjantin]]’e gitmiştir. Guevara'nın büyük büyükbabası Francisco Lynch 1817'de büyükannesi Ana Lynch 1868'de doğmuştur.{{cref|Galway}} Ana Lynch'in oğlu ve Che'nin babası Ernesto Guevara Lynch 1900 yılında doğmuştur. Guevara Lynch 1927'de Celia de la Serna y Llosa ile evlenmiş ve üç erkek, iki kız çocukları olmuştur.


Hayatı boyunca kendisini etkileyecek olan çok sayıda akut [[astım]] nöbetine rağmen, bir sporcu olarak mükemmelleşti, yüzme, futbol, golf ve atıcılıktan zevk aldı ve aynı zamanda "yorulmak bilmeyen" bir bisikletçi oldu.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], syf. 8.</ref>{{sfn|Kellner|1989|p=24}} Hevesli bir [[ragbi birliği]] oyuncusuydu.<ref>{{cite news |url=https://www.telegraph.co.uk/sport/columnists/brendangallagher/2322711/Argentine-rugby-inspired-by-Che-Guevara.html |title=Argentine Rugby Inspired by Che Guevara |first=Brendan |last=Gallagher |work=[[The Daily Telegraph]] |date=5 Ekim 2007}}</ref> Bazı kaynaklar önce Estudiantes of Córdoba'da, ardından San Isidro Club (1947), Yporá Rugby Club (1948) ve Atalaya Polo Club'da (1949)<ref>{{cite web| url = https://www.clarin.com/deportes/che-guevara-jugaba-rugby-deporte-favorito_0_BysbcYn8L.html | title = Cuando el Che Guevara jugaba al rugby, su deporte favorito | last = Iglesias | first = Waldemar | date = December 18, 2020 | website = Clarín | access-date = June 27, 2024}}</ref><ref>{{cite web| url = https://www.elgrafico.com.ar/articulo/1088/34220/el-diario-del-che-en-el-rugby | title = El diario del Che en el rugby| last = | first = | date = July 26, 2019| website = El Gráfico| publisher = Atlántida| access-date = June 27, 2024}}</ref><ref>{{cite web| url = https://www.efdeportes.com/efd9/che2.htm| title = Ernesto Guevara y el deporte| last = | first = | date = March 1998| website = EF Deportes| publisher = | access-date = June 27, 2024}}</ref> oynadığını söylese de diğer kaynaklar Club Universitario de Buenos Aires'te (CUBA)<ref>Cain, Nick & Growden, Greg. "Chapter 21: Ten Peculiar Facts about Rugby" in ''Rugby Union for Dummies'' (2. basım), John Wiley and Sons; {{ISBN|978-0470035375}}, syf. 293.</ref> sol açıkta oynadığını iddia etmektedir. Ragbi oyunu ona agresif oyun tarzı nedeniyle ''El Furibundo'' (öfkeli) ve annesinin soyadı olan de la Serna'nın kısaltması olan "Fuser" lakabını kazandırdı.{{sfn|Anderson|1997|p=28}}
Guevara, çocukluğunda, bu sol eğilimli üst sınıf ailede bile dinamik kişiliği ve siyasi görüşleriyle bilinirdi. Her ne kadar yaşamı boyunca onu etkileyecek olan [[astım]] krizlerinden ıstırap çekse de mükemmel bir atlet olmuştur. Bu engeline rağmen hevesli bir [[ragbi]] oyuncusuydu ve ‘’Fuser’’ (aşırı saldırgan oyun tarzı nedeniyle verilen, azgın, kudurmuş anlamına gelen ‘’El Furibundo’’ sözcüğü ile annesinin soyadı olan ‘’Serna’’dan oluşturulmuş bir takma isim) lakabıyla anılmaktaydı.<ref>Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life'', New York: 1997, Grove Press, s. 28.</ref> Guevara babasından [[satranç]] öğrendikten sonra 12 yaşından itibaren yerel turnuvalara katılmaya başladı.<ref>Digital Granma Internacional, "Simultaneous chess game on 37th anniversary of Che’s death", 13 Ekim 2004.
[http://www.granma.cu/ingles/2004/octubre/mier13/42CHE.html Granma International] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110716073548/http://www.granma.cu/ingles/2004/octubre/mier13/42CHE.html |tarih=16 Temmuz 2011 }}, 5 Ocak 2006'da erişildi.</ref> Ergenlik döneminde şiire, özellikle de [[Pablo Neruda]]’nın şiirlerine merak saldı.{{cref|Neruda}} Guevara, [[Latin Amerika]]’da kendi sınıfında yaygın olduğu üzere yaşamı boyunca şiir yazdı. Pek çok konuya meraklı, hevesli bir okuyucuydu, ilgilendiği kitaplar [[Jack London]] ve [[Jules Verne]]’in macera klasiklerinden, [[Sigmund Freud]]’un cinsellik üzerine denemelerine ve [[Bertrand Russell]]'ın toplum felsefesi üzerine tezlerine kadar giden bir çeşitlilik gösteriyordu. Ergenliğinin son dönemlerinde fotoğrafçılığa merak saldı ve vaktinin önemli kısmında insanları, gittiği yerleri ve sonraları da arkeolojik alanları fotoğrafladı.


===Entelektüel ve edebî ilgi alanları===
Guevara, tıp öğrenimi için 1948’de [[Buenos Aires Üniversitesi]]'ne girdi. Kesintili öğrenim hayatını, Mart 1953'te tıp öğrenimini bitirip aynı yılın 12 Haziran’ında diplomasını alarak noktaladı.{{cref|Diploma}} Uzman hekimlik yapabilmek için gerekli klinik eğitimi tamamlayıp tamamlamadığı açık değildir. Eğer bu klinik eğitimi tamamlamadıysa “doctor en medicina” (''tıp doktoru'') değil de “médico” (''pratisyen hekim'') olmuş olabilir.
Guevara babasından [[satranç]] öğrendi ve 12 yaşında yerel turnuvalara katılmaya başladı. Ergenlik döneminde ve hayatı boyunca şiire, özellikle de [[Pablo Neruda]], [[John Keats]], [[Antonio Machado]], [[Federico García Lorca]], [[Gabriela Mistral]], [[César Vallejo]] ve [[Walt Whitman]]'ın şiirlerine tutkuyla bağlıydı.{{sfn|Hart|2004|p=98}} Ayrıca Rudyard Kipling'in ''[[Adam Olmak]]'' ve José Hernández'in ''Martín Fierro'' adlı eserlerini ezbere okuyabiliyordu.{{sfn|Hart|2004|p=98}} Guevara ailesinin evinde 3.000'den fazla kitap bulunuyordu ve bu da Guevara'nın [[Karl Marx]], [[William Faulkner]], [[André Gide]], Emilio Salgari ve [[Jules Verne]] yazarlara ilgili olan bir okuyucu olmasını sağladı.{{sfn|Haney|2005|p=164}} Ayrıca [[Jawaharlal Nehru]], [[Franz Kafka]], [[Albert Camus]], [[Vladimir Lenin]] ve [[Jean-Paul Sartre]]'ın yanı sıra [[Anatole France]], [[Friedrich Engels]], [[H. G. Wells]] ve [[Robert Frost]]'un eserlerinden de hoşlanıyordu.{{sfn|Anderson|1997|pp=37–38}}


Yaşı ilerledikçe Latin Amerikalı yazarlar Horacio Quiroga, Ciro Alegría, Jorge Icaza, [[Rubén Darío]] ve [[Miguel Angel Asturias|MigueL Asturias]]'a ilgi duymaya başladı.{{sfn|Anderson|1997|pp=37–38}} Bu yazarların fikirlerinin birçoğunu, etkili entelektüellerin kavramlarını, tanımlarını ve felsefelerini kendi el yazısıyla defterlerine kaydetti. Bunlar arasında [[Gotama Buda|Buda]] ve [[Aristoteles]]'in analitik taslaklarını oluşturmanın yanı sıra [[Bertrand Russell]]'ı [[aşk]] ve [[Yurtseverlik|vatanseverlik]], [[Jack London]]'ı [[toplum]] ve [[Friedrich Nietzsche|Nietzsche]]'yi [[ölüm]] fikri üzerine incelemek de vardı. [[Sigmund Freud]]'un fikirleri onu büyülemiş, [[Rüya yorumu|rüyalar]] ve [[libido]]dan [[narsisizm]] ve [[Oedipus kompleksi]]ne kadar çeşitli konularda ondan alıntılar yapmıştır.{{sfn|Anderson|1997|pp=37–38}} Okulda en sevdiği dersler arasında [[felsefe]], [[matematik]], [[mühendislik]], [[siyaset bilimi]], [[sosyoloji]], [[tarih]] ve [[arkeoloji]] vardı.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], syf. 10.</ref>{{sfn|Kellner|1989|p=26}} 13 Şubat 1958 tarihli ve yıllar sonra gizliliği kaldırılan bir CIA "biyografik ve kişilik raporu" Guevara'nın akademik ilgi alanlarına ve zekâsına dikkat çekerek onu "oldukça iyi okumuş" olarak tanımlarken "Che Latin biri için oldukça entelektüeldir" diye eklemiştir.<ref>[[#refRatner1997|Ratner 1997]], syf. 25.</ref>
Guevara öğrenciliği boyunca [[Latin Amerika]]'da uzun yolculuklara çıktı. 1951 yılında eski arkadaşı [[biyokimya]]ger [[Alberto Granado]], yıllardır konuştukları [[Güney Amerika]] seyahati için tıp eğitimine bir yıl ara vermesini önerdi. Kısa süre sonra, ‘’La Poderosa II’’ (Güçlü II) adını verdikleri 500 cc.lik 1939 model Norton marka motosikletle [[Alta Gracia]]’dan yola çıktılar. [[Peru]]'da [[Amazon Nehri]] kıyısındaki San Pablo cüzzam kolonisinde gönüllü olarak birkaç hafta geçirmeyi düşünüyorlardı. Guevara'nın bu yolculuğu anlattığı seyahat notları “Notas de viaje’’ 2004 yılında “[[Diarios de motocicleta]]” (Motosiklet Günlükleri) adıyla sinemaya uyarlanmıştır.


===Motorsiklet macerası===
Bu yolculuk sırasında kitlelerin yoksulluğunu, baskıyı ve güçsüzlükleri yakından gözlemleyen ve Marksizm'den etkilenen Guevara, Latin Amerika'daki ekonomik ve sosyal eşitsizliklerin tek çözümünün devrim olduğu sonucuna vardı. Yolculukları, Latin Amerika'ya ayrı uluslardan oluşan bir karma yapı olarak değil de kurtuluşu ancak kıta çapında bir strateji ile gerçekleşebilecek tek bir vücut olarak bakmasını sağladı. Sınırları olmayan ve tek bir ‘’mestizo’’ (Avrupalı ve yerli melezi) kültürle bağlanmış birleşik İber-Amerika kurabilmeyi hayal etmeye başladı.{{cref|İber-Amerika}} Bu düşünce, sonraki devrimci eylemlerinde öne çıkacaktı. Arjantin'e döner dönmez, Güney ve Orta Amerika'da kaldığı yerden gezilerine devam edebilmek için tıp öğrenimini hızla bitirdi.
[[Dosya:CheOnRaft1952.jpg|thumb|alt=Büyük bir kulübe ile donatılmış bir sal üzerindeki iki adamın siyah beyaz fotoğrafı. Uzakta nehrin kıyısı görülüyor|Guevara (sağda) [[Alberto Granado]] (solda) ile birlikte Haziran 1952'de [[Amazon Nehri]]'nde, tedavi ettikleri [[cüzzam]]lıların hediyesi olan "Mambo-Tango" adlı ahşap sallarında.{{sfn|Anderson|1997|p=89}}]]
Guevara 1948 yılında tıp okumak üzere [[Buenos Aires Üniversitesi]]'ne girdi. "Dünyayı keşfetmeye duyduğu açlık"{{sfn|Anderson|1997|p=64}} üniversite çalışmalarını, kendisine ve Latin Amerika'daki çağdaş ekonomik koşullara bakışını temelden değiştiren iki uzun içsel yolculukla birleştirmesine yol açtı. 1950'deki ilk seyahati, küçük bir motor taktığı bisikletiyle kuzey Arjantin'in kırsal bölgelerinde yaptığı 4.500 kilometrelik tek başına bir yolculuktu.{{sfn|Anderson|1997|pp=59–64}} Guevara daha sonra altı ay boyunca Arjantin'in deniz ticaret gemilerinde ve petrol tankerlerinde deniz hemşiresi olarak çalıştı.<ref>{{cite book |last=Harris |first=Richard Legé |author-link= |date=2011 |title=Che Guevara: A Biography |url= |location=Santa Barbara, Calif. |publisher=[[ABC-CLIO]], Greenwood |page=xxiv, 21 |isbn=978-0-313-35917-0}}</ref> 1951'deki ikinci seyahati ise Güney Amerika'nın bir bölümünde yaptığı dokuz aylık, 8.000 kilometrelik kıtasal bir motosiklet yolculuğuydu. İkincisi için eğitimine bir yıl ara vererek arkadaşı [[Alberto Granado]] ile birlikte yola çıktı ve nihai hedefi [[Peru]]'da [[Amazon Nehri]] kıyısındaki San Pablo cüzamlı kolonisinde gönüllü olarak birkaç hafta geçirmekti.{{sfn|Anderson|1997|p=83}}


[[Dosya:Che Guevara-Granado - Mapa 1er viaje - 1952.jpg|thumb|upright|left|Guevara'nın Alberto Granado'yla yaptığı 1952 gezisinin bir haritası (kırmızı oklar hava yolculuğunu işaret ediyor)]]
== Guatemala ==
[[Şili]] 'de Guevara, Anaconda'nın [[Chuquicamata]] bakır madenindeki madencilerin çalışma koşullarına öfkelendi, [[Atacama Çölü]]'nde bir battaniyeleri bile olmayan zulüm görmüş [[Şili Komünist Partisi|komünist]] bir çiftle bir gecede karşılaşmasından etkilendi ve onları "kapitalist sömürünün titreyen kanlı canlı kurbanları" olarak tanımladı. {{sfn|Anderson|1997|pp=75–76}} [[Machu Picchu]]'ya giderken, köylü çiftçilerin zengin toprak ağalarına ait küçük arazileri işlediği uzak kırsal alanların ezici yoksulluğu karşısında şaşkına döndü.{{sfn|Kellner|1989|p=27}} Yolculuğunun ilerleyen günlerinde Guevara özellikle bir cüzzamlı kolonisinde yaşayan insanlar arasındaki dostluktan etkilenmiş ve şöyle demiştir: "İnsan dayanışmasının ve sadakatinin en yüksek biçimleri böylesine yalnız ve çaresiz insanlar arasında ortaya çıkar."{{sfn|Kellner|1989|p=27}} Guevara bu yolculuk sırasında aldığı notları kullanarak daha sonra [[The New York Times Çok Satanlar listesi|''The New York Times''<nowiki />'ın en çok satanlar listesine]] giren<ref>''The New York Times'' Çok Satanlar listesi: [https://www.nytimes.com/2005/02/20/books/bestseller/0220bestpapernonfiction.html #38 Paperback Nonfiction on 2005-02-20], [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D03E5D6123DF934A35752C1A9629C8B63 #9 Nonfiction on 2004-10-07] ve diğerlerinde.</ref> ve 2004 yılında [[Motosiklet Günlüğü|aynı adla filme uyarlanan]] ''The Motorcycle Diaries'' (Türkçe: ''Motosiklet Günlükleri'') adlı 1995 yılına kadar yayınlanmayan bir yazı kaleme almıştır.


{{Quote box|quote=Güney Amerika'yı boydan boya geçen bir motosiklet yolculuğu onu yarımküredeki ABD egemenliğinin adaletsizliğine ve [[Sömürgecilik|sömürgeciliğin]] buranın asıl sakinlerine getirdiği acılara karşı uyandırdı.|source=—George Galloway, İngiliz siyasetçi, 2006<ref>[http://www.newstatesman.com/200606120036 A Very Modern Icon], George Galloway tarafından, ''New Statesman'', 12 Haziran 2006</ref>|width=30%|align=right}}
[[Dosya:Raulche2.jpg|küçükresim|upright=1.18|[[Raul Castro]] ve Ernesto Guevara 1958]]
Guevara, 7 Temmuz 1953'te, [[Bolivya]], [[Peru]], [[Ekvador]], [[Panama]], [[Kosta Rika]], [[Nikaragua]], [[Honduras]] ve [[El Salvador]]'dan geçip aralık ayının son günlerinde [[Guatemala]]'ya vardı. O sıralarda [[Popülizm|popülist]] bir hükûmetin başındaki Başkan [[Jacobo Arbenz Guzmán]] özellikle [[toprak reformu]] ve diğer değişikliklerle bir [[Toplumsal Devrim|toplumsal devrim]] yapmaya çalışıyordu. Beatriz halasına yazdığı mektupta Guatemala’ya bir süre yerleşmesinin sebebini şöyle açıklıyordu: "Guatemala'da gerçek bir devrimci olabilmek için gerekli ne varsa yapacağım ve kendimi mükemmelleştireceğim."<ref>Guevara Lynch, Ernesto. ''Aquí va un soldado de América''. Barcelona: Plaza y Janés Editores, S.A., 2000, s. 26. "En Guatemala me perfeccionaré y lograré lo que me falta para ser un revolucionario auténtico." 10 Aralık 1953'te Kosta Rika'dan yazılan bu mektup önemlidir, çünkü Guatemala'daki ABD destekli darbeye tanık olması nedeniyle devrimci olmaya karar verdiğini söyleyen birçok yazarın aksine bir devrimci olmaya karar verdiğinin ve bu nedenle oraya gittiğinin kanıtıdır.</ref>


Yolculuk Guevara'yı [[Buenos Aires]]'e dönmeden önce 20 gün boyunca Arjantin, Şili, Peru, [[Ekvador]], [[Kolombiya]], [[Venezuela]], [[Panama]] ve [[Miami]], [[Florida]]'ya götürdü.<ref>[http://miamiherald.typepad.com/cuban_colada/2008/07/che-guevara-spe.html Che Guevara spent time in Miami] {{webarchive|url=https://archive.today/20130204225416/http://miamiherald.typepad.com/cuban_colada/2008/07/che-guevara-spe.html|date=4 February 2013}}, Alfonso Chardy tarafından, ''[[The Miami Herald]]'' 8 Temmuz 2008</ref> Yolculuğun sonunda, Latin Amerika'yı ayrı ulusların bir toplamı olarak değil, kıta çapında bir kurtuluş stratejisi gerektiren tek bir varlık olarak görmeye başladı. Ortak bir Latin mirasını paylaşan sınırsız, birleşik bir [[Hispanik Amerika]] anlayışı, daha sonraki devrimci faaliyetleri sırasında belirgin bir şekilde tekrarlanan bir tema oldu. Arjantin'e döndükten sonra eğitimini tamamladı ve Haziran 1953'te tıp diplomasını aldı.{{sfn|Anderson|1997|p=98}}<ref>Guevara'nın tıp diplomasının verildiğini gösteren üniversite transkriptinin bir kopyası Carlos "Calica" Ferrer tarafından yazılan ''Becoming Che: Guevara's Second and Final Trip through Latin America'' kitabının 75. sayfasında bulunabilir, Marea Editorial, 2006, {{ISBN|9871307071}}. Ferrer, Che'nin uzun zamandır çocukluk arkadaşıydı ve Guevara 1953'te 12 sınavının sonuncusunu geçtiğinde, Guevara'ya asla bitiremeyeceğini söyleyen Ferrer'e, sonunda eğitimini tamamladığını gösteren bir kopya verdi.</ref>
Jon Anderson'a göre Guevara'nın Guatemala'daki ana siyasi bağlantısı Perulu sosyalist Hilda Gadea'ydı. ‘’American Popular Revolutionary Alliance’’ (APRA) (Amerikan Popüler Devrimciler İttifakı. Lideri [[Víctor Raúl Haya de la Torre]] olan siyasi bir oluşum.) üyesi olan Gadea, Arbenz hükûmetindeki birçok üst düzey politikacıyı Guevara ile tanıştırdı. Daha önce Kosta Rika'da tanıştığı ve [[Fidel Castro]] ile bağlantılı bir grup Kübalı sürgünle de bağlantı kurdu. Bu sürgünlerin arasında [[Küba]]’nın Oriente eyaletindeki [[Bayamo]]’da bulunan ‘’Carlos Manuel de Céspedes’’ barakalarına yapılan saldırıyla bağlantısı olan Antonio ‘’Nico’’ López de vardı.<ref>Radio Cadena Agramonte, "Ataque al cuartel del Bayamo" [http://www.cadenagramonte.cubaweb.cu/historia/cuartel_bayamo.asp Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090418032227/http://www.cadenagramonte.cubaweb.cu/historia/cuartel_bayamo.asp |tarih=18 Nisan 2009 }}, 25 Şubat 2006'da erişildi.</ref> Lopez [[Granma (yat)|Granma]] Küba'ya çıktıktan kısa süre sonra ‘’Ojo del Toro’’ köprüsünde hayatını kaybedecekti.<ref>Granma.cu, "Walking towards sunrise" [http://www.granma.cu/ingles/noviem4/48bermudez-i.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20011202020738/http://www.granma.cu/ingles/noviem4/48bermudez-i.html |tarih=2 Aralık 2001 }}, 25 Şubat 2006'da erişildi.</ref> [[Siyah İsa]] ile ilgili dinî eşyaların satışında bu ‘’moncadista’’lara katılan Guevara aynı zamanda [[Venezuela]]lı iki [[sıtma]] uzmanına da yardımcı olmuştur. Bu sıralarda, Arjantinlilere özgü, “hey”, “dostum”, “birader” anlamına gelen “che” ünlemini çok sık kullanması nedeniyle ünlü “Che” takma adını kullanmaya başlamıştır ({{IPA|-|/tʃe/}} olarak telaffuz edilir). Yalnızca [[Arjantin]], [[Paraguay]] ve [[Uruguay]] ile [[Brezilya]]'nın güneyinde kullanılan bu sözcük, kullananın [[Rio de la Plata bölgesi]]nden geldiğini gösterir.


Guevara daha sonra Latin Amerika'daki seyahatleri sırasında "yoksulluk, açlık ve hastalıkla yakın temas" kurduğunu, "parasızlık nedeniyle bir çocuğu tedavi edememe" ve "sürekli açlık ve cezanın yol açtığı sersemlik" nedeniyle bir babanın "oğlunun kaybını önemsiz bir kaza olarak kabul ettiğini" belirtmiştir. Guevara bu deneyimlerin kendisini "bu insanlara yardım etmek" için tıp alanını bırakıp [[Savaş|silahlı mücadelenin]] siyasi arenasını düşünmesi gerektiğine ikna ettiğini belirtmiştir.<ref name="RevMedicine" />
Ekonomik durumu genellikle pek iyi değildi ve Hilda'nın ziynet eşyalarını rehine vermek zorunda kalmıştı. 15 Mayıs 1954'te [[Komünizm|Komünist]] [[Çekoslovakya]]'dan Arbenz hükûmetine destek olarak gönderilen yüksek kalitede Skoda piyade ve hafif topçu silahları [[İsveç]] gemisi ’’[[Alfhem]]’’ ile [[Puerto Barrios]]'a ulaştı. Bu silahların miktarı CIA tarafından 2.000 ton<ref>U.S. Department of State, "Foreign Relations, Guatemala, 1952-1954". [http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/ike/guat/20179.htm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20030526195636/http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/ike/guat/20179.htm |tarih=26 Mayıs 2003 }}, 4 Mart 2006'da erişildi.</ref> ve ilginç bir şekilde John Lee Anderson tarafından da 2 ton olarak tahmin edilmektedir.<ref>Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life'', New York: 1997, Grove Press, s. 144</ref> (Anderson'ın tahmin ettiği miktarın yazım hatası olduğu sanılmaktadır çünkü bu rakamdan bahseden güvenilir kayıt sayısı çok azdır.) Guevara yeni bir vize almak üzere kısa süre için El Salvador'a geçti ve Guatemala'ya geri döndü.


==İlk siyasi faaliyetler==
Bu sırada CIA tarafından desteklenen [[Carlos Castillo Armas]] liderliğindeki darbe başlamıştı.<ref>U.S. Department of State. "Foreign Relations, Guatemala, 1952-1954". [http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/ike/guat/20179.htm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20030526195636/http://www.state.gov/r/pa/ho/frus/ike/guat/20179.htm |tarih=26 Mayıs 2003 }}, 4 Mart 2006'da erişildi.</ref> Arbenz karşıtı kuvvetler, Çekoslovak silahlarının trenler yardımıyla dağıtılmasını durduramıyorlardı ancak güçlerini toparladıktan sonra hava desteğinin yardımıyla ilerlemeye başlamışlardı.<ref>Holland, Max."Private Sources of U.S. Foreign Policy: William Pawley and the 1954 Coup d'Etat in Guatemala", ''Journal of Cold War Studies'', Cilt 7, Sayı 4, Sonbahar 2005, s. 36-73</ref>
===Guatemala aktivistliği===
{{Main|1954 Guatemala Darbesi}}
Ernesto Guevara Guatemala'da dokuz aydan biraz fazla kaldı. Guevara 7 Temmuz 1953'te bu kez Bolivya, Peru, Ekvador, Panama, [[Kosta Rika]], [[Nikaragua]], [[Honduras]] ve [[El Salvador]]'a gitmek üzere yeniden yola çıktı. Guevara, Guatemala'ya gitmeden önce 10 Aralık 1953'te [[San José]], Kosta Rika'dan teyzesi Beatriz'e bir haber gönderdi. Mektupta Guevara, United Fruit Company'nin hâkimiyet alanından geçtiğinden ve bu yolculuğun onu şirketin kapitalist sisteminin ortalama vatandaş için dezavantajlı olduğuna ikna ettiğini belirtiyordu.{{sfn|Anderson|1997|p=126}} Daha muhafazakâr akrabalarını korkutmak için saldırgan bir ton benimsemişti ve mektup Guevara'nın o zamanlar ölmüş olan [[Joseph Stalin]]'in bir resmi üzerine bu "ahtapotlar yok edilene kadar" dinlenmeyeceğine dair yemin etmesiyle sona eriyordu.{{sfn|Taibo|1999|p=31}} Aynı ayın ilerleyen günlerinde Guevara, Başkan [[Jacobo Arbenz Guzmán|Jacobo Árbenz]]'in toprak reformu ve diğer girişimler yoluyla ''[[Latifundium|latifundia]]'' tarım sistemini sona erdirmeye çalışan demokratik olarak seçilmiş bir hükûmetin başında bulunduğu Guatemala'ya vardı. Bunu başarmak için Başkan Árbenz, büyük arazi işletmelerinin ekilmeyen tüm kısımlarına el konulacağı ve topraksız köylülere yeniden dağıtılacağı büyük bir toprak reformu programını yürürlüğe koymuştu. En büyük toprak sahibi ve reformlardan en çok etkilenen, Árbenz hükûmetinin 225.000 dönümden (91.000 hektar) fazla ekilmemiş araziyi aldığı United Fruit Company'ydi.{{sfn|Kellner|1989|p=31}} Ülkenin gittiği yönden memnun olan Guevara, "kendini mükemmelleştirmek ve gerçek bir devrimci olmak için ne gerekiyorsa yapmak" için Guatemala'da ev yapmaya karar verdi.{{sfn|Kellner|1989|p=31}}{{sfn|Guevara Lynch|2000|p=26}}


[[Dosya:Che Guevara - 2do Viaje - 1953-55.png|thumb|upright|Che Guevara'nın ''[[Granma (yat)|Granma]]'' yatındaki yolculuğu da dâhil olmak üzere 1953-1956 yılları arasındaki seyahatleri]]
Guevara birkaç günlüğüne Komünist Gençlik tarafından örgütlenen silahlı milislere katılmış, bu grubun harekete geçmemesi üzerine tekrar tıbbi hizmetlere dönmüştür. Darbenin ardından Guevara çarpışmak için gönüllü oldu ancak Arbenz yabancı destekçilerinin ülkeyi terk etmesini istiyordu. Gadea tutuklandıktan sonra Guevara kısa süre için Arjantin konsolosluğunda saklandı ve sonra [[Meksika]]'ya geçti.
Guevara [[Guatemala (şehir)|Guatemala City]]'de, sol eğilimli [[Amerikan Halk Devrimi Birliği|Alianza Popular Revolucionaria Americana'nın (APRA)]] bir üyesi olarak siyasi açıdan iyi bağlantıları olan Perulu bir ekonomist olan [[Hilda Gadea|Hilda Gadea Acosta]]'yı aradı. Guevara'yı [[Jacobo Arbenz Guzmán#Başkanlık dönemi ve darbe|Árbenz hükûmetindeki]] bir dizi üst düzey yetkiliyle tanıştırdı. Guevara daha sonra 26 Temmuz 1953'te [[Santiago de Cuba]]'daki Moncada Kışlası'na düzenlenen saldırı aracılığıyla [[Fidel Castro]]'ya bağlı bir grup Kübalı sürgünle temas kurdu. Bu dönemde, Arjantin'de kullanılan ''che'' ifadesini (çok amaçlı bir söylem işaretleyicisi) sıkça kullanması nedeniyle ünlü lakabını edindi.<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], syf. 172.</ref> Guatemala'da geçirdiği süre boyunca Guevara diğer Orta Amerikalı sürgünler tarafından misafir edildi; bunlardan biri olan Helena Leiva de Holst ona yemek ve kalacak yer sağladı,<ref name="Anderson (2010)">{{cite book |last1=Anderson |first1=Jon |title=Che Guevara: A Revolutionary Life |date=2010 |publisher=Grove/Atlantic, Inc. |location=New York |isbn=978-0-8021-9725-2 |page=139 |url=https://books.google.com/books?id=aCw19CUXpqkC&pg=PA139 |access-date=25 July 2015}}</ref> Rusya ve Çin'de Marksizm üzerine çalışmak için yaptığı seyahatleri anlattı<ref>"Anderson (2010)", p 126</ref> ve Guevara ona "Invitación al camino" adlı bir şiir ithaf etti.<ref>{{cite news |title=Poetry of Che is presented with great success in Guatemala |url=http://www.cubaheadlines.com/2007/11/26/7281/poetry_of_che_is_presented_with_great_success_in_guatemala.html |publisher=Cuba Headlines |date=26 Kasım 2007 |language=en}}</ref>


Mayıs 1954'te piyade ve hafif topçu silahları taşıyan bir gemi komünist [[Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti|Çekoslovakya]] tarafından Árbenz hükûmeti için gönderildi ve [[Puerto Barrios]]'a ulaştı.{{sfn|Immerman|1982|pp=155–160}} Sonuç olarak, 1953'ten beri Başkan [[Dwight D. Eisenhower]] tarafından "PBSuccess" kod adlı çok yönlü CIA operasyonuyla Árbenz'i iktidardan uzaklaştırmakla görevlendirilen Amerika Birleşik Devletleri hükûmeti, Guatemala'yı radyo ve havadan atılan broşürlerle Árbenz karşıtı propagandaya boğarak karşılık verdi ve kayıtsız uçaklar kullanarak bombalama saldırılarına başladı.{{sfn|Immerman|1982|pp=161-163}} Amerika Birleşik Devletleri ayrıca Árbenz hükûmetini ortadan kaldırmaya yardımcı olmak için [[Carlos Castillo Armas]] liderliğindeki birkaç yüz Árbenz karşıtı Guatemalalı mülteci ve paralı askerden oluşan bir silahlı güce sponsor oldu. 27 Haziran'da Árbenz istifa etmeyi tercih etti.{{sfn|Gleijeses|1991|pp=345–349}} Bu, Armas ve CIA destekli güçlerinin Guatemala şehrine girmesine ve 7 Temmuz'da Armas'ı başkan seçen bir [[askerî cunta]] kurmasına olanak sağladı.{{sfn|Gleijeses|1991|pp=354–357}} Armas rejimi daha sonra şüpheli komünistleri toplayıp idam ederek,{{sfn|Immerman|1982|pp=198–201}} daha önce gelişen işçi sendikalarını ezerek{{sfn|Cullather|2006|p=113}} ve önceki tarım reformlarını tersine çevirerek iktidarı sağlamlaştırdı.{{sfn|Gleijeses|1991|p=382}}
Arbenz hükûmetinin CIA destekli bir darbeyle devrilmesi üzerine, Guevara'nın [[Amerika Birleşik Devletleri]]'nin [[Emperyalizm|emperyalist]] bir güç olduğuna ve Latin Amerika ve diğer gelişmekte olan ülkelerdeki sosyoekonomik eşitsizlikleri düzeltmeye çalışan hükûmetlere karşı koyacağına dair görüşleri kesinleşti. Bu onun sosyalizmin ancak silahlı mücadele sonunda elde edilebileceği ve bu koşulları da ancak silahlanmış bir halkın savunabileceği yönündeki düşüncelerini kuvvetlendirmiştir.


Guevara, Árbenz adına savaşmaya hevesliydi ve bu amaçla komünist gençler tarafından örgütlenen silahlı bir [[milis]]e katıldı. Ancak bu grubun eylemsizliği karşısında hayal kırıklığına uğrayan Guevara kısa süre sonra tıbbi görevlerine geri döndü. Darbenin ardından tekrar savaşmak için gönüllü oldu, ancak kısa süre sonra Árbenz Meksika elçiliğine sığındı ve yabancı destekçilerine ülkeyi terk etmelerini söyledi. Guevara'nın defalarca yaptığı direniş çağrıları darbe destekçileri tarafından not edildi ve öldürülmek üzere belirlendi.{{sfn|Kellner|1989|p=32}} Gadea tutuklandıktan sonra Guevara Arjantin konsolosluğunda koruma istedi ve birkaç hafta sonra güvenli geçiş izni alıp [[Meksika]]'ya gidene kadar burada kaldı.{{sfn|Taibo|1999|p=39}}
== Küba ==
[[Dosya:CheyFidel.jpg|küçükresim|sol|upright=0.91|Che Guevara ve [[Fidel Castro]], 1961]]
[[Dosya:Che SClara.jpg|küçükresim|sağ|upright=0.91|[[Küba Devrimi]]'ni başlatan [[Santa Clara, Küba|Santa Clara]] çarpışmasından sonra, 76 mm'lik [[M4 Sherman|Sherman]] tankının önünde <ref>{{Web kaynağı |url=http://www.urrib2000.narod.ru/Tanques1.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=21 Temmuz 2006 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20060717234402/http://www.urrib2000.narod.ru/Tanques1.html |arşivtarihi=17 Temmuz 2006 |ölüurl=hayır }}</ref> (1 Ocak 1959)]]
Eylül 1954’te Meksika’ya gelişinden kısa süre sonra, Guevara Nico López ve Guatemala’dan tanıdığı diğer Kübalı sürgünlerle arkadaşlığını tazeledi. Haziran’da López onu [[Raúl Castro]] ile tanıştırdı. Birkaç hafta sonra Küba’daki siyasi hapishaneden salıverilen [[Fidel Castro]] Meksika’ya geldi ve 8 Temmuz 1955’te Raúl, Guevara’yı Fidel Castro ile tanıştırdı. Bütün gece süren ateşli bir sohbetin ardından Guevara, Castro’nun aradığı esin kaynağı devrim lideri olduğuna kanaat getirerek Küba diktatörü [[Fulgencio Batista]]’yı devirmek için kurulan ‘’[[26 Temmuz Hareketi]]’’ne katıldı. Grubun doktoru olmasına karar verildiyse de hareketin diğer üyeleriyle askerî eğitime katıldı, eğitimin sonunda eğitmenleri Albay [[Alberto Bayo]] tarafından en göze çarpan öğrenci olarak nitelendirildi. Bu sırada Gadea, Guatemala’dan gelmişti ve Guevara ile ilişkileri devam ediyordu. 1955 yazında hamile olduğunu söyleyince, Guevara hemen evlenmelerini önerdi. 18 Ağustos 1955’te evlendiler ve 15 Şubat 1956’da Hilda Beatriz adını verdikleri kızları doğdu.


Árbenz hükûmetinin devrilmesi ve sağcı Armas diktatörlüğünün kurulması, Guevara'nın ABD'yi Latin Amerika ve diğer gelişmekte olan ülkelere özgü sosyoekonomik eşitsizliği gidermeye çalışan her hükûmete karşı çıkan ve yok etmeye çalışan [[Amerikan emperyalizmi|emperyalist bir güç]] olarak görmesini pekiştirdi:
25 Kasım 1956’da [[Tuxpan]], [[Veracruz]]’dan Küba’ya doğru yola çıkan [[Granma]] yatında Kübalı olmayan tek kişi Guevara’ydı. Karaya çıkar çıkmaz Batista’nın askerlerinin saldırısına uğrayan ekibin yarısı hemen orada veya yakalandıktan sonra öldürüldü. Guevara, bu çatışmada kaçan bir yoldaşın düşürdüğü cephaneyi almak için tıbbî malzeme çantasını bıraktığını ve o ânı, doktordan savaşçıya dönüştüğü an olarak hatırladığını yazar.{{cref|Sırt çantası}} Hayatta kalan 15–20 isyancı kaçarak [[Sierra Maestra]] dağlarına saklanır ve Batista rejimine karşı [[gerilla]] savaşına girişir.


{{blockquote|Son Latin Amerika devrimci demokrasisi -Jacobo Árbenz'in demokrasisi- ABD'nin soğukkanlı ve önceden planlanmış saldırganlığı sonucunda başarısızlığa uğradı. Görünürdeki lideri, nadir bir tesadüf eseri aynı zamanda United Fruit Company'nin hissedarı ve avukatı olan Dışişleri Bakanı [[John Foster Dulles]]'tı.}}{{sfn|Kellner|1989|p=32}}
Yoldaşları tarafından cesareti ve askerî yeteneği nedeniyle saygı gören Guevara isyancılar arasında bir lider, bir ''Comandante'' {{Cref|Comandante}} olur.<ref>U. S. Central Intelligence Agency, "CIA Biographic Register on Ernesto 'Che' Guevara". [http://www.geocities.com/Hollywood/8702/cia.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=http://webarchive.loc.gov/all/20011129063406/http://www.geocities.com/hollywood/8702/cia.html |tarih=29 Kasım 2001 }}, 12 Temmuz 2006'da erişildi. "Beş isyancı birliğinin en büyüklerinden birinin komutanı (4. birlik), Fidel Castro’dan sonra cesareti ve askerî yeteneğiyle ün saldı."</ref> Birçokları için de “acımasızlığı” nedeniyle korkulan kişidir. Muhbir, kaçak ve casus olarak suçlu bulunan birçok kişinin infazından sorumludur. 1958 Aralığının son günlerinde devrimin en önemli olaylarından olan [[Santa Clara]]’ya saldıran "intihar timi"ni (isyan ordusundaki en tehlikeli işleri bu tim yapıyordu) yönetti.<ref>Ernesto Che Guevara, "Suicide Squad: Example Of Revolutionary Morale (an excerpt from ''Episodes of the Cuban Revolutionary War - 1956-58''). [http://www.themilitant.com/1996/6011/6011_27.html The Militant Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110120131051/http://www.themilitant.com/1996/6011/6011_27.html |tarih=20 Ocak 2011 }}, 27 Mart 2006'da erişildi.</ref> Generallerinin ve özellikle de General Cantillo’nun ‘’Central America’’ isimli çalışmayan şeker fabrikasında Castro ile buluştuğunu ve isyan lideri ile ayrı bir barış pazarlığı yaptığını öğrenen Batista 1 Ocak 1959’da [[Dominik Cumhuriyeti]]’ne kaçmıştır.


Guevara'nın, silahlı mücadele yoluyla elde edilen ve silahlı bir halk tarafından savunulan Marksizmin bu koşulları düzeltmenin tek yolu olduğuna dair inancı güçlendi.<ref>[http://www.fsmitha.com/h2/ch24x.html Che Guevara 1960–67 by Frank E. Smitha].</ref> Gadea daha sonra şunu yazmıştır: "Onu silahlı mücadelenin ve emperyalizme karşı inisiyatif almanın gerekliliğine nihayet ikna eden Guatemala oldu. Oradan ayrıldığında bundan emindi."<ref>{{cite book |title=Che Guevara |url=https://archive.org/details/cheguevara00sinc |url-access=registration |first=Andrew |last=Sinclair |location=New York |publisher=Viking Press |year=1970 |page=[https://archive.org/details/cheguevara00sinc/page/12 12] |isbn=978-0-670-21391-7}}</ref>
7 Şubat 1959’da zafer kazanan hükûmet tarafından Guevara “doğuştan Küba vatandaşı’’ ilan edildi. Kısa süre sonra Meksika’dan ''Granma'' yatıyla yola çıkmadan önce, ayrıldığı Gadea ile evliliğini resmen sona erdirmek için boşanma işlemlerine başladı. 2 Haziran 1959’da, 26 Temmuz Hareketi’nin Küba doğumlu bir üyesi olan ve 1958 sonlarından beri birlikte yaşadığı Aleida March ile evlendi.{{cref|Çocukları}}


===Meksika'daki inzivası===
[[La Cabaña]] hapishanesinin komutanlığına atandı<ref>Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life'', New York: 1997, Grove Press, s. 372 and s. 425</ref> ve 2 Ocak 1959’dan 12 Haziran 1959’a kadar altı ay boyunca üstlendiği bu görevdeyken Batista rejiminin memurlarının, BRAC gizli servis (Buró de Represión de Actividades Comunistas/Komünist eylemlerin bastırılmasından sorumlu servis) mensuplarının, savaş suçlusu olduğu iddia edilenlerin ve siyasî muhaliflerin yargılanması ve infazından sorumlu oldu. [[TIME (dergi)|TIME]] dergisine göre, yönettiği yargılamaların “adil” olmadığı iddia edilmekteydi.<ref>TIME magazine, "The TIME 100: Heroes and Icons". [http://www.time.com/time/time100/heroes/profile/guevara02.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20061214150854/http://www.time.com/time/time100/heroes/profile/guevara02.html |tarih=14 Aralık 2006 }} 26 Haziran 2006'da erişildi.</ref> Daha sonra Ulusal Toprak Reformu Enstitüsü’nde önemli bir göreve geldi{{cref|INRA}} ve Küba Merkez Bankası’nın başkanı oldu.{{cref|BNC}} (sık sık parayı kınadığı ve yürürlükten kaldırılmasını desteklediği için bu horgörüyü göstermek adına Küba paralarını takma adı olan "Che" ile imzalamıştır).
[[Dosya:Hilda Gadea y Che Guevara - Luna de miel - Yucatán 1955.jpg|thumb|Guevara, ilk eşi [[Hilda Gadea]] ile balayı sırasında [[Chichén Itzá]]'da]]
Guevara 21 Eylül 1954'te Meksiko şehrine geldi ve Genel Hastane'nin alerji bölümünde ve Hospital Infantil de Mexico'da çalıştı.<ref>{{cite web |url=http://www.proceso.com.mx/321955/documental-sobre-el-che-guevara-doctor-en-mexico |title=Documental sobre el Che Guevara, doctor en México |first=Rosario |last=Manzanos |work=Proceso |date=8 Ekim 2012 |access-date=1 Temmuz 2016 |language=es}}</ref><ref>{{cite web|url=http://ww2.educarchile.cl/UserFiles/P0001/File/biografia%20de%20ernesto%20guevara.pdf |title=BIOGRAFIA DE ERNESTO CHE GUEVARA Fundación Che Guevara, FUNCHE |publisher=educarchile.cl |access-date=1 Temmuz 2016 |language=es |archive-url=https://web.archive.org/web/20160817064607/http://ww2.educarchile.cl/UserFiles/P0001/File/biografia%20de%20ernesto%20guevara.pdf |archive-date=17 August 2016 |url-status=dead}}</ref> Ayrıca [[Meksika Ulusal Özerk Üniversitesi]] Tıp Fakültesi'nde tıp dersleri verdi ve ''[[Prensa Latina]]''<nowiki />'da haber fotoğrafçısı olarak çalıştı.<ref>{{cite web |url=http://lagacetametropolitana.com/Contracolumna-Octubre-2012.php |title=FIDEL Y HANK: PASAJES DE LA REVOLUCIÓN |publisher=lagacetametropolitana.com |access-date=1 Temmuz 2016 |language=es |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170104015357/http://lagacetametropolitana.com/Contracolumna-Octubre-2012.php |archive-date=4 Ocak 2017}}</ref>{{sfn|Kellner|1989|p=33}} İlk eşi Hilda, ''Mi vida con el Che'' (Türkçe: ''Che ile Hayatım'') adlı anı kitabında Guevara'nın bir süre Afrika'da doktor olarak çalışmayı düşündüğünü ve çevresindeki yoksulluktan derin rahatsızlık duymaya devam ettiğini belirtmektedir.<ref name="RebelWife">{{cite news |url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2008/10/09/AR2008100902413.html |title=Rebel Wife, A Review of ''My Life With Che: The Making of a Revolutionary'' by Hilda Gadea |first=Tom |last=Gjelten |newspaper=[[The Washington Post]] |date=12 Ekim 2008}}</ref> Bir keresinde Hilda, Guevara'nın tedavi ettiği yaşlı bir çamaşırcı kadına olan takıntısını anlatmakta ve onu "en unutulmuş ve sömürülen sınıfın temsilcisi" olarak gördüğünü belirtmektedir. Hilda daha sonra Che'nin yaşlı kadına ithaf ettiği ve "daha iyi bir dünya için, tüm yoksullar ve sömürülenler için daha iyi bir yaşam için mücadele etme sözü" içeren bir şiir buldu.<ref name="RebelWife" />


Bu süre zarfında Ñico López ve Guatemala'da tanıştığı diğer Kübalı sürgünlerle dostluğunu yeniledi. Haziran 1955'te López onu [[Raúl Castro]] ile tanıştırdı, Castro da onu ağabeyi, [[26 Temmuz Hareketi]]'ni kuran ve [[Fulgencio Batista]] diktatörlüğünü devirmeyi planlayan devrimci lider Fidel Castro ile tanıştırdı. İlk buluştukları gece Fidel'le yaptığı uzun sohbet sırasında Guevara, Kübalının davasının aradığı dava olduğu sonucuna vardı ve gün ağarmadan 26 Temmuz Hareketi'ne katıldı.{{sfn|Taibo|1999|p=55}} "Zıt kişiliklerine" rağmen, bu noktadan sonra Che ve Fidel, biyografi yazarı Simon Reid-Henry'nin "dünyayı değiştirecek devrimci bir dostluk" olarak tanımladığı şeyi, [[Antiemperyalizm|anti-emperyalizme]] olan ortak bağlılıklarının bir sonucu olarak geliştirmeye başladılar.<ref>{{cite news |url=https://www.theguardian.com/books/interactive/2009/jan/09/fidel-castro-che-guevara-biography |title=Fidel and Che: A Revolutionary Friendship |first=Simon |last=Reid-Henry |work=[[The Guardian]] |date=9 Ocak 2009}}</ref>
Bu sıralarda satranca olan ilgisi tekrar canlanan Guevara Küba’da yapılan ulusal ve uluslararası turnuvalara katılmıştır.<ref>chessgames.com, "Miguel Najdorf vs Ernesto Che Guevara".
[http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1101539 chessgames.com çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110502093300/http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1101539 |tarih=2 Mayıs 2011 }}, 5 Ocak 2006'da erişildi.</ref><ref>ar.geocities.com/carloseadrake/AJEDREZ/, ''Ernesto "Che" Guevara – Ajedrez'' [http://ar.geocities.com/carloseadrake/AJEDREZ/che.htm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20091018211033/http://ar.geocities.com/carloseadrake/AJEDREZ/che.htm |tarih=18 Ekim 2009 }}, 29 Haziran 2006'da erişildi.</ref> Özellikle genç Kübalıları oyunu öğrenmeleri için teşvik ediyor ve onların ilgisini çekecek etkinlikler düzenliyordu.


Guevara hayatının bu noktasında, ABD kontrolündeki şirketlerin dünya çapında baskıcı rejimler kurduğunu ve desteklediğini düşünüyordu. Bu doğrultuda Batista'yı "iplerinin kesilmesi gereken bir ABD kuklası" olarak görüyordu.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], syf. 28.</ref> Grubun savaş doktoru olmayı planlamasına rağmen Guevara, Hareket üyeleriyle birlikte askerî eğitime katıldı. Eğitimin önemli bir kısmı [[gerilla savaşı]]nın [[vur-kaç taktikleri]]ni öğrenmeyi içeriyordu. Guevara ve diğerleri dağlarda, nehirlerde ve sık çalılıklar arasında 15 saatlik zorlu yürüyüşler yaparak pusu kurma ve hızlı geri çekilme yöntemlerini öğrenip uzmanlaştılar. Başından itibaren Guevara, eğitmen Alberto Bayo'nun eğitim alanlar arasında "ödüllü öğrencisi" oldu ve verilen tüm testlerde en yüksek puanı aldı.{{sfn|Kellner|1989|p=37}} Kursun sonunda General Bayo tarafından "hepsinin en iyi gerillası" olarak adlandırıldı.{{sfn|Anderson|1997|p=194}}
1959 yılından itibaren Guevara Küba'dan, diğer ülkelerdeki devrimci hareketlere yardım etti ama bunların tümü başarısızlıkla sonuçlandı. İlk deneme [[Panama]]’da yapılmıştı, diğer bir eylem de 14 Haziran’da [[Dominik Cumhuriyeti]]’nde yapıldı. (“El Argelino” diye de bilinen Henry Fuerte<ref>Puerto Padre website, "Cronologia" (List of anniversaries)
[http://www.periodico26.cu/puerto_padre/cronologia/cronologia_agosto.htm Puerto Padre websitesinde çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100122014644/http://www.periodico26.cu/puerto_padre/cronologia/cronologia_agosto.htm |tarih=22 Ocak 2010 }}, 4 Ocak 2006'da erişildi.</ref> ve Enrique Jiménez Moya önderliğinde.)<ref>Peña, Emilio Herasme," La Expedición Armada de junio de 1959", 14 Haziran 2004.[http://www.listin.com.do/antes/junio04/140604/cuerpos/republica/rep10.htm Listín Diario (Dominik Cumhuriyeti) çevrimiçi], 4 Ocak 2006'da erişildi.</ref>


Guevara daha sonra Küba'nın kurtuluşuna yardımcı olma planına başlamadan önce Eylül 1955'te Meksika'da Hilda ile evlendi.<ref name="Memoira">Snow, Anita. "[http://www.firstcoastnews.com/life/books/news-article.aspx?storyid=116566&catid=256 'My Life With Che' by Hilda Gadea] {{Webarchive|url=https://archive.today/20121205083407/http://www.firstcoastnews.com/life/books/news-article.aspx?storyid=116566&catid=256 |date=2012-12-05 }}". [[Associated Press]], WJXX-TV'de. 16 Ağustos 2008; erişim tarihi 23 Şubat 2009.</ref>
1960 yılında Guevara ‘’La Coubre’’ silah gemisi patlamasında kurbanlara yardım etti. Kurtarma operasyonu sırasındaki ikinci patlamayla birlikte ölü sayısı yüzü aşmıştır.<ref>Cuban Information Archives, "La Coubre explodes in Havana 1960." [http://cuban-exile.com/doc_151-175/doc0166.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20101214025737/http://cuban-exile.com/doc_151-175/doc0166.html |tarih=14 Aralık 2010 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi; resimler Küba sitesinde görülebilir: [http://www.fotospl.com/Default.aspx?Class=23&Epig=001~01&PA=18 fotospl.com] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071011211432/http://fotospl.com/Default.aspx?Class=23&Epig=001~01&PA=18 |tarih=11 Ekim 2007 }}.</ref> Bu patlamada ölenlerin cenaze töreninde [[Alberto Korda]] Che’nin [[Che Guevara (fotoğraf)|ünlü fotoğrafın]]ı çekmiştir. ''La Coubre'''nin sabotaj ya da kaza sonucu mu patladığı bilinmemektedir. Sabotaj olduğunu iddia edenler, sorumlu olarak Merkezî Haberalma Örgütü’nü (CIA),<ref>Defensa Nacional, "SABOTAJE AL BUQUE LA COUBRE" [http://www.cubagob.cu/otras_info/minfar/coubre.htm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110312002558/http://www.cubagob.cu/otras_info/minfar/coubre.htm |tarih=12 Mart 2011 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref> ve sabotajı yapan kişi olarak da merkezî eyaletlerdeki Batista karşıtı güçlerden Guevara’nın rakibi olan ve daha sonra CIA ajanı olduğu sanılan [[William Alexander Morgan]]'ı gösterirler.<ref>The Miami Herald, "Dockworker set ship blast in Havana, American claims". [http://www.latinamericanstudies.org/cuban-rebels/dockworker.htm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110105111742/http://www.latinamericanstudies.org/cuban-rebels/dockworker.htm |tarih=5 Ocak 2011 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref> Kübalı sürgünler, patlamanın sorumlusunun Guevara’nın [[Sovyetler Birliği|SSCB]]’ye sadık rakipleri olduğunu ileri sürerler.<ref>Guaracabuya.org, "Recuento Histórico:El porque el PCC ordenó volar el barco "La Coubre".[http://www.amigospais-guaracabuya.org/oagev003.php Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110517074103/http://www.amigospais-guaracabuya.org/oagev003.php |tarih=17 Mayıs 2011 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref>


==Küba Devrimi==
Guevara daha sonra Sanayi Bakanı{{cref|MININD}} olarak Küba sosyalizminin açık ve kesin bir hale gelmesine yardımcı olmuş, ülkenin önde gelen kişileri arasına girmiştir. “Gerilla Savaşı’’ adlı kitabında silahlı başkaldırıya önayak olacak geniş örgütlere gerek duymadan küçük bir gerilla grubu (‘’foco’’) tarafından başlatılan Küba modeli devrim fikrinin tekrar edilmesini savunmuştur. ''El socialismo y el hombre en Cuba'' (1965) (''Küba’da sosyalizm ve insan'') adlı denemesinde sosyalist devletle birlikte “yeni bir insan” biçimlendirmenin gerekliliğini savunur. Bazıları Guevara’yı bu ‘’yeni insan’’ın alımlı ve yalın bir modeli olarak görür.
{{Ana|Küba Devrimi}}
===''Granma'' işgali===
[[Dosya:Granma-route-mine-20.png|thumb|right|360px|''Granma'' yatının Meksika'dan Küba'ya olan yolculuğu.]]
Castro'nun devrim planının ilk adımı, eski, sızdıran bir kamara kruvazörü olan ''[[Granma (yat)|Granma]]'' ile Meksika'dan [[Küba]]'ya saldırmaktı. Küba'ya doğru 25 Kasım 1956'da yola çıktılar. Karaya çıktıktan kısa bir süre sonra Batista'nın ordusu tarafından saldırıya uğrayan 82 kişinin çoğu ya saldırıda öldürüldü ya da yakalandıktan sonra idam edildi; sadece 22 kişi daha sonra birbirini bulabildi.{{sfn|Anderson|1997|p=213}} Bu ilk kanlı çatışma sırasında Guevara tıbbi malzemelerini bıraktı ve kaçan bir yoldaşının düşürdüğü bir kutu cephaneyi aldı ve bu Che'nin hayatında sembolik bir an oldu.{{sfn|Anderson|1997|p=211}}


Sadece küçük bir grup devrimci hayatta kalarak [[Sierra Maestra Dağı|Sierra Maestra]] dağlarının derinliklerinde, [[Frank Pais]]'in gerilla ağından, 26 Temmuz Hareketi'nden ve yerel köylülerden destek aldıkları dağınık bir savaş gücü olarak yeniden toplandı. Grubun Sierra'ya çekilmesiyle birlikte dünya, Herbert Matthews'un ''New York Times''<nowiki />'da yayınlanan röportajına kadar Castro'nun yaşayıp yaşamadığını merak etti. Makale Castro ve gerillalar için kalıcı, neredeyse efsanevi bir imaj sundu. Guevara röportaj sırasında orada değildi ama ilerleyen aylarda medyanın mücadelelerindeki öneminin farkına varmaya başladı. Bu arada erzak ve morali azalan ve sivrisinek ısırıklarına karşı alerjisi nedeniyle vücudunda ceviz büyüklüğünde [[kist]]ler oluşan Guevara,<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], syf. 32.</ref> bu günleri "savaşın en acılı günleri" olarak değerlendiriyordu.<ref>[[#refDePalma2006|DePalma 2006]], syf. 110–11.</ref>
1961 yılındaki [[Domuzlar Körfezi İşgali]]’nde Guevara çarpışmalara katılmamıştır. Castro'nun emriyle Küba’nın en batısındaki Pinar del rio eyaletindeki bir kuvvetin başına geçmiş ve burada sahte çıkarma kuvvetini püskürtmüştür. Bu harekât sırasında yüzünden kurşun yarası almış ama kendi silahının kazara ateş almasıyla yaralandığını söylemiştir.


Guevara Sierra Maestra dağlarının yoksul [[Geçimlik tarım|geçimlik çiftçileri]] arasında gizlenerek yaşadığı süre boyunca okul, elektrik olmadığını, sağlık hizmetlerine erişimin çok az olduğunu ve yetişkinlerin yüzde 40'ından fazlasının [[Okuryazarlık|okuma yazma]] bilmediğini keşfetti.<ref name = "LiteracyC" /> Savaş devam ederken Guevara isyancı ordunun ayrılmaz bir parçası hâline geldi ve "Castro'yu yetkinliği, diplomasisi ve sabrıyla ikna etti". Guevara el bombası yapmak için fabrikalar kurdu, ekmek pişirmek için fırınlar inşa etti ve okuma yazma bilmeyen köylülere okuma yazma öğretmek için okullar düzenledi.<ref name="Castrosbrain1960"/> Dahası, Guevara sağlık klinikleri, askerî taktikleri öğretmek için atölyeler ve bilgi yaymak için bir gazete kurdu.{{sfn|Kellner|1989|p=45}} ''[[Time]]''<nowiki />'ın üç yıl sonra "Castro'nun beyni" olarak adlandırdığı adam, bu noktada Fidel Castro tarafından ikinci bir ordu kolunun ''Comandante''<nowiki />'si (komutanı) olarak terfi ettirildi.<ref name="Castrosbrain1960"/>
Guevara 1962 Ekim ayında ortaya çıkan [[Küba Füze Krizi]]’ne neden olan Sovyet nükleer balistik füzelerinin Küba’ya getirilmesinde anahtar rol almıştır. Birkaç ay sonra İngiliz gazetesi ‘’Daily Worker’’ ile yaptığı görüşmede eğer füzeler Küba kontrolünde olsaydı başlıca ABD şehirlerine doğru bu füzeleri kullanacağını söylemiştir.<ref>Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life'', ISBN 0802116000, New York: 1997, Grove Press, s. 545: "In an interview with Che a few weeks after the crisis, Sam Russell, a British correspondent for the socialist Daily Worker, found Guevara still fuming over the Soviet betrayal. Alternately puffing on a cigar and taking blasts from an inhaler, Guevara told Russell that if the missiles had been under Cuban control, they would have fired them off. Russell came away with mixed feelings about Che, calling him 'a warm character whom I took to immediately...clearly a man of great intelligence though I thought he was crackers from the way he went on about the missiles.'"</ref>


===Komutanlık===
== Füze Krizi ve Che'nin Küba'da ortadan kayboluşu ==
{{Çengel|Eutímio Guerra}}
[[Dosya:Beauvoir Sartre - Che Guevara -1960 - Cuba.jpg|küçükresim|sol|upright=1.27| Fransız [[varoluşçu]] felsefeciler [[Jean-Paul Sartre]] ve [[Simone de Beauvoir]] ile Mart 1960'ta görüşürken. [[İspanyolca]]ya ek olarak Che [[Fransızca]]yı da akıcı olarak konuşuyordu.]]
İkinci komutan olarak Guevara, bazen firar edenleri vuran sert bir disiplinciydi. Firariler hain olarak cezalandırılıyordu ve Guevara'nın görevlerini terk etmek isteyenleri takip etmeleri için ekipler gönderdiği biliniyordu.{{sfn|Anderson|1997|pp=269–270}} Sonuç olarak Guevara gaddarlığı ve acımasızlığı nedeniyle korkulan biri hâline geldi.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], syf. 105, 119.</ref> Gerilla harekâtı sırasında Guevara muhbir, [[Askerlikten firar|firari]] ya da [[Casusluk|casus]] olmakla suçlanan çok sayıda kişinin [[yerinde infaz]]ından da sorumluydu.<ref name="execution-squads">{{harvnb|Anderson|1997|pp=237–238, 269–270, 277–278}}</ref> Guevara günlüklerinde, Castrist gerillalarına rehberlik eden ancak Küba hava kuvvetlerinin saldırısı için isyancıların konumunu defalarca ele verdiği için on bin peso vaadini kabul ettiği ortaya çıkınca ihaneti kabul eden bir köylü olan Eutimio Guerra'nın bu tür infazlarının ilkini anlattı.<ref name="Lutherpg97-99">[[#refLuther2001|Luther 2001]], syf. 97–99.</ref> Bu tür bilgiler Batista'nın ordusunun devrime sempati duyan köylülerin evlerini yakmasına da olanak sağladı. Guerra'nın "hayatına bir an önce son vermelerini" istemesi üzerine<ref name="Lutherpg97-99"/> Che öne çıkarak onu başından vurdu ve şöyle yazdı: "Durum halk ve Eutimio için rahatsız ediciydi, ben de 32'lik bir tabancayla beynin sağ tarafına, sağ temporal [lob] çıkış deliğine bir atış yaparak sorunu sona erdirdim." Guevara'nın bilimsel notları ve gerçekçi açıklamaları, bir biyografi yazarına savaşın o noktasında "şiddete karşı dikkate değer bir mesafeli duruş" sergilediğini düşündürüyordu.<ref name="Andersonpg237">{{harvnb|Anderson|1997|p=237}}</ref> Guevara daha sonra, Eutimio'nun ihanetini ve idam öncesi devrimin "çocuklarına sahip çıkmasını" istemesini "fedakârlık yoluyla kurtuluşa dair devrimci bir kıssaya" dönüştürdüğü "Bir Hainin Ölümü" başlıklı, olayın edebî bir anlatımını yayınladı.
[[Dosya:CheinMoscow.jpg|küçükresim|sağ|Che [[Kızıl Meydan]]'da yürürken Moskova, Kasım 1964]]
Aralık 1964'te [[Birleşmiş Milletler]]'de konuşma yapmak üzere Küba heyetinin başı olarak [[New York]]'a gitti. ([http://www.bbc.co.uk/spanish/audio/seriemilenio02a.ram dinleyiniz]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090930123058/http://www.bbc.co.uk/spanish/audio/seriemilenio02a.ram |tarih=30 Eylül 2009 }}, <small>[[RealPlayer]] gereklidir</small>; ya da [https://web.archive.org/web/20060621084155/http://www.rcgfrfi.easynet.co.uk/ww/guevara/1964-cid.htm okuyunuz]). CBS televizyon kanalında pazar günleri yayınlanan ''Face the Nation'' isimli haber programına çıktı. ABD Senatörü [[Eugene McCarthy]], [[Malcolm X]]'in çalışma arkadaşları, Kanadalı radikal Michelle Duclos dahil olmak üzere değişik kişi ve gruplarla görüştü.<ref>Montreal Gazette, "Liberals picked the wrong issue". [http://www.vigile.net/dossier-monde/1-10/20-macpherson-duclos.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060414024525/http://www.vigile.net/dossier-monde/1-10/20-macpherson-duclos.html |tarih=14 Nisan 2006 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref><ref>Guaracabuya.org, "TERRORISTS CONNECTED TO CUBAN COMMUNIST GOVERNMENT". [http://www.amigospais-guaracabuya.org/oagev004.php Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060825160822/http://amigospais-guaracabuya.org/oagev004.php |tarih=25 Ağustos 2006 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref> 17 Aralık'ta [[Paris]]'e uçtu ve üç aylık bir uluslararası geziye başladı. Bu gezi sırasında [[Çin]], [[Birleşik Arap Cumhuriyeti]] ([[Mısır]]), [[Cezayir]], [[Gana]], [[Gine]], [[Mali]], [[Benin|Dahomey]], [[Kongo Cumhuriyeti|Kongo-Brazzaville]] ve [[Tanzanya]]'yı dolaştı. [[İrlanda]], [[Paris]] ve [[Prag]]'da molalar verdi. 24 Şubat 1965'te [[Cezayir]]'de, sonradan uluslararası sahnede son görünüşü olacak olan ''"İkinci Afrika-Asya Ekonomik Dayanışma Semineri"''ndeki konuşmasını yaptı. Bu konuşmada şöyle demiştir: ''"Ölümüne olan bu mücadelede hiçbir sınır yoktur. Dünyanın hiçbir yerinde meydana gelen olaylara kayıtsız kalamayız. Bir ülkenin emperyalizme karşı zaferi bizim zaferimizdir, aynı şekilde yenilgisi de bizim yenilgimizdir."'' <ref>Ernesto Che Guevara, (editörler Rolando E. Bonachea ve Nelson P. Valdés), ''Che: Selected Works of Ernesto Guevara'', Cambridge, MA: 1969, s. 350.</ref><ref>Ernesto Che Guevara, "English Translation of Complete Text of Algiers Speech",
[http://www.sozialistische-klassiker.org/Che/Chee13.html Sozialistische Klassiker çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060511201032/http://www.sozialistische-klassiker.org/Che/Chee13.html |tarih=11 Mayıs 2006 }}, 4 Ocak 2006'da erişildi.</ref> Şu sözlerle de dinleyicilerini şaşırtmıştır: ''"Sosyalist ülkelerin, Batı'nın sömürgeci ülkeleriyle üstü kapalı işbirliğini tasfiye etmeleri ahlakî görevleridir."'' Sonra da bu hedefe ulaşmak için komünist bloğu ülkelerinin uygulaması gereken bir dizi eylemi sıralamıştır.<ref>Ernesto Che Guevara, (editörler Rolando E. Bonachea ve Nelson P. Valdés), ''Che: Selected Works of Ernesto Guevara'', Cambridge, MA: 1969, s. 352-59.</ref><ref>Ernesto Che Guevara, "English Translation of Complete Text of Algiers Speech", [http://www.sozialistische-klassiker.org/Che/Chee13.html Sozialistische Klassiker çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060511201032/http://www.sozialistische-klassiker.org/Che/Chee13.html |tarih=11 Mayıs 2006 }}, 4 Ocak 2006'da erişildi.</ref> 14 Mart'ta Küba'ya döndüğünde Havana havaalanında Fidel ve Raúl Castro, Osvaldo Dorticós ve Carlos Rafael Rodríguez tarafından sade bir törenle karşılandı.


[[Dosya:ChePipe.jpg|thumb|Che, Escambray Dağları'ndaki gerilla üssünde pipo içiyor.]]
İki hafta sonra Guevara kamu hayatından çekildi ve ardından tamamen ortadan kayboldu. Castro'dan sonra gelen adam olarak bakıldığı Küba'da nerede olduğu, 1965 yılının en büyük gizemlerindendi. Ortadan kayboluşu için değişik sebepler öne sürüldü: sanayi bakanıyken savunduğu sanayileşme projelerinin görece başarısızlığı, [[Çin-Sovyet Ayrılığı]] arttıkça Guevara'nın Çin Komünist Partisi yanlı tutumunu onaylamayan Sovyet resmî görevlilerinin Castro'ya yaptıkları baskı ve Küba'nın ekonomik gelişmesi ile ideolojik çizgisi üzerine Guevara ile Küba lideri arasındaki önemli görüş ayrılıkları. Castro'nun Guevara'nın tanınmışlığından rahatsız olup onu tehdit olarak görmesi de neden olarak gösterildi. Castro'nun bazı muhalifleri onun Guevara'nın kayboluşu hakkındaki açıklamalarının şüphe uyandırıcı olduğunu söylerler. Guevara'nın niyetlerini hiç alenen açıklamayıp, sadece Castro'ya yazılmış tarihsiz ve tarzı olmayan dalkavukça bir mektupla bildirmiş olması çoğu kişi tarafından şaşırtıcı bulunmuştur.
Zorlu ve sert bir mizaca sahip olmasına rağmen Guevara komutan rolünü aynı zamanda bir öğretmen olarak da görüyor, çatışmalar arasındaki molalarda adamlarını [[Robert Louis Stevenson]], [[Miguel de Cervantes]] ve İspanyol lirik şairlerinden okumalar yaparak eğlendiriyordu.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], syf. 35.</ref> Bu rolle birlikte ve [[José Martí]]'nin "sınır tanımayan okuryazarlık" ilkesinden esinlenerek Guevara, isyancı savaşçılarının, Guevara'nın "cehalete karşı savaş" olarak adlandırdığı şekilde, birlikte yaşadıkları ve savaştıkları eğitimsiz köylülere okuma yazma öğretmek için günlük zaman ayırmalarını sağlamıştır.<ref name = "LiteracyC" /> Guevara'nın komutası altında savaşan Tomás Alba daha sonra "Che sert ve talepkâr olmasına rağmen seviliyordu. Onun için hayatımızı verirdik." demiştir.<ref>[http://www.ezilon.com/information/article_18610.shtml Cuba Remembers Che Guevara 40 Years after his Fall] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080213092006/http://www.ezilon.com/information/article_18610.shtml |date=13 Şubat 2008 }} by Rosa Tania Valdes, ''[[Reuters]]'', 8 Ekim 2007</ref>


Komutanı [[Fidel Castro]], Guevara'yı zeki, cesur ve "askerleri üzerinde büyük bir ahlaki otoriteye sahip" örnek bir lider olarak tanımladı.<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], syf. 177.</ref> Castro ayrıca Guevara'nın çok fazla risk aldığını, hatta "gözü karalığa eğilimi" olduğunu belirtti.<ref>[[#refIgnacio2007|Ignacio 2007]], syf. 193.</ref> Guevara'nın genç teğmeni Joel Iglesias, günlüğünde bu tür eylemleri anlatırken, Guevara'nın savaştaki davranışlarının düşmanda bile hayranlık uyandırdığını belirtti. Iglesias bir keresinde savaşta yaralandığı zamanı anlatırken "Che bana doğru koştu, kurşunlara meydan okudu, beni omzuna attı ve oradan çıkardı. Muhafızlar ona ateş etmeye cesaret edemediler&nbsp;... daha sonra bana onun belindeki tabancasıyla koştuğunu gördüklerinde üzerlerinde büyük bir etki bıraktığını söylediler, tehlikeyi görmezden geldiler, ateş etmeye cesaret edemediler."<ref>[https://www.washingtonpost.com/wp-srv/style/longterm/books/reviews/companero.htm Poster Boy of The Revolution], Saul Landau tarafından, ''[[The Washington Post]]'', 19 Ekim 1997, syf. X01.</ref>
Guevara'nın görüşlerinin Çin Komünist Partisi liderleri tarafından açıklanan görüşlerle benzeşmesi, ekonomisi gittikçe Sovyetler Birliği'ne daha da bağımlılaşmakta olan Küba için büyüyen bir sorundu. Küba devriminin ilk günlerinden itibaren Guevara'nın Latin Amerika'da [[Maoizm|Maocu]] stratejinin uygulanmasını savunduğu düşünülüyordu ve yaratmış olduğu Küba'nın hızla sanayileşmesini öngören plan, Çin'in "İleri Büyük Atılım"ına benzetiliyordu. Küba'nın batılı "gözlemcileri"ne göre Guevara'nın Sovyet koşullarına ve önerilerine karşı çıkmasına rağmen Castro'nun kabul etmek zorunda kalması ortadan kaybolmasının nedeni olabilirdi. Hâlbuki hem Guevara hem de Castro, Sovyetler Birliği ve Çin'in de bulunduğu birleşik cepheyi destekliyordu. Ayrılığa düşmüş bu iki ülke arasında antlaşma sağlamak için başarısızlıkla sonuçlanan bir dizi girişimde de bulunmuşlardı.


Guevara, Şubat 1958'de 26 Temmuz Hareketi'nin açıklamalarıyla Küba halkına haberler yayınlayan ve ada genelinde sayıları giderek artan isyancı kollar arasında telsiz telefon iletişimi sağlayan gizli radyo istasyonu ''[[Radio Rebelde]]''<nowiki />'nin (Türkçe: İsyancı Radyosu) kurulmasında etkili oldu. Guevara'nın bu istasyonu kurma ilhamını, Guatemala'da CIA tarafından sağlanan radyonun Jacobo Árbenz Guzmán hükûmetini devirmedeki etkinliğini gözlemleyerek aldığı anlaşılmaktadır.<ref name="radio">{{cite web |url=http://www.pateplumaradio.com/central/cuba/rebel1.html |title=Revolution! Clandestine Radio and the Rise of Fidel Castro |first=Don |last=Moore |publisher=Patepluma Radio}}</ref>
[[Kruşçev]]'in Castro'ya danışmadan Küba'dan füzeleri çekmeye razı gelmesini Sovyetlerin ihaneti olarak gören Guevara, [[Küba Füze Krizi]]'nden sonra Sovyetler Birliği hakkında daha da şüpheci oldu. Cezayir'deki son konuşmasında artık Kuzey Yarımküre'yi, batıda ABD ve doğuda SSCB liderliğinde, Güney Yarımküre'nin sömürücüsü olarak gördüğünü belirtmiştir. [[Vietnam Savaşı]] sırasında komünist [[Kuzey Vietnam]]'ı desteklemiş ve gelişmekte olan ülkelerin halklarını, silahlanıp "pek çok Vietnamlar" yaratmaları için teşvik etmiştir.<ref>Ernesto Che Guevara, "English Translation of Complete Text of his ''Message to the Tricontinental''", or see [[s:es:Mensaje a los Pueblos del Mundo|Özgün İspanyolca metin Wikisource'ta]]
.</ref>


İsyanı bastırmak için Küba hükûmet birlikleri isyancı mahkûmları olay yerinde infaz etmeye başladı ve bir göz dağı taktiği olarak düzenli olarak sivilleri topladı, işkence etti ve vurdu.{{sfn|Kellner|1989|p=4}} Mart 1958'e gelindiğinde Batista'nın güçleri tarafından sürdürülen zulüm, ABD'nin Küba hükûmetine silah satışını durdurmasına yol açtı.{{sfn|Kellner|1989|p=45}} Ardından Temmuz 1958'in sonlarında Guevara, Castro'nun güçlerini kuşatıp yok etme planı çerçevesinde Batista'nın General Cantillo tarafından çağrılan 1.500 kişilik bir gücü durdurmak için ekibini kullanarak Las Mercedes Muharebesi'nde kritik bir rol oynadı. Yıllar sonra [[Amerika Birleşik Devletleri Deniz Piyade Kolordusu]]'ndan Binbaşı Larry Bockman Che'nin bu savaştaki taktik anlayışını analiz etmiş ve "dâhice" olarak tanımlamıştır.<ref>[[#refBockman1984|Bockman 1984]].</ref> Bu süre zarfında Guevara Batista'nın ordusuna karşı vur-kaç taktikleri yürütme ve ordu karşı saldırıya geçemeden kırsal alana geri çekilme konusunda da bir "uzman" hâline gelmiştir.{{sfn|Kellner|1989|p=40}}
Guevara'nın akıbeti hakkındaki uluslararası spekülasyonların baskısıyla [[Fidel Castro]] 16 Haziran 1965'te yaptığı açıklamada insanların Guevara hakkında bilgi almalarının ancak Guevara istediğinde mümkün olabileceğini söyledi. Guevara'nın ortadan kayboluşu ile ilgili Küba içinde ve dışında pek çok dedikodu yayıldı. Aynı yılın 3 Ekim'inde Castro, Guevara'nın birkaç ay önce kendisine yazdığı tarihsiz mektubu açıkladı.<ref>Ernesto Che Guevara, "Che Guevara's Farewell Letter", 1965. English translation of complete text: [[s:Che Guevara's Farewell Letter|Che Guevara'nın Veda Mektubu Wikisource'ta]].</ref> Bu mektupta Guevara Küba devrimine bağlılığını tekrarlıyor ancak devrim yolunda yabancı topraklarda savaşmak için Küba'dan ayrılma niyetini bildiriyordu. Mektubunda "dünyadaki diğer uluslar benim basit emeğime çağrı yaptılar" diyerek, "yeni savaş alanlarında" gerilla olarak savaşmak için ayrılmaya karar verdiğini belirtiyordu. Aynı zamanda hükûmet, parti ve ordu içindeki tüm görevlerinden istifa ettiğini ve ona devrim için yaptıklarını takdir amacıyla verilmiş olan Küba vatandaşlığından vazgeçtiğini de ekliyordu.


===Son taarruz===
Dört yabancı gazeteciyle 1 Kasım'da yaptığı görüşme sırasında Castro, Guevara'nın nerede olduğunu bildiğini ama açıklamayacağını belirterek, eski yoldaşının öldüğüne dair söylentileri reddetti ve Guevara'nın sağlığının çok iyi olduğunu ekledi. Castro'nun sözlerine rağmen 1965'in sonunda Guevara'nın akıbeti bir gizem olarak kaldı, hareketleri ve nerede olduğu iki yıl boyunca özenle saklanan bir sır oldu.
{{Ana|Santa Clara Muharebesi}}
[[Dosya:Che SClara.jpg|thumb|right|[[Santa Clara Muharebesi]]'nin ardından, 1 Ocak 1959]]
Savaş uzadıkça, Guevara [[Havana]]'ya doğru son bir hamle için batıya gönderilen yeni bir savaşçı koluna liderlik etti. Yaya olarak seyahat eden Guevara 7 haftalık zorlu bir yürüyüşe çıktı, pusuya düşmemek için sadece geceleri yol alıyor ve çoğu zaman birkaç gün boyunca yemek yemiyordu.{{sfn|Kellner|1989|p=47}} Aralık 1958'in son günlerinde Guevara'nın görevi Las Villas vilayetini alarak adayı ikiye bölmekti. Birkaç gün içinde, eyaletin başkenti Santa Clara hariç tümünün kontrolünü kendisine veren bir dizi "dâhice taktik zafer" gerçekleştirdi.{{sfn|Kellner|1989|p=47}} Guevara daha sonra devrimin son belirleyici askerî zaferi olan Santa Clara saldırısında "intihar timi"ni yönetti.<ref>[[#refCastro1972|Castro 1972]], syf. 439–442.</ref><ref>[[#refDorschner1980|Dorschner 1980]], syf. 41–47, 81–87.</ref> Savaştan önceki altı hafta içinde, adamlarının tamamen kuşatıldığı, silahlarının tükendiği ve istila edildiği zamanlar oldu. Che'nin sayıca on kat daha güçsüz olmasına rağmen kazandığı nihai zafer, bazı gözlemcilere göre "modern savaşta dikkate değer bir güç gösterisi" olarak kalmıştır.<ref>[[#refSandison1996|Sandison 1996]], syf. 39.</ref>


Radio Rebelde, Guevara'nın kolunun 1958 yılbaşı gecesi [[Santa Clara Muharebesi|Santa Clara'yı ele geçirdiğine]] dair ilk haberleri yayınladı. Bu, bir aşamada Guevara'nın çatışmalar sırasında öldüğünü bildiren, ağır kontrol altındaki ulusal haber medyasının haberleriyle çelişiyordu. [[Fulgencio Batista]], generallerinin Guevara ile ayrı bir barış görüşmesi yaptığını öğrendikten sonra, 1 Ocak 1959'da sabaha karşı saat 3'te Havana'da bir uçağa binerek, "rüşvet ve yolsuzluklar yoluyla 300.000.000 dolardan fazla bir servetle" birlikte [[Dominik Cumhuriyeti]]'ne kaçtı.{{sfn|Kellner|1989|p=48}} Ertesi gün 2 Ocak'ta Guevara başkentin kontrolünü nihai olarak ele geçirmek üzere Havana'ya girdi.{{sfn|Kellner|1989|p=13}} Fidel Castro'nun Havana'ya varması altı gün daha sürdü, zira 8 Ocak 1959'da zaferle Havana'ya girme yolunda birkaç büyük şehirde destek toplamak için durdu. İki yıl süren devrimci çatışmalarda son ölü sayısı 2.000 kişiydi.{{sfn|Kellner|1989|p=51}}
== Kongo ==
[[Dosya:CheInCongo1965.jpg|küçükresim|sol|37 yaşındayken Kongo'da bir Afrikalı bebek ve asker ile birlikte, [[Kongo Krizi]], 1965]]
1965 yılının 14 Mart'ını 15 Mart'a bağlayan gece boyunca yaptıkları toplantı sonucunda Guevara ve Castro, Sahra Çölü altındaki bölgede Küba'nın ilk askerî operasyonunu bizzat Guevara'nın yönetmesi konusunda anlaştılar.{{cref|Cezayir}} Bazı güvenilir kaynaklar Guevara'nın kendisini bu operasyonda desteklemesi için Castro'yu ikna ettiğini söyler. Aynı derecede güvenilir diğer kaynaklar ise Latin Amerika ülkelerindeki koşulların ''focos'' gerilla çekirdeklerinin kurulması için henüz uygun olmadığını savunan Castro'nun bu eyleme girmesi için Guevara'yı ikna ettiğini söyler.<ref>Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life'', New York: 1997, Grove Press, s. 628</ref> Castro'nun kendisi de ikinci görüşün doğru olduğunu söylemiştir.<ref>Miná, Gianni. ''An Encounter with Fidel'', Melbourne, 1991: Ocean Press, s 223.</ref>


==Küba'daki siyasi kariyer==
O zamanlar [[Cezayir]]'in devlet başkanı olan ve Guevara ile kısa süre önce görüşen [[Ahmed Bin Bella]] ise şöyle demiştir: <nowiki>"</nowiki>''Afrika'da hüküm süren durumun büyük devrim potansiyeline sahip görünmesi, Che'yi Afrika'nın emperyalizmin zayıf halkası olduğu sonucuna itti. O da artık çabalarını Afrika'ya yönlendirmeye karar verdi.''<nowiki>"</nowiki><ref>Ahmed Ben Bella. "Che as I knew him". [http://mondediplo.com/1997/10/che ''Le Monde Diplomatique'' çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20101217150003/http://mondediplo.com/1997/10/che |tarih=17 Aralık 2010 }}, 19 Haziran 2006'da erişildi</ref>
[[Dosya:Manuel Urrutia2.jpg|thumb|(Sağdan sola) isyancı lider [[Camilo Cienfuegos]], Küba Başkanı [[Manuel Urrutia Lleó]] ve Guevara (Ocak 1959)]]
===Devrimci mahkemeler===
Ocak 1959'un ortalarında Guevara şiddetli bir astım krizinden sonra iyileşmek için Tarará'daki bir yazlık villada yaşamaya başladı.<ref>Castañeda, syf. 145–146.</ref> Oradayken Küba'nın sosyal, siyasi ve ekonomik gelişimi için yeni planları tartışan ve şekillendiren bir grup olan Tarará Grubu'nu kurdu.<ref name="Castañeda, p. 146">Castañeda, syf. 146.</ref> Ayrıca Che, Tarara'da dinlenirken ''La Guerra de Guerrillas'' (Türkçe: ''Gerilla Savaşı'') kitabını yazmaya başladı.<ref name="Castañeda, p. 146"/> Şubat ayında devrimci hükûmet, zaferdeki rolünden dolayı Guevara'yı "doğuştan Küba vatandaşı" ilan etti.{{sfn|Anderson|1997|p=397}} Hilda Gadea Ocak ayı sonlarında Küba'ya geldiğinde Guevara ona başka bir kadınla ilişkisi olduğunu söyledi ve ikisi boşanma konusunda anlaştı,{{sfn|Anderson|1997|pp=400–401}} boşanma 22 Mayıs'ta gerçekleşti.{{sfn|Anderson|1997|p=424}}


İlk büyük siyasi kriz, baskının en ağırını gerçekleştiren ve yakalanan Batista yetkililerine ne yapılacağı konusunda ortaya çıktı.<ref name = "Skidmore273">[[#refSkidmore|Skidmore 2008]], syf. 273.</ref> Batista'nın diktatörlüğüne karşı isyan sırasında, Fidel Castro liderliğindeki isyancı ordunun genel komutanlığı, kontrolü altındaki bölgelere Ley de la Sierra (Sierra Kanunu) olarak bilinen 19. yüzyıl ceza yasasını getirdi.<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], syf. 115. "Bağımsızlık Savaşı Ceza Kanunu (28 Temmuz 1896), Sierra Maestra'da 21 Şubat 1958'de onaylanan ve ordunun resmî bülteninde yayınlanan Asi Ordusu Ceza Yönetmeliği'nin 1. Kuralı ile pekiştirilmiştir (Ley penal de Cuba en armas, 1959)" ([[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], syf. 123).</ref> Bu kanun, ister Batista rejimi ister devrim destekçileri tarafından işlenmiş olsun, ciddi suçlar için ölüm cezasını içeriyordu. 1959'da devrimci hükûmet bu yasanın uygulama alanını tüm cumhuriyete ve devrimden sonra yakalanıp yargılanan savaş suçluları olarak gördüğü kişilere kadar genişletti. Küba Adalet Bakanlığı'na göre bu son genişletme halkın çoğunluğu tarafından desteklenmiş ve [[II. Dünya Savaşı]] sonrasında [[Müttefik Devletler]] tarafından düzenlenen [[Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi|Nürnberg yargılamalarındaki]] prosedürün aynısı izlenmiştir.<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], syf. 115–116.</ref>
Küba operasyonu Kongo-Kinşasa'daki (önceleri [[Belçika Kongosu]], sonradan [[Zaire]] ve günümüzde [[Kongo Demokratik Cumhuriyeti]]) [[Patrice Lumumba]] yanlısı Marksist Simba hareketinin desteklenmesi ile sürdürülecekti. Guevara, yardımcısı [[Victor Dreke]] ve on iki Kübalı 24 Nisan 1965'te Küba'ya vardı. Diğer Kübalılar da kısa süre sonra onlara katıldılar.<ref>Gálvez, William. ''Che in Africa: Che Guevara's Congo Diary'', Melbourne, 1999: Ocean Press, s. 62.</ref> Bir süre, gerilla lideri [[Laurent-Désiré Kabila]] ile çalıştılar.{{cref|Kabila}} Kabila, aynı yılın Kasım ayında Kongo ordusu tarafından bastırılan bir isyana girişmeleri için Lumumba'nın destekçilerine yardım etmişti. Guevara, önemsiz biri olduğuna karar verdiği Kabila'yı bırakmış ve şöyle yazmıştır: <nowiki>"</nowiki>''Hiçbir şey onun bu ânın gerektirdiği adam olduğuna beni inandıramaz.''<nowiki>"</nowiki><ref>BBC News,"Profile: Laurent Kabila", 26 May 2001. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1121068.stm BBC News çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110415073401/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/1121068.stm |tarih=15 Nisan 2011 }}, 5 Ocak 2006'da erişildi.</ref>


[[Dosya:Che Guevara June 2, 1959.jpg|thumb|upright|left| Guevara, alametifarikası olan zeytin yeşili askerî kıyafetleri ve [[bere]]siyle]]
Guevara 37 yaşında olmasına ve resmî askerî eğitim almamış olmasına rağmen, Batista'nın devrilmesinde önemli yer işgal eden Santa Clara harekâtının da içinde bulunduğu Küba devrimi deneyimlerine sahipti. Astımı nedeniyle Arjantin'de askere alınmamıştı. [[Juan Perón|Perón]] hükûmetine olan muhalefeti göz önüne alındığında bundan gurur duyardı.
Castro bu planın bir kısmını uygulamak üzere Guevara'yı beş aylık bir görev süresi için (2 Ocak - 12 Haziran 1959) [[La Cabaña|La Cabaña Kalesi]] hapishanesinin komutanı olarak atadı.{{sfn|Anderson|1997|pp=372, 425}} Guevara yeni hükûmet tarafından Batista ordusunu tasfiye etmek ve hain, ''chivatos'' (muhbir) veya savaş suçlusu olarak görülenlere karşı "devrimci adalet" uygulayarak zaferi pekiştirmekle görevlendirildi.{{sfn|Anderson|1997|p=376}} La Cabaña'nın komutanı olarak Guevara, devrim mahkemesi sürecinde hüküm giyenlerin temyiz başvurularını inceledi.{{sfn|Taibo|1999|p=267}} Mahkemeler 2-3 ordu subayı, bir muhakkik ve saygın bir yerel vatandaş tarafından yürütülüyordu.{{sfn|Kellner|1989|p=52}} Bazı durumlarda mahkeme tarafından verilen ceza kurşuna dizilerek idamdı.<ref>[[#refNiess2007|Niess 2007]], syf. 60.</ref> Küba Adalet Bakanlığı'nın kıdemli hukuk danışmanı Raúl Gómez Treto, yirmi yıl önce Machado karşıtı isyanda olduğu gibi, vatandaşların adaleti kendi ellerine almalarını önlemek için ölüm cezasının haklı olduğunu savunmuştur.<ref>[[#refTreto1991|Gómez Treto 1991]], syf. 116.</ref> Biyografi yazarları Ocak 1959'da Küba halkının "linç havasında" olduğunu belirtmekte{{sfn|Anderson|1997|p=388}} ve o dönemde yapılan bir anketin mahkeme sürecinin halk tarafından %93 oranında onaylandığını gösterdiğine işaret etmektedir.{{sfn|Taibo|1999|p=267}} Dahası, 22 Ocak 1959'da Amerika Birleşik Devletleri'nde yayınlanan ve Ed Herlihy tarafından seslendirilen ''Universal Newsreel''<nowiki />'da Fidel Castro'nun tahminen bir milyon Kübalıya idamları onaylayıp onaylamadıklarını sorduğu ve kükreyen "''¡Sí!''" (evet!) sesleriyle karşılaştığı gösterilmiştir.<ref>[https://www.youtube.com/watch_popup?v=wUPqsh52QPc&vq=small Rally For Castro: One Million Roar "Si" To Cuba Executions] – Universal-International News video klibi, Ed Herlihy tarafından seslendirildi, 22 Ocak 1959</ref> Batista'nın iş birlikçilerinin elinde öldürüldüğü tahmin edilen 1.000<ref>{{cite book |title=Exploring Revolution: Essays on Latin American Insurgency and Revolutionary Theory |last=Wickham-Crowley |first=Timothy P. |pages=63|year=1990 |publisher=M.E. Sharpe |location=Armonk and London |isbn=978-0873327053 }}</ref> ila 20.000 arasında Kübalı<ref>''Conflict, Order, and Peace in the Americas'', Lyndon B. Johnson School of Public Affairs tarafından, 1978, syf. 121. "ABD destekli Batista rejimi 20.000 Kübalıyı öldürdü"</ref><ref name="WGuide">''The World Guide 1997/98: A View from the South'', by University of Texas, 1997, {{ISBN|1869847431}}, syf. 209. "Batista bir darbe daha düzenleyerek, 20.000 Kübalının öldürülmesinden sorumlu bir diktatörlük rejimi kurdu."</ref><ref name="FidelUntold3">''Fidel: The Untold Story''. (2001). Estela Bravo tarafından yönetildi. First Run Features. (91 min). [https://www.youtube.com/embed/NW1Yh8D-xCg Viewable clip]. "Batista'nın diktatörlüğü sırasında yaklaşık 20.000 kişi hükûmet güçleri tarafından öldürüldü."</ref><ref>[[#refNiess2007|Niess 2007]], syf. 61.</ref> ve [[işkence]] ve fiziksel zulümle suçlanarak idama mahkûm edilen savaş suçlularının birçoğu{{sfn|Taibo|1999|p=267}} ile yeni güçlenen hükûmet, kalabalıkların "¡al paredón!" (duvara!) çığlıklarıyla noktalanan infazları gerçekleştirdi ve biyografi yazarı Jorge Castañeda'nın "yasal sürece saygı gösterilmeden" olarak tanımladığı<ref name="Castañeda 1998 p 143-144" /> infazlar gerçekleştirdi.


{{Quote box|quote=Che'nin "bir masumu" idam ettiği bir vakaya işaret eden tek bir güvenilir kaynak bulamadım. Guevara tarafından ya da onun emriyle idam edilen kişiler, savaş zamanlarında ya da sonrasında firar, vatana ihanet ya da tecavüz, işkence veya cinayet gibi ölümle cezalandırılması olağan suçlardan dolayı mahkûm edilmişlerdir. Araştırmamın beş yıl sürdüğünü ve Miami'deki ve başka yerlerdeki Kübalı-Amerikalı sürgün topluluğu içindeki Castro karşıtı Kübalıları da kapsadığını eklemeliyim.|source=—Jon Lee Anderson, ''Che Guevara: A Revolutionary Life'' (Türkçe: ''Che Guevara, Devrimci Bir Yaşam'') kitabının yazarı, [[PBS]] forumu<ref>[https://www.pbs.org/newshour/updates/latin_america-july-dec97-guevara_11-20/ The Legacy of Che Guevara] – Yazar Jon Lee Anderson'ın bulunduğu çevrim içi bir [[PBS]] forumu, 20 Kasım 1997</ref>|width=30%|align=right}}
Mike Hoare'un içinde bulunduğu Güney Afrikalı paralı askerler ve Kübalı sürgünler Kongo ordusuyla birlikte Guevara'yı engellemeye çalıştılar. Guevara'nın haberleşmesini dinliyor, saldırmak için hazırlanan isyancılara ve Kübalılara pusu kuruyor ve Guevara'nın ikmal hatlarını kesiyorlardı.<ref>African History Blog, "Che Guevara's Exploits in the Congo",
[http://africanhistory.about.com/b/a/227091.htm Che Guevara'nın Kongo'da Yaptıkları Afrika Tarihi'nde çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070914063538/http://africanhistory.about.com/b/a/227091.htm |tarih=14 Eylül 2007 }}, 5 Ocak 2006'da erişildi.</ref><ref>Mad Mike Hoare Sitesi, "Mad Mike".
[http://www.geocities.com/madmikehoare/ Geocities.com çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20091027015651/http://geocities.com/madmikehoare/ |tarih=27 Ekim 2009 }}, 5 Ocak 2006'da erişildi.</ref> Guevara'nın gayesi yerel Simba savaşçılarına komünist ideolojiyi ve gerilla savaşını öğreterek bir anlamda Küba Devrimini 'ihraç etmekti'. Guevara ''Pasajes de la Guerra Revolucionaria:Congo'' (Kongo Günlükleri)'nde devrimin başarısızlığının ana nedenleri olarak yerli Kongo kuvvetlerinin yeteneksizliği, uzlaşmazlığı ve kendi aralarındaki sürtüşmeyi göstermiştir.<ref>Ireland's Own, "From Cuba to Congo,
Dream to Disaster for Che Guevara". [http://irelandsown.net/Che2.html Irelandsown.net çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110111191432/http://irelandsown.net/Che2.html |tarih=11 Ocak 2011 }}, 11 Ocak 2006'da erişildi.</ref> Aynı yılın sonlarına doğru astımı nüksetmiş, yedi ay sıkıntı yaşadıktan sonra düş kırıklığına uğramış bir şekilde, Küba'dan gelenlerden sağ kalanlarla (birliğinin altı üyesi ölmüştü) Kongo'yu terk etti. Bir noktada yaralıları Küba'ya gönderip, tek başına savaşmaya devam etmeyi ve devrimcilere örnek teşkil etmeyi de düşünmüştü. Ancak silah arkadaşları ve Castro'nun gönderdiği iki memurun ikna etmesi sonucu Kongo'dan ayrılmayı kabul etti.


Anlatımlar farklılık gösterse de, bu süre zarfında ülke çapında birkaç yüz kişinin idam edildiği tahmin edilmektedir ve Guevara'nın La Cabaña'daki yargı yetkisine bağlı ölüm sayısı 55 ila 105 arasında değişmektedir.<ref>Farklı kaynaklar Guevara'ya atfedilebilecek farklı sayıda infazdan bahsetmektedir; bu tutarsızlığın bir kısmı hangi ölümlerin doğrudan Guevara'ya, hangilerinin ise bir bütün olarak rejime atfedileceği sorusundan kaynaklanmaktadır. {{harvnb|Anderson|1997}}, La Cabaña hapishanesindeki sayının 55 olduğunu belirtmektedir (syf. 387), ancak "toplam olarak Küba'nın dört bir yanında birkaç yüz kişi infaz edildi" cümlesini de bulundurmaktadır. ([[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]]) tarihçilerin öldürülenlerin toplam sayısı konusunda farklılık gösterdiğini, farklı çalışmalarda bu sayının ülke çapında 200 ila 700 arasında değiştiğini (syf. 143), ancak "belli bir tarihten sonra infazların çoğunun Che'nin yetki alanı dışında gerçekleştiğini" (syf. 143) belirtmektedir. Bu rakamlar, Guevara'nın üç yıl içinde (1957-1959) Küba genelinde 144 infaz emri verdiğini ve özellikle La Cabaña'da 105 "kurban" olduğunu belirten muhalif tabanlı [[#refFreeSoc|''Free Society Project / Cuba Archive'']] tarafından da desteklenmektedir. Ayrıca, La Cabaña'da infaz edilen 55 ve 105 arasındaki tahminlerdeki tutarsızlığın büyük bir kısmı, Guevara'nın temyiz başvurusunu reddettiği ve ölüm emrini imzaladığı, ancak cezanın 4 Haziran'dan 8 Eylül'e kadar yurt dışına seyahat ederken veya 12 Haziran 1959'da kalenin komutasını bıraktıktan sonra infaz edildiği durumların dâhil edilip edilmeyeceği konusunda ortaya çıkmaktadır.</ref> Guevara'nın La Cabaña'daki idamlara karşı tutumu konusunda çelişkili görüşler mevcuttur. Sürgündeki bazı muhalif biyografi yazarları Guevara'nın idam mangası ritüellerinden zevk aldığını ve bunları zevkle düzenlediğini söylerken, diğerleri Guevara'nın elinden geldiğince çok sayıda mahkûmu affettiğini aktarmaktadır.<ref name="Castañeda 1998 p 143-144">[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], syf. 143–144.</ref> Tüm taraflar Guevara'nın ölüm cezası ya da yargısız ve toplu yargılamalar konusunda hiçbir çekincesi olmayan "katılaşmış" bir adam hâline geldiğini kabul etmektedir. "Devrimi savunmanın tek yolu düşmanlarını idam etmek olsaydı, insani ya da siyasi argümanlar onu etkilemezdi."<ref name="Castañeda 1998 p 143-144" /> Guevara, [[Buenos Aires]]'ten Luis Paredes López'e yazdığı 5 Şubat 1959 tarihli bir mektupta bunu açıkça ifade eder: "İdam mangaları tarafından gerçekleştirilen infazlar sadece Küba halkı için bir gereklilik değil, aynı zamanda halkın bir dayatmasıdır."{{sfn|Anderson|1997|p=375}}
Ölümünden sonra açıklanması niyetiyle bıraktığı mektubun Castro tarafından kamuoyuna açıklanması<ref>Ernesto Che Guevara, "Che Guevara's Farewell Letter", 1965. Tam metnin İngilizce tercümesi: [[s:Che Guevara's Farewell Letter|Wikisource'ta Che Guevara'nın Veda Mektubu]].</ref> ve bu mektupta dünyanın diğer bölgelerindeki devrimlere kendini adamak için Küba ile olan tüm bağlantılarını kopardığını yazması, ahlaki açıdan diğer savaşçılarla Küba'ya dönmesini engellemiştir. Kongo'dan ayrıldıktan sonra altı ay boyunca [[Darüsselam]], [[Prag]] ve [[Doğu Almanya|Alman Demokratik Cumhuriyeti]]'nde saklanmış, Kongo deneyiminde yazdığı anılarını toparlamış ve biri felsefe<ref>Ernesto Che Guevara, ''Apuntes Filosóficos'', taslak.</ref> diğeri ekonomi<ref>Ernesto Che Guevara, ''Notas Económicas'', taslak.</ref> üzerine iki kitabın taslaklarını yazmıştır. Bu dönem boyunca Castro, Guevara'yı Küba'ya dönmesi için zorladı, Guevara bunu kabul ettiğinde dönüşünün geçici olacağı ve adadaki varlığının sır kalacağı şartını koştu; Latin Amerika'da bir yerlerde yeni bir devrim çabasına hazırlık yapmak için gereken birkaç aylık bir süre için geri dönecekti.


"Devrimci adaletin" sağlanmasının yanı sıra, Guevara'nın erken dönemdeki diğer önemli platformu tarımsal [[toprak reformu]]nun gerçekleştirilmesiydi. Devrimin başarıya ulaşmasından hemen sonra, 27 Ocak 1959'da Guevara en önemli konuşmalarından birini yaptı ve "isyancı ordunun sosyal fikirlerinden" bahsetti. Bu konuşma sırasında yeni Küba hükûmetinin temel kaygısının "toprağın yeniden dağıtımının getirdiği sosyal adalet" olduğunu ilan etti.{{sfn|Kellner|1989|p=54}} Birkaç ay sonra, 17 Mayıs 1959'da, Guevara tarafından hazırlanan ve tüm çiftliklerin büyüklüğünü 1.000 dönümle (400 hektar) sınırlayan tarım reformu yasası yürürlüğe girdi. Bu sınırların üzerindeki tüm işletmeler hükûmet tarafından kamulaştırıldı ve ya 67 dönümlük (270.000 m2) parseller hâlinde köylülere yeniden dağıtıldı ya da devlet tarafından işletilen komünler olarak tutuldu.{{sfn|Kellner|1989|p=57}} Yasa ayrıca yabancıların Küba şeker fabrikalarına sahip olamayacağını da öngörüyordu.{{sfn|Kellner|1989|p=58}}
== Bolivya ve öldürülüşü ==
=== Başkaldırış ===
[[Dosya:CheinBolivia1.jpg|küçükresim|Guevara [[Bolivya]] kırsalında, ölümünden kısa bir süre önce (1967)]]
Guevara'nın nerede olduğu konusundaki spekülasyonlar 1966 yılı boyunca ve 1967'de de devam etti. [[Mozambik]] bağımsızlık hareketi [[FRELIMO]]'nun temsilcileri, 1966 sonu ya da 1967 başında, Guevara ile [[Darüsselam]]'da buluştuklarını ve o zaman da onun devrim projelerine yardım önerisini reddettiklerini bildirdiler.<ref>Mittleman, James H. ''Underdevelopment and the Transition to Socialism - Mozambique and Tanzania'', New York: 1981, Academic Press, s. 38</ref> 1967 yılının 1 Mayıs gösterileri sırasında Havana'da yaptığı konuşmada, Silahlı Kuvvetler Bakan vekili Bnb. Juan Almeida, Guevara'nın "Latin Amerika'da bir yerlerde devrime hizmet ettiğini" duyurdu. Bolivya'da gerillaların başında olduğuna dair gelen haberlerin doğru olduğu sonradan anlaşılmıştır.


Castro'nun isteğiyle, gözden uzak Ñancahuazú bölgesindeki bir arazi, Guevara tarafından eğitim alanı olarak kullanılması için, yerli Bolivya Komünistleri tarafından satın alınmıştı.{{cref|Kamp}} Bulgulara göre Ñancahuazú bölgesindeki bu kamptaki eğitim Guevara ve yanındaki Kübalılar için çarpışmadan daha tehlikeliydi. Bir gerilla ordusu oluşturma yolunda pek başarılı olunamamıştır. Eski [[Stasi]] ajanı [[Haydée Tamara Bunke Bider]] ya da daha iyi bilindiği takma adı ile "Tania", La Paz'da Guevara'nın ana ajanı olarak yerleşmişti. Tania'nın [[KGB]] için de çalıştığı rivayet edilir ve Bolivyalı yetkilileri Guevara'nın izini bulmaya yönlendirdiği için bilmeden Sovyet çıkarlarına hizmet ettiği de anlaşılmaktadır.<ref>Major Donald R. Selvage - USMC, "Che Guevara in Bolivia", 1 Nisan 1985.</ref><ref>[http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm GlobalSecurity.org çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110524235928/http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm |tarih=24 Mayıs 2011 }}, 5 Ocak 2006'da erişildi.</ref>


[[Dosya:Tito sa Ernestom Če Gevarom, 1959. godina.jpg|left|thumb| Guevara Yugoslavya ziyareti sırasında [[Josip Broz Tito|Tito]] ile konuşurken]]
Bolivya Ordusu ile Mart 1967'de ilk çatışmaları sonucu eğitim kampını terk ederken geride bıraktıkları önemli sayıdaki fotoğraf, Guevara'nın Bolivya'da olduğuna dair ilk kanıt olmuştur. Fotoğrafları gören Bolivya Devlet Başkanı [[René Barrientos]]'un Guevara'nın başının bir kargı üzerinde [[La Paz, Bolivya|La Paz]] şehir merkezinde sergilenmesini istediği söylenir. Başkan Bolivya Ordusu'na Guevara'yı ve yandaşlarını takip edip yakalama emrini verdi.
[[Dosya:Che Guevara in Gaza.jpg|thumb|left|Guevara 1959'da [[Gazze Şeridi]]'ni ziyaret etti.]]
2 Haziran 1959'da, 1958'in sonlarından beri birlikte yaşadığı 26 Temmuz Hareketi'nin Küba doğumlu üyesi [[Aleida March]] ile evlendi. Guevara, Aleida ile balayı için Haziran ayında sahil köyü Tarara'ya döndü.<ref>Castañeda, syf. 159.</ref> La Cabaña askerî kalesinde sivil bir tören düzenlendi.</ref> Guevara'nın iki evliliğinden toplam beş çocuğu olacaktı.<ref>([[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], syf. 264–265).</ref>


===İlk siyasi makamları===
Guevara'nın yaklaşık elli kişiden oluşan ve ELN (''Ejército de Liberación Nacional de Bolivia'' - Bolivya Ulusal Bağımsızlık Ordusu) adı altında eylem yapan gerilla kuvveti iyi donatılmıştı ve dağlık Camri bölgesinde Bolivya düzenli ordusuna karşı bazı başarılar elde etti. Eylül'de ise Ordu iki gerilla grubunu ve liderlerden birini öldürmeyi başardı.
[[Dosya:KordaOfCheWalking.jpg|thumb|1960'ta Guevara, ikinci eşi [[Aleida March]] (sağ) ile Havana sokaklarında yürüyor.]]
Castro 12 Haziran 1959'da Guevara'yı üç ay sürecek ve çoğunlukla [[Bandung Konferansı|Bandung Paktı]] ülkeleri ([[Fas]], [[Sudan Cumhuriyeti (1956-1969)|Sudan]], [[Mısır]], [[Suriye]], [[Pakistan]], [[Hindistan]], [[Sri Lanka]], [[Burma]], [[Tayland]], [[Endonezya]], [[Japonya]], [[Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti|Yugoslavya]] ve [[Yunanistan]]) ile [[Singapur]] ve [[Hong Kong]] şehirlerini kapsayan bir tura gönderdi.{{sfn|Taibo|1999|pp=282–285}} Guevara'yı Havana'dan uzaklaştırmak Castro'nun Guevara'dan ve onun hem ABD'yi hem de Castro'nun 26 Temmuz Hareketi'nin bazı üyelerini rahatsız eden [[Marksizm|Marksist]] sempatilerinden uzaklaşmış görünmesini sağladı.{{sfn|Anderson|1997|p=423}} Guevara [[Cakarta]]'dayken [[Endonezya Ulusal Devrimi|Endonezya'daki 1945-1949 devrimini]] görüşmek ve iki ülke arasında ticari ilişkiler kurmak üzere Endonezya Devlet Başkanı [[Sukarno]]'yu ziyaret etti. Sukarno, Guevara'nın enerjisinden ve rahat gayrıresmî yaklaşımından etkilendiği için ikili hızla kaynaştı; ayrıca Batı emperyalizmine karşı devrimci sol görüşleri paylaşıyorlardı.<ref name="Merdeka">{{cite web |url=http://www.merdeka.com/peristiwa/soekarno-soal-cerutu-kuba-che-dan-castro.html |title=Soekarno soal cerutu Kuba, Che dan Castro |trans-title=Soekarno about Cuban cigars, Che and Castro |first=Ramadhian |last=Fadillah |date=13 Haziran 2012 |language=id |publisher=Merdeka.com |access-date=15 Haziran 2013}}</ref> Guevara daha sonra Japonya'da 12 gün geçirdi (15-27 Temmuz) ve Küba'nın bu ülkeyle ticari ilişkilerini genişletmeyi amaçlayan müzakerelere katıldı. Ziyareti sırasında Japon "emperyalistlerin" "milyonlarca Asyalıyı öldürdüğünü" söyleyerek Japonya'da İkinci Dünya Savaşı sırasında kaybedilen askerlerin anısına yapılan Meçhul Asker Mezarı'nı ziyaret etmeyi ve çelenk koymayı reddetti.{{sfn|Anderson|1997|p=431}} Guevara bunun yerine Amerikan ordusunun 14 yıl önce [[Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı|atom bombası attığı]] [[Hiroşima]]'yı ziyaret edeceğini belirtti.{{sfn|Anderson|1997|p=431}} [[Japonya İmparatorluğu]]'nu kınamasına rağmen Guevara, Başkan [[Harry S. Truman|Truman]]'ı bombalamalardan dolayı "ürkütücü bir soytarı" olarak görmüş{{sfn|Taibo|1999|p=300}} ve Hiroşima'yı ve [[Hiroşima Barış Anıtı Müzesi|Barış Anıtı Müzesi]]'ni ziyaret ettikten sonra Küba'ya "Barış için daha iyi mücadele edebilmek için Hiroşima'ya bakmak gerekir" şeklinde bir kartpostal göndermiştir.<ref>{{cite news |url=http://search.japantimes.co.jp/print/nn20080516a3.html |title=Che Guevara's Daughter Visits Bomb Memorial in Hiroshima |work=[[The Japan Times]] |date=16 Mayıs 2008}}</ref>


Guevara'nın Eylül 1959'da Küba'ya dönmesiyle birlikte Castro'nun artık daha fazla siyasi güce sahip olduğu ortaya çıktı. Hükûmet tarım reformu yasası uyarınca topraklara el koymaya başlamıştı, ancak toprak sahiplerine tazminat teklif etmekten kaçınıyor, bunun yerine düşük faizli "tahviller" öneriyordu ki bu adım ABD'yi alarma geçirdi. Bu noktada [[Camagüey]]'in etkilenen zengin sığır yetiştiricileri toprakların yeniden dağıtımına karşı bir kampanya başlattılar ve 26 Temmuz Hareketi'nin [[Antikomünizm|anti-komünist]] kanadıyla birlikte "komünist tecavüzü" kınamak için kendilerine katılan yeni hoşnutsuz isyancı lider [[Huber Matos]]'u aralarına aldılar.{{sfn|Anderson|1997|p=435}} Bu sırada Dominik diktatörü [[Rafael Trujillo]], Dominik Cumhuriyeti'nde eğitim gören "Karayipler Anti-Komünist Lejyonu"na yardım teklif ediyordu. Çoğunlukla İspanyollar ve Kübalılardan, ama aynı zamanda Hırvatlar, Almanlar, Yunanlılar ve sağcı paralı askerlerden oluşan bu çok uluslu güç, Castro'nun yeni rejimini devirmeyi planlıyordu.{{sfn|Anderson|1997|p=435}}
Zorlu geçen çatışmalara rağmen, gerillaların esir aldığı yaralı Bolivya askerlerinin gereken tıbbî yardımı alması konusunda hassas davranan Guevara sonradan bu esirleri de salıvermiştir. Hatta yaralanarak ele geçirildiği Quebrada del Yuro'daki son çarpışmadan sonra geçici olarak tutulduğu yere götürüldüğünde gördüğü yaralı Bolivya askerlerine tıbbî yardım bile önermiş ama bu önerisi sorumlu Bolivyalı subay tarafından geri çevrilmiştir.<ref>Taibo, Paco Ignacio II. ''Ernesto Guevara, también conocido como el Che'', Barcelona, 1999: Editorial Planeta, s 726.</ref>


Bu aşamada Guevara, Maliye Bakanlığı'nın yanı sıra Ulusal Banka Başkanlığı'nı da üstlendi.<ref>{{Cite web|url=http://banconacionaldecuba.com/ernesto-che-guevara/|title=Ernesto "Che" Guevara}}</ref> Bu atamalar, mevcut Sanayi Bakanlığı göreviyle birleşince, Guevara'yı Küba ekonomisinin "sanal çarı" olarak gücünün zirvesine yerleştirdi.{{sfn|Kellner|1989|p=55}} Merkez bankasının başındaki konumunun bir sonucu olarak Guevara'nın görevi, geleneklere göre kendi imzasını taşıyan Küba para birimini imzalamak oldu. Tam adını kullanmak yerine banknotları sadece "''Che''" olarak imzaladı.<ref name="Crompton2009">[[#refCrompton2009|Crompton 2009]], syf. 71.</ref> Küba finans sektöründeki pek çok kişiyi dehşete düşüren bu sembolik eylemle Guevara, paraya ve onun getirdiği sınıfsal ayrımlara duyduğu hoşnutsuzluğun sinyalini verdi.<ref name="Crompton2009"/> Guevara'nın uzun süredir arkadaşı olan Ricardo Rojo daha sonra "banknotların üzerine Che imzasını attığı gün, paranın kutsal olduğuna dair yaygın inancın altını tam anlamıyla oyduğunu" belirtti.{{sfn|Kellner|1989|p=60}}
Guevara'nın Bolivya'da devrim başlatma planları birkaç yanlış anlama üzerine kurulmuştu:
* Yalnızca ülkenin askerî hükûmeti ve eğitimi ve donanımı yetersiz ordusuyla mücadele etmeyi bekliyordu. Hâlbuki yerini öğrenen ABD hükûmeti, CIA ve diğer kurumların ajanlarını isyanı bastırmak için yardım amacıyla Bolivya'ya göndermişti. Bolivya Ordusu, ABD Özel Harekât Birlikleri tarafından eğitilip donatılmaktaydı.{{cref|ABD Askerî yardımı}} Askerî danışmanların yanı sıra, gönderilen birlikler arasında kısa süre önce kurulan ve gerillaların bulunduğu bölgeye yakın bir alandaki La Esperanza'da cengel savaşı eğitimi almış olan seçkin ''Rangers'' taburu da vardı.<ref>U.S. Army, "Memorandum of Understanding Concerning the Activation, Organization and Training of the 2d Ranger Battalion – Bolivian Army (28 April 1967)". Çevrimiçi [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/che14_1.htm] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110310152143/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB5/che14_1.htm|tarih=10 Mart 2011}}, 19 Haziran 2006'da erişildi.</ref><ref>Ryan, Henry Butterfield. '' The Fall of Che Guevara : A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats'', New York, 1998: Oxford University Press, s 82-102, inter alia.</ref>
* Guevara yerli muhaliflerden yardım alacağını ve işbirliği içinde olacağını ummuştu. Bu yardım hiçbir zaman gerçekleşmedi. [[Mario Monje]] liderliğindeki Bolivya Komünist Partisi Havana'dan çok Sovyetlere yönelmişti ve söz vermelerine rağmen Guevara'ya yardım etmediler. (Parti liderlerinin isteklerine karşı gelen Rodolfo Saldaňa, Serapio Aquino Tudela ve Antonio Jiménez Tardio gibi bazı Bolivya Komünist Partisi üyeleri Guevara'ya katılmış ya da destek vermişlerdir.)
* Havana ile radyo bağlantısını koruyacağını umuyordu ancak Küba'dan sağlanan iki kısadalga radyo vericisi de bozuktu, dolayısıyla gerillalar Havana ile iletişime geçemiyorlardı. (Bu ve bunun gibi diğer konularda Castro tarafından Guevara'nın Bolivya'daki operasyonlarına destek sağlamakla görevlendirilen [[Manuel Piñeiro]]'nun performansı berbat olarak nitelendirilebilir.) Olayların daha karmaşık hale gelmesinin bir sebebi de Havana'dan gönderilen radyo mesajlarını kaydetmek ve deşifre etmek için kullanılan teyp kayıt cihazının bir nehri geçerken kaybolmasıydı. Böylece Havana'dan gelen mesajların deşifre edilmesi çok zorlaştı.{{cref|Mesaj}}


Uluslararası tehditler, 4 Mart 1960'ta [[Antwerp]] limanından [[Belçika]] mühimmatı taşıyan ve Havana Limanı'na yanaşmış olan Fransız yük gemisi ''La Coubre''<nowiki />'de meydana gelen iki büyük patlamayla daha da arttı. Patlamalarda en az 76 kişi öldü ve yüzlerce kişi yaralandı, Guevara kurbanların bazılarına ilk yardımı bizzat yaptı. Fidel Castro derhâl CIA'i "terör eylemi" ile suçladı ve ertesi gün patlamanın kurbanları için bir devlet cenaze töreni düzenledi.{{sfn|Casey|2009|p=25}} Anma töreninde Alberto Korda, Guevara'nın ''[[Guerrillero Heroico]]'' olarak bilinen ünlü fotoğrafını çekti.{{sfn|Casey|2009|pp=25–50}}
Bunlara ek olarak Guevara'nın uzlaşmadan çok kişileri karşısına alma huyu, Kongo'da olduğu gibi Bolivya'da da yerel liderlerle başarılı işbirliği geliştirememesine sebep olmuştur.<ref>Ernesto Che Guevara, "Excerpt from ''Pasajes de la guerra revolucionaria: Congo''", [http://www.wilsoncenter.org/index.cfm?topic_id=1409&fuseaction=va2.document&identifier=5034C64B-96B6-175C-97A3C636C37896FB&sort=Collection&item=The%20Cold%20War%20in%20Africa Cold War International History Project çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100621195555/http://wilsoncenter.org/index.cfm?topic_id=1409&fuseaction=va2.document&identifier=5034C64B-96B6-175C-97A3C636C37896FB&sort=Collection&item=The%20Cold%20War%20in%20Africa |tarih=21 Haziran 2010 }}, 26 Nisan 2006'da erişildi.</ref> Bu kötü huy Küba'daki gerilla savaşı sırasında da kendini göstermiş ama Castro'nun zamanında araya girmesi ve rehberliğiyle kontrol altında tutulmuştu.<ref>Castañeda, Jorge G. ''Che Guevara: Compañero'', New York: 1998, Random House, s. 107-112; 131-132.</ref>


Algılanan tehditler Castro'yu daha fazla "[[karşı devrim]]ciyi" ortadan kaldırmaya ve toprak reformunun hızını büyük ölçüde artırmak için Guevara'yı kullanmaya sevk etti. Bu planı uygulamak için Küba hükûmeti tarafından yeni tarım reformu yasasını yönetmek üzere yeni bir devlet kurumu olan Ulusal Tarım Reformu Enstitüsü (INRA) kuruldu. INRA kısa sürede ülkedeki en önemli yönetim organı hâline geldi ve Guevara sanayi bakanı sıfatıyla bu kurumun başına geçti. Guevara'nın komutası altında INRA, önce hükûmetin kamulaştırılan arazilerin kontrolünü ele geçirmesine ve dağıtımını denetlemesine yardımcı olmak ve daha sonra kooperatif çiftlikleri kurmak için kullanılan 100.000 kişilik kendi milislerini kurdu. El konulan araziler arasında ABD şirketlerine ait 480.000 dönüm arazi de vardı.{{sfn|Kellner|1989|p=58}} Aylar sonra misilleme olarak ABD Başkanı [[Dwight D. Eisenhower]], ABD'nin Küba şeker ithalatını (Küba'nın başlıca nakit ürünü) keskin bir şekilde azalttı ve bu da Guevara'nın 10 Temmuz 1960'ta Başkanlık Sarayı önünde 100.000'den fazla işçiye hitap ederek ABD'nin "ekonomik saldırganlığını" kınayan bir miting düzenlemesine yol açtı.{{sfn|Kellner|1989|p=55}} Bu dönemde Guevara ile görüşen ''[[Time]]'' dergisi muhabirleri onu "buz gibi bir hesaplama, engin bir yetkinlik, yüksek bir zekâ ve anlayışlı bir mizah duygusuyla Küba'ya rehberlik ediyor" şeklinde tanımladılar.<ref name="Castrosbrain1960" />
=== Yakalanışı ve öldürülmesi ===
[[Dosya:CheExec19.jpg|küçükresim|sol|Öldürüldükten bir gün sonra Che'nin cesedi dünya basınına teşhir edilirken, 10 Ekim 1967]]
Bir muhbir Guevara'nın gerilla kampının yerini Bolivya Özel Harekât Birliği'ne bildirdi. 8 Ekim'de kamp kuşatıldı ve Guevara Simeón Cuba Sarabia ile birlikte Quebrada del Yuro kanyonunda devriye gezerken yakalandı. Ayaklarından yaralandıktan ve silahı bir mermiyle harap edildikten sonra teslim oldu. (Tabancasında açıklanamaz bir şekilde şarjör bulunmuyordu.)


{{Quote box|quote=Guevara benim için bir baba gibiydi&nbsp;... Beni eğitti. Bana düşünmeyi öğretti. Bana en güzel şeyin insan olmak olduğunu öğretti.|source=—Urbano <small>(namıdiğer Leonardo Tamayo)</small>,<br />, Küba ve Bolivya'da Guevara'yla birlikte savaşı<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7034953.stm Latin America's New Look at Che] by Daniel Schweimler, ''[[BBC News]]'', 9 October 2007.</ref>|width=30%|align=left}}
Barrientos, Guevara'nın yakalandığını öğrenir öğrenmez hemen infaz edilmesini emretmiştir.{{cref|Barrientos}} Guevara yakın bir köy olan La Higuera'daki köhne bir okula götürülmüş ve geceyi orada geçirmiş, ertesi gün öğleden sonra infaz edilmiştir. Celladı, Bolivya ordusunda çavuş olan ve Guevara'yı vurması kura sonucu saptanan Mario Terán'dır. Che Guevara'nın son sözleri şöyle olmuştur: <nowiki>"</nowiki>''Buraya beni öldürmeye geldiğini biliyorum. Vur beni korkak, yalnızca bir adam öldürmüş olacaksın.''<nowiki>"</nowiki><ref>Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life''. New York: Grove Press, 1997.</ref> Bazı kaynaklar çavuş Mario Terán'ın infaz esnasında aşırı heyecanlanması nedeniyle bilinçli bir şekilde ateş edemediğini ve Che'yi sadece yaraladığını, onu öldüren merminin kim tarafından ateşlendiğinin bilinmediğini belirtirler. Çarpışmada öldüğü izlenimi vermek ve yüzünden isabet almayarak tanınmasını kolaylaştırmak için ayaklarına defalarca ateş edilmiştir. Cesedi bir helikopterin iniş takımlarına sıkıca bağlanmış ve yakınlardaki Vallegrande'ye götürülmüştür. Buradaki bir hastanede cesedi bir küvetin içinde basına gösterilmiştir.<ref>Richard Gott, "Bolivia on the Day of the Death of Che Guevara". [http://www.mindfully.org/Reform/2005/Che-Guevara-Gott11aug05.htm Mindfully.org çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051126071737/http://www.mindfully.org/Reform/2005/Che-Guevara-Gott11aug05.htm |tarih=26 Kasım 2005 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref> Bu sırada çekilen fotoğraflar ''San Ernesto de La Higuera'' ve ''[https://web.archive.org/web/20060701123054/http://elnuevocojo.com/Galerias/Che_Guevara/38.html El Cristo de Vallegrande (Vallegrande İsası)]''nın doğmasına sebep olmuştur.<ref>El Nuevo Cojo Ilustrado, "Galeria Che Guevara". [http://elnuevocojo.com/Galerias/Che_Guevara/38.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060701123054/http://elnuevocojo.com/Galerias/Che_Guevara/38.html |tarih=1 Temmuz 2006 }}, 27 Nisan 2006'da erişildi.</ref> Askerî bir doktor tarafından elleri kesildikten sonra Bolivya Ordusu subayları tarafından bilinmeyen bir yere götürülmüş, cesedinin gömüldüğü mü yakıldığı mı sorusu cevapsız kalmıştır.{{cref|Ampütasyon}}


Guevara, toprak reformunun yanı sıra [[okuryazarlık]] konusunda da ulusal düzeyde iyileştirme yapılması gerektiğini vurguladı. 1959'dan önce Küba'da resmî okuryazarlık oranı %60 ila 76 arasındaydı ve kırsal bölgelerde eğitime erişim ve eğitmen eksikliği temel belirleyici faktörlerdi.{{sfn|Kellner|1989|p=61}} Sonuç olarak, Guevara'nın talimatıyla Küba hükûmeti 1961'i "eğitim yılı" olarak adlandırdı ve 100.000'den fazla gönüllüyü okullar inşa etmek, yeni eğitimciler yetiştirmek ve ağırlıklı olarak okuma yazma bilmeyen ''guajiro''lara (köylüler) okuma yazma öğretmek üzere kırsal bölgelere gönderilen "okuma yazma tugayları" olarak seferber etti.<ref name = "LiteracyC">{{cite news |url=https://www.independent.co.uk/news/world/americas/latin-lessons-what-can-we-learn-from-the-worldrsquos-most-ambitious-literacy-campaign-2124433.html |title=Latin lessons: What can we Learn from the World's most Ambitious Literacy Campaign? |work=[[The Independent]] |date=7 Kasım 2010}}</ref>{{sfn|Kellner|1989|p=61}} Guevara'nın daha sonraki ekonomik girişimlerinin çoğunun aksine, bu kampanya "dikkate değer bir başarıydı". Küba okuryazarlık kampanyası tamamlandığında 707.212 yetişkine okuma yazma öğretilmiş ve ulusal okuryazarlık oranı %96'ya yükselmişti.{{sfn|Kellner|1989|p=61}}
Guevara'yı Bolivya'da takip etmekten sorumlu olan, [[Félix Rodríguez]] adındaki CIA ajanıydı. Bu ajan daha önce Escambray Dağları'ndaki isyancılarla ve [[Havana]]'daki Castro karşıtı gizli gruplarla bağlantı kurmak için Domuzlar Körfezi istilası öncesi gizlice Küba'ya sızmış, istiladan sonra da başarılı bir şekilde geri çıkarılmıştı.<ref>Rodriguez, Felix I. and John Weisman. ''Shadow Warrior/the CIA Hero of a Hundred Unknown Battles (Hardcover)'', New York: 1989, Yayımcı: Simon & Schuster</ref><ref>NewsMax, "Félix Rodríguez:Kerry No Foe of Castro". [http://www.newsmax.com/archives/articles/2004/8/29/113445.shtml Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070418121731/http://www.newsmax.com/archives/articles/2004/8/29/113445.shtml |tarih=18 Nisan 2007 }}, 27 Şubat 2006'da erişildi.</ref> Guevara'nın yakalanışını duyan Rodríguez, değişik Güney Amerika ülkelerindeki CIA istasyonları yoluyla Langley, [[Virginia]]'daki CIA merkezine bu bilgiyi iletmiştir. Rodríguez Guevara'nın Rolex saati ve başka bazı kişisel eşyasını almış ve sonraki yıllarda bunları röportaj yaptığı gazetecilere gururla göstermiştir. İçlerinde el feneri de bulunan bu eşyalardan bir kısmı CIA'de sergilenmektedir.


Guevara okuryazarlığın yanı sıra yükseköğretime evrensel erişimin sağlanmasıyla da ilgileniyordu. Bunu başarmak için yeni rejim üniversitelere [[pozitif ayrımcılık]] getirdi. Guevara bu yeni taahhüdünü duyururken Las Villas Üniversitesi'nde toplanan öğretim üyeleri ve öğrencilere eğitimin "beyaz orta sınıfın ayrıcalığı" olduğu günlerin sona erdiğini söyledi. "Üniversite" dedi, "kendini siyah, melez, işçi ve köylü olarak boyamalıdır. Aksi takdirde, halk kapılarını kıracak ve üniversiteyi istedikleri renge boyayacak" diye uyardı.{{sfn|Anderson|1997|p=449}}
Gerillalar ile bağlantılı bir başka olay da [[Régis Debray]]'nin tutuklanması ve duruşmasıdır. Nisan 1967'de hükûmet güçleri, ''Ecole Normale Supérieure'' 'de Marksist filozof [[Louis Althusser]]'den<ref>[[Marxists Internet Archive]] website, "Louis Althusser"
[http://www.marxists.org/glossary/people/a/l.htm#althusser-louis çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060718172953/http://www.marxists.org/glossary/people/a/l.htm#althusser-louis |tarih=18 Temmuz 2006 }}, 11 Mart 2006'da erişildi.</ref> ders almış olan ve Havana Üniversitesi'nde felsefe profesörlüğü yapan genç Fransız vatandaşı Debray'yi yakalar ve gerillalarla işbirliği yapmakla suçlar. Debray muhabir olarak çalıştığını ve iki yıl önce gizemli bir şekilde ortadan kaybolan Guevara'nın gerillalara liderlik ettiğini söyler. Uluslararası ilgi kazanan Debray'nin davası Ekim ayı başlarındaydı. Bolivya yetkilileri 11 Ekim'de Guevara'nın iki gün önce hükûmet kuvvetleriyle girmiş olduğu çatışma sonucu vurularak öldüğü yolunda (yalan) açıklama yapar.


===Ekonomik reformlar ve "Yeni İnsan"===
15 Ekim'de Castro, Guevara'nın öldüğünü kabul eder ve tüm Küba'da üç günlük yas ilan eder. Guevara'nın ölümü Latin Amerika'daki ve üçüncü dünya ülkelerindeki sosyalist devrimci hareketlere indirilmiş ağır bir darbe olarak kabul edilir.
{{Marksizm|kişiler}}
Eylül 1960'ta Birinci Latin Amerika Kongresi'nde Guevara'ya Küba'nın ideolojisi sorulduğunda şu yanıtı verdi: "Devrimimizin komünist olup olmadığı sorulsaydı, onu [[Marksizm|Marksist]] olarak tanımlardım. Devrimimiz kendi yöntemleriyle Marx'ın işaret ettiği yolları keşfetmiştir."<ref>Cuba: A Dissenting Report, Samuel Shapiro tarafından, ''New Republic'', 12 Eylül 1960, syf. 8-26, 21.</ref> Sonuç olarak Guevara, Küba politikasını yürürlüğe koyarken ve savunurken ideolojik ilham kaynağı olarak siyaset filozofu [[Karl Marx]]'ı göstermiştir. Guevara siyasi duruşunu savunurken kendinden emin bir şekilde şöyle demiştir: "O kadar açık, o kadar insanların bilgisinin bir parçası olan gerçekler vardır ki, artık bunları tartışmak gereksizdir. Kişi [[fizik]]te '[[Isaac Newton|Newtoncı]]' ya da [[biyoloji]]de '[[Louis Pasteur|Pasteurcü]]' olmakla aynı doğallıkta Marksist olmalıdır." Guevara'ya göre Küba Devrimi'nin "pratik devrimcileri", "bilim adamı Marx'ın öngördüğü yasaları basitçe yerine getirme" amacına sahipti. Guevara, Marx'ın öngörülerini ve [[diyalektik materyalizm]] sistemini kullanarak, "Marksizmin yasalarının, liderlerinin bu yasaları teorik açıdan itiraf etmelerinden veya tam olarak bilmelerinden bağımsız olarak, Küba Devrimi olaylarında mevcut olduğunu" iddia etmiştir.<ref name="Notes1960" />


{{blockquote|Marx'ın erdemi, toplumsal düşünce tarihinde birdenbire niteliksel bir değişim yaratmasıdır. Tarihi yorumlar, dinamiğini anlar, geleceği öngörür, ancak öngörmenin yanı sıra (ki bu onun bilimsel yükümlülüğünü yerine getirecektir) devrimci bir kavramı ifade eder: dünya sadece yorumlanmamalı, dönüştürülmelidir. İnsan çevresinin kölesi ve aracı olmaktan çıkar ve kendi kaderinin mimarı hâline gelir.|Che Guevara, ''Notes for the Study of the Ideology of the Cuban'', Ekim 1960 <ref name = "Notes1960">{{cite magazine |url=http://www.marxists.org/archive/guevara/1960/10/08.htm |title=Notes for the Study of the Ideology of the Cuban Revolution |first=Che |last=Guevara |magazine=Verde Olivo |date=8 Ekim 1960 |via=[[Marxists Internet Archive]]}}</ref>}}
1997 yılında Guevara'nın elleri olmayan cesedinden kalan kemikler Vallegrande yakınlarındaki bir uçak pistinin altından kazılarak çıkarılmış, [[DNA]] testiyle kimliği tespit edilmiş ve Küba'ya geri getirilmiştir. 17 Ekim 1997'de cesedinden kalanlar, Bolivya'daki gerilla harekâtı sırasında ölen yoldaşlarından altısıyla birlikte, 39 yıl önce Küba Devrimi'nin başarısını belirleyen savaşı kazandığı Santa Clara'da özel olarak hazırlanmış anıtmezara{{cref|Anıtmezar}} askerî törenle gömülmüştür.


{{blockquote|İnsan, kendisini bir meta olarak satmanın fiziksel zorunluluğuna mecbur kalmadan ürettiğinde, tam insani durumuna gerçekten ulaşır.|Che Guevara, ''Man and Socialism in Cuba''<ref>[http://www.sadena.com/Books-Texts/Che%20Guevara%20-%20Man%20and%20Socialism%20in%20Cuba.pdf ''Man and Socialism in Cuba''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101128172204/http://sadena.com/Books-Texts/Che%20Guevara%20-%20Man%20and%20Socialism%20in%20Cuba.pdf|date=2010-11-28}}, Che Guevara tarafından</ref>}}
=== ''Bolivya Günlüğü'' ===
[[Dosya:Beauvoir Sartre - Che Guevara -1960 - Cuba.jpg|thumb|Guevara, Fransız [[Varoluşçuluk|varoluşçu]] filozoflar [[Jean-Paul Sartre]] ve [[Simone de Beauvoir]] ile Havana'daki ofisinde buluşuyor, Mart 1960. Sartre daha sonra Che'nin "zamanımızın en eksiksiz insanı" olduğunu yazmıştır. Guevara İspanyolcanın yanı sıra Fransızca da biliyordu.<ref>[[#refDumur1964|Dumur 1964]], Che Guevara'nın Fransızca konuştuğu 1964 tarihli bir video.</ref>]]
[[Dosya:Che Guevara - Grab in Santa Clara, Kuba.jpg|küçükresim|sağ|Che Guevara'nın Küba, Santa Clara'daki anıtmezarı]]
[[Sosyal eşitsizlik|Toplumsal eşitsizlikleri]] ortadan kaldırmak amacıyla Guevara ve Küba'nın yeni liderliği; fabrikaları, bankaları ve işletmeleri kamulaştırarak ülkenin siyasi ve ekonomik temelini hızla dönüştürmek için harekete geçerken, tüm Kübalılar için uygun fiyatlı konut, sağlık hizmetleri ve istihdam sağlamaya çalışıyordu.<ref name = "Hansing4142">[[#refHansing2002|Hansing 2002]], syf. 41–42.</ref> Gerçek bir bilinç dönüşümünün başlaması için, bu tür yapısal değişikliklere insanların [[sosyal ilişki]]lerinde ve [[Değer (etik)|değerlerinde]] bir dönüşümün eşlik etmesi gerektiğine inanılıyordu. Küba'da ırk, kadın, [[bireycilik]] ve el emeğine yönelik tutumların adanın çağ dışı geçmişinin ürünü olduğuna inanılarak, tüm bireylerden birbirlerini eşit olarak görmeleri ve Guevara'nın "el Hombre Nuevo" (Yeni İnsan) olarak adlandırdığı değerleri benimsemeleri istendi.<ref name= "Hansing4142" /> Guevara "yeni insan"ın nihayetinde "özverili ve iş birlikçi, itaatkâr ve çalışkan, cinsiyet körü, yozlaşmaz, [[Tüketim karşıtlığı|materyalist olmayan]] ve [[Antiemperyalizm|anti-emperyalist]]" olmasını umuyordu.<ref name= "Hansing4142" /> Bunu başarmak için Guevara [[Marksizm-Leninizm]]'in ilkelerini vurgulamış ve "birlik, eşitlik ve özgürlük" yeni düsturlar hâline gelirken aynı zamanda devleti [[eşitlikçilik]] ve özveri gibi nitelikleri vurgulamak için kullanmak istemiştir.<ref name= "Hansing4142" /> Guevara'nın yeni insan için arzuladığı ilk ekonomik hedef, servet yoğunlaşması ve [[ekonomik eşitsizlik]]ten duyduğu nefretle örtüşen, maddi teşviklerin ahlaki olanlar lehine ülke çapında ortadan kaldırıldığını görmekti. [[Kapitalizm]]i "kurtlar arasında bir yarışma" olarak gören Guevara, "birinin ancak diğerlerinin zararına kazanabileceği", bu nedenle de "yeni bir erkek ve kadının" yaratılmasını arzuluyordu.<ref name= "Hansing4142" /> Guevara sürekli olarak sosyalist bir ekonominin "kolektif ruh pahasına açgözlülüğü ve bireysel hırsı" teşvik etmesi hâlinde kendi başına "çaba, fedakârlık ve savaş ve yıkım risklerine değmeyeceğini" vurguluyordu.{{sfn|Kellner|1989|p=62}} Bu nedenle Guevara'nın birincil hedefi daha iyi işçiler ve vatandaşlar üretmek için "bireysel bilinç" ve değerlerde reform yapmak oldu.{{sfn|Kellner|1989|p=62}} Ona göre Küba'nın "yeni insanı", nefret ettiği ve kapitalist toplumlardaki bireylere özgü olduğunu fark ettiği "[[Benlikçilik|egoizm]]" ve "bencilliğin" üstesinden gelebilecekti.{{sfn|Kellner|1989|p=62}} Bu "yeni insan" kavramını teşvik etmek için hükûmet ayrıca toplumun her düzeyinde, işçi grupları, gençlik ligleri, kadın grupları, toplum merkezleri ve devlet destekli sanat, müzik ve edebiyatı teşvik etmek için kültür evleri gibi örgütleri içeren bir dizi parti egemenliğinde kurum ve mekanizma oluşturdu. Bununla uyumlu olarak, tüm eğitim, kitle iletişim araçları ve sanatsal toplum temelli tesisler kamulaştırıldı ve hükûmetin resmî [[Sosyalist üretim biçimi|sosyalist]] ideolojisini aşılamak için kullanıldı.<ref name= "Hansing4142" /> Guevara bu yeni "kalkınma" yöntemini tanımlarken şöyle demiştir:
Guevara yakalandıktan sonra Bolivya'daki gerilla harekâtında karşılaştığı olayları yazdığı günlüğü de ele geçirilmişti.<ref>Ernesto Che Guevara, ''"Diario (Bolivia)"''. [http://www.uco.es/~i62guigm/che/diario.htm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070101144417/http://www.uco.es/~i62guigm/che/diario.htm |tarih=1 Ocak 2007 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref> Günlük, onun Ñancahuazú'daki çiftliğe gelişinden kısa süre sonra, 7 Kasım 1966'da başlıyor, yakalanmasından bir gün önce, 7 Ekim 1967'de sonlanıyordu. Günlükte, Bolivya Ordusu tarafından yerleri çok erken tespit edilen gerillaların operasyona nasıl hazırlıksız başlamak zorunda kaldığı, Guevara'nın daha sonra birbiriyle bağlantıyı kaybedecek olan birliğini ikiye bölme kararını açıklaması ve genel olarak başarısızlıkları anlatılır. Guevara ile Bolivya Komünist Partisi arasındaki anlaşmazlık ve dolayısıyla Guevara'nın beklediğinden daha az askerle kalmış olması da günlükte kayıtlıdır. Guevara'nın yerli halktan asker bulamamasının sebebinin, gerilla grubunun yörede konuşulan [[Tupi]]-[[Guaraní]] dili yerine [[Quechua]]'yı öğrenmiş olması olduğu anlatılır. Harekât beklenmedik sona doğru giderken Guevara'nın hastalığı da ağırlaşır. Astım krizleri giderek daha zor geçmektedir ve son saldırılar ilaç bulabilmek amacıyla yapılmıştır.


{{blockquote|Serbest girişimci kalkınma ile devrimci kalkınma arasında büyük bir fark vardır. Birinde zenginlik şanslı bir azınlığın, hükûmetin dostlarının, en iyi tüccarların elinde toplanır. Diğerinde ise zenginlik halkın mirasıdır.{{sfn|Kellner|1989|p=59}}}}
''Bolivya Günlüğü'' kabaca çevrilerek ''Ramparts'' dergisi tarafından basılıp hızla dünyaya dağıtılmıştır. Bundan başka dört günlük daha bulunmuştur. Bunlar Israel Reyes Zayas (takma adı "Braulio"), Harry Villegas Tamayo ("Pombo"), Eliseo Reyes Rodriguez ("Rolando")'ya<ref>Major Donald R. Selvage - USMC, "Che Guevara in Bolivia", 1 Nisan 1985.
[http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm GlobalSecurity.org çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110524235928/http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm |tarih=24 Mayıs 2011 }}, 5 Ocak 2006'da erişildi;</ref> ve Dariel Alarcón Ramírez ("Benigno")'ya<ref>Alarcón Ramírez, Dariel dit "Benigno". ''Le Che en Bolivie'', Paris: 1997, Éditions du Rocher</ref> aittir. Bu günlüklerin her birinde, konu olan olayların değişik yönleri dile getirilmektedir.


Guevara, "birey ve kitle arasındaki birlik" duygusunu teşvik etmenin bir diğer ayrılmaz parçasının da gönüllü çalışma ve irade olduğuna inanıyordu. Bunu göstermek için Guevara "örnek oldu"; "bakanlık işinde, inşaatta ve hatta izin günlerinde şeker kamışı keserek durmaksızın çalıştı".<ref>{{cite web |url=https://www.pbs.org/wgbh/amex/castro/peopleevents/p_guevara.html |website=[[PBS]] |title=Che Guevara, Popular but Ineffective}}</ref> Bir seferde 36 saat çalışması, gece yarısından sonra toplantılar düzenlemesi ve aceleyle yemek yemesiyle tanınıyordu.{{sfn|Kellner|1989|p=62}} Bu tür davranışlar Guevara'nın yeni ahlaki teşvik programının simgesiydi; artık her işçinin bir kotayı karşılaması ve belirli miktarda mal üretmesi gerekiyordu. Guevara tarafından kaldırılan ücret artışlarının yerine, kotalarını aşan işçiler artık sadece bir takdir belgesi alırken, kotalarını karşılayamayan işçilere ücret kesintisi yapılıyordu.{{sfn|Kellner|1989|p=62}} Guevara, motivasyon ve çalışmaya yönelik kişisel felsefesini savundu ve şöyle dedi:
== Mirası ve eleştiriler ==
{{ayrıca bakınız|Popüler kültürde Che Guevara}}
[[Dosya:CheGuevaraCountries.jpg|küçükresim|sol|upright=1.82| Che Guevara'nın yaşadığı veya ziyaret ettiği ülkeleri gösteren bir [[dünya haritası]]. Che'nin silahlı devrim mücadelesine girdiği üç ülke ise yeşille belirtilmiştir.]]
Guevara'nın cesedinin resimleri dolaştırılıp ölümü hakkındaki gerçekler tartışılırken Che efsanesi de yayılmaya başladı. Dünyanın her yerinde Che'nin öldürülmesini protesto eden gösteri yürüyüşleri yapıldı. Yaşamı ve ölümü üzerine makaleler, övgüler, şarkılar ve şiirler yazıldı.<ref>[[Dosya:Loudspeaker.png]] Carlos Puebla,"Carta al Che". [http://w1.1559.telia.com/~u155900388/Carte_al_Che.wav Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051016064915/http://w1.1559.telia.com/~u155900388/Carte_al_Che.wav |tarih=16 Ekim 2005 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref><ref>[[Dosya:Loudspeaker.png]] Carlos Puebla,"Hasta Siempre, Comandante". [http://www.bbc.co.uk/spanish/audio/seriemilenio02e.ram BBC News çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090930123057/http://www.bbc.co.uk/spanish/audio/seriemilenio02e.ram |tarih=30 Eylül 2009 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref> ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Latin Amerika uzmanları, “gelmiş geçmiş en çekici ve en başarılı devrimcinin” ölümünün öneminin hemen farkına vararak Guevara’nın komünistler ve diğer sol eğilimliler tarafından “kahramanca ölen örnek devrimci” olarak idolleştirileceğini belirtti.<ref name="Rusk">ABD Dışişleri Bakanlığı (U.S. Department of State) : [http://www.companeroche.com/index.php?id=108 Guevara's Death, The Meaning for Latin America] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110722054123/http://www.companeroche.com/index.php?id=108 |tarih=22 Temmuz 2011 }} s.6. 12 Ekim 1967: Thomas Hughes, Dışişleri Bakanı Dean Rusk için yorum içeren raporu hazırlayan Dışişleri Bakanlığı İstihbarat ve Araştırma Bürosu mensubu.</ref>


[[Dosya:CheFishing.jpg|thumb|Guevara 15 Mayıs 1960'ta Havana açıklarında balık tutarken. Guevara, Castro ile birlikte "Hemingway Balık Tutma Yarışması" olarak bilinen yarışmada gurbetçi yazar [[Ernest Hemingway]] ile yarıştı.]]
Bu tahminlerin inandırıcılığı, özellikle 1968 Mayıs’ındaki öğrenci hareketlerinde Guevara’nın güçlü bir başkaldırı ve devrim sembolü olarak ortaya çıkmasıyla birlikte giderek arttı.<ref name="cult">"The Cult of Che". Time Dergisi. Cuma, 17 Mayıs 1968. [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,838357,00.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110122134239/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,838357,00.html |tarih=22 Ocak 2011 }}. 24 Ekim 2006’da erişildi.</ref> Sol kanattan eylemciler Guevara’nın şan, şeref ve ödüllere karşı olan belirgin kayıtsızlığını belirttiler ve Guevara’nın sosyalist idealleri aşılamak için şiddetin gerekli olduğu fikrinde anlaştılar.<ref>Trento, Angelo. "Castro and Cuba : From the revolution to the present". s.64. Arris books. 2005.</ref> <nowiki>'</nowiki>''Che yaşıyor!''<nowiki>'</nowiki> sloganı batı bloğunda duvarlarda gözükmeye başlarken<ref name="myth">The Guardian. "Just a pretty face?" [http://observer.guardian.co.uk/review/story/0,6903,1258340,00.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080113190746/http://observer.guardian.co.uk/review/story/0,6903,1258340,00.html |tarih=13 Ocak 2008 }}. 25 Ekim 2006’da erişildi.</ref> 1968 hareketlerinin öndegelen simalarından [[Jean-Paul Sartre]]'ın, Guevara’yı "çağımızın en mütekâmil insanı" olarak tanımlaması da Guevara’nın aşırı derecede övülmesini desteklemiştir.<ref>Michael Moynihan, "Neutering Sartre at Dagens Nyheter". [http://www.spectator.se/index.php?option=content&task=view&id=43&Itemid= Stockholm Spectator Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070704123214/http://www.spectator.se/index.php?option=content&task=view&id=43&Itemid= |tarih=4 Temmuz 2007 }}. 26 Şubat 2006’da erişildi.</ref>
{{blockquote|Bu, bir kişinin kaç kilo et yiyebileceği, yılda kaç kez plaja gidebileceği ya da mevcut maaşıyla yurt dışından kaç tane süs eşyası alabileceği meselesi değildir. Asıl önemli olan bireyin çok daha fazla içsel zenginlik ve çok daha fazla sorumlulukla kendini daha bütün hissetmesidir.{{sfn|Kellner|1989|p=75}}}}


Batılı devletlerle ticari bağlantılarını kaybeden Guevara, bunların yerine Doğu Bloku devletleriyle daha yakın ticari ilişkiler kurmaya çalıştı, bir dizi Marksist devleti ziyaret etti ve onlarla ticaret anlaşmaları imzaladı. Guevara 1960'ın sonunda [[Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti|Çekoslovakya]], [[Sovyetler Birliği]], [[Kuzey Kore]], [[Macaristan Halk Cumhuriyeti|Macaristan]] ve [[Doğu Almanya]]'yı ziyaret etti ve örnek olarak 17 Aralık 1960'ta [[Doğu Berlin]]'de bir ticaret anlaşması imzaladı.<ref>{{cite web |date=23 Mart 1984 |title=Latin America Report |issue=JPRS–LAM–84–037 |page=24 |url=http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA351284 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111115225537/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA351284 |url-status=dead |archive-date=15 Kasım 2011 |publisher=Foreign Broadcast Information Service (FBIS) |access-date=30 October 2010}}</ref> Bu tür anlaşmalar Küba ekonomisine bir dereceye kadar yardımcı oldu ama aynı zamanda Doğu Bloğuna artan ekonomik bağımlılık gibi bir dezavantajı da vardı. Guevara, tercümanı olarak atanan ve yıllar sonra kendisine katılarak Bolivya'da kendisiyle birlikte öldürülen [[Haydée Tamara Bunke Bider|Tamara Bunke]] (daha sonra "Tania" olarak tanındı) ile de Doğu Almanya'da tanıştı.
Guevara’nın ardında bıraktıkları belirgin bir şekilde partizan tavırlarla genişledi. ABD Dışişleri Bakanlığı’na verilen raporlarda kendi ülkelerinde ortaya çıkacak başkaldırılardan korkan sol kanattan olmayan Latin Amerikalıların Guevara’nın ölümü sayesinde rahat bir nefes aldıkları belirtilmiştir.<ref name="Rusk"/> Daha detaylı analizlerde Guevara’nın yöntemlerinin acımasızlığına ışık tutulmuş ve Fidel Castro’nun belirttiği, Guevara’nın “aşırı derecede saldırgan olma özelliği” açıklanmıştır.<ref>Fidel Castro on Che Guevara : Fidel Castro tarafından 18 Ekim 1967’de yapılan söylev. [http://www.oceanbooks.com.au/clibrary/about-articles/chefidel.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060826205136/http://www.oceanbooks.com.au/clibrary/about-articles/chefidel.html |tarih=26 Ağustos 2006 }}. Ocean Press Pty Ltd websitesi. 24 Ekim 2006’da erişildi.</ref> Guevara’nın yaşamının sorunlu yanlarını araştıran yazılarda Küba’nın devrim sonrası ilk çalışma kamplarının açılışındaki rolü, çeşitli gerilla harekâtlarında yakalanan karşı birlik esirlerine karşı sempatik olmayan davranışları ve entelektüel açıdan kendisinden aşağı gördüklerini sık sık aşağılaması anlatılmıştır.<ref>Samuel Farber, "The Resurrection of Che Guevara", Summer 1998. [http://www.wpunj.edu/newpol/issue25/farber25.htm William Paterson University çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090414095836/http://www.wpunj.edu/newpol/issue25/farber25.htm |tarih=14 Nisan 2009 }}, 18 Haziran 2006’da erişildi.<br />° Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life'', New York: 1997, Grove Press, s. 567. "Once, when he took economist Regino Boti with him to the farm and tested some of the men on their reading comprehension. One man did so badly that Che insulted him, saying: "Well, if you keep studying maybe you'll get to be as smart as an ox in twenty years" and turning on his heel. The poor ''guajiro'' was so humiliated he began crying. Boti went back to talk to Che, telling him that he had been wrong to be so harsh, to go back and talk like a man, to lift his spirits again. Such episodes were commonplace." (Çevirisi: "Bir keresinde ekonomist Regino Boti ile birlikte çiftliğe gittiğinde adamlarından bazılarının okuma becerilerini test etti. Bir tanesi öyle kötü okudu ki Che, "Eğer çalışmaya devam edersen belki yirmi yıl içinde bir öküz kadar zeki olursun" diyerek adamı aşağıladı ve arkasını dönerek uzaklaştı. Zavallı "guajiro" öyle küçük düşmüştü ki ağlamaya başladı. Boti Che ile konuşmaya giderek bu kadar sert olmasının yanlış olduğunu, geri dönerek adamla tekrar konuşup motive etmesi gerektiğini söyledi. Bunun gibi durumlara çok sık rastlanıyordu.)</ref> Her ne kadar Guevara’nın yöntemlerine karşı eleştiriler sağ kanattan gelse de sol kanattan da kimi eleştiriler gelmekteydi. Özellikle [[Anarşizm|anarşistler]] ve sivil hak özgürlükçüleri Guevara’yı otoriter, çalışan sınıf karşıtı bir [[Stalinizm|Stalinci]] olarak görüyor ve geride bıraktığının çok bürokratik ve otoriter bir rejim olduğunu belirtiyordu.<ref>{{Web kaynağı |url=http://libcom.org/history/guevara-ernesto-che-1928-1967 |başlık=Libertarian Community, "Ernesto "Che" Guevara, 1928-1967" |erişimtarihi=6 Şubat 2007 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110805053800/http://libcom.org/history/guevara-ernesto-che-1928-1967 |arşivtarihi=5 Ağustos 2011 |ölüurl=evet }}</ref> Ayrıca Latin Amerika’nın büyük bölümünde ortaya çıkan ve Che’den ilham alınarak başlayan devrimlerin pratik sonucunun, zalim militarizmin uzun yıllar boyunca sürmesi olduğu teorileri bulunmaktadır.<ref>The Killing Machine: Che Guevara, from Communist Firebrand to Capitalist Brand. The Independent Institute. [http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=1535 çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110428222029/http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=1535 |tarih=28 Nisan 2011 }}. 10 Kasım 2006’da erişildi.</ref>


Douglas Kellner'e göre Guevara'nın programları başarısız olmuş,{{sfn|Kellner|1989|p=63}} verimlilikte hızlı bir düşüşe ve devamsızlıkta hızlı bir artışa eşlik etmiştir.{{sfn|Kellner|1989|p=74}} Fransız ekonomist René Dumont ile yaptığı bir görüşmede Guevara, Küba hükûmetinin 1959 yılında çıkardığı ve büyük plantasyonları çiftlik [[kooperatif]]lerine dönüştüren ya da toprakları köylüler arasında paylaştıran tarım reformu yasasının yetersizliğinden sorumlu tutmuştur.{{sfn|Taibo|1999|p=269}} Guevara'ya göre bu durum, işçilerin emeklerinin olumlu toplumsal faydalarını göremediği, bunun yerine eskiden olduğu gibi bireysel maddi kazanç peşinde koşmalarına yol açan "yüksek bir bireysel mülkiyet duygusunu" teşvik etmeye devam etti.{{sfn|Taibo|1999|p=306}} Yıllar sonra, Che'nin eski yardımcısı Ernesto Betancourt, daha sonra ABD hükûmeti tarafından finanse edilen Radio Martí'nin yöneticisi ve Castro'yu eleştiren eski bir müttefik, Guevara'yı "en temel ekonomik ilkelerden bihaber" olmakla suçladı.<ref name="ReferenceB">[[#refLlosa2005|Vargas Llosa 2005]].</ref>
=== Che’den sonra Küba ===
[[Dosya:Ergstimecover1960.jpg|küçükresim|sağ|upright=0.91|[[TIME (dergi)|TIME]] dergisi, 8 Ağustos 1960]]
Guevara’nın ölümü Küba’da dış politika aracı olarak gerilla savaşının kullanılmasının bırakılmasını hızlandırdı ve [[Sovyetler Birliği]] ile bir yakınlaşma sağladı, böylece Sovyet çizgisinde bir yeniden yapılanma başladı. Küba birlikleri 1970’lerde Afrika’ya tekrar daha geniş çaplı bir askerî harekâtın parçası olarak döndü ancak Latin Amerika ve Karayipler’deki başkaldırı hareketlerine açık destek yerine lojistik ve organizasyonel destek sağlandı. Küba ayrıca ülkenin COMECON sistemine entegre olmasından sonra uygulanması mümkün olmayan, Guevara’nın başlattığı ekonomik çeşitlilik ve hızlı endüstrileşme planlarından da vazgeçti. 1965’lerde bile Yugoslav komünist gazete ''Borba'', Küba’da bulunan birçok boş ve inşaatı yarım kalmış fabrikaya dikkati çekerek Guevara’nın Sanayi Bakanlığı’nda bulunduğu dönemin mirasının "kendini beğenmişlik ve gerçeklik arasındaki çatışmanın üzücü anıları olarak ayakta kaldığını" yazmıştır.<ref>Hugh Thomas. Cuba : The pursuit of freedom s. 1007</ref>


===Domuzlar Körfezi Çıkarması ve Füze Krizi===
Küba Devleti, Guevara’nın anısını ayakta tutmak için ülke çapında sayısız heykel ve sanat eseri yaptırdı, okulları, işyerlerini, kamu binalarını, ilan panolarını ve paraları Guevara’nın resimleriyle donattı.<ref>"Cuba's face". Stanford University Germanic Collections.[http://www-sul.stanford.edu/depts/hasrg/german/exhibit/GDRposters/che.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080202201925/http://www-sul.stanford.edu/depts/hasrg/german/exhibit/GDRposters/che.html |tarih=2 Şubat 2008 }}. 24 Ekim 2006’da erişildi.</ref> Ülkedeki tüm çocuklar her okul gününe "''¡Pioneros por el Comunismo, Seremos como el Che!''" (Çevirisi: Komünizm için öncüler, Hepimiz Che gibi olacağız!) andıyla başlar. Guevara'nın Santa Clara’daki anıtmezarı birçok Kübalı için dinsel bir önem taşımaya başladı<ref name="myth"/> aynı zamanda da Guevara’nın yaşamının uluslararası alanda ilgiyle karşılanması da ülkenin gelişen turizm sektörüne büyük yarar sağladı. 2004 yılında anıtmezar 127.597’si yabancı 205.832 kişi tarafından ziyaret edildi.
{{Ana|Domuzlar Körfezi Çıkarması|Küba Füze Krizi}}
17 Nisan 1961'de ABD tarafından eğitilen 1.400 Kübalı sürgün [[Domuzlar Körfezi İşgali]] sırasında Küba'yı işgal etti. İşgalden bir gün önce Deniz *iyadelerini taşıyan bir savaş gemisi [[Pinar del Río]]'nun Batı Kıyısı açıklarında sahte bir işgal gerçekleştirmiş ve Guevara'nın komuta ettiği kuvvetleri o bölgeye çekmiş olduğundan Guevara çatışmalarda kilit bir rol oynamamıştır. Ancak tarihçiler, o dönemde Küba silahlı kuvvetlerinin eğitim direktörü olduğu için zaferde Guevara'ya da pay biçmektedir.{{sfn|Kellner|1989|pp=69–70}} Yazar Tad Szulc, Küba zaferini açıklarken Guevara'ya kısmi bir pay biçerek şöyle demektedir: "Devrimciler kazandı çünkü Che Guevara, milis eğitim programından sorumlu Devrimci Silahlı Kuvvetler Talimat Dairesi başkanı olarak 200.000 erkek ve kadını savaşa hazırlamakta çok başarılı olmuştu."{{sfn|Kellner|1989|pp=69–70}} Ayrıca bu görev sırasında tabancasının kılıfından düşüp kazara ateş alması sonucu yanağını sıyıran bir kurşunla yaralanmıştı.{{sfn|Anderson|1997|p=507}}


[[Dosya:CheyFidel.jpg|thumb|left|Guevara (solda) ve [[Fidel Castro]], 1961 yılında Alberto Korda tarafından fotoğraflandı]]
Bunun yanı sıra, birçok Kübalı sürgün Guevara’dan hiç de iyi olmayan biçimlerde söz etmektedir ve Che bazıları tarafından "[[La Cabaña]] Kasabı" olarak anılmaktadır. Bu tanımlama, [[Carlos Santana]]'nın 2005 yılında [[Akademi Ödülleri|Oscar]] ödül töreninde bir Che tişörtü giymesinden sonra [[Küba]] doğumlu müzisyen [[Paquito D'Rivera]]’nın Santana'yı ağır şekilde eleştirdiği açık mektupta da tekrarlanmıştır.<ref>[[Paquito D'Rivera]], "Open letter to Carlos Santana by Paquito D'Rivera in Latin Beat Magazine", 25 Mart 2005. [http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0FXV/is_4_15/ai_n13801099 Find Articles çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071106065122/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0FXV/is_4_15/ai_n13801099 |tarih=6 Kasım 2007 }}, 18 Haziran 2006'da erişildi.</ref> Benzer duygular Küba asıllı Amerikalı aktör ve yönetmen [[Andy Garcia]] tarafından da paylaşılmıştır. Garcia 2004 yılında <nowiki>"</nowiki>''Che yıllardır kahraman gibi anlatılmaktadır ancak öyküsünde karanlık bir yan da vardır. Bir rock yıldızı gibi görünüyor ama birçok insanı yargısız ve savunmasız bir şekilde infaz etmiştir.''<nowiki>"</nowiki><ref>"[[Andy Garcia]] Tells His Cuba Story, at Last". NewsMax.com. Cuma, 5 Mayıs 2006. [http://www.newsmax.com/archives/articles/2006/5/4/171619.shtml Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070104132921/http://www.newsmax.com/archives/articles/2006/5/4/171619.shtml |tarih=4 Ocak 2007 }}. 24 Ekim 2006’da erişildi.</ref> Garcia’nın 2005 yapımı filmi "The Lost City" Küba Devrimi’nin kalbinde acımasız bir zalimlik yattığını göstermektedir ve filmin bazı Latin Amerika ülkelerinde yasaklandığı bildirilmiştir.<ref>[http://article.nationalreview.com/?q=OWI2ZDcyMTliNmNiMGIwYTliMDc3NDcyZmZiOTc5YTY= Don’t Let This Movie Get Lost] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090113091657/http://article.nationalreview.com/?q=OWI2ZDcyMTliNmNiMGIwYTliMDc3NDcyZmZiOTc5YTY= |tarih=13 Ocak 2009 }} Kathryn Jean Lopez. National Review. 24 Ekim 2006’da erişildi.</ref> Guevara rolündeki aktör [[Jsu Garcia]] birçok kez, yerde yaralı yatan Batista askerlerini vururken gösterilmiştir.<ref>Stylus Magazine. The Lost City, Movie Review [http://www.stylusmagazine.com/articles/movie_review/the-lost-city.htm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060820091217/http://www.stylusmagazine.com/articles/movie_review/the-lost-city.htm |tarih=20 Ağustos 2006 }}. 26 Ekim 2006’da erişildi.</ref>
Ağustos 1961'de [[Uruguay]]'ın Punta del Este kentinde düzenlenen [[Amerikan Devletleri Örgütü]]'nün ekonomik konferansı sırasında Che Guevara, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı [[John F. Kennedy]]'ye Amerikalılar Arası İşlerden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Richard N. Goodwin aracılığıyla bir "şükran" notu gönderdi. Notta şöyle yazıyordu: "Playa Girón (Domuzlar Körfezi) için teşekkürler. İşgalden önce devrim sallantıdaydı. Şimdi her zamankinden daha güçlü."{{sfn|Anderson|1997|p=509}} Amerika Birleşik Devletleri Hazine Bakanı Douglas Dillon'ın İlerleme İttifakı'nı toplantıda onaylanmak üzere sunmasına cevaben Guevara, Amerika Birleşik Devletleri'nin "demokrasi" olma iddiasına düşmanca saldırarak böyle bir sistemin "mali oligarşi, [[Amerika Birleşik Devletleri'nde ırk ayrımcılığı|siyahilere karşı ayrımcılık]] ve [[Ku Klux Klan]]'ın taşkınlıkları" ile uyumlu olmadığını belirtti.<ref name="PuntaDelEsteChe">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1961/08/08.htm "Economics Cannot be Separated from Politics"] Che Guevara'nın Amerikalılar Arası Ekonomik ve Sosyal Konsey bakanlar toplantısında yaptığı konuşma, Punta del Este, Uruguay'da, 8 Ağustos 1961'de.</ref> Guevara devamla, kendi görüşüne göre "[[Robert Oppenheimer|Oppenheimer]] gibi bilim insanlarını görevlerinden uzaklaştıran, dünyayı [[Paul Robeson]]'ın muhteşem sesinden yıllarca mahrum bırakan ve [[Julius ve Ethel Rosenberg|Rosenbergleri]] şok olmuş bir dünyanın protestolarına rağmen ölüme gönderen" "zulme" karşı konuştu.<ref name="PuntaDelEsteChe"/> Guevara sözlerini ABD'nin gerçek reformlarla ilgilenmediğini ima ederek bitirdi ve alaycı bir şekilde şöyle dedi: "ABD'li uzmanlar asla tarım reformundan bahsetmezler; daha iyi bir su kaynağı gibi güvenli bir konuyu tercih ederler. Kısacası, tuvaletlerin devrimini hazırlıyorlar gibi görünüyor."{{sfn|Kellner|1989|p=78}} Bununla birlikte, Goodwin toplantının ardından Başkan Kennedy'ye yazdığı notta Guevara'nın kendisini "yeni nesilden" biri olarak gördüğünü ve Goodwin'in toplantının ertesi günü "Darretta" olarak tanımladığı Arjantinli katılımcılardan biri aracılığıyla kendisine bir mesaj gönderdiğini iddia ettiği Guevara'nın da ikilinin yaptığı konuşmayı "oldukça kârlı" olarak gördüğünü belirtti.<ref name=goodwinche>{{cite web |last1=Goodwin |first1=Richard |title=Memorandum for the President |url=https://americancentury.omeka.wlu.edu/files/original/3e027f808b843322ec9f28e8e78e93b7.pdf |website=The American Century |publisher=The White House |access-date=18 Kasım 2021 |date=22 Ağustos 1961 |type=Memorandum |archive-date=29 Mart 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200329213523/https://americancentury.omeka.wlu.edu/files/original/3e027f808b843322ec9f28e8e78e93b7.pdf |url-status=dead}}</ref>


Pratikte Küba-Sovyet ilişkilerinin mimarı olan Guevara,{{sfn|Anderson|1997|p=492}} Ekim 1962'de [[Küba Füze Krizi]]'ni tetikleyen ve dünyayı [[nükleer savaş]]ın eşiğine getiren Sovyet [[nükleer silah]]lı [[balistik füze]]lerinin Küba'ya getirilmesinde kilit bir rol oynadı.{{sfn|Anderson|1997|p=530}}<ref>{{Cite book |last=Gow |first=Cathrine Hester |title=World History Series: The Cuban Missile Crisis |publisher=LucentBooks |year=1997 |isbn=1-56006-289-4 |location=San Diego, California |pages=Pages=60–82 |language=en}}</ref> Sovyetlerin Küba'ya nükleer füzeler yerleştirmeyi önermesinin ardından Che Guevara nihai anlaşmayı imzalamak üzere 30 Ağustos 1962'de bizzat Sovyetler Birliği'ne gitti.<ref>{{cite book |last= Abrams |first= Dennis |date=2013 |title=Ernesto "Che" Guevara
=== Che kültü ===
|url=https://books.google.com/books?id=xsVbAgAAQBAJ&dq=che+guevara+nuclear+missiles&pg=PT83 |location=New York |publisher=Infobase Learning |isbn=978-1-4381-4613-3}}</ref> Guevara füze anlaşmasının kamuoyuna açıklanması gerektiğini [[Nikita Kruşçev]]'le tartıştı ancak Kruşçev gizlilik konusunda ısrar etti ve Amerikalıların füzeleri keşfetmesi halinde Sovyetler Birliği'nin desteğini alacağına dair yemin etti. Guevara Küba'ya vardığında ABD, U-2 casus uçakları aracılığıyla Küba'daki Sovyet birliklerini çoktan keşfetmişti.<ref>{{cite book |last1=Eric |first1=Luther |last2=Henken |first2=Ted |date=2001 |title=Che Guevara |url=https://books.google.com/books?id=-ZiMFkQ1hjkC&q=che+guevara+missiles |location=Indianapolis, IN |publisher=Alpha |page=165 |isbn=978-0-02-864199-7}}</ref>
[[Dosya:Che Guevara June 2, 1959.jpg|küçükresim|sol|upright=0.91|Guevara ünlü zeytin yeşili askeri üniforması ve [[bere]]si ile]]
Tartışmalara rağmen Guevara’nın gözde bir sembol olması ve dünya çapında bu sembolün yaygınlaşması sonucunda yorumcular küresel bir "Che kültü"nden söz eder olmuştur. Fotoğrafçı [[Alberto Korda]]<ref>BBC News, "Che Guevara photographer dies", 26 Mayıs 2001.[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm BBC News çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090216052209/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm |tarih=16 Şubat 2009 }}, 4 Ocak 2006'da erişildi.</ref> tarafından çekilen bir fotoğrafı kısa sürede yüzyılın en çok tanınan resimleri arasına girmiş, monokrom grafik haline getirilen bu portre tişörtlerden posterlere, kahve kupalarından şapkalara birçok hediyelik eşya üzerinde kullanılmıştır.<ref>[[Dosya:Loudspeaker.png]] CBC Radio One, "Discussion about Che Guevara". [http://www.cbc.ca/thecurrent/media/200409/20040909thecurrent_sec2.ram Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090930123057/http://www.cbc.ca/thecurrent/media/200409/20040909thecurrent_sec2.ram |tarih=30 Eylül 2009 }}, 26 Şubat 2006'da erişildi.</ref>


Krizden birkaç hafta sonra, İngiliz komünist gazetesi ''Daily Worker''<nowiki />'a verdiği bir röportajda Guevara, Sovyet ihaneti algısı nedeniyle hâlâ öfkeliydi ve muhabir Sam Russell'a, füzeler Küba'nın kontrolü altında olsaydı, onları ateşleyeceklerini söyledi.{{sfn|Anderson|1997|p=545}} Guevara daha sonra olayı açıklarken, küresel "emperyalist saldırganlığa" karşı sosyalist kurtuluş davasının nihayetinde "milyonlarca atom savaşı kurbanı" olasılığına değeceğini yineledi.{{sfn|Guevara|Deutschmann|1997|p=304}} Füze krizi Guevara'yı dünyanın iki süper gücünün (ABD ve Sovyetler Birliği) Küba'yı kendi küresel stratejilerinde bir piyon olarak kullandıklarına daha da ikna etti. Daha sonra, Sovyetleri neredeyse Amerikalıları kınadığı kadar sık kınadı.{{sfn|Kellner|1989|p=73}}
Latin Amerika’da 1990’larda yapılan neo-liberal reformların başarısızlığı da “[[Washington konsensüsü]]”ne olan muhalefeti artırdı<ref>BBC News. ''How the US 'lost' Latin America''. [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/4861320.stm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090318045020/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/4861320.stm |tarih=18 Mart 2009 }} 10 Ocak 2007’de erişildi.<br />° Washington Post. ''Anti-U.S. Protests Flare at Summit''. [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/11/04/AR2005110401724.html?nav=rss_print/asection Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20181210111236/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/11/04/AR2005110401724.html?nav=rss_print%2Fasection |tarih=10 Aralık 2018 }} 10 Ocak 2007’de erişildi. “Backed by a giant portrait of the Argentine-born Cuban revolutionary Che Guevara. Chavez addressed the crowd for more than two hours. Many people at the rally seemed inspired by Chavez and his defiant message.” (Çevirisi: Arjantin doğumlu Kübalı devrimci Che Guevara’nın devâsa portresi önünde Chavez halka iki saatten uzun bir süre seslendi. Kalabalıktaki birçok kişi Chavez'den ve meydan okuyan mesajından etkilenmişe benziyordu.</ref> ve Guevara’nın birçok siyasi görüşüne olan desteği tekrar gündeme taşıdı. Bu görüşlerin arasında Panamerikanizm, bölgedeki halk hareketlerine destek, kilit sanayilerin devletleştirilmesi ve hükûmetin merkezîleştirilmesi bulunmaktadır.<ref>Foreign Affairs. ''Latin America's Left Turn''. [http://www.foreignaffairs.org/20060501faessay85302/jorge-g-castaneda/latin-america-s-left-turn.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080302030540/http://www.foreignaffairs.org/20060501faessay85302/jorge-g-castaneda/latin-america-s-left-turn.html |tarih=2 Mart 2008 }} 10 Ocak 2007’de erişildi.</ref> [[Nikaragua]]’da 16 yıl sonra ideolojik temellerini [[Guevarizm]]’den alan Sandinistacılar hükûmet seçimlerini tekrar kazandılar. Bu grubun destekçileri 2006 seçim zaferini kutlarken Guevara tişörtleri giydi.<ref>Sandinista seçim zaferi yürüyüşünün fotoğrafı [http://i68.photobucket.com/albums/i39/zleitzen/Sandanistarally-1.jpg Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070621111921/http://i68.photobucket.com/albums/i39/zleitzen/Sandanistarally-1.jpg |tarih=21 Haziran 2007 }}</ref> [[Bolivya]] devlet başkanı [[Evo Morales]] Guevara’ya birçok övgüde bulunduktan sonra Che’nin yerel [[koka]] yapraklarından yapılmış portresini başkanlık bürosuna astı.<ref>BBC News. ''Evo Morales 'padlocked' in palace'' [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/4878466.stm çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090205065943/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/4878466.stm |tarih=5 Şubat 2009 }} 10 Ocak 2007’de erişildi.<br />° Spiegel News online. ''Capitalism Has Only Hurt Latin America'' [http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,434272,00.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090930235804/http://www.spiegel.de/international/spiegel/0,1518,434272,00.html |tarih=30 Eylül 2009 }} 10 Ocak 2007’de erişildi.<br />°
The Latin American and Caribbean Information Center of the Florida International University. ''President Evo Morales pays tribute to Che Guevara'' [http://lacic.fiu.edu/new/lanews_view.cfm?article_id=725 Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110719194237/http://lacic.fiu.edu/new/lanews_view.cfm?article_id=725 |tarih=19 Temmuz 2011 }} 10 Ocak 2007’de erişildi.</ref> 2006’da Che Guevara tişörtü giyerek halka hitap eden Venezuela devlet başkanı [[Hugo Chávez]]<ref>Guardian Online. ''Hugo Chavez superstar''. [http://www.guardian.co.uk/comment/story/0,,1404414,00.html Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080208172616/http://www.guardian.co.uk/comment/story/0,,1404414,00.html |tarih=8 Şubat 2008 }} 10 Ocak 2007’de erişildi.</ref> Fidel Castro ile birlikte, Guevara’nın gençliğini geçirdiği Arjantin’in Córdoba şehrindeki evi ziyaret etti ve bu deneyimini “gerçek bir şeref” olarak niteledi. Bunu dinleyen binlerce insan “Hissediyoruz! Guevara bizimle birlikte!" diye bağırarak karşılık verdi.<ref>MSNBC News. ''Castro, Chavez tour Che Guevara’s home''. [http://www.msnbc.msn.com/id/13989158/ çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110604042028/http://www.msnbc.msn.com/id/13989158/ |tarih=4 Haziran 2011 }}. 10 Ocak 2007’de erişildi.</ref> Guevara’nın kızı Aleida da Chavéz ile yaptığı ve “Yeni Latin Amerika” için planlarını açıkladığı ayrıntılı röportajı bir kitap hâlinde yayımladı.<ref>Amazon books. ''Chavez: Venezuela and the New Latin America - Hugo Chavez Interviewed by Aleida Guevara''. [http://www.amazon.co.uk/Chavez-Venezuela-America-Interviewed-Guevara/dp/1920888004 Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070901180328/http://www.amazon.co.uk/Chavez-Venezuela-America-Interviewed-Guevara/dp/1920888004 |tarih=1 Eylül 2007 }}. 10 Ocak 2007’de erişildi.</ref> Guevara, Kolombiya gerilla hareketi FARC<ref>Leeds University. ''The impact and legacy of Che Guevara’s Foco Theory, with special reference to guerrilla warfare in Colombia''. [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:A5LjfAFaa4wJ:www.leeds.ac.uk/spanport/news/colombia_study_day.doc+guevara+farc+che&hl=en&gl=uk&ct=clnk&cd=8 Çevrimiçi]. 10 Ocak 2007’de erişildi.</ref> ve Meksika Zapatista grubu için hâlâ büyük bir esin kaynağıdır.<ref>BBC News. ''Profile: The Zapatistas' mysterious leader'' [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1214676.stm Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070220124547/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1214676.stm |tarih=20 Şubat 2007 }}. 10 Ocak 2007’de erişildi.</ref>


===Büyük Tartışma===
Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Latin Amerika dışındaki birçok bölgede Guevara simgesi, ideolojik ve siyasi içeriğini uzun zamandan beri kaybederek küresel bir markaya dönüştü ve Guevara takıntısı bazıları tarafından yalnızca basit bir "ilk gençlik devrimcilik hülyası" olarak tanımlandı.<ref name="myth"/> Guevara’dan esinlenen protesto hareketlerine konu olan Amerika Birleşik Devletleri’nde ise, bir CD taşıma çantası üzerindeki Guevara resmi, Che’nin [[Usame bin Ladin]] ve [[Adolf Hitler]] ile kıyaslandığı çok güçlü bir muhalefet sonucunda kaldırıldı.<ref>Washington Post. ''Anti-U.S. Protests Flare at Summit''. [http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/11/04/AR2005110401724.html?nav=rss_print/asection Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20181210111236/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/11/04/AR2005110401724.html?nav=rss_print%2Fasection |tarih=10 Aralık 2018 }} 10 Ocak 2007’de erişildi.</ref> Bu ürünü üreten şirket Target Corporation, kamuya açık bir özür mesajı yayımladı.<ref>[http://www.upi.com/NewsTrack/view.php?StoryID=20061224-120342-6131r Target pulls Che Guevara CD cases] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071015071518/http://upi.com/NewsTrack/view.php?StoryID=20061224-120342-6131r |tarih=15 Ekim 2007 }} - Associated Press, 24 Aralık 2006</ref> Amerikalı, Latin Amerikalı ve Avrupalı yazarlar Jon Lee Anderson, [[Régis Debray]], Jorge Castañeda ve diğerleri Guevara’nın imajının gizemli hâlini yok edebilmek için yaşamını ve geride bıraktıklarını hiç de idealistik olmayan yönlerden anlatan kitaplar ve makaleler yazdı. Hatta Octavio Paz’ın yazdığı ve [[Marksizm]]’in eleştirel suçlamasını da içeren kitap Latin Amerika solunun büyük kısmı tarafından sahiplendi.<ref>{{Kitap kaynağı
Küba tarihinde tarihçiler tarafından geriye dönük olarak "Büyük Tartışma" olarak adlandırılan dönem, 1962'den 1965'e kadar Küba ekonomi politikasının geleceği hakkında kamuoyunda yapılan tartışmalarla tanımlanmıştır. Tartışma, Küba'nın yıllarca süren iç ekonomik karışıklıklar, ABD yaptırımları ve profesyonellerin Küba'dan kaçışının ardından 1962'de ekonomik krize girmesiyle başladı. 1962 yılında Fidel Castro dünyanın dört bir yanındaki Marksist iktisatçıları iki ana öneriyi tartışmaya davet etti. Che Guevara tarafından öne sürülen önerilerden biri, kamu bilinci ve öncü eylem gibi "öznel koşullar" mükemmelleştirildiği takdirde Küba'nın kapitalist ve ardından "sosyalist" geçiş dönemini atlayarak derhâl sanayileşmiş bir "komünist" toplum hâline gelebileceğiydi. Halkçı Sosyalist Parti'nin diğer önermesi ise Küba'da komünist" bir toplum kurulmadan önce Küba'nın şeker ekonomisinin kâr maksimizasyonuna ulaştığı karma bir ekonomi olarak bir geçiş dönemine ihtiyaç duyduğuydu.<ref name=def>{{cite book |last=Kapcia |first=Antoni |date=2022 |title=Historical Dictionary of Cuba |url=https://books.google.com/books?id=xbpmEAAAQBAJ&dq=the+great+debate+1962+cuba&pg=PA261 |publisher=Rowman & Littlefield |pages=261–262 |location=Lanham |isbn=978-1-4422-6455-7}}</ref><ref>{{cite book |date=2018 |title=Cuba's Forgotten Decade How the 1970s Shaped the Revolution |url=https://books.google.com/books?id=Ek1jDwAAQBAJ&dq=the+great+debate+1962+cuba&pg=PA10 |publisher=Lexington Books |location=Lanham |page=10 |isbn=978-1-4985-6874-6}}</ref><ref>{{cite book |last=Underlid |first=Even |date=2021 |title=Cuba Was Different Views of the Cuban Communist Party on the Collapse of Soviet and Eastern European Socialism |url=https://books.google.com/books?id=_3AhEAAAQBAJ&dq=the+great+debate+1962+cuba&pg=PA229 |publisher=[[Brill Publishers|Brill]] |location=Leiden; Boston |page=229 |isbn=978-90-04-44290-0}}</ref>
| son = Paz
| ilk = Octavio
| başlık = Obras Completas 9, Ideas y costumbres I: la letra y el cetro (edición del autor), México: FCE
| yıl = 1995
}}
<br />°Jon Lee Anderson'un ''Che Guevara, A Revolutionary Life'' kitapı hakkında, Bertrand de la Grange. "This shining book, that does not hide the dark side of this icon of the international left." (Çevirisi: Bu parlak kitap uluslararası solun bu ikonunun karanlık kısmını saklamıyor.) <br />° [[Régis Debray]]’nin ''Alabados sean nuestros señores. Una educación política.'' kitabı hakkında "Its picture of the Argentine guerrilla is harder at heart and less friendly. The Che Guevara of these memories is an implacable, cruel man." (Çevirisi: Arjantin gerillası olarak resmedilen hâli daha duygusuz ve daha az dost canlısı. Bu anılardaki Che Guevara, tatmin olmayan, zalim bir adam. <br />°{{Kitap kaynağı
| son = Castañeda
| ilk = Jorge
| başlık = Compañero: vida y muerte del Che Guevara, Vintage
| url = https://archive.org/details/companerovidaymu0000cast
| yıl = 1997
}}
</ref> Politika yazarı [[Paul Berman]] daha da ileri giderek "günümüz Che kültünün" Küba’da var olduğuna inandığı "muazzam sosyal mücadelenin" ve rejim karşıtlarının çabasının göz ardı edilmesine neden olduğunu belirtir.<ref>Paul Berman, "The Cult of Che", 24 Eylül 2004. [http://www.slate.com/id/2107100/ Slate Çevrimiçi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110223143848/http://www.slate.com/id/2107100 |tarih=23 Şubat 2011 }}, 18 Haziran 2006’da erişildi.</ref> 1960’larda Küba Devrimi’ni destekleyen yazar Christopher Hitchens, Guevara’nın mirasını: <nowiki>"</nowiki>''Che'nin ikon statüsünün sağlamlaşmasının nedeni başarısız olmasıdır. Öyküsü yenilgi ve tecrit içerir ve bu nedenle de çok çekicidir. Yaşasaydı, Che miti çok uzun zaman önce ölmüş olacaktı.''<nowiki>"</nowiki> diyerek özetlemiştir.<ref name="myth"/>


Guevara bu dönemde, işçilerin üretimini artırmak için temel motivasyon kaynağı olarak ahlaki teşviklerin var olması gerektiğini detaylandırdı. İşletmelerin elde ettiği tüm kârlar devlet bütçesine aktarılacak ve zararlar devlet bütçesinden karşılanacaktı. Maddi olarak teşvik edilen üretim artışlarından ziyade sosyalist bilinci geliştiren kurumlar sosyalizme giden yolun sürdürülmesinde en önemli unsur olarak görülüyordu. Kâr güdüsünün uygulanması kapitalizme giden bir yol ve [[Doğu Bloku]] ekonomilerinin kusurlarından biri olarak görülüyordu.<ref>{{cite book |last=Gordy |first=Katherine |date=2015 |title=Living Ideology in Cuba Socialism in Principle and Practice |url=https://books.google.com/books?id=OXv_CQAAQBAJ&dq=carlos+rafael+rodriguez+great+debate&pg=PA91 |publisher=[[University of Michigan Press]] |location=Ann Arbor |pages=90–92 |isbn=978-0-472-05261-5}}</ref> Ekonomi aynı zamanda kitlesel seferberliklere ve ekonomiyi geliştirme yöntemi olarak merkezî planlamaya dayanacaktı.<ref name=soviets>{{cite book |date=2019 |title=Soviet Influence on Cuban Culture, 1961–1987 When the Soviets Came to Stay |url=https://books.google.com/books?id=XA7BDwAAQBAJ&dq=carlos+rafael+rodriguez+great+debate&pg=PA12 |publisher=Lexington Books |location=Lanham, MD |pages=12–13 |isbn=978-1-4985-8012-0}}</ref> Sosyalizmi geliştirecek bilinci tehlikeye atan ana ideal, yalnızca insani dayanışma ve özveriyle motive olan bir vatandaş olan "yeni insan"ın övülmesiydi.<ref>{{cite book |last=Artaraz |first=Kepa |date=2009 |title=Cuba and Western Intellectuals Since 1959 |url=https://books.google.com/books?id=OafFAAAAQBAJ |publisher=Palgrave Macmillan |location=New York |page=23 |isbn=978-0-230-61829-9}}</ref>
== Biyografi zaman çizgisi ==
<div style="clear: both; width: 650px;" class="NavFrame">
<div style="background: white; color: #0044AA;" class="NavHead">'''Che Guevara tarihçesi'''
</div>
<div class="NavContent" style="text-align:center;">
<timeline>
ImageSize = width:600 height:700
PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:10
DateFormat = yyyy
TimeAxis = orientation:vertical order:reverse format:yyyy
Period = from:1925 till:1970
AlignBars = early
ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1930
ScaleMinor = unit:year increment:5 start:1925


1966 yılında Küba ekonomisi ahlaki çizgide yeniden düzenlendi. Küba propagandası, üretimi artırmak için gönüllülüğü ve ideolojik motivasyonları vurguladı. Diğerlerinden daha üretken olan işçilere maddi teşvikler verilmedi.<ref name=Leadership>{{cite book |last=Kapcia |first=Antoni |date=2014 |title=Leadership in the Cuban Revolution The Unseen Story |url=https://books.google.com/books?id=ImxjDgAAQBAJ&dq=the+great+debate+1962+cuba&pg=PT106 |publisher=Zed Books |location=London |isbn=978-1-78032-528-6}}</ref> Kübalı entelektüellerden olumlu bir ulusal ethos yaratmaya aktif olarak katılmaları ve "sanat için sanat" yaratma arzusunu göz ardı etmeleri bekleniyordu. 1968'de tarım dışı tüm özel işletmeler kamulaştırıldı, merkezî planlama daha çok geçici bir temelde yapıldı ve tüm Küba ekonomisi 10 milyon ton şeker hasadı üretmeye yönlendirildi. Bu gelişmeler genel olarak yıllar önceki Büyük Tartışma'nın getirdiği kararlardan esinlenmiştir.<ref>{{cite book |last1=Peet |first1=Richard |last2=Hartwick |first2=Elaine |date=2009 |title=Theories of Development –-Contentions, Arguments, Alternatives |edition=2nd |url=https://books.google.com/books?id=f0xavJRgCtYC&dq=the+great+debate+1962+cuba&pg=PA189 |publisher=Guilford Publications |location=New York |page=189 |isbn=978-1-60623-066-4}}</ref> Şekere odaklanma sonunda Küba ekonomisinin diğer tüm yönlerini az gelişmiş hâle getirecek ve saldırının nihai mirası olacaktır.<ref name=Leadership/>
Colors =
id:gray value:gray(0.7)


==Uluslararası diplomasi==
# there is no automatic collision detection,
[[Dosya:CheGuevaraCountries.jpg|thumb|upright=1.3|Che Guevara'in ziyaret ettiği (kırmızı) ve silahlı devrimine katıldığı (yeşil) ülkeler]]
# so shift texts up or down manually to avoid overlap
===Birleşmiş Milletler delegasyonu===
Aralık 1964'te Che Guevara "dünya çapında devrimci bir devlet adamı" olarak ortaya çıkmıştı ve bu nedenle [[Birleşmiş Milletler]]'de konuşma yapmak üzere Küba delegasyonunun başkanı olarak [[New York City|New York]]'a gitti.{{sfn|Kellner|1989|p=60}} 11 Aralık 1964'te Guevara'nın BM'de yaptığı bir saatlik hararetli konuşma sırasında, Birleşmiş Milletler'in [[Güney Afrika]]'daki "acımasız [[apartheid]] politikasına" karşı koyamamasını eleştirerek "Birleşmiş Milletler bunu durdurmak için hiçbir şey yapamaz mı?" diye sordu.<ref name="GuevaraUnitedNations">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1964/12/11.htm "Colonialism is Doomed"] Küba temsilcisi Che Guevara'nın Aralık 1964'te New York City'deki 19. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'ndaki konuşması.</ref> Guevara daha sonra [[Jim Crow yasaları|ABD'nin siyah nüfusuna yönelik politikasını]] kınayarak şunları söyledi:


{{blockquote|Kendi çocuklarını öldürenler ve tenlerinin rengi nedeniyle onlara karşı her gün ayrımcılık yapanlar; siyahilerin katillerinin serbest kalmasına izin verenler, onları koruyanlar ve dahası özgür insanlar olarak meşru haklarını talep ettikleri için siyahi nüfusu cezalandıranlar; bunu yapanlar kendilerini nasıl özgürlüğün koruyucuları olarak görebilirler?<ref name="GuevaraUnitedNations"/>}}
Define $dx = 20 # shift text to right side of bar


Öfkeli Guevara konuşmasını ''Second Declaration of Havana'' (Türkçe: ''İkinci Havana Beyannamesi'') okuyarak bitirdi ve Latin Amerika'yı "aynı acıları çeken 200 milyon kardeşten oluşan bir aile" olarak betimledi. Guevara bu "destan"ın "aç Hintli kitleler, topraksız köylüler, sömürülen işçiler ve ilerici kitleler" tarafından yazılacağını ilan etti. Guevara'ya göre çatışma, daha önce "zayıf ve itaatkâr bir sürü" olarak görülen "emperyalizm tarafından kötü muamele gören ve horlananlar" tarafından yürütülecek bir kitle ve fikir mücadelesiydi. Guevara şimdi bu "sürü" ile "[[Yankee]] tekelci kapitalizminin" "mezar kazıcılarını" dehşetle gördüğünü iddia ediyordu. Guevara, bu "haklı çıkma saati" sırasında "isimsiz kitlenin" kendi tarihini "kendi kanıyla" yazmaya başlayacağını ve "500 yıldır herkes tarafından gülünen haklarını" geri alacağını söylüyordu. Guevara Genel Kurul'daki konuşmasını, bu "öfke dalgasının" "Latin Amerika topraklarını silip süpüreceği" ve "tarihin tekerleğini döndüren" emekçi kitlelerin şimdi ilk kez "maruz bırakıldıkları uzun, acımasız uykudan uyanacakları" varsayımıyla bitirdi.<ref name="GuevaraUnitedNations"/>
PlotData =
bar:event width:20 color:blue shift:($dx,-4)
from:start till:end color:blue
mark:(line,white)
at:1928 text:"1928 Ernesto Guevara de la Serna Arjantin'in Rosario kentinde doğdu"
at:1930 text:"1930 İlk astım krizi"
at:1933 text:"1933 Guevara ailesi Alta Gracia'ya taşınır"
at:1934 text:"1934 Evde öğretime başlar"
at:1937 text:"1937 İlk okula kayıt olur"
at:1942 text:"1942 Colegio Nacional Dean Funes'de liseye başlar"
at:1943 text:"1943 Guevara ailesi Córdoba'ya taşınır"
at:1946 text:"1946 Colegio Nacional Dean Funes'den mezun olur"
at:1947 text:"1947 Guevara ailesi Buenos Aires'e taşınır; Ernesto Tıp okuluna başlar"
at:1950 text:"1950 Kuzey Arjantin'i motorsiklet ile dolaşır"
at:1951 text:"1951 Altı ay boyunca petrol tankerlerinde hastabakıcı olarak çalışır"
at:1952 text:"1952 Alberto Granado ile Latin Amerika'yı dolaşır; Peru'daki cüzzamlılar kliniğinde gönüllü olarak çalışır"


[[Dosya:Chenasser.jpg|thumb|Kahire'de Mısır Başkanı [[Cemal Abdünnâsır]] ile tanışırken, 1964]]
at:1953 text:"1953 Tıp fakültesinden mezun olur; Bolivya ve diğer ülkeleri ziyaret eder, Guatemala'ya varır"
at:1954 text:"1954 Árbenz hükûmeti devrilir; Ernesto Mexico'ya gider"


Guevara daha sonra BM kompleksindeki durağı sırasında Kübalı sürgünler tarafından hayatına yönelik iki başarısız girişim olduğunu öğrendi.<ref name="NYTDec1964">[http://www.latinamericanstudies.org/belligerence/bazooka.htm Bazooka Fired at UN as Cuban Speaks], Homer Bigart tarafından, ''[[The New York Times]]'', 12 Aralık 1964, syf. 1.</ref> Bunlardan ilki, gelişi sırasında yedi inçlik bir av bıçağıyla barikatları aşmaya çalışan Molly Gonzales tarafından, ikincisi ise Guillermo Novo tarafından, konuşması sırasında Doğu Nehri'ndeki bir tekneden Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'ne zaman ayarlı bir bazuka ateşlenmiş ancak ıskalanıp hedeften şaşmıştı. Guevara daha sonra her iki olayla ilgili olarak "bıçaklı bir kadın tarafından öldürülmek silahlı bir erkek tarafından öldürülmekten daha iyidir" yorumunu yapmış ve purosunu sallayarak patlamanın "her şeye daha fazla tat verdiğini" eklemiştir.<ref name="NYTDec1964"/>
at:1955 text:"1955 Fidel Castro'yla tanışır, 26 Temmuz Devrimci Hareketi'ne katılır"


[[Dosya:CheinMoscow.jpg|thumb|upright|Moskova'da [[Kızıl Meydan]]'da yürüyüş, Kasım 1964]]
at:1956 text:"1956 ''Granma'' ile Küba'ya varır"
at:1957 text:"1957 Sierra Maestra'da gerilla savaşçısı; Comandante'liğe terfi eder"
at:1958 text:"1958 Santa Clara şehrini ele geçirir; Batista Küba'dan kaçar"
at:1959 text:"1959 La Cabaña kalesinin (hapishanesinin) komutanı olarak atanır; Küba Merkez Bankası Başkanı olur"
at:1961 text:"1961 Sanayi Bakanı olarak atanır"
at:1964 text:"1964 Küba'dan ayrılmaya karar verir; BM'e hitap eder; Afrika'ya gider"
at:1965 text:"1965 ''Veda Mektubu''nu Fidel Castro'ya verir; Kongo'ya gider ve gerilla operasyonlarına başlar"
at:1966 text:"1966 Önce Dar-Üs Selam'da, sonra Prag'da saklanır; kısa bir süre için Küba'ya döner; Bolivya'ya varır"
at:1967 text:"1967 Gerilla operasyonlarına önderlik eder;Quebrada del Yuro'da yakalanır ve La Higuera'da yargısız infaz edilir."


Guevara New York'tayken [[CBS]]'in pazar haberleri programı ''Face the Nation''<nowiki />'a katıldı<ref>[https://www.youtube.com/embed/CPCuzfDeUpc CBS Video], Che Guevara, ''Face the Nation''<nowiki />'a röportaj veriyor, 13 Aralık 1964, (29:11)</ref> ve ABD Senatörü [[Eugene McCarthy]]'den{{sfn|Hart|2004|p=271}} [[Malcolm X]]'in arkadaşlarına kadar geniş bir yelpazedeki insanlarla bir araya geldi. McCarthy, Audubon Balo Salonu'ndaki kalabalığa Guevara'nın bir açıklamasını okurken Guevara'yı "şu anda bu ülkedeki en devrimci adamlardan biri" ilan ederek hayranlığını dile getirdi.{{sfn|Anderson|1997|p=618}}
TextData =
tabs:(25-left)
pos:(100,710)
fontsize:12
text:"Tarihçe"
</timeline>
</div></div>


===Dünya gezisi===
==Fidel Castro'nun yaptığı konuşma==
Guevara 17 Aralık'ta [[Paris]], [[Fransa]]'ya gitmek üzere New York'tan ayrıldı ve oradan [[Çin|Çin Halk Cumhuriyeti]], [[Kuzey Kore]], [[Birleşik Arap Cumhuriyeti]], [[Cezayir]], [[Gana]], [[Gine]], [[Mali]], [[Dahomey]], [[Kongo Cumhuriyeti|Kongo-Brazzaville]] ve [[Tanzanya]] ziyaretlerini içeren üç aylık bir dünya turuna çıktı ve [[İrlanda]] ve [[Prag]]'da durdu. İrlanda'dayken Guevara kendi İrlanda mirasıyla buluştu ve [[Limerick]]'te [[Aziz Patrick Günü]]'nü kutladı.<ref>{{cite web|url=http://www.fantompowa.net/Flame/che_guevara_irish_roots.htm |title=Che Guevara: Father Of Revolution, Son Of Galway |publisher=Fantompowa.net |access-date=31 Ekim 2010}}</ref> Bu ziyareti üzerine babasına yazdığı mektupta esprili bir şekilde "Atalarınızın yeşil İrlanda'sındayım. Bunu öğrendiklerinde, televizyon [kanalı] bana Lynch soyağacını sormaya geldi, ama at hırsızı ya da onun gibi bir şey olabilirler diye fazla bir şey söylemedim."<ref>[http://www.irishcentral.com/news/Gerry-Adam-featured-in-new-Che-Guevara-documentary-57716202.html Gerry Adams Featured in New Che Guevara Documentary], Kenneth Haynes tarafından, ''Irish Central'', 8 Eylül 2009</ref> 1969'da Guevara'nın babası, oğullarının İrlandalı soyu hakkında şunları söylemiştir: "Dikkat edilmesi gereken ilk şey, oğlumun damarlarında İrlandalı isyancıların kanının aktığıdır...".<ref>{{cite web |url=https://www.theirishstory.com/2021/11/29/the-blood-of-irish-rebels-flowed-in-his-veins-che-guevara-and-the-irish/comment-page-1/ |title='The Blood of Irish rebels flowed in his veins': Che Guevara and the Irish |last=Sheppard |first=Barry |date=29 Kasım 2021 |website=The Irish Story |publisher= |access-date=11 Aralık 2023 |quote=}}</ref>


Guevara Cezayir'de bulunduğu sırada Küba elçiliğinde İspanyol şair [[Juan Goytisolo]] ile bir röportaj yaptı. Röportaj sırasında Guevara, yanındaki masada oturan alenen [[Eşcinsellik|eşcinsel]] Kübalı yazar Virgilio Piñera'nın bir kitabını fark etti. Bunu fark ettiğinde kitabı duvara fırlattı ve "elçiliğimizde bu iğrenç ibnenin kitabını bulundurmaya nasıl cüret edersiniz?" diye bağırdı.<ref>{{cite book |last=Faber |first=Samuel |date=2011 |title=Cuba Since the Revolution of 1959 A Critical Assessment |url=https://books.google.com/books?id=9ce6Y5R95vYC&dq=Virgilio+Pi%C3%B1era+che+guevara&pg=PA217 |location=Chicago, Ill. |publisher=Haymarket Books |page=217 |isbn=978-1-60846-139-4}}</ref><ref>{{cite book |last= |first= |author-link= |date=2015 |title=The Oxford Handbook of Greek Drama in the Americas |url=https://books.google.com/books?id=KKogCwAAQBAJ&dq=Virgilio+Pi%C3%B1era+che+guevara&pg=PT547 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford |page= |isbn=978-0-19-163733-9}}</ref><ref name=Entiendes>{{cite book |last= |first= |author-link= |date=1995 |title=¿Entiendes? Queer Readings, Hispanic Writings |url=https://books.google.com/books?id=oCGO6aGbhTIC&dq=Virgilio+Pi%C3%B1era+che+guevara&pg=PA168 |location=Durham |publisher=Duke University Press |page= |isbn=978-0-8223-1615-2}}</ref> Bu an, Goytisolo'nun kişisel kimliğinde bir dönüm noktası olarak işaretlendi çünkü yavaş yavaş eşcinsel olduğunu açıklamasını ve Küba'nın [[LGBT]]Q+ vatandaşlarına sempati duymaya başlamasını etkiledi.<ref>{{cite book |last=Ellis |first=Robert |date=1997 |title=The Hispanic Homograph Gay Self-representation in Contemporary Spanish Autobiography |url=https://books.google.com/books?id=7oZLFafIMjUC&dq=Virgilio+Pi%C3%B1era+che+guevara&pg=PA44 |location=Urbana |publisher=University of Illinois Press |page=44 |isbn=978-0-252-06611-5}}</ref> Bu an aynı zamanda Küba hükûmetinin Piñera'yı Küba'daki resmî edebî söylemden yavaş yavaş ve nihayetinde nihai olarak çıkarmasındaki önemiyle de dikkat çekmektedir. Piñera başlangıçta Küba Devrimi'nin önemli bir dram yazarı olarak görülmüş ancak daha sonra yavaş yavaş kınanmaya başladı ve nihayetinde tutuklandı.<ref name=Entiendes/>
Che Guevara'nın ölümünün yirminci yılı nedeniyle 8 Ekim 1987'de düzenlenen törende [[Fidel Castro]] etkili bir konuşma yaptı. İşlerinin yoğunluğu yüzünden daha önceden bir konuşma hazırlamaya vaktinin olmadığını ve törende, herkesle beraber Che'yi anacağını, hissettiklerini dile getireceğini söyleyen Castro, konuşmaya şu sözlerle başladı: "''20 yıl önce 18 Ekim 1967'de, Devrim Meydanı'nda yoldaş Ernesto Che Guevara'ya saygı ve minnetimizi ifade etmek üzere, çok büyük bir kalabalık olarak toplanmıştık..."'' <ref name="ReferenceA">{{kitap kaynağı |soyadı=Kaplan|ad= Murat|başlık= Bir Adanmışlık Öyküsü: Che Guevara|yayıncı= Siyah-Beyaz Yayınları|yer= İstanbul|yıl= 2018}}</ref>


Bu yolculuk sırasında, Uruguaylı bir haftalık derginin editörü olan Carlos Quijano'ya, daha sonra ''Küba'da Sosyalizm ve İnsan'' başlığını alacak olan bir mektup yazdı.<ref name="SocialismAndMan">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/03/man-socialism.htm "Socialism and Man in Cuba"] Montevideo, Uruguay'da yayınlanan haftalık ''Marcha'' gazetesinin editörü Carlos Quijano'ya mektup; Che Guevara tarafından 12 Mart 1965 tarihinde "Cezayir'den Marcha'ya: Küba Devrimi Bugün" başlığıyla yayınlandı.</ref> Bu risalede Guevara'nın yeni bir bilinç, yeni bir çalışma statüsü ve bireyin yeni rolünün yaratılması için yaptığı çağrılar özetleniyordu. Ayrıca [[Antikapitalizm|anti-kapitalist]] duygularının ardındaki mantığı da şöyle ortaya koyuyordu:
Che'nin düşüncelerinin bugün de kesinlikle ve tamamen geçerli olduğunu söyleyen Fidel Castro'nun konuşmasında en etkili ve dikkat çeken sözlerden biri de şu olmuştur; ''"...Che bize katıldığında, sadece tek bir koşul ileri sürmüştü; Devrim gerçekleştikten sonra, Güney Amerika'ya dönmek istediğinde bunu yapmasına engel olunmayacak, devletin yararı gereği hiçbir gerekçe ileri sürülmeyecekti. Bunu yapabileceğini ve onu destekleyeceğimiz yanıtını verdik. Bu sözümüzü bize, gitme gününün geldiğine inandığı ana kadar zaman zaman hatırlattı. Yalnızca gitmesine izin verme sözümüzü tutmakla kalmadık, aynı zamanda bu görevi gerçekleştirmesi için mümkün olan bütün araçlarla ona yardım da ettik. Gitme zamanını biraz geciktirmeyi dahi denedik... Yetenekleri, deneyimi, prestiji göz önüne alındığında, Che'nin kendini büyük stratejik görevlere vermesi gerektiğini düşünüyorduk. Diğer yoldaşların örgütlenmenin ilk aşamasını bir sonuca vardırmasından sonra, Che'nin daha ileri bir aşamada sürece katılmasının daha doğru olacağı kanısındaydık. Biz savaş sırasında bu politikayı izlemiştik..."''<ref name="ReferenceA"/>


{{Blockquote|Çoğunluk için kör ve görünmez olan kapitalizmin yasaları, birey üzerinde, o bunu düşünmeden hareket eder. O sadece önünde sonsuz gibi görünen bir ufkun enginliğini görür. [[John D. Rockefeller|Rockefeller]] örneğinden -doğru olsun ya da olmasın- başarı olasılıkları hakkında bir ders çıkardığını iddia eden kapitalist propagandacılar tarafından böyle resmediliyor. Bir Rockefeller'ın ortaya çıkması için gereken yoksulluk ve acı miktarı ve bu büyüklükte bir servetin birikiminin gerektirdiği ahlaksızlık miktarı resmin dışında bırakılır ve genel olarak insanların bunu görmesini sağlamak her zaman mümkün değildir.<ref name="SocialismAndMan"/>}}
Konuşmanın en güzel kısımlarından biri de şudur:
''"...Rüyalarımızda bile, Che'nin hâlâ yaşadığını, burada görevini yerine getirmekle uğraştığını, hiç ölmediğini de hayal ediyoruz. Devrimimizin yaşadığını gördüğümüzde, Che'nin asla ölmediğine, gerçekte her zamankinden daha fazla aramızda olduğuna, her zamankinden daha etkili olduğuna, [[emperyalizm]]in her zamankinden daha güçlü bir düşmanı olduğuna kolayca inanılır. Onun bir sembol haline gelmesini engellemek için cesedini kaybedenler, emperyalist efendilerinin talimat ve yöntemlerini izleyerek en küçük bir izi bile silebileceklerini umanlar gerçeği kabul etmek zorundadırlar. Mezarı, kalıntıları, cesedi yoksa da Che imparatorluğun korkunç bir düşmanı, bir sembol, bir güç, yok edilmesi mümkün olmayan bir varlık olarak yaşamaktadır. Che'nin cesedini kaybederek acizliklerini, korkaklıklarını kanıtladılar... Sömürülen köylülerin, işçilerin, öğrencilerin, aydınların, demokratların, ilericilerin, bu yarıkürenin yurtseverlerini ziyaret edebilecekleri Che'ye ait bir mezar olmasını istemediler. Ve onun kalıntıları önünde ona saygılarını ifade edecekleri bir yerin bulunmadığı bu dünyada, Che her yerde saygıyla anılıyor..."'' (Alkışlar)<ref name="ReferenceA"/> Bu sözler, Che Guevara'nın ölümsüz olduğunu, hatırasının dünyanın çeşitli yerlerindeki insanların zihninde yaşadığını gösterir. Fidel Castro aynı zamanda konuşmasında o yıllardaki [[Küba]]'nın durumunu anlatarak, Che'nin başlarına gelmesinden çekindiklerinin yaşandığını da söylemiştir. Che Guevara sonsuza kadar devrimci ruhların, sosyalistlerin, özgürlükçü insanların, mücadeleci ruhlarını her zaman koruyanların kalplerinde ve zihinlerinde yaşamaya devam edecek.


Guevara makalesini "gerçek devrimciye büyük bir sevgi duygusunun rehberlik ettiğini" ilan ederek ve tüm devrimcileri "yaşayan insanlığa duyulan bu sevginin örnek teşkil edecek eylemlere dönüşmesi için her gün çaba göstermeye" ve böylece "hareket ettirici bir güç" olmaya çağırarak sonlandırdı.<ref name="SocialismAndMan"/> Guevara'nın iddialarının kaynağı Küba Devrimi örneğinin "tüm sınırları aşacak manevi bir şey" olduğuna inanmasıydı.{{sfn|Anderson|1997|pp=37–38}}
== Guevara'nın eserleri ==
'''Türkçe (çeviriler)'''
* Savaş Anıları
* Afrika Rüyası
* Motosiklet Günlükleri: https://web.archive.org/web/20120215081318/http://www.ilknokta.com/urun/62170/Motosiklet-Gunlukleri.html
* Gerilla Savaşı: Bir Yöntem [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/cheyontem.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050728233620/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/cheyontem.html |tarih=28 Temmuz 2005 }}
* Gerilla Savaşı [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chegerilla.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051026185710/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chegerilla.html |tarih=26 Ekim 2005 }}
* Politik Egemenlik ve Ekonomik Bağımsızlık [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/cheegemenlik.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050706075924/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/cheegemenlik.html |tarih=6 Temmuz 2005 }}
* Sosyalist Planlama [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/cheplanlama.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051026190205/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/cheplanlama.html |tarih=26 Ekim 2005 }}
* Latin-Amerika Gençliğine [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chegenclik.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050905032400/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chegenclik.html |tarih=5 Eylül 2005 }}
* Küba Devriminin İdeolojisini İncelemek İçin Notlar [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/cheideoloji.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050701084807/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/cheideoloji.html |tarih=1 Temmuz 2005 }}
* Latin-Amerika Devriminin Taktik ve Stratejisi [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chestrateji.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050722075240/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chestrateji.html |tarih=22 Temmuz 2005 }}
* Küba Bir İstisna mı, Yoksa Öncü mü?[http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chekuba.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051026175406/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chekuba.html |tarih=26 Ekim 2005 }}
* Vietnam'la Dayanışma [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chevietnam.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051026185803/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chevietnam.html |tarih=26 Ekim 2005 }}
* Tricontinental'e Mesaj: "... İki, Üç Daha Fazla Vietnam [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chetricont.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20051026185753/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chetricont.html |tarih=26 Ekim 2005 }}
* Bolivya Günlüğü [http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chegunluk.html] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060106002007/http://www.kurtuluscephesi.com/gerilla/chegunluk.html |tarih=6 Ocak 2006 }}


===Cezayir ziyareti ve siyasal dönüş===
'''İngilizce (çeviriler)'''
Guevara, 24 Şubat 1965'te [[Cezayir (şehir)|Cezayir şehrinde]], Afro-Asya dayanışması konulu bir ekonomik seminerde yaptığı konuşmayla uluslararası sahnede son kez boy göstermiş oldu.<ref>[[#refGuevara1969|Guevara 1969]], syf. 350.</ref><ref>{{cite web|url =https://www.marxists.org/archive/guevara/1965/02/24.htm| title=Che Guevara At the Afro-Asian Conference in Algeria|author=Guevara, Che|access-date=4 Kasım 2018|publisher=marxists.org}}</ref> Sosyalist ülkelerin ahlaki görevlerini belirterek onları sömürücü Batılı ülkelerle zımni suç ortaklığı yapmakla suçladı. Emperyalizmin yenilgiye uğratılması için komünist blok ülkelerinin uygulaması gerektiğini söylediği bir dizi önlemin ana hatlarını çizmeye devam etti.<ref>[[#refGuevara1969|Guevara 1969]], syf. 352–59.</ref> Sovyetler Birliği'ni (Küba'nın başlıca mali destekçisi) kamuoyu önünde bu şekilde eleştirdikten sonra 14 Mart'ta Küba'ya döndü ve Havana havaalanında Fidel ve Raúl Castro, Osvaldo Dorticós ve Carlos Rafael Rodríguez tarafından ciddi bir şekilde karşılandı.
* ''Back on the Road: A Journey to Central America (Harvill Panther S.)'', The Harvill Press, paperback, ISBN 0802139426.
* ''Bolivian Diary'', Pimlico, paperback, ISBN 0712664572
* ''Che Guevara: Radical Writings on Guerrilla Warfare, Politics and Revolution'', Filiquarian Publishing LLC, paperback, ISBN 1599869993.
* ''Che Guevara Reader: Writings on Guerrilla Warfare, Politics and History'', Ocean Press, paperback
* ''Che Guevara Speaks'', Pathfinder, paperback
* ''Che Guevara Talks to Young People'', Pathfinder, paperback
* ''Critical Notes on Political Economy'', Ocean Press, paperback
* ''Guerrilla Warfare'', Souvenir Press Ltd, paperback, ISBN 0285636804.
* ''Manifesto: Three Classic Essays on How to Change the World'', Consortium, paperback
* ''Our America and Theirs'', Ocean Press (AU), paperback, ISBN 1876175818.
* ''Reminiscences of the Cuban Revolutionary War'', Monthly Review Press, paperback, 1998
* ''Self-Portrait: Che Guevara'', Ocean Press, 320pp, paperback, 2005
* ''Socialism and Man in Cuba: Also Fidel Castro on the Twentieth Anniversary of Guevara's Death'', Monad, paperback
* ''The African Dream: The Diaries of the Revolutionary War in the Congo'', Grove Press, paperback.
* ''The Diary of Che Guevara'', Amereon Ltd,
* ''The Motorcycle Diaries: Notes on a Latin American Journey'', Perennial Press, ISBN 0007182228.


Cezayir'de halka açık yaptığı son konuşmasında da ortaya koyduğu gibi Guevara, Batı'da ABD ve Doğu'da Sovyetler Birliği'nin başını çektiği [[Kuzey Yarımküre]]'yi [[Güney Yarımküre]]'nin sömürücüsü olarak görmeye başlamıştı. [[Vietnam Savaşı]]'nda komünist [[Kuzey Vietnam]]'ı güçlü bir şekilde destekledi ve diğer gelişmekte olan ülkelerin halklarını silahlanmaya ve "birçok Vietnam" yaratmaya çağırdı.<ref name="MessTricont1967">[http://www.marxists.org/archive/guevara/1967/04/16.htm Message to the Tricontinental] (1967) Che Guevara'nın Bolivya'daki orman kampından 1966'daki Kıtalararası Konferans'a gönderdiği mektup, Asya, Afrika ve Latin Amerika Halklarıyla Dayanışma Örgütü İdari Sekreterliği tarafından 16 Nisan 1967 tarihinde Havana'da yayınlandı.</ref> Che'nin Sovyetlere yönelik suçlamaları onu Sovyetler Birliği'ne inancını yitirmiş Batı Avrupa solunun entelektüelleri ve sanatçıları arasında popüler hâle getirirken, emperyalizmi kınaması ve devrim çağrısı ABD'de toplumsal değişim için sabırsızlanan genç radikal öğrencilere ilham verdi.<ref name="Michiko">[https://www.nytimes.com/2009/04/21/books/21kaku.html Brand Che: Revolutionary as Marketer's Dream], Michiko Kakutani tarafından, ''[[The New York Times]]'', 20 Nisan 2009</ref>
'''İspanyolca'''
* [http://www.redvoluciones.org/index.php?option=com_remository&Itemid=68&func=download&filecatid=3 ''Cuadernos de Praga''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070312062628/http://www.redvoluciones.org/index.php?option=com_remository&Itemid=68&func=download&filecatid=3 |tarih=12 Mart 2007 }} – Guevara'nın 1966'da gizlice kaldığı Prag'da tuttuğu defterler ([[PDF]])
* [https://web.archive.org/web/20060403041636/http://www.literatura.org/che/diario.pdf ''Diario del Che en Bolivia''] – Guevara'nın Bolivya'daki gerilla savaşına ait günlüğü ([[PDF]])
* [https://web.archive.org/web/20071025020844/http://www.pca.org.ar/librosprop/PDF/che-obrasescogidas%5B1%5D.pdf ''Obras Escogidas''] – Guevara'nın seçilmiş eserleri. İspanyolca. en önemli nutukları da bulunmaktadır. ([[PDF]])
* [https://web.archive.org/web/20071025020857/http://www.pca.org.ar/librosprop/PDF/che-diariodelcongo%5B1%5D.pdf ''Pasajes de la Guerra Revolucionaria: Congo''] – Guevara'nın Kongo Günlükleri'nin İspanyolca aslı ([[PDF]])
* [https://web.archive.org/web/20071025020833/http://www.pca.org.ar/librosprop/PDF/libro%2006%20Che%20Guevara.pdf ''Pensamiento y acción''] – Guevara'nın yazılarında seçmeler. İspanyolca. ''El socialismo y el hombre nuevo'' ("Sosyalizm ve Yeni İnsan" da dahil olmak üzere)([[PDF]])


{{Quote box|quote=[[Karl Marx|Marx]], kapitalist [[Sosyal ilişki|toplumsal ilişkilerin]] psikolojik ya da felsefi tezahürünü [[Marx'ın yabancılaşma teorisi|yabancılaşma]] ve [[Sınıf mücadelesi|antagonizma]] olarak nitelendirmiştir; bu, emeğin metalaşmasının ve [[değer yasası]]nın işleyişinin sonucudur. Guevara'ya göre yapılması gereken, bireylerin [[Üretim ilişkileri|üretim sürecine]] yabancılaşmasının ve sınıf ilişkilerinin yarattığı antagonizmanın yerine bütünleşme ve dayanışmayı koymak, üretime karşı [[Sınıf bilinci|kolektif bir tutum]] ve toplumsal bir görev olarak çalışma kavramını geliştirmekti.|source=—Helen Yaffe, ''Che Guevara: The Economics of Revolution''<nowiki />'ın yazarı<ref name = "Yaffe2006" />|width=30%|align=right}}
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}


Guevara'nın bu döneme ait özel yazılarında (o zamandan beri yayınlanmaktadır), Sovyetlerin "[[Karl Marx]]'ı unuttuğuna" inanarak Sovyet ekonomi siyasetine yönelik artan eleştirilerini sergilemektedir.<ref name = "Yaffe2006">[http://www.marxists.org/subject/economy/authors/yaffeh/che-critic.htm Ernesto 'Che' Guevara: A Rebel Against Soviet Political Economy], Helen Yaffe tarafından (''Che Guevara: The Economics of Revolution''<nowiki />'ın yazarı), 2006</ref> Bu durum Guevara'yı, "kapitalizmden sosyalizme geçişin ayrılmaz bir parçası olan [[sınıf mücadelesi]]nin doğasında var olan şiddeti görmezden gelme" girişimleri, ABD ile "tehlikeli" [[barış içinde bir arada yaşama]] politikaları, çalışma fikrine yönelik bir "bilinç değişikliği" için bastırmadaki başarısızlıkları ve sosyalist ekonomiyi "özgürleştirme" girişimleri de dâhil olmak üzere bir dizi Sovyet uygulamasını kınamaya yöneltti. Guevara [[para]]nın, [[faiz]]in, [[Kapitalist üretim biçimi|meta üretiminin]], [[piyasa ekonomisi]]nin ve "[[Merkantilizm|ticari ilişkilerin]]" tamamen ortadan kaldırılmasını istiyordu; Sovyetlerin ancak [[dünya komünizmi]]ne ulaşıldığında ortadan kalkacağını savunduğu tüm koşullar.<ref name="Yaffe2006"/> Bu aşamacı yaklaşıma katılmayan Guevara, Sovyetler Birliği'nin [[değer yasası]]nı (Guevara'nın istediği gibi) kaldırmaması hâlinde eninde sonunda kapitalizme geri döneceğini öngörerek ''Sovyet Siyasi Ekonomi El Kitabı'' Kitabını eleştirdi.<ref name="Yaffe2006"/>
== İçerik üzerine notlar ==
<!-- Bu bölümde içerik notları yaratmak için [[Şablon:Cref]] ve [[Şablon:Cnote]]'a bakınız. -->


Cezayir konuşmasından ve Küba'ya dönüşünden iki hafta sonra Guevara kamusal yaşamdan çekildi ve ardından tamamen ortadan kayboldu.<ref>[[#refAbrams2010|Abrams 2010]], syf. 100</ref> Nerede olduğu Küba'da büyük bir muammaydı, çünkü genellikle Castro'nun kendisinden sonra ikinci güç olarak görülüyordu. Ortadan kaybolması çeşitli şekillerde, sanayi bakanıyken savunduğu Küba sanayileşme planının başarısızlığına, Guevara'nın [[Çin-Sovyet ayrılığı]] konusunda [[Çin Komünist Partisi|Çin yanlısı komünist]] duruşunu onaylamayan Sovyet yetkililerin Castro'ya uyguladığı baskıya ve Guevara ile pragmatik Castro arasında Küba'nın ekonomik kalkınması ve ideolojik çizgisi konusunda ciddi farklılıklar olmasına bağlandı.<ref>[[#refAbrams2010|Abrams 2010]], syf. 103.</ref> Guevara'nın akıbetiyle ilgili uluslararası spekülasyonların baskısı altında kalan Castro, 16 Haziran 1965'te, Guevara'nın kendisi bildirmek istediğinde halkın bilgilendirileceğini söyledi. Yine de Guevara'nın nerede olduğuna dair hem Küba içinde hem de dışında söylentiler yayıldı.
<div class="references-small">
{{cnote|Doğum tarihi|14 Haziran 1928 Guevara'nın resmî doğum tarihi olsa da gerçek doğum tarihi olmayabilir. Resmî görüş anne ve babası evlendikten sekiz ay sonra doğduğudur, ancak bazı kaynaklar annesinin evlenirken hamile olduğunu ve doğum tarihinin 14 Mayıs olduğunu belirtir.
}}


Castro kardeşlerin çevresinde bulunan emekli Kübalı yetkililerden, Guevara'nın Cezayir konuşmasından sonra Castro kardeşler ile Guevara arasında ciddi bir anlaşmazlık yaşandığına dair çeşitli söylentiler vardır. Küba'daki [[Doğu Almanya|Doğu Alman]] elçiliğinin istihbarat dosyaları, Guevara'nın Afrika'dan dönüşünden sonra Fidel Castro ve Che Guevara arasında geçen çeşitli hararetli konuşmaları detaylandırmaktadır. Castro'nun Guevara'nın Sovyetler Birliği'ne yönelik eleştirilerine katılmadığı mı yoksa bunları dünya sahnesinde ifade etmenin verimsiz olduğunu mu düşündüğü belirsizliğini korumaktadır.<ref>{{cite book|last=Glejieses|first=Piero|date=2011|title=Conflicting Missions Havana, Washington, and Africa, 1959-1976|url=https://books.google.com/books?id=QHWGwG71hzMC&dq=guevara+critiized+fdel&pg=PA104|publisher=University of North Carolina Press|location=Chapel Hill|pages=102–104|isbn=978-0-8078-6162-2}}</ref>
{{cnote|Bask|Guevara soyadının kökenleri-- "Bask: Bask '''Gebara''' adının ispanyolcalaştırılmış hali. Gebara, Bask eyaleti olan Araba'da bir yer adıdır. Bu adın kökeni ve anlamı bilinmemektedir. MS 2. yüzyılda coğrafyacı [[Batlamyus]] tarafından bu yerin adı '''Gebala''' olarak kaydedilmiştir. İspanya'da az bulunan bir soyadıdır." ''Dictionary of American Family Names'' (Amerikan Soyadları Sözlüğü), Patrick Hanks, London: 2003 baskısı, Oxford University Press. Annesi Celia de la Serna, Bask soyundan geldiği belgelenen Peru'nun son naib kralı General José de la Serna e Hinojosa'nın soyundan gelmektedir. [http://urumelb.tripod.com/che/biografia-del-che-guevara.htm] &nbsp; '''Not:''' Che Guevara'nın detaylı soyağacı için bakınız: [http://en.rodovid.org/wk/Person:24256 Genealogy of Ernesto Guevara de la Serna].
}}


3 Ekim 1965'te Castro, Guevara tarafından yaklaşık yedi ay önce kendisine yazıldığı iddia edilen ve daha sonra Che Guevara'nın "veda mektubu" olarak adlandırılan tarihsiz bir mektubu kamuoyuna açıkladı. Mektupta Guevara, Küba Devrimi ile dayanışma içinde olduğunu bir kez daha teyit ediyor, ancak devrimci dava uğruna yurt dışında mücadele etmek üzere Küba'dan ayrılma niyetini açıklıyordu. Ayrıca Küba hükûmeti ve komünist partideki tüm görevlerinden istifa etti ve onursal Küba vatandaşlığından feragat etti.<ref>[[#refGuevara1965|Guevara 1965]].</ref>
{{cnote|Galway|Lynch ailesi Galway'in ünlü 14 klanından biridir. Ana María Isabel Lynch'in İrlanda'da doğduğu genel bir yanlış anlamadır, aslında 1868 yılında San Fransisco, Kaliforniya, ABD'de doğmuştur. Babası Francisco Lynch ''Altına Hücum'' yıllarında Arjantin'den gelmiştir. Francisco yaklaşık 1860 yılında genç Kaliforniyalı dul Eloísa Ortiz ile evlendi ve Ana Isabael'den başka Amerika doğumlu çocukları da oldu. Ana Isabel'in evleneceği kişi olan Roberto Guevara Castro da Kaliforniya, ABD doğumludur. Babası Arjantinli, annesi de İspanyol Kralı tarafından büyük araziler verilmiş olan İspanyol soylusu Don Luís Peralta'nın torunudur. Ana Isabel ve Roberto aileleri Arjantin'e dönene kadar birbiriyle tanışmamıştır. Büyükannesi Ana Isabel'in o zamanlar Kaliforniya'daki yaşantısı üzerine anlattıklarını dinlemek, Che'nin çocukluğu sırasında en büyük zevklerinden biriydi.
}}


==Kongo Krizi==
{{cnote|Neruda|Neruda'nın, daha sonraları düşmanı olacak olan [[Fulgencio Batista]]'yı övdüğü şiirlerini aşina olup olmadığı bilinmemekle birlikte, Bolivya'da yakalandığında sırt çantasından Neruda'nın bir şiir kitabı çıkmıştır.
===Askerî dâhiliyet===
}}
[[Dosya:CheInCongo1965.jpg|thumb|upright|left|37 yaşındaki Guevara, [[Kongo Krizi]] sırasında [[Afro-Kübalı]] bir askerin bebeğini tutuyor, 1965]]
{{Quote box|quote=Onlara asıl meselenin herhangi bir devletin kurtuluşu değil, Mozambik'te ve Malavi'de, Rodezya'da ve Güney Afrika'da, Kongo'da ve Angola'da tek ve aynı olan ortak efendiye karşı ortak bir savaş olduğunu anlatmaya çalıştım ama hiçbiri kabul etmedi.|source=—Che Guevara, Şubat 1965, Darüsselam, Tanzanya'da çeşitli Afrikalı kurtuluş hareketi liderleriyle buluştuktan sonra<ref>[https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/112124 Excerpt from Che's ''Pasajes de la Guerra Revolucionaria (Congo)''] Şubat 1965, Wilson Merkezi Dijital Arşivi'nde</ref>|width=30%|align=right}}


1965'in başlarında Guevara, [[Kongo Krizi|Kongo'da devam eden çatışmalara]] gerilla olarak bilgi ve deneyimlerini sunmak üzere Afrika'ya gitti. Cezayir Devlet Başkanı [[Ahmed Ben Bella]]'ya göre Guevara, [[Afrika]]'nın emperyalizmin zayıf halkası olduğunu ve bu nedenle muazzam bir devrimci potansiyele sahip olduğunu düşünüyordu.<ref>[[#refBenBella1997|Ben Bella 1997]].</ref> 1959'daki ziyaretinden beri Che ile kardeşçe ilişkileri olan Mısır Devlet Başkanı [[Cemal Abdünnâsır]], Guevara'nın [[Kongo Demokratik Cumhuriyeti|Kongo]]'da savaşma planını "akılsızca" olarak gördü ve başarısızlığa mahkûm bir "[[Tarzan]]" figürü olacağı konusunda uyardı.{{sfn|Anderson|1997|p=624}} Uyarıya rağmen Guevara, Ramón Benítez takma adını kullanarak Kongo'ya gitti.{{sfn|Anderson|1997|p=629}} Devam eden Kongo çatışmasından ortaya çıkan solcu Simba hareketini desteklemek için Küba operasyonuna liderlik etti. Guevara, yardımcısı [[Victor Dreke]] ve diğer 12 Kübalı keşif görevlisi 24 Nisan 1965'te Kongo'ya vardı ve kısa süre sonra yaklaşık 100 Afro-Kübalıdan oluşan bir birlik de onlara katıldı.<ref>[[#refGalvez1999|Gálvez 1999]], syf. 62.</ref><ref>[[#refGott2004|Gott 2004]] syf. 219.</ref> Bir süre için, aylar önce devrilen başbakan [[Patrice Lumumba]]'nın destekçilerinin başarısız bir isyan başlatmasına yardım etmiş olan gerilla lideri [[Laurent-Désiré Kabila]] ile iş birliği yaptılar. Merhum Lumumba'nın hayranı olan Guevara, onun "öldürülmesinin hepimiz için bir ders olması gerektiğini" ilan etti.{{sfn|Kellner|1989|p=86}} [[Svahili]] ve yerel diller konusunda sınırlı bilgiye sahip olan Guevara'ya Freddy Ilanga adında genç bir tercüman atandı. Yedi ay boyunca Ilanga, "beyazlara gösterdiği saygıyı siyahlara da gösteren" "çalışkan Guevara'ya hayranlık duymaya" başladı.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4522526.stm DR Congo's Rebel-Turned-Brain Surgeon], Mark Doyle tarafından, ''BBC World Affairs'', 13 Aralık 2005.</ref> Guevara kısa süre sonra Kabila'nın birliklerinin zayıf disiplini karşısında hayal kırıklığına uğradı ve daha sonra "hiçbir şey beni onun günün adamı olduğuna inandırmıyor" diyerek onu görevden aldı.<ref>[[#CITEREFBBCNews2001a|BBC News]] 17 Ocak 2001.</ref> Her şeye rağmen Che, Kabila'yı, birçoğu sürgüne kaçtıktan sonra bile isyancı güçlere liderlik ediyormuş gibi davranan diğer Simba liderlerinden daha olumlu görüyordu.{{sfn|Villafana|2017|pp=158, 160}}
{{cnote|Diploma|"12 de junio de 1953.- La Facultad de Ciencias Médicas de la Universidad de Buenos Aires le expide a Ernesto Guevara de la Serna el certificado de haber concluido la carrera de medicina. Esto se refleja en el legajo 1058, registro 1116, folio 153. Después participa en una fiesta de despedida que sus compañeros de la Clínica del doctor Salvador Pisani le hacen en la hacienda de la señora ." (12 Haziran 1953. Buenos Aires Üniversitesi Tıp Bilimleri Fakültesi, tıp eğitimini tamamlaması nedeniyle bu diplomayı Ernesto Guevara de la Serna'ya vermiştir. Bu diploma 1058 nolu dosyada, 1116 sicil nosu ile 153 nolu sayfada kaydedilmiştir. Daha sonra Duhaulu Amalia María Gómez Macías'ın evinde doktor Salvador Pisani'nin kliniğindeki arkadaşları tarafından verilen veda partisine katılmıştır.) [http://www.adelante.cu/che/tiempo/diariotxt/junio02/12.php Che en el tiempo]
}}


Ek bir engel olarak Kongo ordusuna (''Armée Nationale Congolaise'', ANC) [[Mad Mike Hoare|Mike Hoare]] tarafından yönetilen ve Castro karşıtı Kübalı pilotlar ve CIA tarafından desteklenen paralı askerler yardım ediyordu. Bu güçler Guevara'nın Kongo'nun güneydoğusunda [[Tanganika Gölü]]'ndeki Fizi köyü yakınlarındaki dağlarda bulunan ana kampından hareketlerini engelledi. Onun iletişimini izleyebildiler ve böylece saldırılarını önceden önleyip ikmal hatlarını kestiler. Guevara Kongo'daki varlığını gizlemeye çalışsa da, ABD hükûmeti onun yerini ve faaliyetlerini biliyordu. [[Ulusal Güvenlik Ajansı]], bu amaçla [[Darüsselam]] açıklarında sürekli olarak [[Hint Okyanusu]]'nda seyreden yüzer bir dinleme istasyonu olan USNS ''Private Jose F. Valdez''<nowiki />'deki ekipman aracılığıyla gelen ve giden tüm iletimlerini dinliyordu.<ref>"Dinleme operatörleri Darüsselam'ın savaşçılar için bir iletişim merkezi olarak hizmet verdiğini, Küba'daki Castro'dan mesajlar aldığını ve bunları çalılıkların derinliklerindeki gerillalara ilettiğini biliyorlardı." ([[#refBamford2002|Bamford 2002]], syf. 181)</ref> Hoare, komünist Kübalıların Kongo'nun doğusundaki varlığından haberdar olduktan sonra, stratejilerini açıkça gerilla savaşı taktiklerine karşı koyacak şekilde planladı.{{sfn|Villafana|2017|pp=153, 161}}
{{cnote|İber-Amerika|24. yaşgünü nedeniyle Peru'daki San Pablo cüzzamlılar evinde yaptığı kısa konuşmada Guevara şöyle demiştir: "Böyle soylu bir davanın sözcüleri olmak için çok önemsiz de olsak, inanıyoruz ki bu yolculuk Amerika'nın dengesiz ve aldatıcı uluslara <!--bunu anlamadım-->bölünmesinin tam bir kurgu olduğu görüşünü kanıtlamıştır. Bizler, Meksika'dan Macellan Boğazı'na kadar, etnografik yönden önemli ölçüde benzeşen tek bir mestizo ırkıyız. Bu nedenle tüm darkafalı taşralılık anlayışından kurtulma çabası adına Peru ve Birleşik Amerika şerefine kadeh kaldırmak istiyorum." Kaynak: Ernesto Che Guevara, ''Motorcycle Diaries'', London: Verso Books, 1995, s.135.
}}


[[Dosya:Cheguevaracongo.jpg|thumb|Zenith Trans-Oceanic kısa dalga radyo alıcısını dinleyenler (soldan oturanlar) Rogelio Oliva, José María Martínez Tamayo (Kongo'da "Mbili" ve Bolivya'da "Ricardo" olarak bilinir) ve Guevara. Arkalarında duran Roberto Sánchez (Küba'da "Lawton" ve Kongo'da "Changa"), 1965.]]
{{cnote|Sırt çantası|"Quizás esa fue la primera vez que tuve planteado prácticamente ante mí el dilema de mi dedicación a la medicina o a mi deber de soldado revolucionario. Tenía delante de mí una mochila llena de medicamentos y una caja de balas, las dos eran mucho peso para transportarlas juntas; tomé la caja de balas, dejando la mochila ..." (Türkçesi: "Belki de bu tıbba olan bağlılığımı mı yoksa devrimci bir asker olmanın gereklerini mi yerine getirmeyi seçme konusunda hayatımda karşılaştığım ilk çelişkidir. Ayaklarımın dibinde tıbbî malzeme dolu bir sırt çantası ile bir cephane sandığı vardı. İkisini birden taşıyamayacağım kadar ağırdılar. Tıbbı geride bırakarak cephaneleri yakaladım...) İlk olarak 26 Şubat 1961'de Havana, Küba'da ''Verde Olivo''daki bir makalede, daha sonra da bir kitapta yayınlanmıştır: Guevara, Ernesto Che. ''Pasajes de la Guerra Revolucionaria'', Havana, Küba: 1963, Ediciones Unión.
Guevara'nın amacı, yerel anti-[[Mobutu Sese Seko|Mobutu]] Simba savaşçılarına Marksist ideoloji ve gerilla savaşının [[Fokoculuk|foco]] teorisi stratejilerini öğreterek devrimi ihraç etmekti. ''Kongo Günlüğü'' kitabında, isyanın başarısızlığının temel nedenleri olarak Kongolu isyancılar arasındaki beceriksizlik, uzlaşmazlık ve iç çatışmaların bir kombinasyonunu gösterir.<ref>[[#CITEREFIreland's Own2000|Ireland's Own 2000]].</ref> Eylül 1965'ten itibaren ANC ve müttefikleri Kabila'nın güçlerini yok etmek için Güney Operasyonu'nu başlattı. Che ve Kübalıların desteğiyle Simbalar önemli bir direniş gösterdi. Ne olursa olsun, isyancılar giderek daha fazla geri püskürtüldü, ikmal yollarını kaybetti ve demoralize oldular.{{sfn|Villafana|2017|pp=153–166}} Guevara'nın kendisi de operasyonun bir çatışmasında neredeyse öldürülüyordu.{{sfn|Villafana|2017|p=164}} Yine de, başlangıçta yerel dağlardan bir tür gerilla kampanyasına devam etmek istedi, ancak Simba müttefikleri bile sonunda ona isyanın yenildiğini söyledi.{{sfn|Villafana|2017|pp=166–167}} 20 Kasım 1965'te [[dizanteri]] ve akut astımdan muzdarip olan ve yedi aylık yenilgi ve hareketsizlikten sonra cesareti kırılan Guevara, 12 kişilik kolundan hayatta kalan altı Kübalı ile Kongo'dan ayrıldı. Guevara, yaralıları Küba'ya geri göndermeyi ve devrimci bir örnek olarak ölene kadar Kongo'da tek başına savaşmayı planladığını belirtti. Ancak yoldaşlarının ve Castro tarafından bizzat gönderilen iki Kübalı elçinin ısrarları sonucunda son anda Afrika'dan ayrılmayı istemeden de olsa kabul etti. O gün ve gece boyunca Guevara'nın kuvvetleri sessizce ana kamplarını yıktı, kulübelerini yaktı ve yanlarına alamadıkları silahları imha etti ya da Tanganika Gölü'ne attı, ardından gece botla Tanzanya sınırını geçip karadan Darüsselam'a gitti. Aylar sonra Kongo'daki deneyiminden bahsederken Guevara, ölümüne savaşmak yerine oradan ayrıldığı sonucuna vardı çünkü "İnsan unsuru başarısız oldu. Savaşmak için istek yok. İsyancı liderler yozlaşmış. Kısacası&nbsp;... yapacak bir şey yoktu."{{sfn|Kellner|1989|p=87}} Guevara ayrıca "savaşmak istemeyen bir ülkeyi tek başımıza özgürleştiremeyiz" diyerek<ref>[https://www.theguardian.com/books/2000/aug/12/cuba.artsandhumanities From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara] ''[[The Guardian]]'' tarafından, 12 Ağustos 2000</ref> Kongo macerası sırasında tuttuğu günlüğe birkaç hafta sonra ön söz yazdı: “Bu bir başarısızlığın öyküsüdür."{{sfn|Guevara|2000|p=1}}
}}


===Kongo uçuşu===
{{Cnote|Comandante|Türkçesi binbaşı olan "Comandante" rütbesi 26 Temmuz Hareketi'nin askerî yapılanmasındaki en yüksek rütbeydi.}}
Kongo'daki isyanın başarısızlığa uğramasının ardından Guevara Küba'ya dönmekte isteksizdi, çünkü Castro Guevara'nın "veda mektubunu" -ancak ölümü hâlinde açıklanması planlanan bir mektuptu bu- çoktan kamuoyuna duyurmuştu ve Guevara bu mektupta kendisini dünya çapında devrime adamak için tüm bağlarını koparmıştı.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], syf. 316.</ref> Sonuç olarak Guevara sonraki altı ayı Darüsselam'daki Küba büyükelçiliğinde ve daha sonra Prag yakınlarındaki Ládví'deki bir Küba sığınağında gizli bir şekilde yaşayarak geçirdi.<ref>{{cite news |last=Willoughby|first=Ian|title=Che Guevara's central Bohemian hideaway|url=https://english.radio.cz/che-guevaras-central-bohemian-hideaway-8572588|work=Radio Prague International|publisher=Czech Radio|date=27 June 2010|access-date=9 Şubat 2023}}</ref> Avrupa'dayken Guevara, [[Franco İspanyası]]'nda sürgünde yaşayan eski Arjantin başkanı [[Juan Perón]]'a gizli bir ziyarette bulundu ve tüm Latin Amerika'yı sosyalist kontrol altına almak için komünist bir devrim formüle etmeye yönelik yeni planını Perón'a anlattı. Perón, Guevara'yı [[Bolivya]]'dan başlayarak tüm Latin Amerika'da komünist bir devrim gerçekleştirme planlarının intihar ve beyhude olacağı konusunda uyardı, ancak Guevara kararını çoktan vermişti. Daha sonra Perón, Guevara hakkında "olgunlaşmamış bir ütopyacı... ama bizden biri. Böyle olduğu için mutluyum çünkü Yankeelerin başını gerçekten ağrıtıyor." açıklamasını yaptı.<ref name=ODonnell>{{cite news |last=O'Donnell |first=Pacho |title=Opiniones de Perón sobre el Che|url=http://www.pagina12.com.ar/diario/elpais/subnotas/178453-56017-2011-10-08.html |newspaper=Página/12 |access-date=23 Mayıs 2015|language=es}}</ref>


Yurt dışında geçirdiği bu süre zarfında Guevara Kongo deneyimiyle ilgili anılarını derledi ve biri felsefe, diğeri ekonomi üzerine iki kitabın taslaklarını yazdı. Guevara Bolivya'ya gitmeye hazırlanırken, 21 Temmuz 1966'da Castro'yu ziyaret etmek, eşini görmek ve beş çocuğuna ölümünden sonra okunmak üzere son bir mektup yazmak için gizlice Küba'ya geri döndü:
{{cnote|Çocukları|Hilda Gadea'dan (8 Ağustos 1955'te evlendi; 22 Mayıs 1959'da boşandı): bir kız çocuk, Hilda Beatriz Guevara Gadea, 15 Şubat 1956'da Mexico City'de doğdu; 21 Ağustos 1995'te Havana, Küba'da öldü.


{{blockquote|Her şeyden önce, dünyanın neresinde olursa olsun, herhangi birine karşı yapılan bir haksızlığı her zaman derinden hissetme yeteneğine sahip olun. Bu bir devrimcideki en güzel niteliktir."{{sfn|Guevara|2009|p=167}}}}
Aleida March'dan (2 Haziran 1959'da evlendi):
* Dr Aleida Guevara March,24 Kasım 1960'ta Havana, Küba'da doğdu.
* Camilo Guevara March, 20 Mayıs 1962'de Havana, Küba'da doğdu.
* Celia Guevara March, 14 Haziran 1963'te Havana, Küba'da doğdu.
* Ernesto Guevara March, 4 Şubat 1965'te Havana, Küba'da doğdu.


==Bolivya ayaklanması==
Lilia Rosa López'den (evlilikdışı): bir erkek çocuk, Omar Pérez, 19 Mart 1964'te Havana, Küba'da doğdu.
===Bolivya'ya gidişi===
}}
[[DOsya:Ernesto Guevara-Passport1966.png|thumb|Guevara'nın sahte bir isim içeren 1966 pasaportu.]]
1966 yılının sonlarında Guevara'nın nerede olduğu hâlâ kamuoyunca bilinmiyordu, ancak [[Mozambik]]'in bağımsızlık hareketi [[Mozambik Kurtuluş Cephesi|FRELIMO]]'nun temsilcileri Guevara ile Darüsselam'da devrimci projelerine yardım etme teklifiyle ilgili olarak görüştüklerini ve bu teklifi reddettiklerini bildirdiler.<ref>[[#refMittleman1981|Mittleman 1981]], syf. 38.</ref> 1967 yılında Havana'da düzenlenen [[1 Mayıs İşçi Bayramı]] mitinginde bir konuşma yapan silahlı kuvvetler bakan vekili Binbaşı [[Juan Almeida Bosque]], Guevara'nın "Latin Amerika'da bir yerlerde devrime hizmet ettiğini" açıkladı.<ref>{{Cite web |title=History of Che Guevara in Timeline - Popular Timelines |url=https://populartimelines.com/t/13623554/Che-Guevara |access-date=12 Ekim 2023 |website=populartimelines.com |language=en}}</ref> Fransız gazeteci Pablo Daniel Magee, 2020 yılında yayınlanan ''Opération Condor'' adlı kitabında, [[Paraguay]]'da [[UNESCO]] tarafından korunan Terör Arşivlerinde saklanan çok gizli belgelere dayanarak Che Guevara'nın 3 Ekim 1966 tarihinde Bolivya'ya yaptığı ilk akını yeniden kurguladı.


Bolivya'ya gitmeden önce Guevara sakalını ve saçının büyük bir kısmını tıraş ederek dış görünüşünü değiştirmiş, ayrıca Che Guevara olarak tanınmamak için saçını griye boyamıştır.<ref>Jacobson, Sid and Ernie Colón. ''Che: A Graphic Biography''. Hill & Wang, 2009. 96–97.</ref> Guevara 3 Kasım 1966'da Montevideo'dan kalkan bir uçakla, Adolfo Mena González sahte adıyla, [[Amerikan Devletleri Örgütü]] için çalışan orta yaşlı Uruguaylı bir iş adamı kılığında gizlice [[La Paz]]'a varmıştır.<ref>Jacobson, Sid and Ernie Colón. ''Che: A Graphic Biography''. Hill and Wang, 2009. 98.</ref>
{{cnote|INRA|7 Ekim 1959'da ''National Institute for Agrarian Reform'' (Tarım Reformu Ulusal Enstitüsü Sanayileşme Direktörlüğü'ne atanmıştır.
}}


Bolivya'ya varışından üç gün sonra Guevara, gerilla ordusunu kurmak üzere La Paz'dan ayrılarak ülkenin kırsal güneydoğu bölgesine gitti. Guevara'nın ilk ana kampı uzak Ñancahuazú bölgesindeki dağlık kuru ormanda bulunuyordu. Ñancahuazú vadisindeki kampta eğitimin tehlikeli olduğu kanıtlandı ve bir gerilla ordusu kurma yolunda çok az şey başarıldı. Daha çok "Tania" takma adıyla bilinen Arjantin doğumlu Doğu Alman ajan [[Haydée Tamara Bunke Bider|Tamara Bunke]], Che'nin La Paz'daki birincil ajanı olarak görevlendirilmişti.<ref name="#refSelvage1985|Selvage 1985">[[#refSelvage1985|Selvage 1985]].</ref>{{sfn|Anderson|1997|p=693}}
{{cnote|BNC|26 Kasım 1959'da Küba Merkez Bankası Başkanlığı'na atanmıştır.
}}


===Ñancahuazú Gerillası===
{{cnote|MININD|23 Şubat 1961'de Sanayi Bakanlığı'na atanmıştır.
[[Dosya:CheinBolivia1.jpg|thumb|Guevara kırsal Bolivya'da, ölmeden kısa süre önce (1967)]]
}}
Guevara'nın yaklaşık 50 kişiden oluşan<ref>[http://www.latinamericanstudies.org/che/bolivia-guerrillas.htm Members of Che Guevara's Guerrilla Movement in Bolivia], ''Latin American Studies Organization'' tarafından</ref> ve ELN (''Ejército de Liberación Nacional de Bolivia'', "Bolivya Ulusal Kurtuluş Ordusu") olarak faaliyet gösteren gerilla gücü iyi donatılmıştı ve 1967'nin ilk aylarında dağlık Camiri bölgesinin zorlu arazisinde Bolivya ordusunun düzenli birliklerine karşı bir dizi erken başarı elde etti. Guevara'nın birliklerinin 1967 ilkbaharı ve yazında Bolivya birliklerine karşı birkaç çatışma kazanması sonucunda Bolivya hükûmeti gerilla gücünün gerçek büyüklüğünü abartmaya başladı.{{sfn|Kellner|1989|p=97}}


Araştırmacılar Guevara'nın Bolivya'da bir devrim başlatma planının bir dizi nedenden ötürü başarısızlığa uğradığını varsaymaktadır:
{{cnote|Cezayir|[[Batı Sahra|İspanyol Saharası]] diye bilinen bölgeyle ilgili anlaşmazlıklar nedeniyle [[Fas]]'ın savaş ilan etmesi üzerine 1962 Eylül'ünde Cezayir Küba'nın yardımını istedi. Küba, Cezayir kuvvetlerini desteklemek için 686 asker ve subay ile 60 tanktan oluşan bir birlik gönderdi. Küba birliklerinin [[Vahran]]'a inmesinin basına yansımasından kısa süre sonra Fas Kralı [[II. Hasan]] Cezayir Başkanı [[Ahmed Bin Bella|Bin Bella]] ile ateşkes imzalamayı kabul etti. Küba birlikleri altı ay boyunca Cezayir'de kalarak getirdikleri askerî ekipmanları kurarak Cezayirli meslektaşlarını eğittiler. Guevara Küba kuvvetlerinin konuşlanmasını örgütleme ve gerçekleştirmede önemli rol oynamıştır. Kaynaklar: Piero Gliejeses, "Cuba's First Venture in Africa: Algeria, 1961–1965", ''Journal of Latin American Studies'', no. 28, London: Cambridge University Press, Spring 1996, s. 188 ve Castañeda, s. 244-245.
*Guevara yerel muhaliflerden beklediği yardım ve iş birliğini göremediği gibi, [[Mario Monje]] liderliğindeki Bolivya Komünist Partisi'nden de Havana'dan ziyade [[Moskova]]'ya yönelik bir destek alamadı. Guevara ölümünden sonra ele geçirilen kendi günlüğünde, "güvensiz, sadakatsiz ve aptal" olarak nitelendirdiği Bolivya Komünist Partisi hakkında yazdı.<ref>"[https://web.archive.org/web/20081208122004/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html Bidding for Che]", ''[[Time]]'', 15 Aralık 1967.</ref>
}}
*Sadece yetersiz eğitim ve donanıma sahip Bolivya ordusuyla muhatap olmayı bekliyordu ve ABD hükûmetinin ayaklanma karşıtı çabalara yardımcı olmak üzere Bolivya'ya [[CIA]]'in [[Özel Aktiviteler Merkezi]] komandolarından ve diğer ajanlardan oluşan bir ekip gönderdiğinden habersizdi. [[Bolivya Silahlı Kuvvetleri|Bolivya Ordusu]] ayrıca Guevara'nın gerillalarının bulunduğu yere yakın küçük bir yerleşim yeri olan La Esperanza'da kamp kuran ve orman savaşı konusunda eğitimli seçkin bir ABD Korucu taburu da dâhil olmak üzere [[Amerika Birleşik Devletleri Ordusu Özel Harekât Kuvvetleri|ABD Ordusu Özel Kuvvetleri]] tarafından eğitilmiş, tavsiye edilmiş ve tedarik edilmiştir.<ref>[[#refUSArmy1967|US Army 1967]] ve [[#refRyan1998|Ryan 1998]], syf. 82–102, ''inter alia''. "Gulick Kalesi, [[Panama Kanal Bölgesi]]'ndeki ABD askerî personellerinin sayısı, 8. Özel Kuvvetler Ekibi Mobil Eğitim Timi'nden on altı adam olmak üzere toplam 53 danışmanı aşmadı." ([[#refSelvage1985|Selvage 1985]]).</ref>
*Havana ile telsiz bağlantısını sürdürmeyi umuyordu. Küba tarafından kendisine sağlanan iki [[kısa dalga radyo]] vericisi arızalıydı. Böylece gerillalar iletişim kuramaz ve ikmal alamaz hâle gelmiş, izole edilmiş ve mahsur kalmışlardır.<ref>{{Cite web|title=Félix Rodríguez, Che Guevara's captor, points the finger at Fidel Castro: "They sent him to Bolivia to be killed"|url=https://voz.us/felix-rodriguez-points-to-fidel-castro-they-sent-che-to-bolivia-to-be-killed/?lang=en|access-date=12 Ekim 2023|website=Voz Media talks to the former CIA agent who captured Che Guevara. He spoke about the communist guerrilla's final moments before his execution.| date=15 Şubat 2023 }}</ref>


Buna ek olarak, Guevara'nın daha önce Küba'daki gerilla savaşı kampanyası sırasında ortaya çıkan uzlaşma yerine çatışma tercihi, tıpkı Kongo'da olduğu gibi Bolivya'da da yerel isyancı liderlerle başarılı çalışma ilişkileri geliştirememesine katkıda bulundu.<ref>[[#refGuevara1972|Guevara 1972]].</ref> Bu eğilim Küba'da da vardı, ancak Fidel Castro'nun zamanında müdahaleleri ve rehberliği sayesinde kontrol altında tutulmuştu.<ref>[[#refCastañeda1998|Castañeda 1998]], syf. 107–112; 131–132.</ref>
{{cnote|Kabila|Mayıs 1997'de, Laurent-Désiré Kabila [[Mobutu Sese Seko]] hükûmetini devirdi ve [[Kongo Demokratik Cumhuriyeti]]'nin başkanı oldu. 16 Ocak 2001'de suikasta kurban gidene kadar bu görevde kalan Kabila'nın yerine oğlu [[Joseph Kabila]] geçmiştir.
}}


Sonuç olarak Guevara, milis toplamaya çalıştığı on bir ay boyunca yerel bölge sakinlerini milislerine katılmaya ikna edemedi. Bölge sakinlerinin çoğu gerillalar ve onların bölgedeki hareketleri hakkında Bolivya yetkililerini ve ordusunu gönüllü olarak bilgilendirdi. Bolivya macerasının sonlarına doğru Guevara günlüğüne şunları yazdı: “Bu köylülerle konuşmak heykellerle konuşmak gibi. Bize hiçbir yardımda bulunmuyorlar. Daha da kötüsü, birçoğu muhbirlere dönüşüyor."{{sfn|Wright|2000|p=86}}
{{cnote|Kamp|Eğitim kampının Ñancahuazú bölgesinde satın alınması Guevara'nın kampın Alto Beni bölgesinde alınmasına yönelik emrine doğrudan karşı gelmeydi. Bu ''fait accompli'' (oldu bittiyle) karşılaştığında başlangıçta şikayet etse de Bolivya Komünistlerinin Ñancahuazú bölgesinde aldığı kampı, Alto Beni'de yeni bir yer alınana kadar zaman kaybetmemek için kullanmaya karar verdi.
}}


Kübalı bir sürgünken CIA Özel Aktiviteler Bölümü'nde çalışmaya başlayan [[Félix Rodríguez]], Bolivya'da Guevara'nın aranması sırasında Bolivya birliklerine danışmanlık yapmıştır.<ref>[[#refRodriguez1989|Rodriguez and Weisman 1989]].</ref> Ayrıca 2007 tarihli ''Mon Meilleur Ennemi'' (Türkçe: ''En İyi Düşmanım'') belgeselinde [[Nasyonal sosyalizm|Nazi]] savaş suçlusu [[Klaus Barbie]]'nin Guevara'nın yakalanması için CIA'e danışmanlık yaptığı ve muhtemelen yardımcı olduğu iddia edilmektedir.<ref name = "ObserverChe">[https://www.theguardian.com/uk/2007/dec/23/world.secondworldwar Barbie "Boasted of Hunting Down Che"], David Smith tarafından, ''[[The Observer]]'', 23 Aralık 2007.</ref>
{{cnote|ABD Askerî yardımı|"Bolivya'daki ABD askerî personeliı hiçbir zaman 53 danışman geçmemiştir. Bu danışmanların arasında Panama Kanal Bölgesi'ndeki Fort Gulick'te konuşlanmış olan 8. Özel Harekât Grubu'ndan on altı kişilik bir MobilEğitim Timi de bulunmaktaydı. Binbaşı Ralph ('Pappy') Shelton tarafından komuta edilen bu tim Santa Cruz yakınlarında eğitim kamplarını kurdular. 29 Nisan'da gelen danışmanlar Bolivya 2. Ranger Taburu için 19 haftalık bir isyana karşı koyma eğitim programı düzenlediler. Bu yoğun kursun içinde silah eğitimi, yakın dövüş, manga ve takım taktikleri, devriye ve isyan bastırma üzerine dersler verildi. Bolivyalılar eğitime çok iyi katılım sağlayarak kısa süre içinde kendine güvenen, cesaretli ve etkili bir kontrgerilla birimi haline geldiler." -- [http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1985/SDR.htm ''Che Guevara in Bolivia''] by Major Donald R. Selvage.
}}


===Yakalanış===
{{cnote|Mesaj|Örneğin, 31 Ağustos 1967'de Che günlüğüne şöyle yazmıştı: "''Hay mensaje de Manila pero no se pudo copiar.''", yani "Manila'dan (Manila Havana'nın kodadıydı) şifreli bir radyo mesajı var ama bunu kaydedemedik." Bu mesajın içeriğinin ne olduğu açıklanmamıştır, ama kritik öneme haiz olduğu sanılmaktadır çünkü hemen sonra Castro ve gerillaların tedarik ağını yöneten Kübalılar, gerillaların düştükleri zor durumdan haberdar olmuştur.
7 Ekim 1967'de bir muhbir Bolivya Özel Kuvvetleri'ne Guevara'nın Yuro vadisindeki gerilla kampının yerini bildirdi.<ref>[http://www.theage.com.au/world/green-beret-behind-the-capture-of-che-guevara-20100907-14zhp.html Green Beret Behind the Capture of Che Guevara], Richard Gott tarafından, ''[[The Age]]'', 8 Eylül 2010</ref> 8 Ekim sabahı 180 askerden oluşan iki bölükle bölgeyi kuşattılar ve vadiye ilerlediklerinde çıkan çatışma sonucunda Guevara, Simeon Cuba Sarabia ile birlikte bir müfrezenin başındayken yaralandı ve yakalanarak esir alındı.<ref>{{cite news |last1=Rothman |first1=Lily |title=Read TIME's Original Report on the Death of Che Guevara |url=https://time.com/4970857/report-1967-death-che-guevara/ |access-date=9 Ekim 2020 |magazine=[[Time]] |date=9 Ekim 2017}}</ref> Che'nin biyografi yazarı Jon Lee Anderson, Bolivyalı Çavuş Bernardino Huanca'nın anlatımını aktarır: Bolivyalı Korucular yaklaşırken, iki kez yaralanan Guevara, silahı işe yaramaz hâle gelince teslim olmak için kollarını havaya kaldırmış ve askerlere bağırmıştır: "Ateş etmeyin! Ben Che Guevara'yım ve sizin için canlı hâlim ölü halimden daha değerlidir."{{sfn|Anderson|1997|p=733}}
}}


[[Dosya:Ernesto "Che" Guevara captured.jpg|thumb|Guevara yakalandı. İdamından yarım saat önce çekilmiş bir fotoğraf. [[Félix Rodríguez]] solda.]]
{{cnote|Barrientos|Barrientos Guevara'nın bulunduğu yerde öldürülmesini emretmesinin ardındaki nedenleri açıklamasa da, onunla çalışanlar bu kararın nedenleri olarak Bolivya'nın üzerine istenmeyen uluslararası ilgiyi çekecek bir ''mahkeme şovunu'' engellemek, Bolivya hapishanelerinde uzun süreli hapis cezası alabilecek olan Guevara'nın kaçması ya da (Fidel Castro'da olduğu gibi) salıverilmesi sonucu tekrar gerilla eylemlerine dönmesini engellemek olabileceğini gösterdiler.
Guevara bağlandı ve 8 Ekim akşamı yakındaki [[La Higuera]] köyünde harap bir çamur okul binasına götürüldü. Sonraki yarım gün boyunca Guevara Bolivyalı subaylar tarafından sorgulanmayı reddetti ve sadece Bolivyalı askerlerle sessizce konuştu. Bu Bolivyalı askerlerden biri olan Jaime Nino de Guzman adlı bir helikopter pilotu Che'yi "korkunç" görünüyor diye tarif eder. Guzman'a göre Guevara sağ baldırından vurulmuş, saçları kirden keçeleşmiş, giysileri parçalanmış ve ayakları kaba deri kılıflarla kaplanmıştı. Hâlsiz görünümüne rağmen, "Che'nin başını dik tuttuğunu, herkesin gözlerinin içine baktığını ve sadece sigara içmek için bir şeyler istediğini" anlatıyor. De Guzman "acıdığını" ve piposu için küçük bir torba tütün verdiğini, Guevara'nın da bunun üzerine gülümseyerek teşekkür ettiğini belirtmektedir.<ref name="The Man Who Buried Che">"[http://www.fiu.edu/~fcf/cheremains111897.html The Man Who Buried Che] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081207082403/http://www.fiu.edu/~fcf/cheremains111897.html |date=2008-12-07 }}", Juan O. Tamayo tarafından, ''Miami Herald'', 19 Eylül 1997.</ref> Daha sonra 8 Ekim gecesi Guevara -elleri bağlı olmasına rağmen- Yüzbaşı Espinosa adında Bolivya ordusundan bir subayı duvara doğru tekmelemiş, subay okul binasına girmiş ve Guevara'nın piposunu hâlâ içerken hatıra olarak ağzından almaya çalışmıştır.<ref name="Michèle">{{cite magazine |last=Ray |first=Michèle |date=Mart 1968 |title=In Cold Blood: The Execution of Che by the CIA |magazine=Ramparts |pages=21–37|publisher=Edward M. Keating}}</ref> Bir başka meydan okuma örneğinde Guevara, idamından birkaç saat önce kendisini sorgulamaya kalkışan Bolivyalı Tuğamiral Horacio Ugarteche'nin yüzüne tükürmüştür.<ref name="Michèle" />
}}


Ertesi sabah, 9 Ekim'de, Guevara köyün okul öğretmeni olan 22 yaşındaki Julia Cortez adlı kadını görmek istedi. Cortez daha sonra Guevara'yı "yumuşak ve ironik bakışlı, hoş görünümlü bir adam" olarak bulduğunu ve sohbetleri sırasında "bakışları dayanılmaz, delici ve çok sakin" olduğu için "gözlerinin içine bakamadığını" ifade etti.<ref name="Michèle"/> Kısa sohbetleri sırasında Guevara Cortez'e okul binasının kötü durumuna dikkat çekerek, "hükûmet yetkilileri [[Mercedes (marka)|Mercedes]] arabalara binerken" köy öğrencilerin burada eğitim görmesini beklemenin "[[pedagoji]]ye aykırı" olduğunu belirtti; Guevara "işte biz buna karşı savaşıyoruz" dedi.<ref name="Michèle"/>
{{cnote|Ampütasyon|Castañeda, Jorge G., ''Che Guevara: Compañero'', New York: 1998, Random House, pp. xiii - xiv; pp. 401-402. Guevara'nın kesilmiş elleri formaldehit içinde saklandı ve birkaç ay sonra Fidel Castro'nun eline geçti. Castro'nun kesik elleri sergilemek istediği ama Guevara'nın ailesinden gelen şiddetli tepki sonucu vazgeçtiği söylenir.
}}


===İdam===
{{cnote|Anıtmezar|30 Aralık 1998'de Bolivya'da Guevara'nın yanında çarpışmış on gerillanın gömüldüğü yerler bulunmuş ve cesetlerinden artakalanlar Santa Clara'daki "Che Guevara anıtmezarına" defnedilmiştir. Anıtmezarın içinde Guevara'nın Castro'ya yazdığı ünlü "Veda mektubunun" aslı da bulunmaktadır.<ref>Ernesto Che Guevara, "Che Guevara's Farewell Letter", 1965. English translation of complete text: [[s:Che Guevara's Farewell Letter|Che Guevara's Farewell Letter at Wikisource]].</ref> Bu mektupta Guevara, devrim uğruna savaşmak için Küba'dan ayrıldığını, tüm parti, askerî ve hükûmet görevlerinden istifa ettiğini ve Küba vatandaşlığından vazgeçtiğini yazmaktadır.
[[Dosya:Vallegrande location.png|thumb|[[Vallegrande]]'nin Bolivya'daki konumu.]]
}}
Daha sonra 9 Ekim sabahı Bolivya Devlet Başkanı [[René Barrientos]] Guevara'nın öldürülmesi emrini verdi. Emrin Guevara'yı tutan birliğe [[Félix Rodríguez]] tarafından iletildiği, ABD hükûmetinin Guevara'nın daha fazla sorgulanmak üzere [[Panama]]'ya götürülmesini istemesine rağmen bildirildi.<ref>[[#refGrant2007|Grant 2007]]</ref> Guevara'yı öldürmeye gönüllü olan cellat, Bolivya ordusunda 27 yaşında bir çavuş olan Mario Terán'dı ve yarı sarhoşken Guevara'yı vurmayı talep etmişti çünkü B Bölüğünden hepsi de aynı "Mario" soyadına sahip olan üç arkadaşı birkaç gün önce Guevara'nın gerilla çetesiyle girdikleri çatışmada öldürülmüştü.{{sfn|Taibo|1999|p=267}} Félix Rodríguez, kurşun yaralarının Bolivya hükûmetinin kamuoyuna açıklamayı planladığı hikâyeyle tutarlı görünmesini sağlamak için Terán'a Guevara'yı başından vurmamasını, ancak Guevara'nın Bolivya ordusuyla girdiği bir çatışma sırasında öldürülmüş gibi görünmesi için dikkatlice nişan almasını emretti.<ref>[[#refGrant2007|Grant 2007]]. René Barrientos, Guevara'yı yargılamak, ülkeden kovmak ya da ABD makamlarına teslim etmek yerine yargısız infaz emrini verme gerekçelerini hiçbir zaman açıklamamıştır.</ref> Guevara'yı yakalayan ordu birliğinin komutanı Bolivyalı yüzbaşı Gary Prado Salmón, Barrientos'un Guevara'nın derhâl infaz edilmesini emretmesinin nedeninin Guevara'nın hapishaneden kaçma ihtimalinin ortadan kalkması ve ayrıca kamuoyunda olumsuz tepkilere yol açabilecek bir yargılama dramının yaşanmaması olduğunu söylemiştir.<ref>Almudevar, Lola. "[http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2007/10/09/MNVASLK4R.DTL Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago]", ''[[San Francisco Chronicle]]''. 9 Ekim 2007; erişim tarihi 7 Kasım 2009.</ref>


Guevara öldürülmeden yaklaşık 30 dakika önce Félix Rodríguez, o sırada firarda olan diğer gerilla savaşçılarının nerede olduğu konusunda onu sorgulamaya çalıştı, ancak Guevara sessiz kalmaya devam etti. Rodríguez, birkaç Bolivyalı askerin de yardımıyla Guevara'nın ayağa kalkmasına yardım etti ve onu kulübenin dışına çıkararak diğer Bolivyalı askerlerin önünde geçit töreni yaptı. Daha sonra Rodríguez Guevara'ya idam edileceğini söyledi. Bir süre sonra Guevara'ya kendisini koruyan Bolivyalı askerlerden biri kendi ölümsüzlüğünü düşünüp düşünmediğini sordu. "Hayır" diye cevap verdi, "devrimin ölümsüzlüğünü düşünüyorum."<ref>[[#refTime1970|''Time'' magazine 1970]].</ref> Birkaç dakika sonra Çavuş Terán onu vurmak için kulübeye girdi, bunun üzerine Guevara'nın ayağa kalktığı ve Terán'a son sözlerini söylediği bildirildi: "Beni öldürmeye geldiğini biliyorum. Ateş et, korkak! Sadece bir adam öldüreceksin!" Terán tereddüt etti, ardından kendinden doldurmalı [[M1 Carbine|M2 karabinasını]]<ref>{{cite web |title=The Death of Che Guevara: Declassified |publisher=The National Security Archive |url=http://nsarchive.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB5/ |access-date=24 Ocak 2016}}</ref> Guevara'ya doğrulttu ve ateş açarak onu kollarından ve bacaklarından vurdu.<ref name="anderson739">{{harvnb|Anderson|1997|pp=739}}</ref> Ardından, Guevara yerde kıvranırken, görünüşe göre bağırmamak için bileklerinden birini ısırırken, Terán bir el daha ateş ederek onu göğsünden ölümcül şekilde yaraladı. Rodríguez'e göre Guevara'nın yerel saatle 13:10'da öldüğü açıklandı.<ref name="anderson739"/> Guevara toplamda Terán tarafından dokuz kez vuruldu. Bunların arasında beş kez bacaklarına, bir kez sağ omzuna ve koluna, bir kez de göğsüne ve boğazına isabet eden kurşunlar vardı.<ref name="Michèle"/>
</div>


Aylar önce, Kıtalararası Konferans'da kamuoyuna yaptığı son açıklama sırasında,<ref name="MessTricont1967"/> Guevara kendi mezar taşını yazmış ve şöyle demişti: "Ölüm bizi nerede şaşırtırsa şaşırtsın, hoş gelsin, yeter ki bu savaş çığlığımız duyarlı bir kulağa ulaşmış olsun ve silahlarımızı kullanmak için başka bir el uzatılsın."<ref>[https://www.theguardian.com/world/2009/jan/19/che-guevara-obituary-guardian-archive Obituary: Che Guevara, Marxist Architect of Revolution], Richard Bourne tarafından, ''[[The Guardian]]'', 11 Ekim 1967</ref>
== Bibliyografya ==
=== Basılı kaynaklar ===
<div class="references-small">
* Alarcón Ramírez, Dariel ("Benigno"). ''Memorias de un Soldado Cubano: Vida y Muerte de la Revolución''. Barcelona: Tusquets Editores S.A., 1997 ISBN 8483100142
* Alarcón Ramírez, Dariel dit "Benigno". ''Le Che en Bolivie''. Éditions du Rocher, 1997. ISBN 2268024377
* Anderson, Jon Lee. ''Che Guevara: A Revolutionary Life''. New York: Grove Press, 1997. ISBN 0802116000
* Bravo, Marcos. ''La Otra Cara Del Che''. Bogota, Colombia: Editorial Solar, 2005. “I’d like to confess, papá, at that moment I discovered that I really like killing.” Guevara writing to his father.
* Castañeda, Jorge G. ''Che Guevara: Compañero''. New York: Random House, 1998. ISBN 0679759409
* Castro, Fidel (editors Bonachea, Rolando E. and Nelson P. Valdés). ''Revolutionary Struggle. 1947-1958''. Cambridge, Massachusetts and London: MIT Press, 1972. ISBN 0262020653
* Feldman, Allen 2003. ''Political Terror and the Technologies of Memory: Excuse, Sacrifice, Commodification, and Actuarial Moralities''. Radical History Review 85, 58-73.
* Escobar, Froilán and Félix Guerra. ''Che: Sierra adentro'' (Che: Deep in the Sierra). Havana: Editora Política, 1988.
* Fuentes, Norberto. ''La Autobiografía De Fidel Castro'' ("The Autobiography of Fidel Castro"). Mexico D.F: Editorial Planeta, 2004. ISBN 8423336042, ISBN 9707490012
* Gálvez, William. ''Che in Africa: Che Guevara's Congo Diary''. Melbourne: Ocean Press, 1999. ISBN 1876175087
* George, Edward. ''The Cuban Intervention In Angola, 1965-1991: From Che Guevara To Cuito Cuanavale''. London & Portland, Oregon: Frank Cass Publishers, 2005. ISBN 0415350158
* Gliejeses, Piero. ''Cuba's First Venture in Africa: Algeria, 1961–1965'', Journal of Latin American Studies, no. 28, London: Cambridge University Press, Spring 1996.
* Guevara, Ernesto "Che". [https://web.archive.org/web/20060717051821/http://www.patriagrande.net/cuba/ernesto.che.guevara/pasajes/index.php ''Pasajes de la guerra revolucionaria'']
* Guevara, Ernesto "Che" (editors Bonachea, Rolando E. and Nelson P. Valdés),''Che: Selected Works of Ernesto Guevara'', Cambridge, MA: MIT Press, 1969. ISBN 0262520168
* Guevara, Ernesto "Che" (editor Waters, Mary Alice). ''Episodes of the Cuban Revolutionary War 1956-1958''. New York: Pathfinder, 1996. ISBN 0873488245 (See reference to "El Viscaíno" on page 186).
* Guevara Lynch, Ernesto. ''Aquí va un soldado de América''. Barcelona: Plaza y Janés Editores, S.A., 2000. ISBN 84-01-01327-5
* Heikal, Mohamed Hassanein. ''The Cairo Documents''. New York: Doubleday & Company, Inc., 1973. ISBN 0-385-06447-0
* Holland, Max. ''Private Sources of U.S. Foreign Policy William Pawley and the 1954 Coup d'État in Guatemala'' in Journal of Cold War Studies, Volume 7, Number 4, Fall 2005, pp.&nbsp;36–73.
* James, Daniel. ''Che Guevara''. New York: Cooper Square Press, 2001. ISBN 0815411448
* Matos, Huber. ''Como llegó la Noche'' ("As night arrived"). Barcelona: Tusquet Editores, SA, 2002. ISBN 8483109441
* Miná, Gianni. ''An Encounter with Fidel''. Melbourne: Ocean Press, 1991. ISBN 1875284222
* Morán Arce, Lucas. ''La revolución cubana, 1953-1959: Una versión rebelde'' ("The Cuban Revolution, 1953-1959: a rebel version"). Ponce, Puerto Rico: Imprenta Universitaria, Universidad Católica, 1980. ISBN B0000EDAW9. <!-- Despite the strange form, this is the correct ISBN according to an Amazon.co.uk entry. -->
* Peña, Emilio Herasme. [http://www.listin.com.do/antes/junio04/140604/cuerpos/republica/rep10.htm ''La Expedición Armada de junio de 1959''], Listín Diario, (Dominican Republic), 14 June 2004.
* Rodriguez, Felix I. and John Weisman. ''Shadow Warrior/the CIA Hero of a Hundred Unknown Battles''. New York: Simon & Schuster, 1989. ISBN 0671667211
* Rojo del Río, Manuel. ''La Historia Cambió En La Sierra'' ("History changed in the ''Sierra''"). 2a Ed. Aumentada (Augmented second edition). San José, Costa Rica: Editorial Texto, 1981.
* Ros, Enrique 2003. ''Fidel Castro y El Gatillo Alegre: Sus Años Universitarios'' (Colección Cuba y Sus Jueces). Miami: Ediciones Universal. ISBN 1593880065
* Ryan, Henry Butterfield. ''The Fall of Che Guevara : A Story of Soldiers, Spies, and Diplomats''. New York: Oxford University Press, 1998. ISBN 0195118790
* Taibo, Paco Ignacio II. ''Ernesto Guevara, también conocido como el Che''. Barcelona: Editorial Planeta, 1999. ISBN 8408022806
</div>


=== Web siteleri ===
===Akıbet===
[[Dosya:FreddyAlbertoChe.jpg|thumb|left|10 Ekim 1967'deki idamının ertesi günü, Guevara'nın cansız bedeni, Vallegrande hastanesindeki çamaşır odasında medyaya görüntülendi (fotoğrafı Freddy Alborta tarafından çekildi)<br />'''{{nbsp|4}}[[Dosya:Camera-photo.svg|17px]]{{nbsp|4}}[[commons:Image:CheExec9B.jpg|Yüz]] {{nbsp|3}} [[commons:Image:CheExec19.jpg|Yan açı]] {{nbsp|3}}[[commons:Image:Exec22.gif|Ayakkabı]]''']]
İnfazından sonra Guevara'nın cesedi bir helikopterin iniş kızaklarına bağlanarak yakındaki [[Vallegrande]]'ye götürüldü ve burada Nuestra Señora de Malta'nın çamaşırhanesinde beton bir döşeme üzerinde yatarken fotoğrafları çekildi.<ref>[[#refAlmudevar2007|Almudevar 2007]] and [[#refGott2005|Gott 2005]].</ref> Kimliğini doğrulamak üzere aralarında Guevara ile hayattayken tanışan tek tanık olan İngiliz gazeteci Richard Gott'un da bulunduğu çok sayıda tanık çağrıldı. Yüzlerce bölge sakini cesedin önünden geçerken sergilenen Guevara'nın cesedi birçok kişi tarafından "[[Mesih]] benzeri" bir çehreyi temsil ettiği düşünülmüş, hatta bazıları gizlice saçlarından tutamları kutsal emanetler olarak kesmiştir.{{sfn|Casey|2009|p=179}} Bu tür karşılaştırmalar, İngiliz sanat eleştirmeni [[John Berger]]'in iki hafta sonra ölüm sonrası fotoğrafları gördükten sonra bunların iki ünlü tabloya benzediğini gözlemlemesiyle daha da genişletilmiştir: [[Rembrandt]]'tan ''[[Dr. Nicolaes Tulp'un Anatomi Dersi]]'' ve [[Andrea Mantegna]]'dan ''Ölü İsa'ya Ağıt''.{{sfn|Casey|2009|p=183}} Guevara'nın naaşı Vallegrande'ye ulaştığında orada bulunan dört muhabir arasında İsveç ''[[Aftonbladet]]''<nowiki />'ten Björn Kumm da vardı ve Kumm 11 Kasım 1967'de ''The New Republic'' için yazdığı özel bir yazıda bu sahneyi anlatmıştı.<ref>[http://www.tnr.com/article/politics/the-death-che-guevara The Death of Che Guevara], Bjorn Kumm tarafından, ''The New Republic'', orijinal olarak 11 Kasım 1967'de yayınlandı.</ref>


[[Ulusal Güvenlik Danışmanı (Amerika Birleşik Devletleri)|Ulusal Güvenlik Danışmanı]] Walt Rostow'un [[Amerika Birleşik Devletleri başkanı|Amerika Birleşik Devletleri Başkanı]] [[Lyndon B. Johnson]]'a gönderdiği 11 Ekim 1967 tarihli gizliliği kaldırılmış bir memorandumda Guevara'yı öldürme kararı "aptalca" ancak "Bolivya açısından anlaşılabilir" olarak nitelendirilmiştir.<ref>[[#refLacey2007a|Lacey 2007a]].</ref> Rodríguez infazdan sonra Guevara'nın aralarında yıllar sonra da takmaya devam ettiği ve sonraki yıllarda sık sık gazetecilere gösterdiği bir saatin de bulunduğu birçok kişisel eşyasını almıştır. <ref>Küba devriminden sonra Guevara'nın saati olmadığını gören arkadaşı Oscarito Fernández Mell ona kendi altın saatini verdi. Bir süre sonra Che ona bir kâğıt parçası uzattı; Mell'in altın bilekliğini Küba'nın altın rezervine "bağışladığını" bildiren Ulusal Banka makbuzu. Guevara hâlâ saatini takıyordu ama artık deri bir bilekliği vardı ({{harvnb|Anderson|1997|p=503}}).</ref> Bugün, el feneri de dâhil olmak üzere bu eşyaların bazıları CIA'de sergilenmektedir.<ref>[[#refKornbluh1997|Kornbluh 1997]].</ref> Askerî bir doktor ellerini parçaladıktan sonra Bolivya ordusu subayları Guevara'nın cesedini açıklanmayan bir yere nakletti ve kalıntılarının gömüldüğünü mü yoksa yakıldığını mı açıklamayı reddetti. Eller parmak izi tespiti için Buenos Aires'e gönderildi. Eller daha sonra Küba'ya gönderildi.<ref>{{cite magazine |first1=Laura |last1=Garza |url=http://www.themilitant.com/1995/5947/5947_9.html |title=Bolivian General Reveals Che Guevara's Burial Site |magazine=The Militant |date= 18 Aralık 1995 |access-date=10 Şubat 2012}}</ref>
<div class="references-small">
* {{Web kaynağı | url = http://www.hermesos.com/ | başlık = Hermesos.Com | erişimtarihi = 1 Haziran 2005 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100104120858/http://www.hermesos.com/ | arşivtarihi = 4 Ocak 2010 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.abc.es/ | başlık = ABC.es | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151213041718/http://www.abc.es/ | arşivtarihi = 13 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://africanhistory.about.com/ | başlık = African History | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150905085323/http://africanhistory.about.com/ | arşivtarihi = 5 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm | başlık = BBC News | erişimtarihi = 19 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090216052209/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1352650.stm | arşivtarihi = 16 Şubat 2009 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.cbc.ca/ | başlık = CBC Radio One | erişimtarihi = 20 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151213144644/http://www.cbc.ca/ | arşivtarihi = 13 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.che-lives.com/ | başlık = Che-Lives (RevolutionaryLeft.com) | erişimtarihi = 26 Şubat 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150503152003/http://www.che-lives.com/ | arşivtarihi = 3 Mayıs 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1101539 | başlık = chessgames.com | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110502093300/http://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1101539 | arşivtarihi = 2 Mayıs 2011 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.geocities.com/Hollywood/8702/cia.html | başlık = CIA Biographic Register on Che Guevara | erişimtarihi = 12 Temmuz 2006 | arşivengelli = evet | arşivurl = http://webarchive.loc.gov/all/20011129063406/http://www.geocities.com/hollywood/8702/cia.html | arşivtarihi = 29 Kasım 2001 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.cnctv.cubasi.cu/noticia.php?idn=1517 | başlık = CNC TV | erişimtarihi = 26 Şubat 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100122012309/http://www.cnctv.cubasi.cu/noticia.php?idn=1517 | arşivtarihi = 22 Ocak 2010 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://i.a.cnn.net/ | başlık = CNN News | erişimtarihi = 26 Mart 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20061127080917/http://i.a.cnn.net/ | arşivtarihi = 27 Kasım 2006 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://w1.1559.telia.com/~u155900388/ | başlık = Cuba SI | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120801102317/http://w1.1559.telia.com/~u155900388/ | arşivtarihi = 1 Ağustos 2012 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://cuban-exile.com/ | başlık = Cuban Information Archives(cuban-exile.com) | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150502154335/http://cuban-exile.com/ | arşivtarihi = 2 Mayıs 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://espanol.geocities.com/aviacuba/Mil2-4-e.html | başlık = Cuban Aviation | erişimtarihi = 26 Şubat 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20060927005650/http://espanol.geocities.com/aviacuba/Mil2-4-e.html | arşivtarihi = 27 Eylül 2006 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://elnuevocojo.com/ | başlık = El Nuevo Cojo Ilustrado | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150914020035/http://www.elnuevocojo.com/ | arşivtarihi = 14 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://ar.geocities.com/carloseadrake/AJEDREZ/che.htm | başlık = Ernesto Che Guevara - Ajedrez | erişimtarihi = 29 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091018211033/http://ar.geocities.com/carloseadrake/AJEDREZ/che.htm | arşivtarihi = 18 Ekim 2009 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0FXV/is_4_15/ai_n13801099 | başlık = Find Articles | erişimtarihi = 18 Haziran 2006 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20071106065122/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0FXV/is_4_15/ai_n13801099 |arşivtarihi= 6 Kasım 2007 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.fiu.edu/choice.html | başlık = Florida International University | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100314120238/http://www.fiu.edu/choice.html | arşivtarihi = 14 Mart 2010 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.frontpagemag.com/ | başlık = FrontPage Magazine | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150612185804/http://www.frontpagemag.com/ | arşivtarihi = 12 Haziran 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.globalsecurity.org/ | başlık = GlobalSecurity.org | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151213041303/http://www.globalsecurity.org/ | arşivtarihi = 13 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.granma.cu/ | başlık = Granma Internacional Digital | erişimtarihi = 26 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151212191029/http://www.granma.cu/ | arşivtarihi = 12 Aralık 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.amigospais-guaracabuya.org/ | başlık = Guaracabuya | erişimtarihi = 26 Şubat 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150429104901/http://www.amigospais-guaracabuya.org/ | arşivtarihi = 29 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://hnn.us/ | başlık = History News Network | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140901180552/http://hnn.us/ | arşivtarihi = 1 Eylül 2014 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://irelandsown.net/ | başlık = Ireland's OWN: History | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150925214656/http://irelandsown.net/ | arşivtarihi = 25 Eylül 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.latinamericanstudies.org/ | başlık = Latino Studies Resources | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150428052644/http://www.latinamericanstudies.org/ | arşivtarihi = 28 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://mondediplo.com/ | başlık = Le Monde Diplomatique | erişimtarihi = 19 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151121052114/http://mondediplo.com/ | arşivtarihi = 21 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.libcom.org/ | başlık = libertarian community and organising resource | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151120202323/http://libcom.org/ | arşivtarihi = 20 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.listin.com.do/ | başlık = Listín Diario | erişimtarihi = 4 Ocak 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140930181728/http://www.listin.com.do/ | arşivtarihi = 30 Eylül 2014 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.geocities.com/madmikehoare/ | başlık = MadMikeHoare.com | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091027015651/http://geocities.com/madmikehoare/ | arşivtarihi = 27 Ekim 2009 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://marxists.org/ | başlık = [[Marxists Internet Archive]] | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151201030734/https://www.marxists.org/ | arşivtarihi = 1 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.mindfully.org/ | başlık = Mindfully.org | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151116113107/http://www.mindfully.org/ | arşivtarihi = 16 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.mzv.cz/ | başlık = Ministry of Foreign Affairs Czech Republic | erişimtarihi = 18 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151116183813/http://www.mzv.cz/ | arşivtarihi = 16 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.gwu.edu/~nsarchiv/ | başlık = National Security Archive at George Washington University | erişimtarihi = 19 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150319080441/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/ | arşivtarihi = 19 Mart 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.newsmax.com/ | başlık = NewsMax | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151213105759/http://www.newsmax.com/ | arşivtarihi = 13 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.periodico26.cu/ | başlık = Periódico 26, Las Tunas, Cuba | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150428121417/http://www.periodico26.cu/ | arşivtarihi = 28 Nisan 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.radiobayamo.islagrande.cu/La%20puerta%20de%20la%20victoria.htm | başlık = Radio Bayamo | erişimtarihi = 26 Şubat 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20070319211656/http://www.radiobayamo.islagrande.cu/La%20puerta%20de%20la%20victoria.htm | arşivtarihi = 19 Mart 2007 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.cadenagramonte.cubaweb.cu/ | başlık = Radio Cadena Agramonte | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140413163954/http://www.cadenagramonte.cubaweb.cu/ | arşivtarihi = 13 Nisan 2014 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.cubagob.cu/ | başlık = Sitio del Gobierno de la República de Cuba | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180329162411/http://www.cubagob.cu/ | arşivtarihi = 29 Mart 2018 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.slate.com/id/2107100/ | başlık = Slate | erişimtarihi = 18 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110223143848/http://www.slate.com/id/2107100 | arşivtarihi = 23 Şubat 2011 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.sozialistische-klassiker.org/ | başlık = Sozialistische Klassiker | erişimtarihi = 26 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150120023103/http://www.sozialistische-klassiker.org/ | arşivtarihi = 20 Ocak 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.spectator.se/ | başlık = Stockholm Spectator | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150428230232/http://spectator.se/ | arşivtarihi = 28 Nisan 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.independent.org/ | başlık = The Independent Institute | erişimtarihi = 26 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151118124500/http://www.independent.org/ | arşivtarihi = 18 Kasım 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.newhumanist.com/ | başlık = The New Humanist | erişimtarihi = 26 Şubat 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150801214243/http://newhumanist.com/ | arşivtarihi = 1 Ağustos 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.nysun.com/ | başlık = The New York Sun | erişimtarihi = 27 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151211021844/http://www.nysun.com/ | arşivtarihi = 11 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.time.com/ | başlık = TIME magazine | erişimtarihi = 26 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130516192126/http://www.time.com/ | arşivtarihi = 16 Mayıs 2013 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.uco.es/ | başlık = Universidad de Córdoba | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150515215118/http://www.uco.es/ | arşivtarihi = 15 Mayıs 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.state.gov/ | başlık = U.S. Department of State | erişimtarihi = 26 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151211124240/http://www.state.gov/ | arşivtarihi = 11 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.usatoday.com/ | başlık = USA Today | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20200726160255/https://www.usatoday.com/ |arşivtarihi= 26 Temmuz 2020 | ölüurl = hayır }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.rasmussen.popx.dk/ | başlık = Viden er magt | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20110314132103/http://www.rasmussen.popx.dk/ | arşivtarihi = 14 Mart 2011 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.vigile.net/ | başlık = vigile.net (DOSSIER) | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151116150310/http://vigile.net/ | arşivtarihi = 16 Kasım 2015 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.wpunj.edu/newpol/issue25/farber25.htm | başlık = William Paterson University | erişimtarihi = 18 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090414095836/http://www.wpunj.edu/newpol/issue25/farber25.htm | arşivtarihi = 14 Nisan 2009 | ölüurl = evet }}
* {{Web kaynağı | url = http://www.wilsoncenter.org/ | başlık = Woodrow Wilson International Center for Scholars | erişimtarihi = 28 Haziran 2006 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20151213023330/https://www.wilsoncenter.org/ | arşivtarihi = 13 Aralık 2015 | ölüurl = hayır }}
</div>


15 Ekim'de Havana'da [[Fidel Castro]] Guevara'nın öldüğünü kamuoyuna açıkladı ve Küba genelinde üç günlük yas ilan etti.{{sfn|Anderson|1997|p=740}} 18 Ekim'de Castro Havana'daki Plaza de la Revolución'da yas tutan bir milyon kişilik bir kalabalığa hitap etti ve Guevara'nın bir devrimci olarak karakterinden bahsetti.{{sfn|Anderson|1997|p=741}} Fidel Castro coşkulu konuşmasını şöyle tamamladı:
== Konuyla ilgili yayınlar ==
<div class="references-small">
* ''Guerrilla Warfare'', Ernesto Guevara and Thomas M. Davis, University of Nebraska-Lincoln Public Relations. June 1985.
* ''The Che Guevara Reader'', Collection of Guevara's works edited by David Deutschmann, Ocean Press, ISBN 1876175699.
* ''Travelling with Che Guevara - The Making of a Revolutionary'', Alberto Granado, Pimlico, ISBN 1-8441-3426-1.
</div>


{{blockquote|Gelecek kuşakların erkeklerinin ne olmasını istediğimizi ifade etmek istiyorsak, şunu söylemeliyiz: Eğer çocuklarımızın nasıl eğitilmesini istediğimizi söylemek istiyorsak, hiç tereddüt etmeden şunu söylemeliyiz: Che gibi olsunlar! Che'nin ruhuyla eğitilmelerini istiyoruz! Zamanımıza değil, geleceğe ait bir insan modeli istiyorsak, kalbimin derinliklerinden söylüyorum ki, davranışında tek bir leke olmayan, eyleminde tek bir leke olmayan böyle bir model Che'dir!{{sfn|Kellner|1989|p=101}}}}
== Dış bağlantılar ==
{{MIA|guevara}}
{{Kardeş proje bağlantıları
|commons=Che Guevara
|wikispecies=
|wikt=
|b=
|s=Che Guevara
|q=Che Guevara
|n=
|m=
|}}
* [http://www.ntvmsnbc.com/news/374361.asp NTVMSNBC - ''Che’nin kadın gerillası: Tania''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060721202829/http://www.ntvmsnbc.com/news/374361.asp |tarih=21 Temmuz 2006 }}
* [https://web.archive.org/web/20050425124114/http://www.geocities.com/socialistparty/socview/13-Che.htm Che Guevara - A Legacy of Struggle (''Bir Mücadelenin Meşruiyeti'')] İskoç Sosyalist yazar Daniel Waldron tarafından Socialist View, 13. Sayı 2004 Kış için yazılan makale {{İng}}
* [https://web.archive.org/web/20060716073520/http://www.socialistworld.net/publications/che/index.html Che Guevara - Symbol of Struggle (''Mücadelenin Sembolü'')] Tony Saunois tarafından yazılmış Sosyalist bir makale {{İng}}
* [http://en.rodovid.org/wk/Person:24256 Rodovid - Ernesto Che Guevara] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070108120332/http://en.rodovid.org/wk/Person:24256 |tarih=8 Ocak 2007 }} Soy ağacı {{İng}}
* [https://web.archive.org/web/20060715205226/http://www.mkg-hamburg.de/english/ausstell/03_che/home.htm Guevara'nın fotoğrafçı yönü] {{İng}} ([https://web.archive.org/web/20070304164903/http://www.mkg-hamburg.de/ausstell/03_che/home.htm] {{alm}})
* [https://web.archive.org/web/20080205063045/http://www.eltajamar.com.ar/cheguevara.htm Alta Gracia, Argentina – Museo Che Guevara] {{isp}}
* [https://web.archive.org/web/20110910062142/http://www.sancristobal.cult.cu/sitios/Che/Index.htm Küba Kültür Bakanlığı - Che] [https://web.archive.org/web/20060520072317/http://www.sancristobal.cult.cu/sitios/che/Galeria1.HTM fotoğraflar][https://web.archive.org/web/20060426072003/http://www.sancristobal.cult.cu/sitios/Che/Videos.HTM vidyolar] {{isp}}
* [https://web.archive.org/web/20070929001043/http://www.partidodelpueblo.com/guevara_anatom_mito.htm Ernesto Guevara, Anatomía de un Mito, Por Pedro Corzo] {{isp}}
* [https://web.archive.org/web/20070118174909/http://www.juliocarreras.com.ar/che.html Fragmento de ''Che Guevara: el documental'' (vidyo)] {{isp}}
* [https://web.archive.org/web/20110929112746/http://www.echeguevara.com.ar/ Revista Social Che Guevara] Noticias, Fotos, Videos del Che, Documentales, Canciones, Foros de Debate, Ayuda Comunitaria, Acciones conjuntas {{isp}}
* [http://www.guiafe.com.ar/argentina-pictures/categories.php?cat_id=9 Rosario Argentina fotoğrafları] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070928051449/http://www.guiafe.com.ar/argentina-pictures/categories.php?cat_id=9 |tarih=28 Eylül 2007 }} {{isp}}
* [http://www.hermesos.com/ Che Guevara Lynch De La Serna]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100104120858/http://www.hermesos.com/ |tarih=4 Ocak 2010 }}


Guevara yakalandığında 30.000 kelimelik el yazması günlüğü, kişisel şiirlerinden oluşan bir derleme ve korkularının üstesinden gelmeyi öğrenen genç bir komünist gerilla hakkında yazdığı kısa bir öyküye de alıkoyulmuştu.<ref>"[https://web.archive.org/web/20081208122004/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,837605,00.html Bidding for Che]", ''[[Time]]'' Magazine, 15 Aralık 1967.</ref> Günlüğü Bolivya'daki gerilla harekâtının olaylarını belgeliyordu,<ref>[[#refGuevara1967|Guevara 1967]].</ref> ilk yazı 7 Kasım 1966'da, Ñancahuazú'daki çiftliğe varışından kısa bir süre sonra, son yazıysa yakalanmasından bir gün önce, 7 Ekim 1967 tarihinde yapılmıştı. Günlük, Bolivya Ordusu tarafından keşfedilmeleri nedeniyle gerillaların operasyonlara nasıl erken başlamak zorunda kaldıklarını anlatmakta, Guevara'nın daha sonra yeniden temas kuramayan iki birime bölünme kararını açıklamakta ve genel olarak başarısız girişimlerini anlatmaktadır. Ayrıca Guevara ile Bolivya Komünist Partisi arasında yaşanan ve Guevara'nın başlangıçta beklenenden çok daha az sayıda askere sahip olmasıyla sonuçlanan çatlağı kaydetmekte ve Guevara'nın yerel halktan adam toplamakta büyük zorluk çektiğini göstermektedir; bunun nedeni kısmen gerilla grubunun yerel dilin aslında bir [[Tupi-Guarani dilleri|Tupi-Guarani dili]] olduğundan habersiz olarak [[Keçuva dilleri|Keçuva]] öğrenmiş olmasıdır.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], syf. 45.</ref> Giderek kötüleşen astım nöbetlerine katlandı ve son saldırılarının çoğu ilaç elde etmek amacıyla gerçekleştirildi.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], syf. 104.</ref> Bolivya günlüğü ''Ramparts'' dergisi tarafından hızla ve kabaca tercüme edildi ve dünya çapında dağıtıldı.<ref>[[#refRyan1998|Ryan 1998]], syf. 148.</ref> Israel Reyes Zayas ("Braulio" takma adıyla), Harry Villegas Tamayo ("Pombo"), Eliseo Reyes Rodriguez ("Rolando")<ref name="#refSelvage1985|Selvage 1985"/> ve Dariel Alarcón Ramírez'in ("Benigno)<ref>[[#refRamirez1997|Ramírez 1997]].</ref>. Her biri olayların başka yönlerini ortaya koyan en az dört günlüğü daha bulunmaktadır.
== Notlar ==
{{Kaynakça}}


Nisan 1967'de Bolivya'da Guevara ile birlikteyken yakalanan Fransız [[entelektüel]] [[Régis Debray]], Ağustos 1968'de hapishanede verdiği bir röportajda Guevara'nın yakalanma koşullarını anlatmıştır. Kısa bir süre Guevara'nın gerilla grubuyla birlikte yaşamış olan Debray, kendi görüşüne göre onların "ormanın kurbanları" olduğunu ve bu nedenle "orman tarafından yenildiklerini" söylemiştir.<ref name="Nadle">{{cite journal|last=Nadle|first=Marlene|date=24 Ağustos 1968|title=Régis Debray Speaks from Prison|journal=Ramparts|page=42}}</ref> Debray, Guevara'nın adamlarının yetersiz beslenme, su eksikliği, ayakkabı yokluğu çektiği ve 22 kişi için sadece altı battaniyeye sahip olduğu yoksul bir durumdan bahsetmiştir. Debray, Guevara ve diğerlerinin ellerinin ve ayaklarının "et yığınları" hâlinde şişmesine neden olan bir "hastalıktan" muzdarip olduklarını ve bu nedenle ellerindeki parmakların seçilemediğini anlatır. Debray, Guevara'yı nafile duruma rağmen "Latin Amerika'nın geleceği konusunda iyimser" olarak tanımlamış ve Guevara'nın ölümü "yeniden doğuş vaadi" ve "yenilenme ritüeli" olarak algıladığını belirterek Guevara'nın "ölümünün bir tür rönesans olacağını bilerek ölmeye razı olduğunu" belirtmiştir.<ref name="Nadle"/>
== İlgili belgeseller ==
* 'Che Guevara - Anatomía de Un Mito', [http://youtube.com/watch?v=B8U-bhwNOD4 Tüm] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071014032351/http://www.youtube.com/watch?v=B8U-bhwNOD4 |tarih=14 Ekim 2007 }}
* [[Motosiklet Günlüğü]]
* [[Che: A Revolutionary Life]]
* Küba'nın Özgürlük Hikâyesi [Netflix-8 bölüm]


==Miras==
== İlgili şarkılar ==
===Solcu===
* [[Hasta Siempre]]
[[Dosya:Che Guevara - flag.jpg|thumb|right|Bir bayrak üzerinde Guevara'nın yüzünün stilize edilmiş bir grafiği "''El Che Vive!''" (Che Yaşıyor!) kelimelerinin üzerinde yer almaktadır.]]
== Ayrıca bakınız ==
[[Aşırı sol|Radikal sol]] aktivistler Guevara'nın ödül ve zafere karşı belirgin kayıtsızlığına tepki göstermiş ve Guevara'nın [[Sosyalist üretim biçimi|sosyalist]] idealleri aşılamak için şiddeti bir gereklilik olarak onaylamışlardır.<ref>Trento, Angelo. ''Castro and Cuba : From the revolution to the present''. syf. 64. Arris books. 2005.</ref> Guevara'nın şiddetle kınadığı hükûımet olan Amerika Birleşik Devletleri'nde bile öğrenciler onun giyim tarzını taklit etmeye, askerî kıyafetler giymeye, bereler takmaya ve kendilerinin de ABD dış politikasına muhalif olduklarını göstermek için saçlarını ve sakallarını uzatmaya başladılar.<ref>''Ernesto "Che" Guevara (World Leaders Past & Present)'', Douglas Kellner tarafından, 1989, Chelsea House Publishers, {{ISBN|1555468357}}, syf. 101</ref> Örneğin [[Kara Panter Partisi|Kara Panterler]] onun alametifarikası olan siyah bereyi benimseyerek kendilerine "Che tipi" demeye başlarken, Arap gerillalar da savaş operasyonlarına onun adını vermeye başladılar.<ref name = "Embalm">[https://web.archive.org/web/20130826060200/http://www.time.com/time/printout/0,8816,942333,00.html Che: A Myth Embalmed in a Matrix of Ignorance], ''[[Time]]'' tarafından, 12 Ekim 1970</ref> Che Guevara'nın mirasının geniş kapsamlı esnekliğine değinen 2008 yapımı ''Chevolution'' belgeselinin yönetmeni Trisha Ziff, "Che Guevara'nın modern zamanlardaki öneminin insan ve onun özel tarihinden ziyade daha iyi bir toplum yaratma idealleriyle ilgili olduğunu" belirtmiştir.<ref>[http://www.huffingtonpost.com/trisha-ziff/viva-the-chevolution_b_97747.html Viva the Chevolution!], Trisha Ziff tarafından, ''[[The Huffington Post]]'', 21 Nisan 2008</ref> Benzer bir şekilde, Şilili yazar Ariel Dorfman da Guevara'nın kalıcı çekiciliğinin, "asla onun izinden gitmeyecek, [[Kinizm|sinizm]], kişisel çıkar ve çılgınca tüketim dünyasına batmış olanlar için, hiçbir şeyin Che'nin maddi konforu ve gündelik arzuları küçümsemesinden daha tatmin edici olamayacağını" öne sürmüştür.<ref name = "BBC02">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk/2356903.stm Comrade Che Keeps an Eye on British Workers], Owen Booth tarafından, ''BBC News'', 24 Ekim 2002</ref>
*[[Guerrillero Heroico]]

Guevara'nın ölümden sonra metaforik bir diriliş inancı bir dereceye kadar gerçekleşti. Ölü Guevara'nın resimleri dolaşmaya başladıktan ve ölüm koşulları tartışılmaya başlandıktan sonra Che'nin efsanesi yayılmaya başladı. Dünyanın dört bir yanında "suikastını" protesto eden gösteriler düzenlendi, hayatı ve ölümü hakkında makaleler, övgüler ve şiirler yazıldı.<ref>[[#refDurschmied2002|Durschmied 2002]], syf. 307–09.</ref> "Meksika'dan [[Santiago]]'ya, [[Cezayir (şehir)|Cezayir]]'den [[Angola]]'ya ve [[Kahire]]'den [[Kalküta]]'ya" Guevara'yı destekleyen mitingler düzenlendi.<ref>[[#refDurschmied2002|Durschmied 2002]], syf. 305.</ref> [[Budapeşte]] ve [[Prag]] halkı Guevara'nın vefatını onurlandırmak için mumlar yaktı; [[Londra]] ve [[Paris]]'te gülümseyen bir Che resmi yayınlandı.<ref>[[#refDurschmied2002|Durschmied 2002]], syf. 305–06.</ref> Birkaç ay sonra [[Berlin]], [[Fransa]] ve [[Chicago]]'da ayaklanmalar patlak verdiğinde ve Amerikan üniversite kampüslerine yayıldığında, genç erkekler ve kadınlar Che Guevara tişörtleri giydi ve protesto yürüyüşleri sırasında onun resimlerini taşıdı. Askerî tarihçi Erik Durschmied'e göre: "1968'in o baş döndürücü aylarında Che Guevara ölmemişti. Fazlasıyla hayattaydı."<ref>[[#refDurschmied2002|Durschmied 2002]], syf. 306.</ref>

===Cesedinin iadesi===
{{Ana|Che Guevara Mozolesi}}
[[Dosya:Che Guevara - Grab in Santa Clara, Kuba.jpg|thumb|right|[[Che Guevara Mozolesi|Che Guevara'nın Anıtı ve Mozolesi]], [[Santa Clara]], Küba]]
1995 yılının sonlarında emekli Bolivyalı General Mario Vargas, ''Che Guevara: A Revolutionary Life'' kitabının yazarı Jon Lee Anderson'a Guevara'nın cesedinin Vallegrande uçak pistinin yakınlarında olduğunu söyledi. Bunun üzerine kalıntıları bulmak için bir yıldan fazla süren çok uluslu bir araştırma başlatıldı. Temmuz 1997'de Kübalı jeologlar ve Arjantinli [[Adli antropoloji|adli antropologlardan]] oluşan bir ekip iki toplu mezarda yedi cesedin kalıntılarını keşfetti, bunlardan biri Guevara gibi elleri olmayan bir adamdı. İçişleri Bakanlığı'na bağlı Bolivya hükûmet yetkilileri daha sonra cesedin Guevara'ya ait olduğunu, kazıdan çıkarılan dişlerin Che'nin Kongo seferinden önce Küba'da yapılan diş kalıbıyla "mükemmel bir şekilde eşleşmesi" üzerine tespit etti. Ardından Arjantinli adli antropolog Alejandro Inchaurregui'nin elsiz kadavranın yanından çıkarılan mavi bir ceketin iç cebini incelemesi ve küçük bir pipo tütünü torbası bulmasıyla iddia sağlamlaştı. Che'ye küçük bir torba tütün veren Bolivyalı helikopter pilotu Nino de Guzman, daha sonra ilk başta "ciddi şüpheleri olduğunu" ve "Kübalıların herhangi bir eski kemik bulup Che diyeceklerini düşündüğünü" belirtti; ancak "tütün kesesini duyduktan sonra hiçbir şüphem kalmadı."<ref name="The Man Who Buried Che"/> 17 Ekim 1997'de (Guevara'nın ölümünden 30 yıl 8 gün sonra), Guevara'nın kalıntıları, altı silah arkadaşınınkilerle birlikte, [[Küba Devrimi]]'nin belirleyici askerî zaferine komuta ettiği Küba'nın [[Santa Clara]] kentinde özel olarak inşa edilmiş bir anıt mezarda askerî törenlerle toprağa verildi.<ref>[http://www.cnn.com/WORLD/9710/17/cuba.che/ Cuba salutes 'Che' Guevara: Revolutionary Icon Finally Laid to Rest], CNN, 17 Ekim 1997</ref>

Temmuz 2008'de [[Evo Morales]]'in Bolivya hükûmeti, Guevara'nın daha önce mühürlenmiş iki yıpranmış defterden oluşan günlüklerini, bir seyir defteri ve birkaç siyah-beyaz fotoğrafla birlikte açıkladı. Bu etkinlikte Bolivya Kültür Bakan Yardımcısı Pablo Groux, el yazısıyla yazılmış her sayfanın fotoğrafını yıl içinde yayınlamayı planladıklarını ifade etti.<ref>[https://www.reuters.com/article/lifestyleMolt/idUSN0743477420080707?pageNumber=1&virtualBrandChannel=0 Bolivia unveils original Che Guevara diary], Eduardo Garcia tarafından, Reuters, 7 Temmuz 2008.</ref> Bu arada, Ağustos 2009'da Bolivya Adalet Bakanlığı için çalışan antropologlar, Bolivya'nın Teoponte kasabası yakınlarında Guevara'nın beş gerilla arkadaşının cesetlerini keşfedip ortaya çıkardılar.<ref>[https://web.archive.org/web/20090826095411/http://news.nationalgeographic.com/news/2009/08/090821-che-guevara-find-video-ap.html Slain Che Guevara Soldiers Found?], ''[[National Geographic Society|National Geographic]]''<nowiki />'in video raporu, 21 Ağustos 2009.</ref>

{{Blockquote|Che'nin kalıntılarının keşfi, metonimik olarak, aralarında sabit bir ayrım bulunmayan bir dizi birbiriyle bağlantılı çağrışımı (isyancı, şehit, pikaresk bir maceranın asi figürü, kurtarıcı, dönek, aşırılık yanlısı) harekete geçirdi. Mevcut görüş, Che'yi yanlış yönlendirilmiş bir asi, şaşırtıcı derecede parlak bir gerilla filozofu, yel değirmenlerine karşı savaşan bir şair-savaşçı olarak görmek arasında gidip gelen bir sürekliliğe yerleştiriyor, burjuvaziye meydan okuyan bir savaşçı, azizliğine yapılan ateşli övgülerin nesnesi ya da her eylemi şiddetle iç içe geçmiş bir intikam meleği kılığına bürünmüş bir kitle katili; arketipik Fanatik Terörist.|Dr. Peter McLaren, ''Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution''<nowiki />'ın yazarı{{sfn|McLaren|2000|p=7}}}}

===Biyografi tartışması===
Guevara'nın hayatı ve mirası tartışmalı olmaya devam etmektedir. Hayatının çeşitli noktalarında ahlak anlayışının algılanan çelişkileri, "kalemi ve hafif makineli tüfeği eşit beceriyle kullanabilen", aynı zamanda "en önemli devrimci tutkunun insanın [[Marx'ın yabancılaşma teorisi|yabancılaşmasından]] kurtulduğunu görmek olduğu" kehanetinde bulunan karmaşık bir ikilik karakteri yaratmıştır.{{sfn|Löwy|1973|pp=7, 33}} Guevara'nın paradoksal konumu, görünüşte taban tabana zıt nitelikler dizisi nedeniyle daha da karmaşıktır. Düşmanlarını vurmaktan çekinmeyen [[Seküler hümanizm|seküler bir hümanist]] ve sempatik bir sağlık görevlisi, [[Kamusal mal|kolektif iyiliğe]] dair bir felsefeyi uygulamak için şiddeti savunan ünlü bir [[Proleter enternasyonalizm|enternasyonalist]] lider, edebiyatı seven ancak muhalefete izin vermeyi reddeden [[İdealizm|idealist]] bir [[entelektüel]], eskisinin kıyamet külleri üzerinde yoksulluktan arınmış yeni bir dünya kurmaya radikal bir şekilde istekli olan [[Antiemperyalist|anti-emperyalist]] bir [[Marksizm|Marksist]] isyancı ve son olarak, imajı metalaştırılmış açık sözlü bir [[Antikapitalizm|anti-kapitalist]]. Che'nin tarihi yeniden yazılmaya ve yeniden hayal edilmeye devam ediyor.{{sfn|Löwy|1973|pp=7, 9, 15, 25, 75, 106}}<ref name="Löwy">{{cite web |url=http://www.internationalviewpoint.org/spip.php?article1144 |title=The Spark That Does Not Die |first=Michael |last=Löwy |website=International Viewpoint |date=Temmuz 1997}}</ref> Dahası, [[Sosyoloji|sosyolog]] Michael Löwy, Guevara'nın hayatının birçok yönünün (örn. doktor ve ekonomist, devrimci ve bankacı, askerî teorisyen ve büyükelçi, derin düşünür ve siyasi ajitatör) "Che mitinin" yükselişine ışık tuttuğunu ve "Kızıl [[Robin Hood]], komünizmin [[Don Kişot]]'u, yeni [[Giuseppe Garibaldi|Garibaldi]], Marksist [[Louis de Saint-Just|Saint-Just]], ''Yeryüzünün Lanetlileri''<nowiki />'nin [[Rodrigo Díaz de Vivar|Cid Campeador]]'u, dilencilerin [[Galahad|Sör Galahad]]'ı&nbsp;... ve zenginlerin rüyalarına dadanan, dünyanın dört bir yanında yıkım ateşleri yakan [[Bolşevikler|Bolşevik]] şeytan" gibi bir çok [[üst anlatı]] değişmez şekilde kristalleşti.{{sfn|Löwy|1973|p=7}}

[[Dosya:Chile quema libros 1973.JPG|thumb|upright|Şili'de Pinochet rejimini kuran [[1973 Şili Darbesi|1973 darbesinin]] ardından Che'nin yüzünü içeren bir tablonun yakılması]]
Örneğin [[Nelson Mandela]] ondan "özgürlüğü seven her insan için bir ilham kaynağı" olarak bahsederken,{{sfn|Guevara|2009|p=II}} [[Jean-Paul Sartre]] onu "sadece bir entelektüel değil, aynı zamanda çağımızın en eksiksiz insanı" olarak tanımlamıştır.<ref>[[#refMoynihan2006|Moynihan 2006]].</ref> Hayranlıklarını dile getiren diğer yazarlar arasında Guevara'nın "yiğitlik, şövalyelik ve macera fikrini temsil ettiğini" söyleyen [[Graham Greene]]<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968/2006]], syf. 80.</ref> ve "[Che'nin] amacının insanlık davasından başka bir şey olmadığını" düşünen [[Susan Sontag]] yer almaktadır.<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968/2006]], syf. 127.</ref> [[Pan-Afrikanizm|Pan-Afrikan]] toplumunda filozof [[Frantz Fanon]] Guevara'yı "tek bir insanın olanaklarının dünyadaki sembolü" olarak ilan ederken,{{sfn|McLaren|2000|p=3}} Siyah Güç lideri Stokely Carmichael "Che Guevara ölmedi, fikirleri bizimle" diye övgüde bulunmuştur.<ref>[[#refSinclair1968/06|Sinclair 1968/2006]], syf. 67.</ref> Övgüler siyasi yelpazenin tamamına yansımış, [[Liberteryenizm|liberteryen]] teorisyen [[Murray Rothbard]] Guevara'yı "çağımızın ve hatta yüzyılımızın herhangi bir adamından daha fazla, devrim ilkesinin yaşayan somutlaşmış hâlı" olan "kahraman bir figür" olarak yüceltmiştir,<ref>"[https://mises.org/journals/lar/pdfs/3_3/3_3_1.pdf Ernesto Che Guevara R.I.P.]", [[Murray Rothbard|Rothbard, Murray]] tarafından, ''Left and Right: A Journal of Libertarian Thought'', Volume 3, Number 3 (İlkbahar-Sonbahar 1967).</ref> Gazeteci [[Christopher Hitchens]] ise "[Che'nin] ölümü benim ve benim gibi sayısız kişi için çok şey ifade ediyordu, devrimcilerin yapması gereken şeyi yaptığı, inançları uğruna savaştığı ve öldüğü için biz [[Burjuvazi|burjuva]] [[Romantizm|romantikleri]] için imkânsız da olsa bir rol modeldi."<ref name="myth"/> Eski CIA çalışanı [[Philip Agee]], “Şirketin (CIA) Che Guevara'dan daha fazla korktuğu bir kişi yoktu çünkü Latin Amerika ülkelerinde iktidardaki geleneksel hiyerarşilerin siyasi baskılarına karşı mücadeleyi yönetmek için gerekli kapasiteye ve karizmaya sahipti" demiştir.{{sfn|Guevara|2009|p=II}}

[[Dosya:4CheFaces.jpg|thumb|left|Yazar Michael Casey, [[Guerrillero Heroico|Che'nin resminin]] [[Swoosh|Nike Swoosh]] veya [[McDonald's]] logosu kadar tanınır olduğundan bahsediyor.<ref name="Michiko" />]]
Buna karşılık, sürgündeki muhalif yazar Jacobo Machover, Guevara'ya yönelik tüm övgüleri reddetmekte ve onu duygusuz bir cellat olarak tasvir etmektedir.<ref name="Machover">[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article2461399.ece Behind Che Guevara's mask, the cold executioner] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081121181216/http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/us_and_americas/article2461399.ece |date=21 Kasım 2008 }} ''Times Online'', 16 Eylül 2007.</ref> Sürgündeki eski Kübalı mahkûmlar da benzer görüşler dile getirmişlerdir; bunların arasında Guevara'yı düzinelerce kişiyi yargılamadan infaz eden "nefret dolu bir adam" ilan eden Armando Valladares<ref>[http://www.washingtontimes.com/news/2009/jan/27/del-toro-walks-away-from-questions-on-che/print/ "'Che' Spurs Debate, Del Toro Walkout"], ''[[The Washington Times]]'', 27 Ocak 2009.</ref> ve Guevara'nın devrimin düşmanlarına karşı zalimliğin bir erdem olduğu "[[Maximilien Robespierre|Robespierre]] zihniyetine" sahip olduğunu ileri süren Carlos Alberto Montaner de bulunmaktadır.<ref>[http://www.freedomcollection.org/interviews/carlos_alberto_montaner/?vidid=343 Short interview on Che Guevara] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201111192514/http://www.freedomcollection.org/interviews/carlos_alberto_montaner/?vidid=343 |date=11 Kasım 2020 }} Carlos Alberto Montaner ile, ''Freedom Collection'' için</ref> Independent Institute'den Álvaro Vargas Llosa, Guevara'nın çağdaş takipçilerinin "bir efsaneye tutunarak kendilerini kandırdıklarını" öne sürmüş ve Guevara'yı katı gücünü muhalefeti bastırmak için kullanan ve aynı zamanda "soğukkanlı bir ölüm makinesi" olarak çalışan bir "Marksist [[Püritenlik|Püriten]]" olarak tanımlamıştır. Llosa ayrıca Guevara'nın "fanatik eğilimini" Küba devriminin "Sovyetleştirilmesinin" temel taşı olmakla suçlamakta ve Guevara'nın "gerçekliği tamamen kör ideolojik ortodoksiye tabi kılma" eğilimine sahip olduğunu iddia etmektedir.<ref name="ReferenceB" /> Geniş düzeyde, Hoover Enstitüsü araştırma görevlisi William Ratliff, Guevara'yı daha çok tarihsel ortamının bir yaratımı olarak görmekte ve onu "korkusuz" ve "başı dik Mesih benzeri bir figür" olarak tanımlayarak, "insanları paternalist mucize işçileri aramaya ve takip etmeye yönelten" [[şehit]] düşkünü bir Latin Amerika kültürünün ürünü olduğunu belirtmektedir.<ref name="Ratliff07">[http://www.independent.org/newsroom/article.asp?id=2040 Che is the "Patron Saint" of Warfare], William Ratliff tarafından, ''The Independent Institute'', 9 Ekim 2007.</ref> Ratliff ayrıca bölgedeki ekonomik koşulların Guevara'nın "asırlık tiranlıkları yıkarak ezilenlere adalet getirme" kararlılığına uygun olduğunu düşünmektedir; Latin Amerika'yı Moisés Naím'in eşitsizlik, yoksulluk, işlevsiz siyaset ve kötü işleyen kurumlar gibi "efsanevi hastalıklar" olarak adlandırdığı durumlarla boğuşan bir yer olarak tanımlamaktadır.<ref name="Ratliff07" />

[[Dosya:SculptureCheGuevaraCuba.jpg|thumb|Plaza de la Revolución, Havana, Küba. Guevara'nın bir zamanlar çalıştığı İçişleri Bakanlığı binasının yanında, yüzünün 5 katlı çelik bir taslağı yer almaktadır. Resmin altında Guevara'nın sloganı olan İspanyolca ifade yer almaktadır: "''Hasta la Victoria Siempre''" (Türkçe: Zafere kadar, daima).]]
İngiliz tarihçi [[Hugh Thomas]] karışık bir değerlendirme yaparak Guevara'nın "cesur, samimi ve kararlı ama aynı zamanda inatçı, dar görüşlü ve dogmatik bir adam" olduğunu belirtmiştir. Thomas'a göre hayatının sonunda "şiddetin kendi iyiliği için erdemlerine ikna olmuş gibi görünürken", ölümünden sonra Fidel'in onun görüşlerinin çoğunu benimsemesiyle "Castro üzerindeki iyi ya da kötü etkisi" artmıştır.{{sfn|Kellner|1989|p=106}} Benzer şekilde, Kübalı-Amerikalı sosyolog Samuel Farber Che Guevara'yı "dürüst ve kararlı bir devrimci" olarak övmekte, ancak "sosyalizmi hiçbir zaman en demokratik özüyle benimsememiş" olmasını da eleştirmektedir.<ref>{{cite journal |last=Farber |first=Samuel |title=Assessing Che |journal=[[Jacobin (magazine)|Jacobin]] |date=23 Mayıs 2016 |url=https://www.jacobinmag.com/2016/05/cuba-che-guevara-fidel-raul-castro-communism/}}</ref> Yine de Guevara, resminin 3 peso banknotunu süslediği ve okul çocuklarının her sabah "Che gibi olacağız" diye söz vererek başladığı Küba'da ulusal bir kahraman olmaya devam etmektedir.<ref>[https://www.reuters.com/article/us-guevara-cuba-idUSN0432868420071004 Che Guevara's Ideals Lose Ground in Cuba], Anthony Boadle tarafından, ''[[Reuters]]'', 4 Ekim 2007: "Komünist Küba'nın poster çocuğu, kendi alın teriyle gönüllü çalışma örneği sergileyen, bir inşaat alanında el arabası iten veya tarlalarda palayla şeker kamışı kesen özverili bir lider olarak gösteriliyor."</ref><ref>[[#refPeoplesWeekly2004|People's Weekly 2004]].</ref> Liselerin onun adını taşıdığı anavatanı Arjantin'de,<ref>[https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSN1446436420080614?sp=true Argentina pays belated homage to "Che" Guevara], Helen Popper tarafından, Reuters, 14 Haziran 2008</ref> çok sayıda Che müzesi ülkeyi kaplamaktadır ve 2008 yılında doğduğu şehir olan Rosario'da 3,5 metrelik bronz bir heykeli açılmıştır.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7455196.stm Statue for Che's '80th birthday'], Daniel Schweimler tarafından, ''BBC News'', 15 Haziran 2008.</ref> Guevara, yardım için kendisine dua eden bazı Bolivyalı kampçılar<ref name="Tobar2004">[https://www.boston.com/travel/articles/2004/10/17/on_a_tourist_trail_in_bolivias_hills_ches_fame_lives_on/ On a tourist trail in Bolivia's hills, Che's fame lives on], Hector Tobar tarafından, ''Los Angeles Times'', 17 Ekim 2004.</ref> tarafından "Aziz Ernesto" olarak kutsallaştırılmıştır.<ref>[[#refSchipani2007|Schipani 2007]].</ref> Buna karşılık Guevara, kendisini "[[La Cabaña]] kasabı" olarak gören ABD'deki Küba sürgünü ve Küba kökenli Amerikalılar arasında nefret edilen bir figür olmaya devam etmektedir.{{sfn|Casey|2009|pp=235, 325}} Bu kutuplaşmış duruma rağmen, 1968 yılında İrlandalı sanatçı Jim Fitzpatrick tarafından yaratılan [[Guerrillero Heroico|Che'nin yüzünün]] yüksek kontrastlı monokrom grafiği, evrensel olarak ticarileştirilmiş ve nesneleştirilmiş bir imge hâline geldi;<ref>[[#CITEREFBBCNews2001b|BBC News 26 May 2001]].</ref><ref>Bakınız: ''[[Guerrillero Heroico]]''.</ref> tişörtler, şapkalar, posterler, dövmeler ve bikiniler de dâhil olmak üzere çok sayıda üründe bulundu,<ref>[[#refLacey2007b|Lacey 2007b]].</ref> Guevara'nın karşı çıktığı tüketim kültürüne katkıda bulundu. Yine de, hem özel olarak siyasi bağlamlarda<ref>[[#CITEREFBBCNews2007|BBC News 2007]].</ref> hem de gençlik isyanının geniş kapsamlı popüler bir simgesi olarak aşkın bir figür olmaya devam etmektedir.<ref name="myth">[[#refOHagan2004|O'Hagan 2004]].</ref>

===Uluslararası ödüller===
Guevara, yaşamı boyunca çeşitli ödüller kazandı.
* '''1960''': Beyaz Aslan Nişanı'nın Büyük Şövalye Hacı<ref>""Che" Guevara, condecorado por Checoslovaquia". ABC. 29 de octubre de 1960. Consultado el 13 de octubre de 2014.</ref>
* '''1961''': [[Brezilya Ulusal Güney Haç Nişanı|Güney Haç Nişanı]]'nın Büyük Şövalye Hacı<ref>"Janio Condecora Guevara" (en portugués). Folha de S.Paulo. 20 de agosto de 1961. Consultado el 13 de octubre de 2014.</ref>

==Arşiv medyası==
===Video görüntüleri===
*Guevara, 11 Aralık 1964'te [[Birleşmiş Milletler Genel Kurulu]]'nda konuşma yapıyor, BM tarafından paylaşılan kamu malı görüntü (6.21), [https://www.youtube.com/watch_popup?v=bufHojkoGtw video klibi]
*Guevara'nın 13 Aralık 1964'teki ''Face the Nation'' röportajı, [[CBS]] tarafından paylaştıldı (29:11), [https://www.youtube.com/embed/dmtcF-xX_DE video klibi]
*Guevara'nın 1964'teki [[Dublin]], İrlanda ziyaretindeki bir röportajı (2:53), RTÉ Libraries and Archives'dan, [https://www.youtube.com/watch_popup?v=vBYUOOEHbJw video klibi]
*Guevara'nın 1964'te[[Paris]]'teki Fransa konuştuğu röportajı (4:47), (4:47), İngilizce altyazılı, muhabir Jean Dumur, [https://www.youtube.com/watch_popup?v=128waCCK40I video klibi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130914201656/http://www.youtube.com/watch_popup?v=128waCCK40I&vq=small |date=14 Eylül 2013 }}
*Guevara bir şiir okuyor, (0:58), İngilizce altyazılı, ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001'den, [https://www.youtube.com/watch_popup?v=QQI0BhEq4U8 video klibi]
*Guevara, Fidel Castro'ya destek gösteriyor (0:22), İngilizce altyazılı, ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001'den, [https://www.youtube.com/watch_popup?v=emcJlShCmA4 video klibi]
*Guevara işçilik hakkında konuşuyor (0:28), İngilizce altyazılı, ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001'den, [https://www.youtube.com/watch_popup?v=xh-MB_NDr-o video klibi]
*Guevara, [[Domuzlar Körfezi Çıkarması|Domuzlar Körfezi]] hakkında konuşuyor (0:17), İngilizce altyazılı, ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001'den, [https://www.youtube.com/watch_popup?v=OMA7Jv1RWIA video klibi]
*Guevara, [[emperyalizm]] hakkında konuşuyor (1:20), İngilizce altyazılı, ''El Che: Investigating a Legend'' – Kultur Video 2001'den, [https://www.youtube.com/watch_popup?v=wdo6FwAPyng video klibi]
*Guevara'nın 1963'teki Cezayir ziyareti ve Fransızca konuşması, Cezayir Sinema Arşivi'nden, [https://www.youtube.com/embed/kWNTvvoAja0 video klibi]

===Ses kayıtları===
*Guevara'nın ABC'deki ''Issues and Answers'' röportajı (22:27), İngilizce çevirili, seslendiren Lisa Howard, 24 Mart 1964, [https://www.youtube.com/embed/I3wAQG6HUGQ ses klibi]

==Ayrıca bakınız==
*''[[Guerrillero Heroico]]''
*[[Che Guevara'nın modası]]
*[[Che Guevara'nın modası]]
*[[Che Guevara Mozolesi]]
*[[Che Guevara Mozolesi]]


==Kaynakça==
{{Che Guevara}}
{{Kaynakça}}
{{Küba Devrimi süreci (1953-1962)}}

{{Soğuk Savaş}}
{{Che Guevara|state=expanded}}
{{Otorite kontrolü}}
{{Komünizm}}


{{DEFAULTSORT:Che}}
[[Kategori:1928 doğumlular]]
[[Kategori:1928 doğumlular]]
[[Kategori:1967 yılında ölenler]]
[[Kategori:1967 yılında ölenler]]
[[Kategori:Che Guevara| ]]
[[Kategori:20. yüzyıl ateistleri]]
[[Kategori:20. yüzyıl deneme yazarları]]
[[Kategori:Anti-Amerikancılık]]
[[Kategori:Antirevizyonistler]]
[[Kategori:Arjantinli deneme yazarları]]
[[Kategori:Arjantinli devrimciler]]
[[Kategori:Arjantinli devrimciler]]
[[Kategori:Arjantinli aktivistler]]
[[Kategori:Arjantinli diplomatlar]]
[[Kategori:Arjantinli komünistler]]
[[Kategori:Arjantinli komünistler]]
[[Kategori:Arjantinli siyasetçiler]]
[[Kategori:Arjantinli siyasi yazarlar]]
[[Kategori:Arjantinli şairler]]
[[Kategori:Arjantinli sosyalistler]]
[[Kategori:İrlanda asıllı Arjantinliler]]
[[Kategori:İspanyol asıllı Arjantinliler]]
[[Kategori:Bask asıllı Arjantinliler]]
[[Kategori:Bask asıllı Arjantinliler]]
[[Kategori:Buenos Aires Üniversitesinde öğrenim görenler]]
[[Kategori:Bolivya'daki Arjantinli gurbetçiler]]
[[Kategori:Buenos Aires Üniversitesinde öğretim görenler]]
[[Kategori:Che Guevara| ]]
[[Kategori:Çifte vatandaşlığa sahip kişiler]]
[[Kategori:Devrim teorisyenleri]]
[[Kategori:Gerilla savaş teorisyenleri]]
[[Kategori:Gerilla savaş teorisyenleri]]
[[Kategori:Antifaşistler]]
[[Kategori:İdam edilmiş devrimciler]]
[[Kategori:Küba Devrimi'nde kişiler]]
[[Kategori:İrlanda asıllı Arjantinliler]]
[[Kategori:Kongo Krizi'nde kişiler]]
[[Kategori:Kongo Krizi'nde kişiler]]
[[Kategori:İşkence kurbanları]]
[[Kategori:Küba Devrimi'nde kişiler]]
[[Kategori:Öldürülen şairler]]
[[Kategori:Marksist hümanistler]]
[[Kategori:Kübalı ateistler]]
[[Kategori:Marksist teorisyenler]]
[[Kategori:Rosario doğumlular]]
[[Kategori:Meksika'daki Arjantinli gurbetçiler]]
[[Kategori:Suikast sonucu ölen siyasetçiler]]
[[Kategori:Soğuk Savaş'ta kişiler]]
[[Kategori:Stalinizm]]

Sayfanın 03.28, 12 Eylül 2024 tarihindeki hâli

"Che" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Che (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Che Guevara
Guerrillero Heroico, 1960
Küba Sanayi Bakanı
Görev süresi
11 Şubat 1961 - 1 Nisan 1965
Başbakan Fidel Castro
Yerine geldiği Makam oluşturuldu
Yerine gelen Joel Domenech Benítez
Küba Ulusal Bankası başkanı
Görev süresi
26 Kasım 1959 - 23 Şubat 1961
Yerine geldiği Felipe Pazos
Yerine gelen Raúl Cepero Bonilla
Kişisel bilgiler
Doğum Ernesto Guevara
14 Haziran 1928(1928-06-14)
Rosario, Arjantin
Ölüm 9 Ekim 1967 (39 yaşında)
La Higuera, Bolivya
Defin yeri Che Guevara Mozolesi
Santa Clara, Küba
Organizasyon 26 Temmuz Hareketi
Küba Sosyalist Devrimi Birleşik Partisi[1]
Bolivya Ulusal Kurtuluş Ordusu
Çocuk(lar) 5
Mesleği Doktor, yazar, diplomat, gerilla, devrimci, ideolog
İmzası

Ernesto "Che" Guevara (İspanyolca telaffuz: [ˈtʃe ɣeˈβaɾa];[2] 14 Haziran 1928[3] – 9 Ekim 1967) Arjantinli Marksist devrimci, doktor, yazar, gerilla lideri, diplomat ve askerî teorisyendir. Küba Devrimi'nin önemli bir figürü olarak kendisi, popüler kültürde her yerde bulunan bir karşı kültürel isyan simgesi ve küresel bir sembol hâline geldi.[4]

Genç bir tıp öğrencisiyken Güney Amerika'yı dolaşan Guevara, tanık olduğu yoksulluk, açlık ve hastalıklar karşısında dehşete kapıldı.[5][6] Latin Amerika'nın Amerika Birleşik Devletleri tarafından kapitalist sömürüsü olarak gördüğü bu durumun tersine çevrilmesine yardımcı olma arzusu, Guatemala'da Başkan Jacobo Árbenz yönetiminde gerçekleştirilen sosyal reformlara katılmasına neden oldu ve sonunda United Fruit Company'nin emriyle CIA desteğiyle devrilen Başkan, Guevara'nın siyasi ideolojisini sağlamlaştırdı.[5] Daha sonra Meksiko'da Raúl ve Fidel Castro ile tanışan Guevara, onların 26 Temmuz Hareketi'ne katıldı ve ABD destekli diktatör Fulgencio Batista'yı devirmek amacıyla Granma yatıyla Küba'ya yelken açtı.[7] Guevara kısa sürede isyancılar arasında öne çıktı, ikinci komutanlığa terfi etti ve Batista rejimini deviren iki yıllık gerilla harekâtında önemli bir rol oynadı.[8]

Küba Devrimi'nden sonra Guevara yeni hükûmette önemli roller oynadı. Bunlar arasında devrim mahkemeleri sırasında savaş suçlusu olarak mahkûm edilenlerin temyiz ve idam mangalarını gözden geçirmek,[9] sanayi bakanı olarak tarımsal toprak reformunu başlatmak, ülke çapında başarılı bir okuma yazma kampanyasına öncülük etmek, hem Ulusal Banka'nın başkanı hem de Küba silahlı kuvvetlerinin eğitim direktörü olarak görev yapmak ve Küba sosyalizmi adına bir diplomat olarak dünyayı dolaşmak vardı. Bu pozisyonlar aynı zamanda Domuzlar Körfezi Çıkarması'nı püskürten milis güçlerinin eğitiminde[10] ve 1962 Küba Füze Krizi'nden önce Sovyet nükleer silahlı balistik füzelerinin Küba'ya getirilmesinde merkezî bir rol oynamasını sağladı.[11] Ayrıca Guevara üretken bir yazar ve günlükçüydü, La Guerra de Guerrillas isimli bir gerilla savaşı el kitabının yanı sıra gençliğinde kıtalararası motosiklet yolculuğuyla ilgili Diarios de motocicleta isimli bir çok satan bir anı kitabı yazdı. Deneyimleri ve Marksizm-Leninizm üzerine çalışmaları onu, üçüncü dünya ülkelerinin az gelişmişliği ve bağımlılığının emperyalizm, yeni sömürgecilik ve tekelci kapitalizmin içsel bir sonucu olduğunu ve tek çarenin proleter enternasyonalizmi ve dünya devrimi olduğunu ileri sürmeye yöneltti.[12][13] Guevara 1965 yılında Afrika ve Güney Amerika'da kıtasal devrimleri kışkırtmak için Küba'dan ayrıldı,[14] önce Kongo-Kinşasa'da başarısız oldu ve daha sonra Bolivya'da CIA destekli Bolivya güçleri tarafından yakalandı ve yerinde infaz edildi.[15]

Guevara, çok sayıda biyografi, anı, deneme, belgesel, şarkı ve filmle kolektif hayal gücünde kutuplaşmış, hem sevilen hem de sevilmeyen bir tarihsel figür olmaya devam etmektedir. Ölümünün sonucunda, sınıf mücadelesi için şiirsel çağrıları ve maddi teşviklerden ziyade manevi teşviklerle yönlendirilen "yeni bir insan" bilinci yaratma arzusunun bir sonucu olarak,[16] Guevara çeşitli sol hareketlerin önemli bir simgesine dönüşmüştür. Buna karşılık, siyasi sağdaki eleştirmenleri onu otoriterliği teşvik etmek ve siyasi muhaliflerine karşı şiddeti onaylamakla suçlamaktadır. Mirası konusundaki anlaşmazlıklara rağmen Time onu 20. yüzyılın en etkili 100 kişisinden biri olarak seçerken[17] Alberto Korda'nın Guerrillero Heroico adlı fotoğrafı Maryland Institute College of Art tarafından "dünyanın en ünlü fotoğrafı" olarak gösterildi.[18]

İlk yılları

Gemç Ernesto (sol), kardeşleri ve ailesiyle, 1944 dolaylarında, soldan sağa yanında oturanlarsa: Celia (annesi), Celia (kız kardeşi), Roberto, Juan Martín, Ernesto (babası) ve Ana María

Ernesto Guevara, Ernesto Guevara Lynch ve Celia de la Serna y Llosa'nın çocuğu olarak 14 Haziran 1928'de[3] Rosario, Arjantin'de dünyaya geldi. Doğum belgesindeki yasal adı "Ernesto Guevara" olmasına rağmen, adı bazen "de la Serna" ve/veya "Lynch" ile birlikte yazılıyordu.[19] İspanyol, Bask ve İrlanda kökenli bağımsızlık öncesi göçmenlerden oluşan üst sınıf Arjantinli bir ailenin beş çocuğundan en büyüğüydü.[20][21][22] Guevara'nın 18. yüzyıldaki önemli atalarından ikisi, sömürge Kaliforniya'sında önde gelen bir İspanyol toprak sahibi olan Luis María Peralta ve İrlanda'dan Río de la Plata Valiliği'ne göç eden Patrick Lynch'tir.[23][24] Che'nin "huzursuz" doğasına atıfta bulunan babası, "dikkat edilmesi gereken ilk şey, oğlumun damarlarında İrlandalı isyancıların kanının aktığıdır" demiştir.[25] Che Guevara İrlanda'ya düşkündü, İrlandalı oyuncu Maureen O'Hara'ya göre, "Che İrlanda ve orada gerçekleşen tüm gerilla savaşları hakkında konuşurdu. İrlanda'daki her savaşı ve tüm tarihini bilirdi" ve ona İrlanda hakkında bildiği her şeyi büyükannesinin dizinin dibinde öğrendiğini söylerdi.[26]

Hayatının erken dönemlerinde Ernestito (o zamanki adıyla) "yoksullara karşı bir yakınlık" geliştirdi.[27] Sol eğilimli bir ailede büyüyen Guevara, daha çocukken geniş bir siyasi perspektif yelpazesiyle tanıştı.[28] İspanya İç Savaşı'ndaki Cumhuriyetçilerin sadık bir destekçisi olan babası, çatışmadan gazi olanları Guevara'nın evinde ağırlardı.[29] Daha gençken kısa bir süre böcek ilacı satarak kariyer yapmayı düşündü ve ailesinin garajında Vendaval markası altında talk ve gammaxene'in etkili karışımlarını denemek için bir laboratuvar kurdu, ancak kimyasallara karşı şiddetli bir astım reaksiyonu geçirdikten sonra çabalarından vazgeçmek zorunda kaldı.[30]

Hayatı boyunca kendisini etkileyecek olan çok sayıda akut astım nöbetine rağmen, bir sporcu olarak mükemmelleşti, yüzme, futbol, golf ve atıcılıktan zevk aldı ve aynı zamanda "yorulmak bilmeyen" bir bisikletçi oldu.[31][32] Hevesli bir ragbi birliği oyuncusuydu.[33] Bazı kaynaklar önce Estudiantes of Córdoba'da, ardından San Isidro Club (1947), Yporá Rugby Club (1948) ve Atalaya Polo Club'da (1949)[34][35][36] oynadığını söylese de diğer kaynaklar Club Universitario de Buenos Aires'te (CUBA)[37] sol açıkta oynadığını iddia etmektedir. Ragbi oyunu ona agresif oyun tarzı nedeniyle El Furibundo (öfkeli) ve annesinin soyadı olan de la Serna'nın kısaltması olan "Fuser" lakabını kazandırdı.[38]

Entelektüel ve edebî ilgi alanları

Guevara babasından satranç öğrendi ve 12 yaşında yerel turnuvalara katılmaya başladı. Ergenlik döneminde ve hayatı boyunca şiire, özellikle de Pablo Neruda, John Keats, Antonio Machado, Federico García Lorca, Gabriela Mistral, César Vallejo ve Walt Whitman'ın şiirlerine tutkuyla bağlıydı.[39] Ayrıca Rudyard Kipling'in Adam Olmak ve José Hernández'in Martín Fierro adlı eserlerini ezbere okuyabiliyordu.[39] Guevara ailesinin evinde 3.000'den fazla kitap bulunuyordu ve bu da Guevara'nın Karl Marx, William Faulkner, André Gide, Emilio Salgari ve Jules Verne yazarlara ilgili olan bir okuyucu olmasını sağladı.[40] Ayrıca Jawaharlal Nehru, Franz Kafka, Albert Camus, Vladimir Lenin ve Jean-Paul Sartre'ın yanı sıra Anatole France, Friedrich Engels, H. G. Wells ve Robert Frost'un eserlerinden de hoşlanıyordu.[41]

Yaşı ilerledikçe Latin Amerikalı yazarlar Horacio Quiroga, Ciro Alegría, Jorge Icaza, Rubén Darío ve MigueL Asturias'a ilgi duymaya başladı.[41] Bu yazarların fikirlerinin birçoğunu, etkili entelektüellerin kavramlarını, tanımlarını ve felsefelerini kendi el yazısıyla defterlerine kaydetti. Bunlar arasında Buda ve Aristoteles'in analitik taslaklarını oluşturmanın yanı sıra Bertrand Russell'ı aşk ve vatanseverlik, Jack London'ı toplum ve Nietzsche'yi ölüm fikri üzerine incelemek de vardı. Sigmund Freud'un fikirleri onu büyülemiş, rüyalar ve libidodan narsisizm ve Oedipus kompleksine kadar çeşitli konularda ondan alıntılar yapmıştır.[41] Okulda en sevdiği dersler arasında felsefe, matematik, mühendislik, siyaset bilimi, sosyoloji, tarih ve arkeoloji vardı.[42][43] 13 Şubat 1958 tarihli ve yıllar sonra gizliliği kaldırılan bir CIA "biyografik ve kişilik raporu" Guevara'nın akademik ilgi alanlarına ve zekâsına dikkat çekerek onu "oldukça iyi okumuş" olarak tanımlarken "Che Latin biri için oldukça entelektüeldir" diye eklemiştir.[44]

Motorsiklet macerası

Büyük bir kulübe ile donatılmış bir sal üzerindeki iki adamın siyah beyaz fotoğrafı. Uzakta nehrin kıyısı görülüyor
Guevara (sağda) Alberto Granado (solda) ile birlikte Haziran 1952'de Amazon Nehri'nde, tedavi ettikleri cüzzamlıların hediyesi olan "Mambo-Tango" adlı ahşap sallarında.[45]

Guevara 1948 yılında tıp okumak üzere Buenos Aires Üniversitesi'ne girdi. "Dünyayı keşfetmeye duyduğu açlık"[46] üniversite çalışmalarını, kendisine ve Latin Amerika'daki çağdaş ekonomik koşullara bakışını temelden değiştiren iki uzun içsel yolculukla birleştirmesine yol açtı. 1950'deki ilk seyahati, küçük bir motor taktığı bisikletiyle kuzey Arjantin'in kırsal bölgelerinde yaptığı 4.500 kilometrelik tek başına bir yolculuktu.[47] Guevara daha sonra altı ay boyunca Arjantin'in deniz ticaret gemilerinde ve petrol tankerlerinde deniz hemşiresi olarak çalıştı.[48] 1951'deki ikinci seyahati ise Güney Amerika'nın bir bölümünde yaptığı dokuz aylık, 8.000 kilometrelik kıtasal bir motosiklet yolculuğuydu. İkincisi için eğitimine bir yıl ara vererek arkadaşı Alberto Granado ile birlikte yola çıktı ve nihai hedefi Peru'da Amazon Nehri kıyısındaki San Pablo cüzamlı kolonisinde gönüllü olarak birkaç hafta geçirmekti.[49]

Guevara'nın Alberto Granado'yla yaptığı 1952 gezisinin bir haritası (kırmızı oklar hava yolculuğunu işaret ediyor)

Şili 'de Guevara, Anaconda'nın Chuquicamata bakır madenindeki madencilerin çalışma koşullarına öfkelendi, Atacama Çölü'nde bir battaniyeleri bile olmayan zulüm görmüş komünist bir çiftle bir gecede karşılaşmasından etkilendi ve onları "kapitalist sömürünün titreyen kanlı canlı kurbanları" olarak tanımladı. [50] Machu Picchu'ya giderken, köylü çiftçilerin zengin toprak ağalarına ait küçük arazileri işlediği uzak kırsal alanların ezici yoksulluğu karşısında şaşkına döndü.[51] Yolculuğunun ilerleyen günlerinde Guevara özellikle bir cüzzamlı kolonisinde yaşayan insanlar arasındaki dostluktan etkilenmiş ve şöyle demiştir: "İnsan dayanışmasının ve sadakatinin en yüksek biçimleri böylesine yalnız ve çaresiz insanlar arasında ortaya çıkar."[51] Guevara bu yolculuk sırasında aldığı notları kullanarak daha sonra The New York Times'ın en çok satanlar listesine giren[52] ve 2004 yılında aynı adla filme uyarlanan The Motorcycle Diaries (Türkçe: Motosiklet Günlükleri) adlı 1995 yılına kadar yayınlanmayan bir yazı kaleme almıştır.

Güney Amerika'yı boydan boya geçen bir motosiklet yolculuğu onu yarımküredeki ABD egemenliğinin adaletsizliğine ve sömürgeciliğin buranın asıl sakinlerine getirdiği acılara karşı uyandırdı.

—George Galloway, İngiliz siyasetçi, 2006[53]

Yolculuk Guevara'yı Buenos Aires'e dönmeden önce 20 gün boyunca Arjantin, Şili, Peru, Ekvador, Kolombiya, Venezuela, Panama ve Miami, Florida'ya götürdü.[54] Yolculuğun sonunda, Latin Amerika'yı ayrı ulusların bir toplamı olarak değil, kıta çapında bir kurtuluş stratejisi gerektiren tek bir varlık olarak görmeye başladı. Ortak bir Latin mirasını paylaşan sınırsız, birleşik bir Hispanik Amerika anlayışı, daha sonraki devrimci faaliyetleri sırasında belirgin bir şekilde tekrarlanan bir tema oldu. Arjantin'e döndükten sonra eğitimini tamamladı ve Haziran 1953'te tıp diplomasını aldı.[55][56]

Guevara daha sonra Latin Amerika'daki seyahatleri sırasında "yoksulluk, açlık ve hastalıkla yakın temas" kurduğunu, "parasızlık nedeniyle bir çocuğu tedavi edememe" ve "sürekli açlık ve cezanın yol açtığı sersemlik" nedeniyle bir babanın "oğlunun kaybını önemsiz bir kaza olarak kabul ettiğini" belirtmiştir. Guevara bu deneyimlerin kendisini "bu insanlara yardım etmek" için tıp alanını bırakıp silahlı mücadelenin siyasi arenasını düşünmesi gerektiğine ikna ettiğini belirtmiştir.[5]

İlk siyasi faaliyetler

Guatemala aktivistliği

Ana madde: 1954 Guatemala Darbesi

Ernesto Guevara Guatemala'da dokuz aydan biraz fazla kaldı. Guevara 7 Temmuz 1953'te bu kez Bolivya, Peru, Ekvador, Panama, Kosta Rika, Nikaragua, Honduras ve El Salvador'a gitmek üzere yeniden yola çıktı. Guevara, Guatemala'ya gitmeden önce 10 Aralık 1953'te San José, Kosta Rika'dan teyzesi Beatriz'e bir haber gönderdi. Mektupta Guevara, United Fruit Company'nin hâkimiyet alanından geçtiğinden ve bu yolculuğun onu şirketin kapitalist sisteminin ortalama vatandaş için dezavantajlı olduğuna ikna ettiğini belirtiyordu.[57] Daha muhafazakâr akrabalarını korkutmak için saldırgan bir ton benimsemişti ve mektup Guevara'nın o zamanlar ölmüş olan Joseph Stalin'in bir resmi üzerine bu "ahtapotlar yok edilene kadar" dinlenmeyeceğine dair yemin etmesiyle sona eriyordu.[58] Aynı ayın ilerleyen günlerinde Guevara, Başkan Jacobo Árbenz'in toprak reformu ve diğer girişimler yoluyla latifundia tarım sistemini sona erdirmeye çalışan demokratik olarak seçilmiş bir hükûmetin başında bulunduğu Guatemala'ya vardı. Bunu başarmak için Başkan Árbenz, büyük arazi işletmelerinin ekilmeyen tüm kısımlarına el konulacağı ve topraksız köylülere yeniden dağıtılacağı büyük bir toprak reformu programını yürürlüğe koymuştu. En büyük toprak sahibi ve reformlardan en çok etkilenen, Árbenz hükûmetinin 225.000 dönümden (91.000 hektar) fazla ekilmemiş araziyi aldığı United Fruit Company'ydi.[59] Ülkenin gittiği yönden memnun olan Guevara, "kendini mükemmelleştirmek ve gerçek bir devrimci olmak için ne gerekiyorsa yapmak" için Guatemala'da ev yapmaya karar verdi.[59][60]

Che Guevara'nın Granma yatındaki yolculuğu da dâhil olmak üzere 1953-1956 yılları arasındaki seyahatleri

Guevara Guatemala City'de, sol eğilimli Alianza Popular Revolucionaria Americana'nın (APRA) bir üyesi olarak siyasi açıdan iyi bağlantıları olan Perulu bir ekonomist olan Hilda Gadea Acosta'yı aradı. Guevara'yı Árbenz hükûmetindeki bir dizi üst düzey yetkiliyle tanıştırdı. Guevara daha sonra 26 Temmuz 1953'te Santiago de Cuba'daki Moncada Kışlası'na düzenlenen saldırı aracılığıyla Fidel Castro'ya bağlı bir grup Kübalı sürgünle temas kurdu. Bu dönemde, Arjantin'de kullanılan che ifadesini (çok amaçlı bir söylem işaretleyicisi) sıkça kullanması nedeniyle ünlü lakabını edindi.[61] Guatemala'da geçirdiği süre boyunca Guevara diğer Orta Amerikalı sürgünler tarafından misafir edildi; bunlardan biri olan Helena Leiva de Holst ona yemek ve kalacak yer sağladı,[62] Rusya ve Çin'de Marksizm üzerine çalışmak için yaptığı seyahatleri anlattı[63] ve Guevara ona "Invitación al camino" adlı bir şiir ithaf etti.[64]

Mayıs 1954'te piyade ve hafif topçu silahları taşıyan bir gemi komünist Çekoslovakya tarafından Árbenz hükûmeti için gönderildi ve Puerto Barrios'a ulaştı.[65] Sonuç olarak, 1953'ten beri Başkan Dwight D. Eisenhower tarafından "PBSuccess" kod adlı çok yönlü CIA operasyonuyla Árbenz'i iktidardan uzaklaştırmakla görevlendirilen Amerika Birleşik Devletleri hükûmeti, Guatemala'yı radyo ve havadan atılan broşürlerle Árbenz karşıtı propagandaya boğarak karşılık verdi ve kayıtsız uçaklar kullanarak bombalama saldırılarına başladı.[66] Amerika Birleşik Devletleri ayrıca Árbenz hükûmetini ortadan kaldırmaya yardımcı olmak için Carlos Castillo Armas liderliğindeki birkaç yüz Árbenz karşıtı Guatemalalı mülteci ve paralı askerden oluşan bir silahlı güce sponsor oldu. 27 Haziran'da Árbenz istifa etmeyi tercih etti.[67] Bu, Armas ve CIA destekli güçlerinin Guatemala şehrine girmesine ve 7 Temmuz'da Armas'ı başkan seçen bir askerî cunta kurmasına olanak sağladı.[68] Armas rejimi daha sonra şüpheli komünistleri toplayıp idam ederek,[69] daha önce gelişen işçi sendikalarını ezerek[70] ve önceki tarım reformlarını tersine çevirerek iktidarı sağlamlaştırdı.[71]

Guevara, Árbenz adına savaşmaya hevesliydi ve bu amaçla komünist gençler tarafından örgütlenen silahlı bir milise katıldı. Ancak bu grubun eylemsizliği karşısında hayal kırıklığına uğrayan Guevara kısa süre sonra tıbbi görevlerine geri döndü. Darbenin ardından tekrar savaşmak için gönüllü oldu, ancak kısa süre sonra Árbenz Meksika elçiliğine sığındı ve yabancı destekçilerine ülkeyi terk etmelerini söyledi. Guevara'nın defalarca yaptığı direniş çağrıları darbe destekçileri tarafından not edildi ve öldürülmek üzere belirlendi.[72] Gadea tutuklandıktan sonra Guevara Arjantin konsolosluğunda koruma istedi ve birkaç hafta sonra güvenli geçiş izni alıp Meksika'ya gidene kadar burada kaldı.[73]

Árbenz hükûmetinin devrilmesi ve sağcı Armas diktatörlüğünün kurulması, Guevara'nın ABD'yi Latin Amerika ve diğer gelişmekte olan ülkelere özgü sosyoekonomik eşitsizliği gidermeye çalışan her hükûmete karşı çıkan ve yok etmeye çalışan emperyalist bir güç olarak görmesini pekiştirdi:

Son Latin Amerika devrimci demokrasisi -Jacobo Árbenz'in demokrasisi- ABD'nin soğukkanlı ve önceden planlanmış saldırganlığı sonucunda başarısızlığa uğradı. Görünürdeki lideri, nadir bir tesadüf eseri aynı zamanda United Fruit Company'nin hissedarı ve avukatı olan Dışişleri Bakanı John Foster Dulles'tı.

[72]

Guevara'nın, silahlı mücadele yoluyla elde edilen ve silahlı bir halk tarafından savunulan Marksizmin bu koşulları düzeltmenin tek yolu olduğuna dair inancı güçlendi.[74] Gadea daha sonra şunu yazmıştır: "Onu silahlı mücadelenin ve emperyalizme karşı inisiyatif almanın gerekliliğine nihayet ikna eden Guatemala oldu. Oradan ayrıldığında bundan emindi."[75]

Meksika'daki inzivası

Guevara, ilk eşi Hilda Gadea ile balayı sırasında Chichén Itzá'da

Guevara 21 Eylül 1954'te Meksiko şehrine geldi ve Genel Hastane'nin alerji bölümünde ve Hospital Infantil de Mexico'da çalıştı.[76][77] Ayrıca Meksika Ulusal Özerk Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde tıp dersleri verdi ve Prensa Latina'da haber fotoğrafçısı olarak çalıştı.[78][79] İlk eşi Hilda, Mi vida con el Che (Türkçe: Che ile Hayatım) adlı anı kitabında Guevara'nın bir süre Afrika'da doktor olarak çalışmayı düşündüğünü ve çevresindeki yoksulluktan derin rahatsızlık duymaya devam ettiğini belirtmektedir.[80] Bir keresinde Hilda, Guevara'nın tedavi ettiği yaşlı bir çamaşırcı kadına olan takıntısını anlatmakta ve onu "en unutulmuş ve sömürülen sınıfın temsilcisi" olarak gördüğünü belirtmektedir. Hilda daha sonra Che'nin yaşlı kadına ithaf ettiği ve "daha iyi bir dünya için, tüm yoksullar ve sömürülenler için daha iyi bir yaşam için mücadele etme sözü" içeren bir şiir buldu.[80]

Bu süre zarfında Ñico López ve Guatemala'da tanıştığı diğer Kübalı sürgünlerle dostluğunu yeniledi. Haziran 1955'te López onu Raúl Castro ile tanıştırdı, Castro da onu ağabeyi, 26 Temmuz Hareketi'ni kuran ve Fulgencio Batista diktatörlüğünü devirmeyi planlayan devrimci lider Fidel Castro ile tanıştırdı. İlk buluştukları gece Fidel'le yaptığı uzun sohbet sırasında Guevara, Kübalının davasının aradığı dava olduğu sonucuna vardı ve gün ağarmadan 26 Temmuz Hareketi'ne katıldı.[81] "Zıt kişiliklerine" rağmen, bu noktadan sonra Che ve Fidel, biyografi yazarı Simon Reid-Henry'nin "dünyayı değiştirecek devrimci bir dostluk" olarak tanımladığı şeyi, anti-emperyalizme olan ortak bağlılıklarının bir sonucu olarak geliştirmeye başladılar.[82]

Guevara hayatının bu noktasında, ABD kontrolündeki şirketlerin dünya çapında baskıcı rejimler kurduğunu ve desteklediğini düşünüyordu. Bu doğrultuda Batista'yı "iplerinin kesilmesi gereken bir ABD kuklası" olarak görüyordu.[83] Grubun savaş doktoru olmayı planlamasına rağmen Guevara, Hareket üyeleriyle birlikte askerî eğitime katıldı. Eğitimin önemli bir kısmı gerilla savaşının vur-kaç taktiklerini öğrenmeyi içeriyordu. Guevara ve diğerleri dağlarda, nehirlerde ve sık çalılıklar arasında 15 saatlik zorlu yürüyüşler yaparak pusu kurma ve hızlı geri çekilme yöntemlerini öğrenip uzmanlaştılar. Başından itibaren Guevara, eğitmen Alberto Bayo'nun eğitim alanlar arasında "ödüllü öğrencisi" oldu ve verilen tüm testlerde en yüksek puanı aldı.[84] Kursun sonunda General Bayo tarafından "hepsinin en iyi gerillası" olarak adlandırıldı.[85]

Guevara daha sonra Küba'nın kurtuluşuna yardımcı olma planına başlamadan önce Eylül 1955'te Meksika'da Hilda ile evlendi.[86]

Küba Devrimi

Ana madde: Küba Devrimi

Granma işgali

Granma yatının Meksika'dan Küba'ya olan yolculuğu.

Castro'nun devrim planının ilk adımı, eski, sızdıran bir kamara kruvazörü olan Granma ile Meksika'dan Küba'ya saldırmaktı. Küba'ya doğru 25 Kasım 1956'da yola çıktılar. Karaya çıktıktan kısa bir süre sonra Batista'nın ordusu tarafından saldırıya uğrayan 82 kişinin çoğu ya saldırıda öldürüldü ya da yakalandıktan sonra idam edildi; sadece 22 kişi daha sonra birbirini bulabildi.[87] Bu ilk kanlı çatışma sırasında Guevara tıbbi malzemelerini bıraktı ve kaçan bir yoldaşının düşürdüğü bir kutu cephaneyi aldı ve bu Che'nin hayatında sembolik bir an oldu.[88]

Sadece küçük bir grup devrimci hayatta kalarak Sierra Maestra dağlarının derinliklerinde, Frank Pais'in gerilla ağından, 26 Temmuz Hareketi'nden ve yerel köylülerden destek aldıkları dağınık bir savaş gücü olarak yeniden toplandı. Grubun Sierra'ya çekilmesiyle birlikte dünya, Herbert Matthews'un New York Times'da yayınlanan röportajına kadar Castro'nun yaşayıp yaşamadığını merak etti. Makale Castro ve gerillalar için kalıcı, neredeyse efsanevi bir imaj sundu. Guevara röportaj sırasında orada değildi ama ilerleyen aylarda medyanın mücadelelerindeki öneminin farkına varmaya başladı. Bu arada erzak ve morali azalan ve sivrisinek ısırıklarına karşı alerjisi nedeniyle vücudunda ceviz büyüklüğünde kistler oluşan Guevara,[89] bu günleri "savaşın en acılı günleri" olarak değerlendiriyordu.[90]

Guevara Sierra Maestra dağlarının yoksul geçimlik çiftçileri arasında gizlenerek yaşadığı süre boyunca okul, elektrik olmadığını, sağlık hizmetlerine erişimin çok az olduğunu ve yetişkinlerin yüzde 40'ından fazlasının okuma yazma bilmediğini keşfetti.[91] Savaş devam ederken Guevara isyancı ordunun ayrılmaz bir parçası hâline geldi ve "Castro'yu yetkinliği, diplomasisi ve sabrıyla ikna etti". Guevara el bombası yapmak için fabrikalar kurdu, ekmek pişirmek için fırınlar inşa etti ve okuma yazma bilmeyen köylülere okuma yazma öğretmek için okullar düzenledi.[8] Dahası, Guevara sağlık klinikleri, askerî taktikleri öğretmek için atölyeler ve bilgi yaymak için bir gazete kurdu.[92] Time'ın üç yıl sonra "Castro'nun beyni" olarak adlandırdığı adam, bu noktada Fidel Castro tarafından ikinci bir ordu kolunun Comandante'si (komutanı) olarak terfi ettirildi.[8]

Komutanlık

İkinci komutan olarak Guevara, bazen firar edenleri vuran sert bir disiplinciydi. Firariler hain olarak cezalandırılıyordu ve Guevara'nın görevlerini terk etmek isteyenleri takip etmeleri için ekipler gönderdiği biliniyordu.[93] Sonuç olarak Guevara gaddarlığı ve acımasızlığı nedeniyle korkulan biri hâline geldi.[94] Gerilla harekâtı sırasında Guevara muhbir, firari ya da casus olmakla suçlanan çok sayıda kişinin yerinde infazından da sorumluydu.[95] Guevara günlüklerinde, Castrist gerillalarına rehberlik eden ancak Küba hava kuvvetlerinin saldırısı için isyancıların konumunu defalarca ele verdiği için on bin peso vaadini kabul ettiği ortaya çıkınca ihaneti kabul eden bir köylü olan Eutimio Guerra'nın bu tür infazlarının ilkini anlattı.[96] Bu tür bilgiler Batista'nın ordusunun devrime sempati duyan köylülerin evlerini yakmasına da olanak sağladı. Guerra'nın "hayatına bir an önce son vermelerini" istemesi üzerine[96] Che öne çıkarak onu başından vurdu ve şöyle yazdı: "Durum halk ve Eutimio için rahatsız ediciydi, ben de 32'lik bir tabancayla beynin sağ tarafına, sağ temporal [lob] çıkış deliğine bir atış yaparak sorunu sona erdirdim." Guevara'nın bilimsel notları ve gerçekçi açıklamaları, bir biyografi yazarına savaşın o noktasında "şiddete karşı dikkate değer bir mesafeli duruş" sergilediğini düşündürüyordu.[97] Guevara daha sonra, Eutimio'nun ihanetini ve idam öncesi devrimin "çocuklarına sahip çıkmasını" istemesini "fedakârlık yoluyla kurtuluşa dair devrimci bir kıssaya" dönüştürdüğü "Bir Hainin Ölümü" başlıklı, olayın edebî bir anlatımını yayınladı.

Che, Escambray Dağları'ndaki gerilla üssünde pipo içiyor.

Zorlu ve sert bir mizaca sahip olmasına rağmen Guevara komutan rolünü aynı zamanda bir öğretmen olarak da görüyor, çatışmalar arasındaki molalarda adamlarını Robert Louis Stevenson, Miguel de Cervantes ve İspanyol lirik şairlerinden okumalar yaparak eğlendiriyordu.[98] Bu rolle birlikte ve José Martí'nin "sınır tanımayan okuryazarlık" ilkesinden esinlenerek Guevara, isyancı savaşçılarının, Guevara'nın "cehalete karşı savaş" olarak adlandırdığı şekilde, birlikte yaşadıkları ve savaştıkları eğitimsiz köylülere okuma yazma öğretmek için günlük zaman ayırmalarını sağlamıştır.[91] Guevara'nın komutası altında savaşan Tomás Alba daha sonra "Che sert ve talepkâr olmasına rağmen seviliyordu. Onun için hayatımızı verirdik." demiştir.[99]

Komutanı Fidel Castro, Guevara'yı zeki, cesur ve "askerleri üzerinde büyük bir ahlaki otoriteye sahip" örnek bir lider olarak tanımladı.[100] Castro ayrıca Guevara'nın çok fazla risk aldığını, hatta "gözü karalığa eğilimi" olduğunu belirtti.[101] Guevara'nın genç teğmeni Joel Iglesias, günlüğünde bu tür eylemleri anlatırken, Guevara'nın savaştaki davranışlarının düşmanda bile hayranlık uyandırdığını belirtti. Iglesias bir keresinde savaşta yaralandığı zamanı anlatırken "Che bana doğru koştu, kurşunlara meydan okudu, beni omzuna attı ve oradan çıkardı. Muhafızlar ona ateş etmeye cesaret edemediler ... daha sonra bana onun belindeki tabancasıyla koştuğunu gördüklerinde üzerlerinde büyük bir etki bıraktığını söylediler, tehlikeyi görmezden geldiler, ateş etmeye cesaret edemediler."[102]

Guevara, Şubat 1958'de 26 Temmuz Hareketi'nin açıklamalarıyla Küba halkına haberler yayınlayan ve ada genelinde sayıları giderek artan isyancı kollar arasında telsiz telefon iletişimi sağlayan gizli radyo istasyonu Radio Rebelde'nin (Türkçe: İsyancı Radyosu) kurulmasında etkili oldu. Guevara'nın bu istasyonu kurma ilhamını, Guatemala'da CIA tarafından sağlanan radyonun Jacobo Árbenz Guzmán hükûmetini devirmedeki etkinliğini gözlemleyerek aldığı anlaşılmaktadır.[103]

İsyanı bastırmak için Küba hükûmet birlikleri isyancı mahkûmları olay yerinde infaz etmeye başladı ve bir göz dağı taktiği olarak düzenli olarak sivilleri topladı, işkence etti ve vurdu.[104] Mart 1958'e gelindiğinde Batista'nın güçleri tarafından sürdürülen zulüm, ABD'nin Küba hükûmetine silah satışını durdurmasına yol açtı.[92] Ardından Temmuz 1958'in sonlarında Guevara, Castro'nun güçlerini kuşatıp yok etme planı çerçevesinde Batista'nın General Cantillo tarafından çağrılan 1.500 kişilik bir gücü durdurmak için ekibini kullanarak Las Mercedes Muharebesi'nde kritik bir rol oynadı. Yıllar sonra Amerika Birleşik Devletleri Deniz Piyade Kolordusu'ndan Binbaşı Larry Bockman Che'nin bu savaştaki taktik anlayışını analiz etmiş ve "dâhice" olarak tanımlamıştır.[105] Bu süre zarfında Guevara Batista'nın ordusuna karşı vur-kaç taktikleri yürütme ve ordu karşı saldırıya geçemeden kırsal alana geri çekilme konusunda da bir "uzman" hâline gelmiştir.[106]

Son taarruz

Ana madde: Santa Clara Muharebesi
Santa Clara Muharebesi'nin ardından, 1 Ocak 1959

Savaş uzadıkça, Guevara Havana'ya doğru son bir hamle için batıya gönderilen yeni bir savaşçı koluna liderlik etti. Yaya olarak seyahat eden Guevara 7 haftalık zorlu bir yürüyüşe çıktı, pusuya düşmemek için sadece geceleri yol alıyor ve çoğu zaman birkaç gün boyunca yemek yemiyordu.[107] Aralık 1958'in son günlerinde Guevara'nın görevi Las Villas vilayetini alarak adayı ikiye bölmekti. Birkaç gün içinde, eyaletin başkenti Santa Clara hariç tümünün kontrolünü kendisine veren bir dizi "dâhice taktik zafer" gerçekleştirdi.[107] Guevara daha sonra devrimin son belirleyici askerî zaferi olan Santa Clara saldırısında "intihar timi"ni yönetti.[108][109] Savaştan önceki altı hafta içinde, adamlarının tamamen kuşatıldığı, silahlarının tükendiği ve istila edildiği zamanlar oldu. Che'nin sayıca on kat daha güçsüz olmasına rağmen kazandığı nihai zafer, bazı gözlemcilere göre "modern savaşta dikkate değer bir güç gösterisi" olarak kalmıştır.[110]

Radio Rebelde, Guevara'nın kolunun 1958 yılbaşı gecesi Santa Clara'yı ele geçirdiğine dair ilk haberleri yayınladı. Bu, bir aşamada Guevara'nın çatışmalar sırasında öldüğünü bildiren, ağır kontrol altındaki ulusal haber medyasının haberleriyle çelişiyordu. Fulgencio Batista, generallerinin Guevara ile ayrı bir barış görüşmesi yaptığını öğrendikten sonra, 1 Ocak 1959'da sabaha karşı saat 3'te Havana'da bir uçağa binerek, "rüşvet ve yolsuzluklar yoluyla 300.000.000 dolardan fazla bir servetle" birlikte Dominik Cumhuriyeti'ne kaçtı.[111] Ertesi gün 2 Ocak'ta Guevara başkentin kontrolünü nihai olarak ele geçirmek üzere Havana'ya girdi.[112] Fidel Castro'nun Havana'ya varması altı gün daha sürdü, zira 8 Ocak 1959'da zaferle Havana'ya girme yolunda birkaç büyük şehirde destek toplamak için durdu. İki yıl süren devrimci çatışmalarda son ölü sayısı 2.000 kişiydi.[113]

Küba'daki siyasi kariyer

(Sağdan sola) isyancı lider Camilo Cienfuegos, Küba Başkanı Manuel Urrutia Lleó ve Guevara (Ocak 1959)

Devrimci mahkemeler

Ocak 1959'un ortalarında Guevara şiddetli bir astım krizinden sonra iyileşmek için Tarará'daki bir yazlık villada yaşamaya başladı.[114] Oradayken Küba'nın sosyal, siyasi ve ekonomik gelişimi için yeni planları tartışan ve şekillendiren bir grup olan Tarará Grubu'nu kurdu.[115] Ayrıca Che, Tarara'da dinlenirken La Guerra de Guerrillas (Türkçe: Gerilla Savaşı) kitabını yazmaya başladı.[115] Şubat ayında devrimci hükûmet, zaferdeki rolünden dolayı Guevara'yı "doğuştan Küba vatandaşı" ilan etti.[116] Hilda Gadea Ocak ayı sonlarında Küba'ya geldiğinde Guevara ona başka bir kadınla ilişkisi olduğunu söyledi ve ikisi boşanma konusunda anlaştı,[117] boşanma 22 Mayıs'ta gerçekleşti.[118]

İlk büyük siyasi kriz, baskının en ağırını gerçekleştiren ve yakalanan Batista yetkililerine ne yapılacağı konusunda ortaya çıktı.[119] Batista'nın diktatörlüğüne karşı isyan sırasında, Fidel Castro liderliğindeki isyancı ordunun genel komutanlığı, kontrolü altındaki bölgelere Ley de la Sierra (Sierra Kanunu) olarak bilinen 19. yüzyıl ceza yasasını getirdi.[120] Bu kanun, ister Batista rejimi ister devrim destekçileri tarafından işlenmiş olsun, ciddi suçlar için ölüm cezasını içeriyordu. 1959'da devrimci hükûmet bu yasanın uygulama alanını tüm cumhuriyete ve devrimden sonra yakalanıp yargılanan savaş suçluları olarak gördüğü kişilere kadar genişletti. Küba Adalet Bakanlığı'na göre bu son genişletme halkın çoğunluğu tarafından desteklenmiş ve II. Dünya Savaşı sonrasında Müttefik Devletler tarafından düzenlenen Nürnberg yargılamalarındaki prosedürün aynısı izlenmiştir.[121]

Guevara, alametifarikası olan zeytin yeşili askerî kıyafetleri ve beresiyle

Castro bu planın bir kısmını uygulamak üzere Guevara'yı beş aylık bir görev süresi için (2 Ocak - 12 Haziran 1959) La Cabaña Kalesi hapishanesinin komutanı olarak atadı.[122] Guevara yeni hükûmet tarafından Batista ordusunu tasfiye etmek ve hain, chivatos (muhbir) veya savaş suçlusu olarak görülenlere karşı "devrimci adalet" uygulayarak zaferi pekiştirmekle görevlendirildi.[123] La Cabaña'nın komutanı olarak Guevara, devrim mahkemesi sürecinde hüküm giyenlerin temyiz başvurularını inceledi.[9] Mahkemeler 2-3 ordu subayı, bir muhakkik ve saygın bir yerel vatandaş tarafından yürütülüyordu.[124] Bazı durumlarda mahkeme tarafından verilen ceza kurşuna dizilerek idamdı.[125] Küba Adalet Bakanlığı'nın kıdemli hukuk danışmanı Raúl Gómez Treto, yirmi yıl önce Machado karşıtı isyanda olduğu gibi, vatandaşların adaleti kendi ellerine almalarını önlemek için ölüm cezasının haklı olduğunu savunmuştur.[126] Biyografi yazarları Ocak 1959'da Küba halkının "linç havasında" olduğunu belirtmekte[127] ve o dönemde yapılan bir anketin mahkeme sürecinin halk tarafından %93 oranında onaylandığını gösterdiğine işaret etmektedir.[9] Dahası, 22 Ocak 1959'da Amerika Birleşik Devletleri'nde yayınlanan ve Ed Herlihy tarafından seslendirilen Universal Newsreel'da Fidel Castro'nun tahminen bir milyon Kübalıya idamları onaylayıp onaylamadıklarını sorduğu ve kükreyen "¡Sí!" (evet!) sesleriyle karşılaştığı gösterilmiştir.[128] Batista'nın iş birlikçilerinin elinde öldürüldüğü tahmin edilen 1.000[129] ila 20.000 arasında Kübalı[130][131][132][133] ve işkence ve fiziksel zulümle suçlanarak idama mahkûm edilen savaş suçlularının birçoğu[9] ile yeni güçlenen hükûmet, kalabalıkların "¡al paredón!" (duvara!) çığlıklarıyla noktalanan infazları gerçekleştirdi ve biyografi yazarı Jorge Castañeda'nın "yasal sürece saygı gösterilmeden" olarak tanımladığı[134] infazlar gerçekleştirdi.

Che'nin "bir masumu" idam ettiği bir vakaya işaret eden tek bir güvenilir kaynak bulamadım. Guevara tarafından ya da onun emriyle idam edilen kişiler, savaş zamanlarında ya da sonrasında firar, vatana ihanet ya da tecavüz, işkence veya cinayet gibi ölümle cezalandırılması olağan suçlardan dolayı mahkûm edilmişlerdir. Araştırmamın beş yıl sürdüğünü ve Miami'deki ve başka yerlerdeki Kübalı-Amerikalı sürgün topluluğu içindeki Castro karşıtı Kübalıları da kapsadığını eklemeliyim.

—Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life (Türkçe: Che Guevara, Devrimci Bir Yaşam) kitabının yazarı, PBS forumu[135]

Anlatımlar farklılık gösterse de, bu süre zarfında ülke çapında birkaç yüz kişinin idam edildiği tahmin edilmektedir ve Guevara'nın La Cabaña'daki yargı yetkisine bağlı ölüm sayısı 55 ila 105 arasında değişmektedir.[136] Guevara'nın La Cabaña'daki idamlara karşı tutumu konusunda çelişkili görüşler mevcuttur. Sürgündeki bazı muhalif biyografi yazarları Guevara'nın idam mangası ritüellerinden zevk aldığını ve bunları zevkle düzenlediğini söylerken, diğerleri Guevara'nın elinden geldiğince çok sayıda mahkûmu affettiğini aktarmaktadır.[134] Tüm taraflar Guevara'nın ölüm cezası ya da yargısız ve toplu yargılamalar konusunda hiçbir çekincesi olmayan "katılaşmış" bir adam hâline geldiğini kabul etmektedir. "Devrimi savunmanın tek yolu düşmanlarını idam etmek olsaydı, insani ya da siyasi argümanlar onu etkilemezdi."[134] Guevara, Buenos Aires'ten Luis Paredes López'e yazdığı 5 Şubat 1959 tarihli bir mektupta bunu açıkça ifade eder: "İdam mangaları tarafından gerçekleştirilen infazlar sadece Küba halkı için bir gereklilik değil, aynı zamanda halkın bir dayatmasıdır."[137]

"Devrimci adaletin" sağlanmasının yanı sıra, Guevara'nın erken dönemdeki diğer önemli platformu tarımsal toprak reformunun gerçekleştirilmesiydi. Devrimin başarıya ulaşmasından hemen sonra, 27 Ocak 1959'da Guevara en önemli konuşmalarından birini yaptı ve "isyancı ordunun sosyal fikirlerinden" bahsetti. Bu konuşma sırasında yeni Küba hükûmetinin temel kaygısının "toprağın yeniden dağıtımının getirdiği sosyal adalet" olduğunu ilan etti.[138] Birkaç ay sonra, 17 Mayıs 1959'da, Guevara tarafından hazırlanan ve tüm çiftliklerin büyüklüğünü 1.000 dönümle (400 hektar) sınırlayan tarım reformu yasası yürürlüğe girdi. Bu sınırların üzerindeki tüm işletmeler hükûmet tarafından kamulaştırıldı ve ya 67 dönümlük (270.000 m2) parseller hâlinde köylülere yeniden dağıtıldı ya da devlet tarafından işletilen komünler olarak tutuldu.[139] Yasa ayrıca yabancıların Küba şeker fabrikalarına sahip olamayacağını da öngörüyordu.[140]


Guevara Yugoslavya ziyareti sırasında Tito ile konuşurken
Guevara 1959'da Gazze Şeridi'ni ziyaret etti.

2 Haziran 1959'da, 1958'in sonlarından beri birlikte yaşadığı 26 Temmuz Hareketi'nin Küba doğumlu üyesi Aleida March ile evlendi. Guevara, Aleida ile balayı için Haziran ayında sahil köyü Tarara'ya döndü.[141] La Cabaña askerî kalesinde sivil bir tören düzenlendi.</ref> Guevara'nın iki evliliğinden toplam beş çocuğu olacaktı.[142]

İlk siyasi makamları

1960'ta Guevara, ikinci eşi Aleida March (sağ) ile Havana sokaklarında yürüyor.

Castro 12 Haziran 1959'da Guevara'yı üç ay sürecek ve çoğunlukla Bandung Paktı ülkeleri (Fas, Sudan, Mısır, Suriye, Pakistan, Hindistan, Sri Lanka, Burma, Tayland, Endonezya, Japonya, Yugoslavya ve Yunanistan) ile Singapur ve Hong Kong şehirlerini kapsayan bir tura gönderdi.[143] Guevara'yı Havana'dan uzaklaştırmak Castro'nun Guevara'dan ve onun hem ABD'yi hem de Castro'nun 26 Temmuz Hareketi'nin bazı üyelerini rahatsız eden Marksist sempatilerinden uzaklaşmış görünmesini sağladı.[144] Guevara Cakarta'dayken Endonezya'daki 1945-1949 devrimini görüşmek ve iki ülke arasında ticari ilişkiler kurmak üzere Endonezya Devlet Başkanı Sukarno'yu ziyaret etti. Sukarno, Guevara'nın enerjisinden ve rahat gayrıresmî yaklaşımından etkilendiği için ikili hızla kaynaştı; ayrıca Batı emperyalizmine karşı devrimci sol görüşleri paylaşıyorlardı.[145] Guevara daha sonra Japonya'da 12 gün geçirdi (15-27 Temmuz) ve Küba'nın bu ülkeyle ticari ilişkilerini genişletmeyi amaçlayan müzakerelere katıldı. Ziyareti sırasında Japon "emperyalistlerin" "milyonlarca Asyalıyı öldürdüğünü" söyleyerek Japonya'da İkinci Dünya Savaşı sırasında kaybedilen askerlerin anısına yapılan Meçhul Asker Mezarı'nı ziyaret etmeyi ve çelenk koymayı reddetti.[146] Guevara bunun yerine Amerikan ordusunun 14 yıl önce atom bombası attığı Hiroşima'yı ziyaret edeceğini belirtti.[146] Japonya İmparatorluğu'nu kınamasına rağmen Guevara, Başkan Truman'ı bombalamalardan dolayı "ürkütücü bir soytarı" olarak görmüş[147] ve Hiroşima'yı ve Barış Anıtı Müzesi'ni ziyaret ettikten sonra Küba'ya "Barış için daha iyi mücadele edebilmek için Hiroşima'ya bakmak gerekir" şeklinde bir kartpostal göndermiştir.[148]

Guevara'nın Eylül 1959'da Küba'ya dönmesiyle birlikte Castro'nun artık daha fazla siyasi güce sahip olduğu ortaya çıktı. Hükûmet tarım reformu yasası uyarınca topraklara el koymaya başlamıştı, ancak toprak sahiplerine tazminat teklif etmekten kaçınıyor, bunun yerine düşük faizli "tahviller" öneriyordu ki bu adım ABD'yi alarma geçirdi. Bu noktada Camagüey'in etkilenen zengin sığır yetiştiricileri toprakların yeniden dağıtımına karşı bir kampanya başlattılar ve 26 Temmuz Hareketi'nin anti-komünist kanadıyla birlikte "komünist tecavüzü" kınamak için kendilerine katılan yeni hoşnutsuz isyancı lider Huber Matos'u aralarına aldılar.[149] Bu sırada Dominik diktatörü Rafael Trujillo, Dominik Cumhuriyeti'nde eğitim gören "Karayipler Anti-Komünist Lejyonu"na yardım teklif ediyordu. Çoğunlukla İspanyollar ve Kübalılardan, ama aynı zamanda Hırvatlar, Almanlar, Yunanlılar ve sağcı paralı askerlerden oluşan bu çok uluslu güç, Castro'nun yeni rejimini devirmeyi planlıyordu.[149]

Bu aşamada Guevara, Maliye Bakanlığı'nın yanı sıra Ulusal Banka Başkanlığı'nı da üstlendi.[150] Bu atamalar, mevcut Sanayi Bakanlığı göreviyle birleşince, Guevara'yı Küba ekonomisinin "sanal çarı" olarak gücünün zirvesine yerleştirdi.[151] Merkez bankasının başındaki konumunun bir sonucu olarak Guevara'nın görevi, geleneklere göre kendi imzasını taşıyan Küba para birimini imzalamak oldu. Tam adını kullanmak yerine banknotları sadece "Che" olarak imzaladı.[152] Küba finans sektöründeki pek çok kişiyi dehşete düşüren bu sembolik eylemle Guevara, paraya ve onun getirdiği sınıfsal ayrımlara duyduğu hoşnutsuzluğun sinyalini verdi.[152] Guevara'nın uzun süredir arkadaşı olan Ricardo Rojo daha sonra "banknotların üzerine Che imzasını attığı gün, paranın kutsal olduğuna dair yaygın inancın altını tam anlamıyla oyduğunu" belirtti.[153]

Uluslararası tehditler, 4 Mart 1960'ta Antwerp limanından Belçika mühimmatı taşıyan ve Havana Limanı'na yanaşmış olan Fransız yük gemisi La Coubre'de meydana gelen iki büyük patlamayla daha da arttı. Patlamalarda en az 76 kişi öldü ve yüzlerce kişi yaralandı, Guevara kurbanların bazılarına ilk yardımı bizzat yaptı. Fidel Castro derhâl CIA'i "terör eylemi" ile suçladı ve ertesi gün patlamanın kurbanları için bir devlet cenaze töreni düzenledi.[154] Anma töreninde Alberto Korda, Guevara'nın Guerrillero Heroico olarak bilinen ünlü fotoğrafını çekti.[155]

Algılanan tehditler Castro'yu daha fazla "karşı devrimciyi" ortadan kaldırmaya ve toprak reformunun hızını büyük ölçüde artırmak için Guevara'yı kullanmaya sevk etti. Bu planı uygulamak için Küba hükûmeti tarafından yeni tarım reformu yasasını yönetmek üzere yeni bir devlet kurumu olan Ulusal Tarım Reformu Enstitüsü (INRA) kuruldu. INRA kısa sürede ülkedeki en önemli yönetim organı hâline geldi ve Guevara sanayi bakanı sıfatıyla bu kurumun başına geçti. Guevara'nın komutası altında INRA, önce hükûmetin kamulaştırılan arazilerin kontrolünü ele geçirmesine ve dağıtımını denetlemesine yardımcı olmak ve daha sonra kooperatif çiftlikleri kurmak için kullanılan 100.000 kişilik kendi milislerini kurdu. El konulan araziler arasında ABD şirketlerine ait 480.000 dönüm arazi de vardı.[140] Aylar sonra misilleme olarak ABD Başkanı Dwight D. Eisenhower, ABD'nin Küba şeker ithalatını (Küba'nın başlıca nakit ürünü) keskin bir şekilde azalttı ve bu da Guevara'nın 10 Temmuz 1960'ta Başkanlık Sarayı önünde 100.000'den fazla işçiye hitap ederek ABD'nin "ekonomik saldırganlığını" kınayan bir miting düzenlemesine yol açtı.[151] Bu dönemde Guevara ile görüşen Time dergisi muhabirleri onu "buz gibi bir hesaplama, engin bir yetkinlik, yüksek bir zekâ ve anlayışlı bir mizah duygusuyla Küba'ya rehberlik ediyor" şeklinde tanımladılar.[8]

Guevara benim için bir baba gibiydi ... Beni eğitti. Bana düşünmeyi öğretti. Bana en güzel şeyin insan olmak olduğunu öğretti.

—Urbano (namıdiğer Leonardo Tamayo),
, Küba ve Bolivya'da Guevara'yla birlikte savaşı[156]

Guevara, toprak reformunun yanı sıra okuryazarlık konusunda da ulusal düzeyde iyileştirme yapılması gerektiğini vurguladı. 1959'dan önce Küba'da resmî okuryazarlık oranı %60 ila 76 arasındaydı ve kırsal bölgelerde eğitime erişim ve eğitmen eksikliği temel belirleyici faktörlerdi.[157] Sonuç olarak, Guevara'nın talimatıyla Küba hükûmeti 1961'i "eğitim yılı" olarak adlandırdı ve 100.000'den fazla gönüllüyü okullar inşa etmek, yeni eğitimciler yetiştirmek ve ağırlıklı olarak okuma yazma bilmeyen guajirolara (köylüler) okuma yazma öğretmek üzere kırsal bölgelere gönderilen "okuma yazma tugayları" olarak seferber etti.[91][157] Guevara'nın daha sonraki ekonomik girişimlerinin çoğunun aksine, bu kampanya "dikkate değer bir başarıydı". Küba okuryazarlık kampanyası tamamlandığında 707.212 yetişkine okuma yazma öğretilmiş ve ulusal okuryazarlık oranı %96'ya yükselmişti.[157]

Guevara okuryazarlığın yanı sıra yükseköğretime evrensel erişimin sağlanmasıyla da ilgileniyordu. Bunu başarmak için yeni rejim üniversitelere pozitif ayrımcılık getirdi. Guevara bu yeni taahhüdünü duyururken Las Villas Üniversitesi'nde toplanan öğretim üyeleri ve öğrencilere eğitimin "beyaz orta sınıfın ayrıcalığı" olduğu günlerin sona erdiğini söyledi. "Üniversite" dedi, "kendini siyah, melez, işçi ve köylü olarak boyamalıdır. Aksi takdirde, halk kapılarını kıracak ve üniversiteyi istedikleri renge boyayacak" diye uyardı.[158]

Ekonomik reformlar ve "Yeni İnsan"

Makale serilerinden
Marksizm
Teorik eserler
Felsefe
Ekonomi
Sosyoloji
Tarih
Bakış açıları
Varyantlar
Kişiler
Alakalı konular
Alakalı kategoriler
Karl Marx

Eylül 1960'ta Birinci Latin Amerika Kongresi'nde Guevara'ya Küba'nın ideolojisi sorulduğunda şu yanıtı verdi: "Devrimimizin komünist olup olmadığı sorulsaydı, onu Marksist olarak tanımlardım. Devrimimiz kendi yöntemleriyle Marx'ın işaret ettiği yolları keşfetmiştir."[159] Sonuç olarak Guevara, Küba politikasını yürürlüğe koyarken ve savunurken ideolojik ilham kaynağı olarak siyaset filozofu Karl Marx'ı göstermiştir. Guevara siyasi duruşunu savunurken kendinden emin bir şekilde şöyle demiştir: "O kadar açık, o kadar insanların bilgisinin bir parçası olan gerçekler vardır ki, artık bunları tartışmak gereksizdir. Kişi fizikte 'Newtoncı' ya da biyolojide 'Pasteurcü' olmakla aynı doğallıkta Marksist olmalıdır." Guevara'ya göre Küba Devrimi'nin "pratik devrimcileri", "bilim adamı Marx'ın öngördüğü yasaları basitçe yerine getirme" amacına sahipti. Guevara, Marx'ın öngörülerini ve diyalektik materyalizm sistemini kullanarak, "Marksizmin yasalarının, liderlerinin bu yasaları teorik açıdan itiraf etmelerinden veya tam olarak bilmelerinden bağımsız olarak, Küba Devrimi olaylarında mevcut olduğunu" iddia etmiştir.[160]

Marx'ın erdemi, toplumsal düşünce tarihinde birdenbire niteliksel bir değişim yaratmasıdır. Tarihi yorumlar, dinamiğini anlar, geleceği öngörür, ancak öngörmenin yanı sıra (ki bu onun bilimsel yükümlülüğünü yerine getirecektir) devrimci bir kavramı ifade eder: dünya sadece yorumlanmamalı, dönüştürülmelidir. İnsan çevresinin kölesi ve aracı olmaktan çıkar ve kendi kaderinin mimarı hâline gelir.

— Che Guevara, Notes for the Study of the Ideology of the Cuban, Ekim 1960 [160]

İnsan, kendisini bir meta olarak satmanın fiziksel zorunluluğuna mecbur kalmadan ürettiğinde, tam insani durumuna gerçekten ulaşır.

— Che Guevara, Man and Socialism in Cuba[161]
Guevara, Fransız varoluşçu filozoflar Jean-Paul Sartre ve Simone de Beauvoir ile Havana'daki ofisinde buluşuyor, Mart 1960. Sartre daha sonra Che'nin "zamanımızın en eksiksiz insanı" olduğunu yazmıştır. Guevara İspanyolcanın yanı sıra Fransızca da biliyordu.[162]

Toplumsal eşitsizlikleri ortadan kaldırmak amacıyla Guevara ve Küba'nın yeni liderliği; fabrikaları, bankaları ve işletmeleri kamulaştırarak ülkenin siyasi ve ekonomik temelini hızla dönüştürmek için harekete geçerken, tüm Kübalılar için uygun fiyatlı konut, sağlık hizmetleri ve istihdam sağlamaya çalışıyordu.[163] Gerçek bir bilinç dönüşümünün başlaması için, bu tür yapısal değişikliklere insanların sosyal ilişkilerinde ve değerlerinde bir dönüşümün eşlik etmesi gerektiğine inanılıyordu. Küba'da ırk, kadın, bireycilik ve el emeğine yönelik tutumların adanın çağ dışı geçmişinin ürünü olduğuna inanılarak, tüm bireylerden birbirlerini eşit olarak görmeleri ve Guevara'nın "el Hombre Nuevo" (Yeni İnsan) olarak adlandırdığı değerleri benimsemeleri istendi.[163] Guevara "yeni insan"ın nihayetinde "özverili ve iş birlikçi, itaatkâr ve çalışkan, cinsiyet körü, yozlaşmaz, materyalist olmayan ve anti-emperyalist" olmasını umuyordu.[163] Bunu başarmak için Guevara Marksizm-Leninizm'in ilkelerini vurgulamış ve "birlik, eşitlik ve özgürlük" yeni düsturlar hâline gelirken aynı zamanda devleti eşitlikçilik ve özveri gibi nitelikleri vurgulamak için kullanmak istemiştir.[163] Guevara'nın yeni insan için arzuladığı ilk ekonomik hedef, servet yoğunlaşması ve ekonomik eşitsizlikten duyduğu nefretle örtüşen, maddi teşviklerin ahlaki olanlar lehine ülke çapında ortadan kaldırıldığını görmekti. Kapitalizmi "kurtlar arasında bir yarışma" olarak gören Guevara, "birinin ancak diğerlerinin zararına kazanabileceği", bu nedenle de "yeni bir erkek ve kadının" yaratılmasını arzuluyordu.[163] Guevara sürekli olarak sosyalist bir ekonominin "kolektif ruh pahasına açgözlülüğü ve bireysel hırsı" teşvik etmesi hâlinde kendi başına "çaba, fedakârlık ve savaş ve yıkım risklerine değmeyeceğini" vurguluyordu.[164] Bu nedenle Guevara'nın birincil hedefi daha iyi işçiler ve vatandaşlar üretmek için "bireysel bilinç" ve değerlerde reform yapmak oldu.[164] Ona göre Küba'nın "yeni insanı", nefret ettiği ve kapitalist toplumlardaki bireylere özgü olduğunu fark ettiği "egoizm" ve "bencilliğin" üstesinden gelebilecekti.[164] Bu "yeni insan" kavramını teşvik etmek için hükûmet ayrıca toplumun her düzeyinde, işçi grupları, gençlik ligleri, kadın grupları, toplum merkezleri ve devlet destekli sanat, müzik ve edebiyatı teşvik etmek için kültür evleri gibi örgütleri içeren bir dizi parti egemenliğinde kurum ve mekanizma oluşturdu. Bununla uyumlu olarak, tüm eğitim, kitle iletişim araçları ve sanatsal toplum temelli tesisler kamulaştırıldı ve hükûmetin resmî sosyalist ideolojisini aşılamak için kullanıldı.[163] Guevara bu yeni "kalkınma" yöntemini tanımlarken şöyle demiştir:

Serbest girişimci kalkınma ile devrimci kalkınma arasında büyük bir fark vardır. Birinde zenginlik şanslı bir azınlığın, hükûmetin dostlarının, en iyi tüccarların elinde toplanır. Diğerinde ise zenginlik halkın mirasıdır.[165]

Guevara, "birey ve kitle arasındaki birlik" duygusunu teşvik etmenin bir diğer ayrılmaz parçasının da gönüllü çalışma ve irade olduğuna inanıyordu. Bunu göstermek için Guevara "örnek oldu"; "bakanlık işinde, inşaatta ve hatta izin günlerinde şeker kamışı keserek durmaksızın çalıştı".[166] Bir seferde 36 saat çalışması, gece yarısından sonra toplantılar düzenlemesi ve aceleyle yemek yemesiyle tanınıyordu.[164] Bu tür davranışlar Guevara'nın yeni ahlaki teşvik programının simgesiydi; artık her işçinin bir kotayı karşılaması ve belirli miktarda mal üretmesi gerekiyordu. Guevara tarafından kaldırılan ücret artışlarının yerine, kotalarını aşan işçiler artık sadece bir takdir belgesi alırken, kotalarını karşılayamayan işçilere ücret kesintisi yapılıyordu.[164] Guevara, motivasyon ve çalışmaya yönelik kişisel felsefesini savundu ve şöyle dedi:

Guevara 15 Mayıs 1960'ta Havana açıklarında balık tutarken. Guevara, Castro ile birlikte "Hemingway Balık Tutma Yarışması" olarak bilinen yarışmada gurbetçi yazar Ernest Hemingway ile yarıştı.

Bu, bir kişinin kaç kilo et yiyebileceği, yılda kaç kez plaja gidebileceği ya da mevcut maaşıyla yurt dışından kaç tane süs eşyası alabileceği meselesi değildir. Asıl önemli olan bireyin çok daha fazla içsel zenginlik ve çok daha fazla sorumlulukla kendini daha bütün hissetmesidir.[167]

Batılı devletlerle ticari bağlantılarını kaybeden Guevara, bunların yerine Doğu Bloku devletleriyle daha yakın ticari ilişkiler kurmaya çalıştı, bir dizi Marksist devleti ziyaret etti ve onlarla ticaret anlaşmaları imzaladı. Guevara 1960'ın sonunda Çekoslovakya, Sovyetler Birliği, Kuzey Kore, Macaristan ve Doğu Almanya'yı ziyaret etti ve örnek olarak 17 Aralık 1960'ta Doğu Berlin'de bir ticaret anlaşması imzaladı.[168] Bu tür anlaşmalar Küba ekonomisine bir dereceye kadar yardımcı oldu ama aynı zamanda Doğu Bloğuna artan ekonomik bağımlılık gibi bir dezavantajı da vardı. Guevara, tercümanı olarak atanan ve yıllar sonra kendisine katılarak Bolivya'da kendisiyle birlikte öldürülen Tamara Bunke (daha sonra "Tania" olarak tanındı) ile de Doğu Almanya'da tanıştı.

Douglas Kellner'e göre Guevara'nın programları başarısız olmuş,[169] verimlilikte hızlı bir düşüşe ve devamsızlıkta hızlı bir artışa eşlik etmiştir.[170] Fransız ekonomist René Dumont ile yaptığı bir görüşmede Guevara, Küba hükûmetinin 1959 yılında çıkardığı ve büyük plantasyonları çiftlik kooperatiflerine dönüştüren ya da toprakları köylüler arasında paylaştıran tarım reformu yasasının yetersizliğinden sorumlu tutmuştur.[171] Guevara'ya göre bu durum, işçilerin emeklerinin olumlu toplumsal faydalarını göremediği, bunun yerine eskiden olduğu gibi bireysel maddi kazanç peşinde koşmalarına yol açan "yüksek bir bireysel mülkiyet duygusunu" teşvik etmeye devam etti.[172] Yıllar sonra, Che'nin eski yardımcısı Ernesto Betancourt, daha sonra ABD hükûmeti tarafından finanse edilen Radio Martí'nin yöneticisi ve Castro'yu eleştiren eski bir müttefik, Guevara'yı "en temel ekonomik ilkelerden bihaber" olmakla suçladı.[173]

Domuzlar Körfezi Çıkarması ve Füze Krizi

Ana maddeler: Domuzlar Körfezi Çıkarması ve Küba Füze Krizi

17 Nisan 1961'de ABD tarafından eğitilen 1.400 Kübalı sürgün Domuzlar Körfezi İşgali sırasında Küba'yı işgal etti. İşgalden bir gün önce Deniz *iyadelerini taşıyan bir savaş gemisi Pinar del Río'nun Batı Kıyısı açıklarında sahte bir işgal gerçekleştirmiş ve Guevara'nın komuta ettiği kuvvetleri o bölgeye çekmiş olduğundan Guevara çatışmalarda kilit bir rol oynamamıştır. Ancak tarihçiler, o dönemde Küba silahlı kuvvetlerinin eğitim direktörü olduğu için zaferde Guevara'ya da pay biçmektedir.[10] Yazar Tad Szulc, Küba zaferini açıklarken Guevara'ya kısmi bir pay biçerek şöyle demektedir: "Devrimciler kazandı çünkü Che Guevara, milis eğitim programından sorumlu Devrimci Silahlı Kuvvetler Talimat Dairesi başkanı olarak 200.000 erkek ve kadını savaşa hazırlamakta çok başarılı olmuştu."[10] Ayrıca bu görev sırasında tabancasının kılıfından düşüp kazara ateş alması sonucu yanağını sıyıran bir kurşunla yaralanmıştı.[174]

Guevara (solda) ve Fidel Castro, 1961 yılında Alberto Korda tarafından fotoğraflandı

Ağustos 1961'de Uruguay'ın Punta del Este kentinde düzenlenen Amerikan Devletleri Örgütü'nün ekonomik konferansı sırasında Che Guevara, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı John F. Kennedy'ye Amerikalılar Arası İşlerden Sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı Richard N. Goodwin aracılığıyla bir "şükran" notu gönderdi. Notta şöyle yazıyordu: "Playa Girón (Domuzlar Körfezi) için teşekkürler. İşgalden önce devrim sallantıdaydı. Şimdi her zamankinden daha güçlü."[175] Amerika Birleşik Devletleri Hazine Bakanı Douglas Dillon'ın İlerleme İttifakı'nı toplantıda onaylanmak üzere sunmasına cevaben Guevara, Amerika Birleşik Devletleri'nin "demokrasi" olma iddiasına düşmanca saldırarak böyle bir sistemin "mali oligarşi, siyahilere karşı ayrımcılık ve Ku Klux Klan'ın taşkınlıkları" ile uyumlu olmadığını belirtti.[176] Guevara devamla, kendi görüşüne göre "Oppenheimer gibi bilim insanlarını görevlerinden uzaklaştıran, dünyayı Paul Robeson'ın muhteşem sesinden yıllarca mahrum bırakan ve Rosenbergleri şok olmuş bir dünyanın protestolarına rağmen ölüme gönderen" "zulme" karşı konuştu.[176] Guevara sözlerini ABD'nin gerçek reformlarla ilgilenmediğini ima ederek bitirdi ve alaycı bir şekilde şöyle dedi: "ABD'li uzmanlar asla tarım reformundan bahsetmezler; daha iyi bir su kaynağı gibi güvenli bir konuyu tercih ederler. Kısacası, tuvaletlerin devrimini hazırlıyorlar gibi görünüyor."[177] Bununla birlikte, Goodwin toplantının ardından Başkan Kennedy'ye yazdığı notta Guevara'nın kendisini "yeni nesilden" biri olarak gördüğünü ve Goodwin'in toplantının ertesi günü "Darretta" olarak tanımladığı Arjantinli katılımcılardan biri aracılığıyla kendisine bir mesaj gönderdiğini iddia ettiği Guevara'nın da ikilinin yaptığı konuşmayı "oldukça kârlı" olarak gördüğünü belirtti.[178]

Pratikte Küba-Sovyet ilişkilerinin mimarı olan Guevara,[179] Ekim 1962'de Küba Füze Krizi'ni tetikleyen ve dünyayı nükleer savaşın eşiğine getiren Sovyet nükleer silahlı balistik füzelerinin Küba'ya getirilmesinde kilit bir rol oynadı.[180][181] Sovyetlerin Küba'ya nükleer füzeler yerleştirmeyi önermesinin ardından Che Guevara nihai anlaşmayı imzalamak üzere 30 Ağustos 1962'de bizzat Sovyetler Birliği'ne gitti.[182] Guevara füze anlaşmasının kamuoyuna açıklanması gerektiğini Nikita Kruşçev'le tartıştı ancak Kruşçev gizlilik konusunda ısrar etti ve Amerikalıların füzeleri keşfetmesi halinde Sovyetler Birliği'nin desteğini alacağına dair yemin etti. Guevara Küba'ya vardığında ABD, U-2 casus uçakları aracılığıyla Küba'daki Sovyet birliklerini çoktan keşfetmişti.[183]

Krizden birkaç hafta sonra, İngiliz komünist gazetesi Daily Worker'a verdiği bir röportajda Guevara, Sovyet ihaneti algısı nedeniyle hâlâ öfkeliydi ve muhabir Sam Russell'a, füzeler Küba'nın kontrolü altında olsaydı, onları ateşleyeceklerini söyledi.[184] Guevara daha sonra olayı açıklarken, küresel "emperyalist saldırganlığa" karşı sosyalist kurtuluş davasının nihayetinde "milyonlarca atom savaşı kurbanı" olasılığına değeceğini yineledi.[185] Füze krizi Guevara'yı dünyanın iki süper gücünün (ABD ve Sovyetler Birliği) Küba'yı kendi küresel stratejilerinde bir piyon olarak kullandıklarına daha da ikna etti. Daha sonra, Sovyetleri neredeyse Amerikalıları kınadığı kadar sık kınadı.[186]

Büyük Tartışma

Küba tarihinde tarihçiler tarafından geriye dönük olarak "Büyük Tartışma" olarak adlandırılan dönem, 1962'den 1965'e kadar Küba ekonomi politikasının geleceği hakkında kamuoyunda yapılan tartışmalarla tanımlanmıştır. Tartışma, Küba'nın yıllarca süren iç ekonomik karışıklıklar, ABD yaptırımları ve profesyonellerin Küba'dan kaçışının ardından 1962'de ekonomik krize girmesiyle başladı. 1962 yılında Fidel Castro dünyanın dört bir yanındaki Marksist iktisatçıları iki ana öneriyi tartışmaya davet etti. Che Guevara tarafından öne sürülen önerilerden biri, kamu bilinci ve öncü eylem gibi "öznel koşullar" mükemmelleştirildiği takdirde Küba'nın kapitalist ve ardından "sosyalist" geçiş dönemini atlayarak derhâl sanayileşmiş bir "komünist" toplum hâline gelebileceğiydi. Halkçı Sosyalist Parti'nin diğer önermesi ise Küba'da komünist" bir toplum kurulmadan önce Küba'nın şeker ekonomisinin kâr maksimizasyonuna ulaştığı karma bir ekonomi olarak bir geçiş dönemine ihtiyaç duyduğuydu.[187][188][189]

Guevara bu dönemde, işçilerin üretimini artırmak için temel motivasyon kaynağı olarak ahlaki teşviklerin var olması gerektiğini detaylandırdı. İşletmelerin elde ettiği tüm kârlar devlet bütçesine aktarılacak ve zararlar devlet bütçesinden karşılanacaktı. Maddi olarak teşvik edilen üretim artışlarından ziyade sosyalist bilinci geliştiren kurumlar sosyalizme giden yolun sürdürülmesinde en önemli unsur olarak görülüyordu. Kâr güdüsünün uygulanması kapitalizme giden bir yol ve Doğu Bloku ekonomilerinin kusurlarından biri olarak görülüyordu.[190] Ekonomi aynı zamanda kitlesel seferberliklere ve ekonomiyi geliştirme yöntemi olarak merkezî planlamaya dayanacaktı.[191] Sosyalizmi geliştirecek bilinci tehlikeye atan ana ideal, yalnızca insani dayanışma ve özveriyle motive olan bir vatandaş olan "yeni insan"ın övülmesiydi.[192]

1966 yılında Küba ekonomisi ahlaki çizgide yeniden düzenlendi. Küba propagandası, üretimi artırmak için gönüllülüğü ve ideolojik motivasyonları vurguladı. Diğerlerinden daha üretken olan işçilere maddi teşvikler verilmedi.[193] Kübalı entelektüellerden olumlu bir ulusal ethos yaratmaya aktif olarak katılmaları ve "sanat için sanat" yaratma arzusunu göz ardı etmeleri bekleniyordu. 1968'de tarım dışı tüm özel işletmeler kamulaştırıldı, merkezî planlama daha çok geçici bir temelde yapıldı ve tüm Küba ekonomisi 10 milyon ton şeker hasadı üretmeye yönlendirildi. Bu gelişmeler genel olarak yıllar önceki Büyük Tartışma'nın getirdiği kararlardan esinlenmiştir.[194] Şekere odaklanma sonunda Küba ekonomisinin diğer tüm yönlerini az gelişmiş hâle getirecek ve saldırının nihai mirası olacaktır.[193]

Uluslararası diplomasi

Che Guevara'in ziyaret ettiği (kırmızı) ve silahlı devrimine katıldığı (yeşil) ülkeler

Birleşmiş Milletler delegasyonu

Aralık 1964'te Che Guevara "dünya çapında devrimci bir devlet adamı" olarak ortaya çıkmıştı ve bu nedenle Birleşmiş Milletler'de konuşma yapmak üzere Küba delegasyonunun başkanı olarak New York'a gitti.[153] 11 Aralık 1964'te Guevara'nın BM'de yaptığı bir saatlik hararetli konuşma sırasında, Birleşmiş Milletler'in Güney Afrika'daki "acımasız apartheid politikasına" karşı koyamamasını eleştirerek "Birleşmiş Milletler bunu durdurmak için hiçbir şey yapamaz mı?" diye sordu.[195] Guevara daha sonra ABD'nin siyah nüfusuna yönelik politikasını kınayarak şunları söyledi:

Kendi çocuklarını öldürenler ve tenlerinin rengi nedeniyle onlara karşı her gün ayrımcılık yapanlar; siyahilerin katillerinin serbest kalmasına izin verenler, onları koruyanlar ve dahası özgür insanlar olarak meşru haklarını talep ettikleri için siyahi nüfusu cezalandıranlar; bunu yapanlar kendilerini nasıl özgürlüğün koruyucuları olarak görebilirler?[195]

Öfkeli Guevara konuşmasını Second Declaration of Havana (Türkçe: İkinci Havana Beyannamesi) okuyarak bitirdi ve Latin Amerika'yı "aynı acıları çeken 200 milyon kardeşten oluşan bir aile" olarak betimledi. Guevara bu "destan"ın "aç Hintli kitleler, topraksız köylüler, sömürülen işçiler ve ilerici kitleler" tarafından yazılacağını ilan etti. Guevara'ya göre çatışma, daha önce "zayıf ve itaatkâr bir sürü" olarak görülen "emperyalizm tarafından kötü muamele gören ve horlananlar" tarafından yürütülecek bir kitle ve fikir mücadelesiydi. Guevara şimdi bu "sürü" ile "Yankee tekelci kapitalizminin" "mezar kazıcılarını" dehşetle gördüğünü iddia ediyordu. Guevara, bu "haklı çıkma saati" sırasında "isimsiz kitlenin" kendi tarihini "kendi kanıyla" yazmaya başlayacağını ve "500 yıldır herkes tarafından gülünen haklarını" geri alacağını söylüyordu. Guevara Genel Kurul'daki konuşmasını, bu "öfke dalgasının" "Latin Amerika topraklarını silip süpüreceği" ve "tarihin tekerleğini döndüren" emekçi kitlelerin şimdi ilk kez "maruz bırakıldıkları uzun, acımasız uykudan uyanacakları" varsayımıyla bitirdi.[195]

Kahire'de Mısır Başkanı Cemal Abdünnâsır ile tanışırken, 1964

Guevara daha sonra BM kompleksindeki durağı sırasında Kübalı sürgünler tarafından hayatına yönelik iki başarısız girişim olduğunu öğrendi.[196] Bunlardan ilki, gelişi sırasında yedi inçlik bir av bıçağıyla barikatları aşmaya çalışan Molly Gonzales tarafından, ikincisi ise Guillermo Novo tarafından, konuşması sırasında Doğu Nehri'ndeki bir tekneden Birleşmiş Milletler Genel Merkezi'ne zaman ayarlı bir bazuka ateşlenmiş ancak ıskalanıp hedeften şaşmıştı. Guevara daha sonra her iki olayla ilgili olarak "bıçaklı bir kadın tarafından öldürülmek silahlı bir erkek tarafından öldürülmekten daha iyidir" yorumunu yapmış ve purosunu sallayarak patlamanın "her şeye daha fazla tat verdiğini" eklemiştir.[196]

Moskova'da Kızıl Meydan'da yürüyüş, Kasım 1964

Guevara New York'tayken CBS'in pazar haberleri programı Face the Nation'a katıldı[197] ve ABD Senatörü Eugene McCarthy'den[198] Malcolm X'in arkadaşlarına kadar geniş bir yelpazedeki insanlarla bir araya geldi. McCarthy, Audubon Balo Salonu'ndaki kalabalığa Guevara'nın bir açıklamasını okurken Guevara'yı "şu anda bu ülkedeki en devrimci adamlardan biri" ilan ederek hayranlığını dile getirdi.[199]

Dünya gezisi

Guevara 17 Aralık'ta Paris, Fransa'ya gitmek üzere New York'tan ayrıldı ve oradan Çin Halk Cumhuriyeti, Kuzey Kore, Birleşik Arap Cumhuriyeti, Cezayir, Gana, Gine, Mali, Dahomey, Kongo-Brazzaville ve Tanzanya ziyaretlerini içeren üç aylık bir dünya turuna çıktı ve İrlanda ve Prag'da durdu. İrlanda'dayken Guevara kendi İrlanda mirasıyla buluştu ve Limerick'te Aziz Patrick Günü'nü kutladı.[200] Bu ziyareti üzerine babasına yazdığı mektupta esprili bir şekilde "Atalarınızın yeşil İrlanda'sındayım. Bunu öğrendiklerinde, televizyon [kanalı] bana Lynch soyağacını sormaya geldi, ama at hırsızı ya da onun gibi bir şey olabilirler diye fazla bir şey söylemedim."[201] 1969'da Guevara'nın babası, oğullarının İrlandalı soyu hakkında şunları söylemiştir: "Dikkat edilmesi gereken ilk şey, oğlumun damarlarında İrlandalı isyancıların kanının aktığıdır...".[202]

Guevara Cezayir'de bulunduğu sırada Küba elçiliğinde İspanyol şair Juan Goytisolo ile bir röportaj yaptı. Röportaj sırasında Guevara, yanındaki masada oturan alenen eşcinsel Kübalı yazar Virgilio Piñera'nın bir kitabını fark etti. Bunu fark ettiğinde kitabı duvara fırlattı ve "elçiliğimizde bu iğrenç ibnenin kitabını bulundurmaya nasıl cüret edersiniz?" diye bağırdı.[203][204][205] Bu an, Goytisolo'nun kişisel kimliğinde bir dönüm noktası olarak işaretlendi çünkü yavaş yavaş eşcinsel olduğunu açıklamasını ve Küba'nın LGBTQ+ vatandaşlarına sempati duymaya başlamasını etkiledi.[206] Bu an aynı zamanda Küba hükûmetinin Piñera'yı Küba'daki resmî edebî söylemden yavaş yavaş ve nihayetinde nihai olarak çıkarmasındaki önemiyle de dikkat çekmektedir. Piñera başlangıçta Küba Devrimi'nin önemli bir dram yazarı olarak görülmüş ancak daha sonra yavaş yavaş kınanmaya başladı ve nihayetinde tutuklandı.[205]

Bu yolculuk sırasında, Uruguaylı bir haftalık derginin editörü olan Carlos Quijano'ya, daha sonra Küba'da Sosyalizm ve İnsan başlığını alacak olan bir mektup yazdı.[207] Bu risalede Guevara'nın yeni bir bilinç, yeni bir çalışma statüsü ve bireyin yeni rolünün yaratılması için yaptığı çağrılar özetleniyordu. Ayrıca anti-kapitalist duygularının ardındaki mantığı da şöyle ortaya koyuyordu:

Çoğunluk için kör ve görünmez olan kapitalizmin yasaları, birey üzerinde, o bunu düşünmeden hareket eder. O sadece önünde sonsuz gibi görünen bir ufkun enginliğini görür. Rockefeller örneğinden -doğru olsun ya da olmasın- başarı olasılıkları hakkında bir ders çıkardığını iddia eden kapitalist propagandacılar tarafından böyle resmediliyor. Bir Rockefeller'ın ortaya çıkması için gereken yoksulluk ve acı miktarı ve bu büyüklükte bir servetin birikiminin gerektirdiği ahlaksızlık miktarı resmin dışında bırakılır ve genel olarak insanların bunu görmesini sağlamak her zaman mümkün değildir.[207]

Guevara makalesini "gerçek devrimciye büyük bir sevgi duygusunun rehberlik ettiğini" ilan ederek ve tüm devrimcileri "yaşayan insanlığa duyulan bu sevginin örnek teşkil edecek eylemlere dönüşmesi için her gün çaba göstermeye" ve böylece "hareket ettirici bir güç" olmaya çağırarak sonlandırdı.[207] Guevara'nın iddialarının kaynağı Küba Devrimi örneğinin "tüm sınırları aşacak manevi bir şey" olduğuna inanmasıydı.[41]

Cezayir ziyareti ve siyasal dönüş

Guevara, 24 Şubat 1965'te Cezayir şehrinde, Afro-Asya dayanışması konulu bir ekonomik seminerde yaptığı konuşmayla uluslararası sahnede son kez boy göstermiş oldu.[208][209] Sosyalist ülkelerin ahlaki görevlerini belirterek onları sömürücü Batılı ülkelerle zımni suç ortaklığı yapmakla suçladı. Emperyalizmin yenilgiye uğratılması için komünist blok ülkelerinin uygulaması gerektiğini söylediği bir dizi önlemin ana hatlarını çizmeye devam etti.[210] Sovyetler Birliği'ni (Küba'nın başlıca mali destekçisi) kamuoyu önünde bu şekilde eleştirdikten sonra 14 Mart'ta Küba'ya döndü ve Havana havaalanında Fidel ve Raúl Castro, Osvaldo Dorticós ve Carlos Rafael Rodríguez tarafından ciddi bir şekilde karşılandı.

Cezayir'de halka açık yaptığı son konuşmasında da ortaya koyduğu gibi Guevara, Batı'da ABD ve Doğu'da Sovyetler Birliği'nin başını çektiği Kuzey Yarımküre'yi Güney Yarımküre'nin sömürücüsü olarak görmeye başlamıştı. Vietnam Savaşı'nda komünist Kuzey Vietnam'ı güçlü bir şekilde destekledi ve diğer gelişmekte olan ülkelerin halklarını silahlanmaya ve "birçok Vietnam" yaratmaya çağırdı.[211] Che'nin Sovyetlere yönelik suçlamaları onu Sovyetler Birliği'ne inancını yitirmiş Batı Avrupa solunun entelektüelleri ve sanatçıları arasında popüler hâle getirirken, emperyalizmi kınaması ve devrim çağrısı ABD'de toplumsal değişim için sabırsızlanan genç radikal öğrencilere ilham verdi.[212]

Marx, kapitalist toplumsal ilişkilerin psikolojik ya da felsefi tezahürünü yabancılaşma ve antagonizma olarak nitelendirmiştir; bu, emeğin metalaşmasının ve değer yasasının işleyişinin sonucudur. Guevara'ya göre yapılması gereken, bireylerin üretim sürecine yabancılaşmasının ve sınıf ilişkilerinin yarattığı antagonizmanın yerine bütünleşme ve dayanışmayı koymak, üretime karşı kolektif bir tutum ve toplumsal bir görev olarak çalışma kavramını geliştirmekti.

—Helen Yaffe, Che Guevara: The Economics of Revolution'ın yazarı[213]

Guevara'nın bu döneme ait özel yazılarında (o zamandan beri yayınlanmaktadır), Sovyetlerin "Karl Marx'ı unuttuğuna" inanarak Sovyet ekonomi siyasetine yönelik artan eleştirilerini sergilemektedir.[213] Bu durum Guevara'yı, "kapitalizmden sosyalizme geçişin ayrılmaz bir parçası olan sınıf mücadelesinin doğasında var olan şiddeti görmezden gelme" girişimleri, ABD ile "tehlikeli" barış içinde bir arada yaşama politikaları, çalışma fikrine yönelik bir "bilinç değişikliği" için bastırmadaki başarısızlıkları ve sosyalist ekonomiyi "özgürleştirme" girişimleri de dâhil olmak üzere bir dizi Sovyet uygulamasını kınamaya yöneltti. Guevara paranın, faizin, meta üretiminin, piyasa ekonomisinin ve "ticari ilişkilerin" tamamen ortadan kaldırılmasını istiyordu; Sovyetlerin ancak dünya komünizmine ulaşıldığında ortadan kalkacağını savunduğu tüm koşullar.[213] Bu aşamacı yaklaşıma katılmayan Guevara, Sovyetler Birliği'nin değer yasasını (Guevara'nın istediği gibi) kaldırmaması hâlinde eninde sonunda kapitalizme geri döneceğini öngörerek Sovyet Siyasi Ekonomi El Kitabı Kitabını eleştirdi.[213]

Cezayir konuşmasından ve Küba'ya dönüşünden iki hafta sonra Guevara kamusal yaşamdan çekildi ve ardından tamamen ortadan kayboldu.[214] Nerede olduğu Küba'da büyük bir muammaydı, çünkü genellikle Castro'nun kendisinden sonra ikinci güç olarak görülüyordu. Ortadan kaybolması çeşitli şekillerde, sanayi bakanıyken savunduğu Küba sanayileşme planının başarısızlığına, Guevara'nın Çin-Sovyet ayrılığı konusunda Çin yanlısı komünist duruşunu onaylamayan Sovyet yetkililerin Castro'ya uyguladığı baskıya ve Guevara ile pragmatik Castro arasında Küba'nın ekonomik kalkınması ve ideolojik çizgisi konusunda ciddi farklılıklar olmasına bağlandı.[215] Guevara'nın akıbetiyle ilgili uluslararası spekülasyonların baskısı altında kalan Castro, 16 Haziran 1965'te, Guevara'nın kendisi bildirmek istediğinde halkın bilgilendirileceğini söyledi. Yine de Guevara'nın nerede olduğuna dair hem Küba içinde hem de dışında söylentiler yayıldı.

Castro kardeşlerin çevresinde bulunan emekli Kübalı yetkililerden, Guevara'nın Cezayir konuşmasından sonra Castro kardeşler ile Guevara arasında ciddi bir anlaşmazlık yaşandığına dair çeşitli söylentiler vardır. Küba'daki Doğu Alman elçiliğinin istihbarat dosyaları, Guevara'nın Afrika'dan dönüşünden sonra Fidel Castro ve Che Guevara arasında geçen çeşitli hararetli konuşmaları detaylandırmaktadır. Castro'nun Guevara'nın Sovyetler Birliği'ne yönelik eleştirilerine katılmadığı mı yoksa bunları dünya sahnesinde ifade etmenin verimsiz olduğunu mu düşündüğü belirsizliğini korumaktadır.[216]

3 Ekim 1965'te Castro, Guevara tarafından yaklaşık yedi ay önce kendisine yazıldığı iddia edilen ve daha sonra Che Guevara'nın "veda mektubu" olarak adlandırılan tarihsiz bir mektubu kamuoyuna açıkladı. Mektupta Guevara, Küba Devrimi ile dayanışma içinde olduğunu bir kez daha teyit ediyor, ancak devrimci dava uğruna yurt dışında mücadele etmek üzere Küba'dan ayrılma niyetini açıklıyordu. Ayrıca Küba hükûmeti ve komünist partideki tüm görevlerinden istifa etti ve onursal Küba vatandaşlığından feragat etti.[217]

Kongo Krizi

Askerî dâhiliyet

37 yaşındaki Guevara, Kongo Krizi sırasında Afro-Kübalı bir askerin bebeğini tutuyor, 1965
Onlara asıl meselenin herhangi bir devletin kurtuluşu değil, Mozambik'te ve Malavi'de, Rodezya'da ve Güney Afrika'da, Kongo'da ve Angola'da tek ve aynı olan ortak efendiye karşı ortak bir savaş olduğunu anlatmaya çalıştım ama hiçbiri kabul etmedi.

—Che Guevara, Şubat 1965, Darüsselam, Tanzanya'da çeşitli Afrikalı kurtuluş hareketi liderleriyle buluştuktan sonra[218]

1965'in başlarında Guevara, Kongo'da devam eden çatışmalara gerilla olarak bilgi ve deneyimlerini sunmak üzere Afrika'ya gitti. Cezayir Devlet Başkanı Ahmed Ben Bella'ya göre Guevara, Afrika'nın emperyalizmin zayıf halkası olduğunu ve bu nedenle muazzam bir devrimci potansiyele sahip olduğunu düşünüyordu.[219] 1959'daki ziyaretinden beri Che ile kardeşçe ilişkileri olan Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdünnâsır, Guevara'nın Kongo'da savaşma planını "akılsızca" olarak gördü ve başarısızlığa mahkûm bir "Tarzan" figürü olacağı konusunda uyardı.[220] Uyarıya rağmen Guevara, Ramón Benítez takma adını kullanarak Kongo'ya gitti.[221] Devam eden Kongo çatışmasından ortaya çıkan solcu Simba hareketini desteklemek için Küba operasyonuna liderlik etti. Guevara, yardımcısı Victor Dreke ve diğer 12 Kübalı keşif görevlisi 24 Nisan 1965'te Kongo'ya vardı ve kısa süre sonra yaklaşık 100 Afro-Kübalıdan oluşan bir birlik de onlara katıldı.[222][223] Bir süre için, aylar önce devrilen başbakan Patrice Lumumba'nın destekçilerinin başarısız bir isyan başlatmasına yardım etmiş olan gerilla lideri Laurent-Désiré Kabila ile iş birliği yaptılar. Merhum Lumumba'nın hayranı olan Guevara, onun "öldürülmesinin hepimiz için bir ders olması gerektiğini" ilan etti.[224] Svahili ve yerel diller konusunda sınırlı bilgiye sahip olan Guevara'ya Freddy Ilanga adında genç bir tercüman atandı. Yedi ay boyunca Ilanga, "beyazlara gösterdiği saygıyı siyahlara da gösteren" "çalışkan Guevara'ya hayranlık duymaya" başladı.[225] Guevara kısa süre sonra Kabila'nın birliklerinin zayıf disiplini karşısında hayal kırıklığına uğradı ve daha sonra "hiçbir şey beni onun günün adamı olduğuna inandırmıyor" diyerek onu görevden aldı.[226] Her şeye rağmen Che, Kabila'yı, birçoğu sürgüne kaçtıktan sonra bile isyancı güçlere liderlik ediyormuş gibi davranan diğer Simba liderlerinden daha olumlu görüyordu.[227]

Ek bir engel olarak Kongo ordusuna (Armée Nationale Congolaise, ANC) Mike Hoare tarafından yönetilen ve Castro karşıtı Kübalı pilotlar ve CIA tarafından desteklenen paralı askerler yardım ediyordu. Bu güçler Guevara'nın Kongo'nun güneydoğusunda Tanganika Gölü'ndeki Fizi köyü yakınlarındaki dağlarda bulunan ana kampından hareketlerini engelledi. Onun iletişimini izleyebildiler ve böylece saldırılarını önceden önleyip ikmal hatlarını kestiler. Guevara Kongo'daki varlığını gizlemeye çalışsa da, ABD hükûmeti onun yerini ve faaliyetlerini biliyordu. Ulusal Güvenlik Ajansı, bu amaçla Darüsselam açıklarında sürekli olarak Hint Okyanusu'nda seyreden yüzer bir dinleme istasyonu olan USNS Private Jose F. Valdez'deki ekipman aracılığıyla gelen ve giden tüm iletimlerini dinliyordu.[228] Hoare, komünist Kübalıların Kongo'nun doğusundaki varlığından haberdar olduktan sonra, stratejilerini açıkça gerilla savaşı taktiklerine karşı koyacak şekilde planladı.[229]

Zenith Trans-Oceanic kısa dalga radyo alıcısını dinleyenler (soldan oturanlar) Rogelio Oliva, José María Martínez Tamayo (Kongo'da "Mbili" ve Bolivya'da "Ricardo" olarak bilinir) ve Guevara. Arkalarında duran Roberto Sánchez (Küba'da "Lawton" ve Kongo'da "Changa"), 1965.

Guevara'nın amacı, yerel anti-Mobutu Simba savaşçılarına Marksist ideoloji ve gerilla savaşının foco teorisi stratejilerini öğreterek devrimi ihraç etmekti. Kongo Günlüğü kitabında, isyanın başarısızlığının temel nedenleri olarak Kongolu isyancılar arasındaki beceriksizlik, uzlaşmazlık ve iç çatışmaların bir kombinasyonunu gösterir.[230] Eylül 1965'ten itibaren ANC ve müttefikleri Kabila'nın güçlerini yok etmek için Güney Operasyonu'nu başlattı. Che ve Kübalıların desteğiyle Simbalar önemli bir direniş gösterdi. Ne olursa olsun, isyancılar giderek daha fazla geri püskürtüldü, ikmal yollarını kaybetti ve demoralize oldular.[231] Guevara'nın kendisi de operasyonun bir çatışmasında neredeyse öldürülüyordu.[232] Yine de, başlangıçta yerel dağlardan bir tür gerilla kampanyasına devam etmek istedi, ancak Simba müttefikleri bile sonunda ona isyanın yenildiğini söyledi.[233] 20 Kasım 1965'te dizanteri ve akut astımdan muzdarip olan ve yedi aylık yenilgi ve hareketsizlikten sonra cesareti kırılan Guevara, 12 kişilik kolundan hayatta kalan altı Kübalı ile Kongo'dan ayrıldı. Guevara, yaralıları Küba'ya geri göndermeyi ve devrimci bir örnek olarak ölene kadar Kongo'da tek başına savaşmayı planladığını belirtti. Ancak yoldaşlarının ve Castro tarafından bizzat gönderilen iki Kübalı elçinin ısrarları sonucunda son anda Afrika'dan ayrılmayı istemeden de olsa kabul etti. O gün ve gece boyunca Guevara'nın kuvvetleri sessizce ana kamplarını yıktı, kulübelerini yaktı ve yanlarına alamadıkları silahları imha etti ya da Tanganika Gölü'ne attı, ardından gece botla Tanzanya sınırını geçip karadan Darüsselam'a gitti. Aylar sonra Kongo'daki deneyiminden bahsederken Guevara, ölümüne savaşmak yerine oradan ayrıldığı sonucuna vardı çünkü "İnsan unsuru başarısız oldu. Savaşmak için istek yok. İsyancı liderler yozlaşmış. Kısacası ... yapacak bir şey yoktu."[234] Guevara ayrıca "savaşmak istemeyen bir ülkeyi tek başımıza özgürleştiremeyiz" diyerek[235] Kongo macerası sırasında tuttuğu günlüğe birkaç hafta sonra ön söz yazdı: “Bu bir başarısızlığın öyküsüdür."[236]

Kongo uçuşu

Kongo'daki isyanın başarısızlığa uğramasının ardından Guevara Küba'ya dönmekte isteksizdi, çünkü Castro Guevara'nın "veda mektubunu" -ancak ölümü hâlinde açıklanması planlanan bir mektuptu bu- çoktan kamuoyuna duyurmuştu ve Guevara bu mektupta kendisini dünya çapında devrime adamak için tüm bağlarını koparmıştı.[237] Sonuç olarak Guevara sonraki altı ayı Darüsselam'daki Küba büyükelçiliğinde ve daha sonra Prag yakınlarındaki Ládví'deki bir Küba sığınağında gizli bir şekilde yaşayarak geçirdi.[238] Avrupa'dayken Guevara, Franco İspanyası'nda sürgünde yaşayan eski Arjantin başkanı Juan Perón'a gizli bir ziyarette bulundu ve tüm Latin Amerika'yı sosyalist kontrol altına almak için komünist bir devrim formüle etmeye yönelik yeni planını Perón'a anlattı. Perón, Guevara'yı Bolivya'dan başlayarak tüm Latin Amerika'da komünist bir devrim gerçekleştirme planlarının intihar ve beyhude olacağı konusunda uyardı, ancak Guevara kararını çoktan vermişti. Daha sonra Perón, Guevara hakkında "olgunlaşmamış bir ütopyacı... ama bizden biri. Böyle olduğu için mutluyum çünkü Yankeelerin başını gerçekten ağrıtıyor." açıklamasını yaptı.[239]

Yurt dışında geçirdiği bu süre zarfında Guevara Kongo deneyimiyle ilgili anılarını derledi ve biri felsefe, diğeri ekonomi üzerine iki kitabın taslaklarını yazdı. Guevara Bolivya'ya gitmeye hazırlanırken, 21 Temmuz 1966'da Castro'yu ziyaret etmek, eşini görmek ve beş çocuğuna ölümünden sonra okunmak üzere son bir mektup yazmak için gizlice Küba'ya geri döndü:

Her şeyden önce, dünyanın neresinde olursa olsun, herhangi birine karşı yapılan bir haksızlığı her zaman derinden hissetme yeteneğine sahip olun. Bu bir devrimcideki en güzel niteliktir."[240]

Bolivya ayaklanması

Bolivya'ya gidişi

Guevara'nın sahte bir isim içeren 1966 pasaportu.

1966 yılının sonlarında Guevara'nın nerede olduğu hâlâ kamuoyunca bilinmiyordu, ancak Mozambik'in bağımsızlık hareketi FRELIMO'nun temsilcileri Guevara ile Darüsselam'da devrimci projelerine yardım etme teklifiyle ilgili olarak görüştüklerini ve bu teklifi reddettiklerini bildirdiler.[241] 1967 yılında Havana'da düzenlenen 1 Mayıs İşçi Bayramı mitinginde bir konuşma yapan silahlı kuvvetler bakan vekili Binbaşı Juan Almeida Bosque, Guevara'nın "Latin Amerika'da bir yerlerde devrime hizmet ettiğini" açıkladı.[242] Fransız gazeteci Pablo Daniel Magee, 2020 yılında yayınlanan Opération Condor adlı kitabında, Paraguay'da UNESCO tarafından korunan Terör Arşivlerinde saklanan çok gizli belgelere dayanarak Che Guevara'nın 3 Ekim 1966 tarihinde Bolivya'ya yaptığı ilk akını yeniden kurguladı.

Bolivya'ya gitmeden önce Guevara sakalını ve saçının büyük bir kısmını tıraş ederek dış görünüşünü değiştirmiş, ayrıca Che Guevara olarak tanınmamak için saçını griye boyamıştır.[243] Guevara 3 Kasım 1966'da Montevideo'dan kalkan bir uçakla, Adolfo Mena González sahte adıyla, Amerikan Devletleri Örgütü için çalışan orta yaşlı Uruguaylı bir iş adamı kılığında gizlice La Paz'a varmıştır.[244]

Bolivya'ya varışından üç gün sonra Guevara, gerilla ordusunu kurmak üzere La Paz'dan ayrılarak ülkenin kırsal güneydoğu bölgesine gitti. Guevara'nın ilk ana kampı uzak Ñancahuazú bölgesindeki dağlık kuru ormanda bulunuyordu. Ñancahuazú vadisindeki kampta eğitimin tehlikeli olduğu kanıtlandı ve bir gerilla ordusu kurma yolunda çok az şey başarıldı. Daha çok "Tania" takma adıyla bilinen Arjantin doğumlu Doğu Alman ajan Tamara Bunke, Che'nin La Paz'daki birincil ajanı olarak görevlendirilmişti.[245][246]

Ñancahuazú Gerillası

Guevara kırsal Bolivya'da, ölmeden kısa süre önce (1967)

Guevara'nın yaklaşık 50 kişiden oluşan[247] ve ELN (Ejército de Liberación Nacional de Bolivia, "Bolivya Ulusal Kurtuluş Ordusu") olarak faaliyet gösteren gerilla gücü iyi donatılmıştı ve 1967'nin ilk aylarında dağlık Camiri bölgesinin zorlu arazisinde Bolivya ordusunun düzenli birliklerine karşı bir dizi erken başarı elde etti. Guevara'nın birliklerinin 1967 ilkbaharı ve yazında Bolivya birliklerine karşı birkaç çatışma kazanması sonucunda Bolivya hükûmeti gerilla gücünün gerçek büyüklüğünü abartmaya başladı.[248]

Araştırmacılar Guevara'nın Bolivya'da bir devrim başlatma planının bir dizi nedenden ötürü başarısızlığa uğradığını varsaymaktadır:

  • Guevara yerel muhaliflerden beklediği yardım ve iş birliğini göremediği gibi, Mario Monje liderliğindeki Bolivya Komünist Partisi'nden de Havana'dan ziyade Moskova'ya yönelik bir destek alamadı. Guevara ölümünden sonra ele geçirilen kendi günlüğünde, "güvensiz, sadakatsiz ve aptal" olarak nitelendirdiği Bolivya Komünist Partisi hakkında yazdı.[249]
  • Sadece yetersiz eğitim ve donanıma sahip Bolivya ordusuyla muhatap olmayı bekliyordu ve ABD hükûmetinin ayaklanma karşıtı çabalara yardımcı olmak üzere Bolivya'ya CIA'in Özel Aktiviteler Merkezi komandolarından ve diğer ajanlardan oluşan bir ekip gönderdiğinden habersizdi. Bolivya Ordusu ayrıca Guevara'nın gerillalarının bulunduğu yere yakın küçük bir yerleşim yeri olan La Esperanza'da kamp kuran ve orman savaşı konusunda eğitimli seçkin bir ABD Korucu taburu da dâhil olmak üzere ABD Ordusu Özel Kuvvetleri tarafından eğitilmiş, tavsiye edilmiş ve tedarik edilmiştir.[250]
  • Havana ile telsiz bağlantısını sürdürmeyi umuyordu. Küba tarafından kendisine sağlanan iki kısa dalga radyo vericisi arızalıydı. Böylece gerillalar iletişim kuramaz ve ikmal alamaz hâle gelmiş, izole edilmiş ve mahsur kalmışlardır.[251]

Buna ek olarak, Guevara'nın daha önce Küba'daki gerilla savaşı kampanyası sırasında ortaya çıkan uzlaşma yerine çatışma tercihi, tıpkı Kongo'da olduğu gibi Bolivya'da da yerel isyancı liderlerle başarılı çalışma ilişkileri geliştirememesine katkıda bulundu.[252] Bu eğilim Küba'da da vardı, ancak Fidel Castro'nun zamanında müdahaleleri ve rehberliği sayesinde kontrol altında tutulmuştu.[253]

Sonuç olarak Guevara, milis toplamaya çalıştığı on bir ay boyunca yerel bölge sakinlerini milislerine katılmaya ikna edemedi. Bölge sakinlerinin çoğu gerillalar ve onların bölgedeki hareketleri hakkında Bolivya yetkililerini ve ordusunu gönüllü olarak bilgilendirdi. Bolivya macerasının sonlarına doğru Guevara günlüğüne şunları yazdı: “Bu köylülerle konuşmak heykellerle konuşmak gibi. Bize hiçbir yardımda bulunmuyorlar. Daha da kötüsü, birçoğu muhbirlere dönüşüyor."[254]

Kübalı bir sürgünken CIA Özel Aktiviteler Bölümü'nde çalışmaya başlayan Félix Rodríguez, Bolivya'da Guevara'nın aranması sırasında Bolivya birliklerine danışmanlık yapmıştır.[255] Ayrıca 2007 tarihli Mon Meilleur Ennemi (Türkçe: En İyi Düşmanım) belgeselinde Nazi savaş suçlusu Klaus Barbie'nin Guevara'nın yakalanması için CIA'e danışmanlık yaptığı ve muhtemelen yardımcı olduğu iddia edilmektedir.[256]

Yakalanış

7 Ekim 1967'de bir muhbir Bolivya Özel Kuvvetleri'ne Guevara'nın Yuro vadisindeki gerilla kampının yerini bildirdi.[257] 8 Ekim sabahı 180 askerden oluşan iki bölükle bölgeyi kuşattılar ve vadiye ilerlediklerinde çıkan çatışma sonucunda Guevara, Simeon Cuba Sarabia ile birlikte bir müfrezenin başındayken yaralandı ve yakalanarak esir alındı.[258] Che'nin biyografi yazarı Jon Lee Anderson, Bolivyalı Çavuş Bernardino Huanca'nın anlatımını aktarır: Bolivyalı Korucular yaklaşırken, iki kez yaralanan Guevara, silahı işe yaramaz hâle gelince teslim olmak için kollarını havaya kaldırmış ve askerlere bağırmıştır: "Ateş etmeyin! Ben Che Guevara'yım ve sizin için canlı hâlim ölü halimden daha değerlidir."[259]

Guevara yakalandı. İdamından yarım saat önce çekilmiş bir fotoğraf. Félix Rodríguez solda.

Guevara bağlandı ve 8 Ekim akşamı yakındaki La Higuera köyünde harap bir çamur okul binasına götürüldü. Sonraki yarım gün boyunca Guevara Bolivyalı subaylar tarafından sorgulanmayı reddetti ve sadece Bolivyalı askerlerle sessizce konuştu. Bu Bolivyalı askerlerden biri olan Jaime Nino de Guzman adlı bir helikopter pilotu Che'yi "korkunç" görünüyor diye tarif eder. Guzman'a göre Guevara sağ baldırından vurulmuş, saçları kirden keçeleşmiş, giysileri parçalanmış ve ayakları kaba deri kılıflarla kaplanmıştı. Hâlsiz görünümüne rağmen, "Che'nin başını dik tuttuğunu, herkesin gözlerinin içine baktığını ve sadece sigara içmek için bir şeyler istediğini" anlatıyor. De Guzman "acıdığını" ve piposu için küçük bir torba tütün verdiğini, Guevara'nın da bunun üzerine gülümseyerek teşekkür ettiğini belirtmektedir.[260] Daha sonra 8 Ekim gecesi Guevara -elleri bağlı olmasına rağmen- Yüzbaşı Espinosa adında Bolivya ordusundan bir subayı duvara doğru tekmelemiş, subay okul binasına girmiş ve Guevara'nın piposunu hâlâ içerken hatıra olarak ağzından almaya çalışmıştır.[261] Bir başka meydan okuma örneğinde Guevara, idamından birkaç saat önce kendisini sorgulamaya kalkışan Bolivyalı Tuğamiral Horacio Ugarteche'nin yüzüne tükürmüştür.[261]

Ertesi sabah, 9 Ekim'de, Guevara köyün okul öğretmeni olan 22 yaşındaki Julia Cortez adlı kadını görmek istedi. Cortez daha sonra Guevara'yı "yumuşak ve ironik bakışlı, hoş görünümlü bir adam" olarak bulduğunu ve sohbetleri sırasında "bakışları dayanılmaz, delici ve çok sakin" olduğu için "gözlerinin içine bakamadığını" ifade etti.[261] Kısa sohbetleri sırasında Guevara Cortez'e okul binasının kötü durumuna dikkat çekerek, "hükûmet yetkilileri Mercedes arabalara binerken" köy öğrencilerin burada eğitim görmesini beklemenin "pedagojiye aykırı" olduğunu belirtti; Guevara "işte biz buna karşı savaşıyoruz" dedi.[261]

İdam

Vallegrande'nin Bolivya'daki konumu.

Daha sonra 9 Ekim sabahı Bolivya Devlet Başkanı René Barrientos Guevara'nın öldürülmesi emrini verdi. Emrin Guevara'yı tutan birliğe Félix Rodríguez tarafından iletildiği, ABD hükûmetinin Guevara'nın daha fazla sorgulanmak üzere Panama'ya götürülmesini istemesine rağmen bildirildi.[262] Guevara'yı öldürmeye gönüllü olan cellat, Bolivya ordusunda 27 yaşında bir çavuş olan Mario Terán'dı ve yarı sarhoşken Guevara'yı vurmayı talep etmişti çünkü B Bölüğünden hepsi de aynı "Mario" soyadına sahip olan üç arkadaşı birkaç gün önce Guevara'nın gerilla çetesiyle girdikleri çatışmada öldürülmüştü.[9] Félix Rodríguez, kurşun yaralarının Bolivya hükûmetinin kamuoyuna açıklamayı planladığı hikâyeyle tutarlı görünmesini sağlamak için Terán'a Guevara'yı başından vurmamasını, ancak Guevara'nın Bolivya ordusuyla girdiği bir çatışma sırasında öldürülmüş gibi görünmesi için dikkatlice nişan almasını emretti.[263] Guevara'yı yakalayan ordu birliğinin komutanı Bolivyalı yüzbaşı Gary Prado Salmón, Barrientos'un Guevara'nın derhâl infaz edilmesini emretmesinin nedeninin Guevara'nın hapishaneden kaçma ihtimalinin ortadan kalkması ve ayrıca kamuoyunda olumsuz tepkilere yol açabilecek bir yargılama dramının yaşanmaması olduğunu söylemiştir.[264]

Guevara öldürülmeden yaklaşık 30 dakika önce Félix Rodríguez, o sırada firarda olan diğer gerilla savaşçılarının nerede olduğu konusunda onu sorgulamaya çalıştı, ancak Guevara sessiz kalmaya devam etti. Rodríguez, birkaç Bolivyalı askerin de yardımıyla Guevara'nın ayağa kalkmasına yardım etti ve onu kulübenin dışına çıkararak diğer Bolivyalı askerlerin önünde geçit töreni yaptı. Daha sonra Rodríguez Guevara'ya idam edileceğini söyledi. Bir süre sonra Guevara'ya kendisini koruyan Bolivyalı askerlerden biri kendi ölümsüzlüğünü düşünüp düşünmediğini sordu. "Hayır" diye cevap verdi, "devrimin ölümsüzlüğünü düşünüyorum."[265] Birkaç dakika sonra Çavuş Terán onu vurmak için kulübeye girdi, bunun üzerine Guevara'nın ayağa kalktığı ve Terán'a son sözlerini söylediği bildirildi: "Beni öldürmeye geldiğini biliyorum. Ateş et, korkak! Sadece bir adam öldüreceksin!" Terán tereddüt etti, ardından kendinden doldurmalı M2 karabinasını[266] Guevara'ya doğrulttu ve ateş açarak onu kollarından ve bacaklarından vurdu.[267] Ardından, Guevara yerde kıvranırken, görünüşe göre bağırmamak için bileklerinden birini ısırırken, Terán bir el daha ateş ederek onu göğsünden ölümcül şekilde yaraladı. Rodríguez'e göre Guevara'nın yerel saatle 13:10'da öldüğü açıklandı.[267] Guevara toplamda Terán tarafından dokuz kez vuruldu. Bunların arasında beş kez bacaklarına, bir kez sağ omzuna ve koluna, bir kez de göğsüne ve boğazına isabet eden kurşunlar vardı.[261]

Aylar önce, Kıtalararası Konferans'da kamuoyuna yaptığı son açıklama sırasında,[211] Guevara kendi mezar taşını yazmış ve şöyle demişti: "Ölüm bizi nerede şaşırtırsa şaşırtsın, hoş gelsin, yeter ki bu savaş çığlığımız duyarlı bir kulağa ulaşmış olsun ve silahlarımızı kullanmak için başka bir el uzatılsın."[268]

Akıbet

10 Ekim 1967'deki idamının ertesi günü, Guevara'nın cansız bedeni, Vallegrande hastanesindeki çamaşır odasında medyaya görüntülendi (fotoğrafı Freddy Alborta tarafından çekildi)
        Yüz     Yan açı    Ayakkabı

İnfazından sonra Guevara'nın cesedi bir helikopterin iniş kızaklarına bağlanarak yakındaki Vallegrande'ye götürüldü ve burada Nuestra Señora de Malta'nın çamaşırhanesinde beton bir döşeme üzerinde yatarken fotoğrafları çekildi.[269] Kimliğini doğrulamak üzere aralarında Guevara ile hayattayken tanışan tek tanık olan İngiliz gazeteci Richard Gott'un da bulunduğu çok sayıda tanık çağrıldı. Yüzlerce bölge sakini cesedin önünden geçerken sergilenen Guevara'nın cesedi birçok kişi tarafından "Mesih benzeri" bir çehreyi temsil ettiği düşünülmüş, hatta bazıları gizlice saçlarından tutamları kutsal emanetler olarak kesmiştir.[270] Bu tür karşılaştırmalar, İngiliz sanat eleştirmeni John Berger'in iki hafta sonra ölüm sonrası fotoğrafları gördükten sonra bunların iki ünlü tabloya benzediğini gözlemlemesiyle daha da genişletilmiştir: Rembrandt'tan Dr. Nicolaes Tulp'un Anatomi Dersi ve Andrea Mantegna'dan Ölü İsa'ya Ağıt.[271] Guevara'nın naaşı Vallegrande'ye ulaştığında orada bulunan dört muhabir arasında İsveç Aftonbladet'ten Björn Kumm da vardı ve Kumm 11 Kasım 1967'de The New Republic için yazdığı özel bir yazıda bu sahneyi anlatmıştı.[272]

Ulusal Güvenlik Danışmanı Walt Rostow'un Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Lyndon B. Johnson'a gönderdiği 11 Ekim 1967 tarihli gizliliği kaldırılmış bir memorandumda Guevara'yı öldürme kararı "aptalca" ancak "Bolivya açısından anlaşılabilir" olarak nitelendirilmiştir.[273] Rodríguez infazdan sonra Guevara'nın aralarında yıllar sonra da takmaya devam ettiği ve sonraki yıllarda sık sık gazetecilere gösterdiği bir saatin de bulunduğu birçok kişisel eşyasını almıştır. [274] Bugün, el feneri de dâhil olmak üzere bu eşyaların bazıları CIA'de sergilenmektedir.[275] Askerî bir doktor ellerini parçaladıktan sonra Bolivya ordusu subayları Guevara'nın cesedini açıklanmayan bir yere nakletti ve kalıntılarının gömüldüğünü mü yoksa yakıldığını mı açıklamayı reddetti. Eller parmak izi tespiti için Buenos Aires'e gönderildi. Eller daha sonra Küba'ya gönderildi.[276]

15 Ekim'de Havana'da Fidel Castro Guevara'nın öldüğünü kamuoyuna açıkladı ve Küba genelinde üç günlük yas ilan etti.[277] 18 Ekim'de Castro Havana'daki Plaza de la Revolución'da yas tutan bir milyon kişilik bir kalabalığa hitap etti ve Guevara'nın bir devrimci olarak karakterinden bahsetti.[278] Fidel Castro coşkulu konuşmasını şöyle tamamladı:

Gelecek kuşakların erkeklerinin ne olmasını istediğimizi ifade etmek istiyorsak, şunu söylemeliyiz: Eğer çocuklarımızın nasıl eğitilmesini istediğimizi söylemek istiyorsak, hiç tereddüt etmeden şunu söylemeliyiz: Che gibi olsunlar! Che'nin ruhuyla eğitilmelerini istiyoruz! Zamanımıza değil, geleceğe ait bir insan modeli istiyorsak, kalbimin derinliklerinden söylüyorum ki, davranışında tek bir leke olmayan, eyleminde tek bir leke olmayan böyle bir model Che'dir![279]

Guevara yakalandığında 30.000 kelimelik el yazması günlüğü, kişisel şiirlerinden oluşan bir derleme ve korkularının üstesinden gelmeyi öğrenen genç bir komünist gerilla hakkında yazdığı kısa bir öyküye de alıkoyulmuştu.[280] Günlüğü Bolivya'daki gerilla harekâtının olaylarını belgeliyordu,[281] ilk yazı 7 Kasım 1966'da, Ñancahuazú'daki çiftliğe varışından kısa bir süre sonra, son yazıysa yakalanmasından bir gün önce, 7 Ekim 1967 tarihinde yapılmıştı. Günlük, Bolivya Ordusu tarafından keşfedilmeleri nedeniyle gerillaların operasyonlara nasıl erken başlamak zorunda kaldıklarını anlatmakta, Guevara'nın daha sonra yeniden temas kuramayan iki birime bölünme kararını açıklamakta ve genel olarak başarısız girişimlerini anlatmaktadır. Ayrıca Guevara ile Bolivya Komünist Partisi arasında yaşanan ve Guevara'nın başlangıçta beklenenden çok daha az sayıda askere sahip olmasıyla sonuçlanan çatlağı kaydetmekte ve Guevara'nın yerel halktan adam toplamakta büyük zorluk çektiğini göstermektedir; bunun nedeni kısmen gerilla grubunun yerel dilin aslında bir Tupi-Guarani dili olduğundan habersiz olarak Keçuva öğrenmiş olmasıdır.[282] Giderek kötüleşen astım nöbetlerine katlandı ve son saldırılarının çoğu ilaç elde etmek amacıyla gerçekleştirildi.[283] Bolivya günlüğü Ramparts dergisi tarafından hızla ve kabaca tercüme edildi ve dünya çapında dağıtıldı.[284] Israel Reyes Zayas ("Braulio" takma adıyla), Harry Villegas Tamayo ("Pombo"), Eliseo Reyes Rodriguez ("Rolando")[245] ve Dariel Alarcón Ramírez'in ("Benigno)[285]. Her biri olayların başka yönlerini ortaya koyan en az dört günlüğü daha bulunmaktadır.

Nisan 1967'de Bolivya'da Guevara ile birlikteyken yakalanan Fransız entelektüel Régis Debray, Ağustos 1968'de hapishanede verdiği bir röportajda Guevara'nın yakalanma koşullarını anlatmıştır. Kısa bir süre Guevara'nın gerilla grubuyla birlikte yaşamış olan Debray, kendi görüşüne göre onların "ormanın kurbanları" olduğunu ve bu nedenle "orman tarafından yenildiklerini" söylemiştir.[286] Debray, Guevara'nın adamlarının yetersiz beslenme, su eksikliği, ayakkabı yokluğu çektiği ve 22 kişi için sadece altı battaniyeye sahip olduğu yoksul bir durumdan bahsetmiştir. Debray, Guevara ve diğerlerinin ellerinin ve ayaklarının "et yığınları" hâlinde şişmesine neden olan bir "hastalıktan" muzdarip olduklarını ve bu nedenle ellerindeki parmakların seçilemediğini anlatır. Debray, Guevara'yı nafile duruma rağmen "Latin Amerika'nın geleceği konusunda iyimser" olarak tanımlamış ve Guevara'nın ölümü "yeniden doğuş vaadi" ve "yenilenme ritüeli" olarak algıladığını belirterek Guevara'nın "ölümünün bir tür rönesans olacağını bilerek ölmeye razı olduğunu" belirtmiştir.[286]

Miras

Solcu

Bir bayrak üzerinde Guevara'nın yüzünün stilize edilmiş bir grafiği "El Che Vive!" (Che Yaşıyor!) kelimelerinin üzerinde yer almaktadır.

Radikal sol aktivistler Guevara'nın ödül ve zafere karşı belirgin kayıtsızlığına tepki göstermiş ve Guevara'nın sosyalist idealleri aşılamak için şiddeti bir gereklilik olarak onaylamışlardır.[287] Guevara'nın şiddetle kınadığı hükûımet olan Amerika Birleşik Devletleri'nde bile öğrenciler onun giyim tarzını taklit etmeye, askerî kıyafetler giymeye, bereler takmaya ve kendilerinin de ABD dış politikasına muhalif olduklarını göstermek için saçlarını ve sakallarını uzatmaya başladılar.[288] Örneğin Kara Panterler onun alametifarikası olan siyah bereyi benimseyerek kendilerine "Che tipi" demeye başlarken, Arap gerillalar da savaş operasyonlarına onun adını vermeye başladılar.[289] Che Guevara'nın mirasının geniş kapsamlı esnekliğine değinen 2008 yapımı Chevolution belgeselinin yönetmeni Trisha Ziff, "Che Guevara'nın modern zamanlardaki öneminin insan ve onun özel tarihinden ziyade daha iyi bir toplum yaratma idealleriyle ilgili olduğunu" belirtmiştir.[290] Benzer bir şekilde, Şilili yazar Ariel Dorfman da Guevara'nın kalıcı çekiciliğinin, "asla onun izinden gitmeyecek, sinizm, kişisel çıkar ve çılgınca tüketim dünyasına batmış olanlar için, hiçbir şeyin Che'nin maddi konforu ve gündelik arzuları küçümsemesinden daha tatmin edici olamayacağını" öne sürmüştür.[291]

Guevara'nın ölümden sonra metaforik bir diriliş inancı bir dereceye kadar gerçekleşti. Ölü Guevara'nın resimleri dolaşmaya başladıktan ve ölüm koşulları tartışılmaya başlandıktan sonra Che'nin efsanesi yayılmaya başladı. Dünyanın dört bir yanında "suikastını" protesto eden gösteriler düzenlendi, hayatı ve ölümü hakkında makaleler, övgüler ve şiirler yazıldı.[292] "Meksika'dan Santiago'ya, Cezayir'den Angola'ya ve Kahire'den Kalküta'ya" Guevara'yı destekleyen mitingler düzenlendi.[293] Budapeşte ve Prag halkı Guevara'nın vefatını onurlandırmak için mumlar yaktı; Londra ve Paris'te gülümseyen bir Che resmi yayınlandı.[294] Birkaç ay sonra Berlin, Fransa ve Chicago'da ayaklanmalar patlak verdiğinde ve Amerikan üniversite kampüslerine yayıldığında, genç erkekler ve kadınlar Che Guevara tişörtleri giydi ve protesto yürüyüşleri sırasında onun resimlerini taşıdı. Askerî tarihçi Erik Durschmied'e göre: "1968'in o baş döndürücü aylarında Che Guevara ölmemişti. Fazlasıyla hayattaydı."[295]

Cesedinin iadesi

Ana madde: Che Guevara Mozolesi
Che Guevara'nın Anıtı ve Mozolesi, Santa Clara, Küba

1995 yılının sonlarında emekli Bolivyalı General Mario Vargas, Che Guevara: A Revolutionary Life kitabının yazarı Jon Lee Anderson'a Guevara'nın cesedinin Vallegrande uçak pistinin yakınlarında olduğunu söyledi. Bunun üzerine kalıntıları bulmak için bir yıldan fazla süren çok uluslu bir araştırma başlatıldı. Temmuz 1997'de Kübalı jeologlar ve Arjantinli adli antropologlardan oluşan bir ekip iki toplu mezarda yedi cesedin kalıntılarını keşfetti, bunlardan biri Guevara gibi elleri olmayan bir adamdı. İçişleri Bakanlığı'na bağlı Bolivya hükûmet yetkilileri daha sonra cesedin Guevara'ya ait olduğunu, kazıdan çıkarılan dişlerin Che'nin Kongo seferinden önce Küba'da yapılan diş kalıbıyla "mükemmel bir şekilde eşleşmesi" üzerine tespit etti. Ardından Arjantinli adli antropolog Alejandro Inchaurregui'nin elsiz kadavranın yanından çıkarılan mavi bir ceketin iç cebini incelemesi ve küçük bir pipo tütünü torbası bulmasıyla iddia sağlamlaştı. Che'ye küçük bir torba tütün veren Bolivyalı helikopter pilotu Nino de Guzman, daha sonra ilk başta "ciddi şüpheleri olduğunu" ve "Kübalıların herhangi bir eski kemik bulup Che diyeceklerini düşündüğünü" belirtti; ancak "tütün kesesini duyduktan sonra hiçbir şüphem kalmadı."[260] 17 Ekim 1997'de (Guevara'nın ölümünden 30 yıl 8 gün sonra), Guevara'nın kalıntıları, altı silah arkadaşınınkilerle birlikte, Küba Devrimi'nin belirleyici askerî zaferine komuta ettiği Küba'nın Santa Clara kentinde özel olarak inşa edilmiş bir anıt mezarda askerî törenlerle toprağa verildi.[296]

Temmuz 2008'de Evo Morales'in Bolivya hükûmeti, Guevara'nın daha önce mühürlenmiş iki yıpranmış defterden oluşan günlüklerini, bir seyir defteri ve birkaç siyah-beyaz fotoğrafla birlikte açıkladı. Bu etkinlikte Bolivya Kültür Bakan Yardımcısı Pablo Groux, el yazısıyla yazılmış her sayfanın fotoğrafını yıl içinde yayınlamayı planladıklarını ifade etti.[297] Bu arada, Ağustos 2009'da Bolivya Adalet Bakanlığı için çalışan antropologlar, Bolivya'nın Teoponte kasabası yakınlarında Guevara'nın beş gerilla arkadaşının cesetlerini keşfedip ortaya çıkardılar.[298]

Che'nin kalıntılarının keşfi, metonimik olarak, aralarında sabit bir ayrım bulunmayan bir dizi birbiriyle bağlantılı çağrışımı (isyancı, şehit, pikaresk bir maceranın asi figürü, kurtarıcı, dönek, aşırılık yanlısı) harekete geçirdi. Mevcut görüş, Che'yi yanlış yönlendirilmiş bir asi, şaşırtıcı derecede parlak bir gerilla filozofu, yel değirmenlerine karşı savaşan bir şair-savaşçı olarak görmek arasında gidip gelen bir sürekliliğe yerleştiriyor, burjuvaziye meydan okuyan bir savaşçı, azizliğine yapılan ateşli övgülerin nesnesi ya da her eylemi şiddetle iç içe geçmiş bir intikam meleği kılığına bürünmüş bir kitle katili; arketipik Fanatik Terörist.

— Dr. Peter McLaren, Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution'ın yazarı[299]

Biyografi tartışması

Guevara'nın hayatı ve mirası tartışmalı olmaya devam etmektedir. Hayatının çeşitli noktalarında ahlak anlayışının algılanan çelişkileri, "kalemi ve hafif makineli tüfeği eşit beceriyle kullanabilen", aynı zamanda "en önemli devrimci tutkunun insanın yabancılaşmasından kurtulduğunu görmek olduğu" kehanetinde bulunan karmaşık bir ikilik karakteri yaratmıştır.[300] Guevara'nın paradoksal konumu, görünüşte taban tabana zıt nitelikler dizisi nedeniyle daha da karmaşıktır. Düşmanlarını vurmaktan çekinmeyen seküler bir hümanist ve sempatik bir sağlık görevlisi, kolektif iyiliğe dair bir felsefeyi uygulamak için şiddeti savunan ünlü bir enternasyonalist lider, edebiyatı seven ancak muhalefete izin vermeyi reddeden idealist bir entelektüel, eskisinin kıyamet külleri üzerinde yoksulluktan arınmış yeni bir dünya kurmaya radikal bir şekilde istekli olan anti-emperyalist bir Marksist isyancı ve son olarak, imajı metalaştırılmış açık sözlü bir anti-kapitalist. Che'nin tarihi yeniden yazılmaya ve yeniden hayal edilmeye devam ediyor.[301][302] Dahası, sosyolog Michael Löwy, Guevara'nın hayatının birçok yönünün (örn. doktor ve ekonomist, devrimci ve bankacı, askerî teorisyen ve büyükelçi, derin düşünür ve siyasi ajitatör) "Che mitinin" yükselişine ışık tuttuğunu ve "Kızıl Robin Hood, komünizmin Don Kişot'u, yeni Garibaldi, Marksist Saint-Just, Yeryüzünün Lanetlileri'nin Cid Campeador'u, dilencilerin Sör Galahad'ı ... ve zenginlerin rüyalarına dadanan, dünyanın dört bir yanında yıkım ateşleri yakan Bolşevik şeytan" gibi bir çok üst anlatı değişmez şekilde kristalleşti.[303]

Şili'de Pinochet rejimini kuran 1973 darbesinin ardından Che'nin yüzünü içeren bir tablonun yakılması

Örneğin Nelson Mandela ondan "özgürlüğü seven her insan için bir ilham kaynağı" olarak bahsederken,[304] Jean-Paul Sartre onu "sadece bir entelektüel değil, aynı zamanda çağımızın en eksiksiz insanı" olarak tanımlamıştır.[305] Hayranlıklarını dile getiren diğer yazarlar arasında Guevara'nın "yiğitlik, şövalyelik ve macera fikrini temsil ettiğini" söyleyen Graham Greene[306] ve "[Che'nin] amacının insanlık davasından başka bir şey olmadığını" düşünen Susan Sontag yer almaktadır.[307] Pan-Afrikan toplumunda filozof Frantz Fanon Guevara'yı "tek bir insanın olanaklarının dünyadaki sembolü" olarak ilan ederken,[308] Siyah Güç lideri Stokely Carmichael "Che Guevara ölmedi, fikirleri bizimle" diye övgüde bulunmuştur.[309] Övgüler siyasi yelpazenin tamamına yansımış, liberteryen teorisyen Murray Rothbard Guevara'yı "çağımızın ve hatta yüzyılımızın herhangi bir adamından daha fazla, devrim ilkesinin yaşayan somutlaşmış hâlı" olan "kahraman bir figür" olarak yüceltmiştir,[310] Gazeteci Christopher Hitchens ise "[Che'nin] ölümü benim ve benim gibi sayısız kişi için çok şey ifade ediyordu, devrimcilerin yapması gereken şeyi yaptığı, inançları uğruna savaştığı ve öldüğü için biz burjuva romantikleri için imkânsız da olsa bir rol modeldi."[311] Eski CIA çalışanı Philip Agee, “Şirketin (CIA) Che Guevara'dan daha fazla korktuğu bir kişi yoktu çünkü Latin Amerika ülkelerinde iktidardaki geleneksel hiyerarşilerin siyasi baskılarına karşı mücadeleyi yönetmek için gerekli kapasiteye ve karizmaya sahipti" demiştir.[304]

Yazar Michael Casey, Che'nin resminin Nike Swoosh veya McDonald's logosu kadar tanınır olduğundan bahsediyor.[212]

Buna karşılık, sürgündeki muhalif yazar Jacobo Machover, Guevara'ya yönelik tüm övgüleri reddetmekte ve onu duygusuz bir cellat olarak tasvir etmektedir.[312] Sürgündeki eski Kübalı mahkûmlar da benzer görüşler dile getirmişlerdir; bunların arasında Guevara'yı düzinelerce kişiyi yargılamadan infaz eden "nefret dolu bir adam" ilan eden Armando Valladares[313] ve Guevara'nın devrimin düşmanlarına karşı zalimliğin bir erdem olduğu "Robespierre zihniyetine" sahip olduğunu ileri süren Carlos Alberto Montaner de bulunmaktadır.[314] Independent Institute'den Álvaro Vargas Llosa, Guevara'nın çağdaş takipçilerinin "bir efsaneye tutunarak kendilerini kandırdıklarını" öne sürmüş ve Guevara'yı katı gücünü muhalefeti bastırmak için kullanan ve aynı zamanda "soğukkanlı bir ölüm makinesi" olarak çalışan bir "Marksist Püriten" olarak tanımlamıştır. Llosa ayrıca Guevara'nın "fanatik eğilimini" Küba devriminin "Sovyetleştirilmesinin" temel taşı olmakla suçlamakta ve Guevara'nın "gerçekliği tamamen kör ideolojik ortodoksiye tabi kılma" eğilimine sahip olduğunu iddia etmektedir.[173] Geniş düzeyde, Hoover Enstitüsü araştırma görevlisi William Ratliff, Guevara'yı daha çok tarihsel ortamının bir yaratımı olarak görmekte ve onu "korkusuz" ve "başı dik Mesih benzeri bir figür" olarak tanımlayarak, "insanları paternalist mucize işçileri aramaya ve takip etmeye yönelten" şehit düşkünü bir Latin Amerika kültürünün ürünü olduğunu belirtmektedir.[315] Ratliff ayrıca bölgedeki ekonomik koşulların Guevara'nın "asırlık tiranlıkları yıkarak ezilenlere adalet getirme" kararlılığına uygun olduğunu düşünmektedir; Latin Amerika'yı Moisés Naím'in eşitsizlik, yoksulluk, işlevsiz siyaset ve kötü işleyen kurumlar gibi "efsanevi hastalıklar" olarak adlandırdığı durumlarla boğuşan bir yer olarak tanımlamaktadır.[315]

Plaza de la Revolución, Havana, Küba. Guevara'nın bir zamanlar çalıştığı İçişleri Bakanlığı binasının yanında, yüzünün 5 katlı çelik bir taslağı yer almaktadır. Resmin altında Guevara'nın sloganı olan İspanyolca ifade yer almaktadır: "Hasta la Victoria Siempre" (Türkçe: Zafere kadar, daima).

İngiliz tarihçi Hugh Thomas karışık bir değerlendirme yaparak Guevara'nın "cesur, samimi ve kararlı ama aynı zamanda inatçı, dar görüşlü ve dogmatik bir adam" olduğunu belirtmiştir. Thomas'a göre hayatının sonunda "şiddetin kendi iyiliği için erdemlerine ikna olmuş gibi görünürken", ölümünden sonra Fidel'in onun görüşlerinin çoğunu benimsemesiyle "Castro üzerindeki iyi ya da kötü etkisi" artmıştır.[316] Benzer şekilde, Kübalı-Amerikalı sosyolog Samuel Farber Che Guevara'yı "dürüst ve kararlı bir devrimci" olarak övmekte, ancak "sosyalizmi hiçbir zaman en demokratik özüyle benimsememiş" olmasını da eleştirmektedir.[317] Yine de Guevara, resminin 3 peso banknotunu süslediği ve okul çocuklarının her sabah "Che gibi olacağız" diye söz vererek başladığı Küba'da ulusal bir kahraman olmaya devam etmektedir.[318][319] Liselerin onun adını taşıdığı anavatanı Arjantin'de,[320] çok sayıda Che müzesi ülkeyi kaplamaktadır ve 2008 yılında doğduğu şehir olan Rosario'da 3,5 metrelik bronz bir heykeli açılmıştır.[321] Guevara, yardım için kendisine dua eden bazı Bolivyalı kampçılar[322] tarafından "Aziz Ernesto" olarak kutsallaştırılmıştır.[323] Buna karşılık Guevara, kendisini "La Cabaña kasabı" olarak gören ABD'deki Küba sürgünü ve Küba kökenli Amerikalılar arasında nefret edilen bir figür olmaya devam etmektedir.[324] Bu kutuplaşmış duruma rağmen, 1968 yılında İrlandalı sanatçı Jim Fitzpatrick tarafından yaratılan Che'nin yüzünün yüksek kontrastlı monokrom grafiği, evrensel olarak ticarileştirilmiş ve nesneleştirilmiş bir imge hâline geldi;[325][326] tişörtler, şapkalar, posterler, dövmeler ve bikiniler de dâhil olmak üzere çok sayıda üründe bulundu,[327] Guevara'nın karşı çıktığı tüketim kültürüne katkıda bulundu. Yine de, hem özel olarak siyasi bağlamlarda[328] hem de gençlik isyanının geniş kapsamlı popüler bir simgesi olarak aşkın bir figür olmaya devam etmektedir.[311]

Uluslararası ödüller

Guevara, yaşamı boyunca çeşitli ödüller kazandı.

Arşiv medyası

Video görüntüleri

  • Guevara, 11 Aralık 1964'te Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda konuşma yapıyor, BM tarafından paylaşılan kamu malı görüntü (6.21), video klibi
  • Guevara'nın 13 Aralık 1964'teki Face the Nation röportajı, CBS tarafından paylaştıldı (29:11), video klibi
  • Guevara'nın 1964'teki Dublin, İrlanda ziyaretindeki bir röportajı (2:53), RTÉ Libraries and Archives'dan, video klibi
  • Guevara'nın 1964'teParis'teki Fransa konuştuğu röportajı (4:47), (4:47), İngilizce altyazılı, muhabir Jean Dumur, video klibi 14 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Guevara bir şiir okuyor, (0:58), İngilizce altyazılı, El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001'den, video klibi
  • Guevara, Fidel Castro'ya destek gösteriyor (0:22), İngilizce altyazılı, El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001'den, video klibi
  • Guevara işçilik hakkında konuşuyor (0:28), İngilizce altyazılı, El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001'den, video klibi
  • Guevara, Domuzlar Körfezi hakkında konuşuyor (0:17), İngilizce altyazılı, El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001'den, video klibi
  • Guevara, emperyalizm hakkında konuşuyor (1:20), İngilizce altyazılı, El Che: Investigating a Legend – Kultur Video 2001'den, video klibi
  • Guevara'nın 1963'teki Cezayir ziyareti ve Fransızca konuşması, Cezayir Sinema Arşivi'nden, video klibi

Ses kayıtları

  • Guevara'nın ABC'deki Issues and Answers röportajı (22:27), İngilizce çevirili, seslendiren Lisa Howard, 24 Mart 1964, ses klibi

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Partido Unido de la Revolución Socialista de Cuba, aka PURSC.
  2. ^ How to pronounce Che Guevara
  3. ^ a b Doğum sertifikasındaki doğum tarihi 14 Haziran 1928 olsa da başka bir kaynak, (Julia Constenla, Jon Lee Anderson tarafından alıntılandı), aslında aynı yıl 14 Mayıs'ta doğduğunu iddia etmektedir. Constenla, Che'nin annesi Celia de la Serna'nın kendisine Ernesto Guevara Lynch ile evlendiklerinde zaten hamile olduğunu söylediğini ve skandaldan kaçınmak için oğullarının doğum belgesindeki tarihin gerçek tarihten bir ay sonra doğmuş gibi gösterildiğini belirtmektedir. (Anderson 1997, ss. 3, 769.)
  4. ^ Casey 2009, s. 128.
  5. ^ a b c On Revolutionary Medicine Che Guevara'nın 19 Ağustos 1960 tarihinde Küba Milislerine yaptığı konuşma. "Önce öğrenci, sonra da doktor olarak seyahat ettiğim koşullar nedeniyle yoksulluk, açlık ve hastalıkla; parasızlık nedeniyle bir çocuğu tedavi edememekle; sürekli açlık ve cezanın yarattığı sersemlikle, Amerikan anavatanımızın ezilen sınıflarında sıkça görüldüğü gibi, bir babanın oğlunun kaybını önemsiz bir kaza olarak kabul edebileceği noktaya kadar yakın temas kurdum. Ve o zaman benim için ünlü olmak ya da tıp bilimine önemli bir katkıda bulunmak kadar önemli şeyler olduğunu fark etmeye başladım: Bu insanlara yardım etmek istiyordum."
  6. ^ Anderson 1997, ss. 90–91.
  7. ^ Beaubien, NPR Audio Report, 2009, 00:09–00:13.
  8. ^ a b c d "Castro's Brain", 1960.
  9. ^ a b c d e Taibo 1999, s. 267.
  10. ^ a b c Kellner 1989, ss. 69–70.
  11. ^ Anderson 1997, ss. 526–530.
  12. ^ "On Development" Che Guevara tarafından 25 Mart 1964 tarihinde İsviçre'nin Cenevre kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı'nın genel kurulunda yapılan konuşma. "Gelişmiş ülkelerden sermaye girişi, ekonomik bağımlılığın tesis edilmesinin ön koşuludur. Bu giriş çeşitli biçimler alır: ağır koşullarla verilen krediler; belirli bir ülkeyi yatırımcıların gücü altına sokan yatırımlar; bağımlı ülkenin gelişmiş ülkeye neredeyse tamamen teknolojik olarak tabi kılınması; bir ülkenin dış ticaretinin büyük uluslararası tekeller tarafından kontrol edilmesi; ve aşırı durumlarda, diğer sömürü biçimlerini desteklemek için ekonomik bir silah olarak güç kullanılması."
  13. ^ "At the Afro-Asian Conference in Algeria - A speech by Che Guevara to the Second Economic Seminar of Afro-Asian Solidarity in Algiers, Algeria". 24 February 1965 – Marxists Internet Archive vasıtasıyla. Emperyalizme karşı, sömürgeci ya da yeni sömürgeci zincirlerden kurtulmak için siyasi silahlar, silahlar ya da ikisinin birleşimiyle yürütülen mücadele, geri kalmışlık ve yoksulluğa karşı mücadeleden ayrı değildir. Her ikisi de yeni bir adalet ve bolluk toplumunun yaratılmasına giden aynı yolun aşamalarıdır. ... Tekelci sermaye dünyayı ele geçirdiğinden beri, tüm kârı en güçlü ülkeler grubu arasında paylaştırarak insanlığın büyük bölümünü yoksulluk içinde tutmuştur. Bu ülkelerdeki yaşam standardı, bizim ülkelerimizdeki aşırı yoksulluğa dayanmaktadır. Bu nedenle, az gelişmiş ulusların yaşam standartlarını yükseltmek için emperyalizme karşı mücadele etmeliyiz. ... Proletarya enternasyonalizminin uygulanması, daha iyi bir gelecek için mücadele eden halklar için sadece bir görev değil, aynı zamanda kaçınılmaz bir zorunluluktur. 
  14. ^ Guevara, Angola'daki MPLA ve Kongo-Brazzaville'deki MNR gibi sürgündeki Afrika kurtuluş hareketleriyle koordinasyon kurarken, Afrika'nın "dünyada var olan her türlü sömürüye karşı en önemli mücadele alanlarından birini" temsil ettiğini belirtiyordu. Guevara daha sonra Cezayir'de Ahmed Ben Bella, Gine'de Sékou Touré, Gana'da Kwame Nkrumah, Tanzanya'da Julius Nyerere ve Mısır'da Cemal Abdül Nasır gibi Afrikalı liderlerle bir ittifak kurarak Latin Amerika'daki kıta devrimine küresel bir boyut kazandırmayı planladı. Bakınız: Anderson 1997, ss. 576, 584.
  15. ^ Ryan 1998, syf. 4.
  16. ^ Footnote for Socialism and man in Cuba (1965): "Che, insanoğlunun tam özgürleşmesine, çalışmanın tam bir tatminle yerine getirilen ve görevlerin yerine getirilmesinde bilinçli eylemin gerçekleştirilmesine katkıda bulunan bir değer sistemi tarafından sürdürülen toplumsal bir görev hâline geldiğinde ulaşılacağını savunmuştur. Bu da ancak kolektif eylemin artırıldığı çeşitli aşamalardan geçilerek edinilen sistematik eğitimle sağlanabilir. Che bunun zor ve zaman alıcı olduğunun farkındaydı. Ancak bu süreci hızlandırma arzusuyla, insanları harekete geçirecek, kolektif ve bireysel çıkarlarını bir araya getirecek yöntemler geliştirdi. Bu araçların en önemlileri arasında, sosyalizme doğru gelişmenin bir yolu olarak bilinci derinleştirirken, manevi ve maddi teşvikler vardı. Che'nin konuşmalarına bakınız: Homage to Emulation Prize Winners (1962) ve A New Attitude to Work (1964)."
  17. ^ Dorfman 1999.
  18. ^ Maryland Institute of Art, 26 Mayıs 2001 BBC News'da bahsedildi.
  19. ^ İspanyolcada bir kişi babasının soyadının yanı sıra annesinin soyadını da taşıyabilir. Bazı insanlar her ikisini de taşırken, diğerleri sadece babalarının soyadını taşır. Guevara'nın durumunda, İrlanda kökenli birçok kişi İrlandalı ilişkilerini vurgulamak için "Lynch" ekleyecektir. Diğerleri ise Guevara'nın annesine saygı göstermek için "de la Serna" ekleyecektir.
  20. ^ Guevara Lynch 2007, s. i:"Che Guevara'nın babası Ernesto Guevara Lynch, 1900'da İrlanda ve Bask kökene sahip olarak Arjantin'de doğdu."
  21. ^ "The Origins of Guevara's Name". 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2016. 
  22. ^ Che'nin soyadı Guevara, Álava eyaletinden bir yerleşim yeri adı olan Baskça Gebara'nın Kastilya diline uyarlanmış biçiminden gelirken, büyükannesi Ana Lynch, 1740'larda İrlanda'nın Galway Kontluğu şehrinden göç eden Patrick Lynch'in soyundan geliyordu.
  23. ^ Santa Clara Üniversitesi Kütüphanesi'nden Online Archive of California: Pinedo Family Papers, 2015
  24. ^ The Mercury News Fundraiser for Friends of Peralta Hacienda Historical Park, Angela Woodall tarafından, Oakland Tribune, 23 Kasım 2010
  25. ^ Lavretsky 1976.
  26. ^ O'Hara, Maureen; Nicoletti, John (2005). 'Tis Herself: An Autobiography. Simon and Schuster. s. 209. 
  27. ^ Kellner 1989, s. 23.
  28. ^ Argentina: Che's Red Mother Time Magazine, 14 Temmuz 1961.
  29. ^ Anderson 1997, ss. 22–23.
  30. ^ Guevara Lynch, Ernesto (14 September 2011). Young Che: Memories of Che Guevara by His Father. Vintage Books. 
  31. ^ Sandison 1996, syf. 8.
  32. ^ Kellner 1989, s. 24.
  33. ^ Gallagher, Brendan (5 Ekim 2007). "Argentine Rugby Inspired by Che Guevara". The Daily Telegraph. 
  34. ^ Iglesias, Waldemar (December 18, 2020). "Cuando el Che Guevara jugaba al rugby, su deporte favorito". Clarín. Erişim tarihi: June 27, 2024. 
  35. ^ "El diario del Che en el rugby". El Gráfico. Atlántida. July 26, 2019. Erişim tarihi: June 27, 2024. 
  36. ^ "Ernesto Guevara y el deporte". EF Deportes. March 1998. Erişim tarihi: June 27, 2024. 
  37. ^ Cain, Nick & Growden, Greg. "Chapter 21: Ten Peculiar Facts about Rugby" in Rugby Union for Dummies (2. basım), John Wiley and Sons; 978-0470035375, syf. 293.
  38. ^ Anderson 1997, s. 28.
  39. ^ a b Hart 2004, s. 98.
  40. ^ Haney 2005, s. 164.
  41. ^ a b c d Anderson 1997, ss. 37–38.
  42. ^ Sandison 1996, syf. 10.
  43. ^ Kellner 1989, s. 26.
  44. ^ Ratner 1997, syf. 25.
  45. ^ Anderson 1997, s. 89.
  46. ^ Anderson 1997, s. 64.
  47. ^ Anderson 1997, ss. 59–64.
  48. ^ Harris, Richard Legé (2011). Che Guevara: A Biography. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO, Greenwood. s. xxiv, 21. ISBN 978-0-313-35917-0. 
  49. ^ Anderson 1997, s. 83.
  50. ^ Anderson 1997, ss. 75–76.
  51. ^ a b Kellner 1989, s. 27.
  52. ^ The New York Times Çok Satanlar listesi: #38 Paperback Nonfiction on 2005-02-20, #9 Nonfiction on 2004-10-07 ve diğerlerinde.
  53. ^ A Very Modern Icon, George Galloway tarafından, New Statesman, 12 Haziran 2006
  54. ^ Che Guevara spent time in Miami 4 February 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi, Alfonso Chardy tarafından, The Miami Herald 8 Temmuz 2008
  55. ^ Anderson 1997, s. 98.
  56. ^ Guevara'nın tıp diplomasının verildiğini gösteren üniversite transkriptinin bir kopyası Carlos "Calica" Ferrer tarafından yazılan Becoming Che: Guevara's Second and Final Trip through Latin America kitabının 75. sayfasında bulunabilir, Marea Editorial, 2006, 9871307071. Ferrer, Che'nin uzun zamandır çocukluk arkadaşıydı ve Guevara 1953'te 12 sınavının sonuncusunu geçtiğinde, Guevara'ya asla bitiremeyeceğini söyleyen Ferrer'e, sonunda eğitimini tamamladığını gösteren bir kopya verdi.
  57. ^ Anderson 1997, s. 126.
  58. ^ Taibo 1999, s. 31.
  59. ^ a b Kellner 1989, s. 31.
  60. ^ Guevara Lynch 2000, s. 26.
  61. ^ Ignacio 2007, syf. 172.
  62. ^ Anderson, Jon (2010). Che Guevara: A Revolutionary Life. New York: Grove/Atlantic, Inc. s. 139. ISBN 978-0-8021-9725-2. Erişim tarihi: 25 July 2015. 
  63. ^ "Anderson (2010)", p 126
  64. ^ "Poetry of Che is presented with great success in Guatemala" (İngilizce). Cuba Headlines. 26 Kasım 2007. 
  65. ^ Immerman 1982, ss. 155–160.
  66. ^ Immerman 1982, ss. 161-163.
  67. ^ Gleijeses 1991, ss. 345–349.
  68. ^ Gleijeses 1991, ss. 354–357.
  69. ^ Immerman 1982, ss. 198–201.
  70. ^ Cullather 2006, s. 113.
  71. ^ Gleijeses 1991, s. 382.
  72. ^ a b Kellner 1989, s. 32.
  73. ^ Taibo 1999, s. 39.
  74. ^ Che Guevara 1960–67 by Frank E. Smitha.
  75. ^ Sinclair, Andrew (1970). Che Guevara. New York: Viking Press. s. 12. ISBN 978-0-670-21391-7.  Geçersiz |url-erişimi=registration (yardım)
  76. ^ Manzanos, Rosario (8 Ekim 2012). "Documental sobre el Che Guevara, doctor en México". Proceso (İspanyolca). Erişim tarihi: 1 Temmuz 2016. 
  77. ^ "BIOGRAFIA DE ERNESTO CHE GUEVARA Fundación Che Guevara, FUNCHE" (PDF) (İspanyolca). educarchile.cl. 17 August 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2016. 
  78. ^ "FIDEL Y HANK: PASAJES DE LA REVOLUCIÓN" (İspanyolca). lagacetametropolitana.com. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2016. 
  79. ^ Kellner 1989, s. 33.
  80. ^ a b Gjelten, Tom (12 Ekim 2008). "Rebel Wife, A Review of My Life With Che: The Making of a Revolutionary by Hilda Gadea". The Washington Post. 
  81. ^ Taibo 1999, s. 55.
  82. ^ Reid-Henry, Simon (9 Ocak 2009). "Fidel and Che: A Revolutionary Friendship". The Guardian. 
  83. ^ Sandison 1996, syf. 28.
  84. ^ Kellner 1989, s. 37.
  85. ^ Anderson 1997, s. 194.
  86. ^ Snow, Anita. "'My Life With Che' by Hilda Gadea 2012-12-05 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi". Associated Press, WJXX-TV'de. 16 Ağustos 2008; erişim tarihi 23 Şubat 2009.
  87. ^ Anderson 1997, s. 213.
  88. ^ Anderson 1997, s. 211.
  89. ^ Sandison 1996, syf. 32.
  90. ^ DePalma 2006, syf. 110–11.
  91. ^ a b c "Latin lessons: What can we Learn from the World's most Ambitious Literacy Campaign?". The Independent. 7 Kasım 2010. 
  92. ^ a b Kellner 1989, s. 45.
  93. ^ Anderson 1997, ss. 269–270.
  94. ^ Castañeda 1998, syf. 105, 119.
  95. ^ Anderson 1997, ss. 237–238, 269–270, 277–278
  96. ^ a b Luther 2001, syf. 97–99.
  97. ^ Anderson 1997, s. 237
  98. ^ Sandison 1996, syf. 35.
  99. ^ Cuba Remembers Che Guevara 40 Years after his Fall 13 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Rosa Tania Valdes, Reuters, 8 Ekim 2007
  100. ^ Ignacio 2007, syf. 177.
  101. ^ Ignacio 2007, syf. 193.
  102. ^ Poster Boy of The Revolution, Saul Landau tarafından, The Washington Post, 19 Ekim 1997, syf. X01.
  103. ^ Moore, Don. "Revolution! Clandestine Radio and the Rise of Fidel Castro". Patepluma Radio. 
  104. ^ Kellner 1989, s. 4.
  105. ^ Bockman 1984.
  106. ^ Kellner 1989, s. 40.
  107. ^ a b Kellner 1989, s. 47.
  108. ^ Castro 1972, syf. 439–442.
  109. ^ Dorschner 1980, syf. 41–47, 81–87.
  110. ^ Sandison 1996, syf. 39.
  111. ^ Kellner 1989, s. 48.
  112. ^ Kellner 1989, s. 13.
  113. ^ Kellner 1989, s. 51.
  114. ^ Castañeda, syf. 145–146.
  115. ^ a b Castañeda, syf. 146.
  116. ^ Anderson 1997, s. 397.
  117. ^ Anderson 1997, ss. 400–401.
  118. ^ Anderson 1997, s. 424.
  119. ^ Skidmore 2008, syf. 273.
  120. ^ Gómez Treto 1991, syf. 115. "Bağımsızlık Savaşı Ceza Kanunu (28 Temmuz 1896), Sierra Maestra'da 21 Şubat 1958'de onaylanan ve ordunun resmî bülteninde yayınlanan Asi Ordusu Ceza Yönetmeliği'nin 1. Kuralı ile pekiştirilmiştir (Ley penal de Cuba en armas, 1959)" (Gómez Treto 1991, syf. 123).
  121. ^ Gómez Treto 1991, syf. 115–116.
  122. ^ Anderson 1997, ss. 372, 425.
  123. ^ Anderson 1997, s. 376.
  124. ^ Kellner 1989, s. 52.
  125. ^ Niess 2007, syf. 60.
  126. ^ Gómez Treto 1991, syf. 116.
  127. ^ Anderson 1997, s. 388.
  128. ^ Rally For Castro: One Million Roar "Si" To Cuba Executions – Universal-International News video klibi, Ed Herlihy tarafından seslendirildi, 22 Ocak 1959
  129. ^ Wickham-Crowley, Timothy P. (1990). Exploring Revolution: Essays on Latin American Insurgency and Revolutionary Theory. Armonk and London: M.E. Sharpe. s. 63. ISBN 978-0873327053. 
  130. ^ Conflict, Order, and Peace in the Americas, Lyndon B. Johnson School of Public Affairs tarafından, 1978, syf. 121. "ABD destekli Batista rejimi 20.000 Kübalıyı öldürdü"
  131. ^ The World Guide 1997/98: A View from the South, by University of Texas, 1997, 1869847431, syf. 209. "Batista bir darbe daha düzenleyerek, 20.000 Kübalının öldürülmesinden sorumlu bir diktatörlük rejimi kurdu."
  132. ^ Fidel: The Untold Story. (2001). Estela Bravo tarafından yönetildi. First Run Features. (91 min). Viewable clip. "Batista'nın diktatörlüğü sırasında yaklaşık 20.000 kişi hükûmet güçleri tarafından öldürüldü."
  133. ^ Niess 2007, syf. 61.
  134. ^ a b c Castañeda 1998, syf. 143–144.
  135. ^ The Legacy of Che Guevara – Yazar Jon Lee Anderson'ın bulunduğu çevrim içi bir PBS forumu, 20 Kasım 1997
  136. ^ Farklı kaynaklar Guevara'ya atfedilebilecek farklı sayıda infazdan bahsetmektedir; bu tutarsızlığın bir kısmı hangi ölümlerin doğrudan Guevara'ya, hangilerinin ise bir bütün olarak rejime atfedileceği sorusundan kaynaklanmaktadır. Anderson 1997, La Cabaña hapishanesindeki sayının 55 olduğunu belirtmektedir (syf. 387), ancak "toplam olarak Küba'nın dört bir yanında birkaç yüz kişi infaz edildi" cümlesini de bulundurmaktadır. (Castañeda 1998) tarihçilerin öldürülenlerin toplam sayısı konusunda farklılık gösterdiğini, farklı çalışmalarda bu sayının ülke çapında 200 ila 700 arasında değiştiğini (syf. 143), ancak "belli bir tarihten sonra infazların çoğunun Che'nin yetki alanı dışında gerçekleştiğini" (syf. 143) belirtmektedir. Bu rakamlar, Guevara'nın üç yıl içinde (1957-1959) Küba genelinde 144 infaz emri verdiğini ve özellikle La Cabaña'da 105 "kurban" olduğunu belirten muhalif tabanlı Free Society Project / Cuba Archive tarafından da desteklenmektedir. Ayrıca, La Cabaña'da infaz edilen 55 ve 105 arasındaki tahminlerdeki tutarsızlığın büyük bir kısmı, Guevara'nın temyiz başvurusunu reddettiği ve ölüm emrini imzaladığı, ancak cezanın 4 Haziran'dan 8 Eylül'e kadar yurt dışına seyahat ederken veya 12 Haziran 1959'da kalenin komutasını bıraktıktan sonra infaz edildiği durumların dâhil edilip edilmeyeceği konusunda ortaya çıkmaktadır.
  137. ^ Anderson 1997, s. 375.
  138. ^ Kellner 1989, s. 54.
  139. ^ Kellner 1989, s. 57.
  140. ^ a b Kellner 1989, s. 58.
  141. ^ Castañeda, syf. 159.
  142. ^ (Castañeda 1998, syf. 264–265).
  143. ^ Taibo 1999, ss. 282–285.
  144. ^ Anderson 1997, s. 423.
  145. ^ Fadillah, Ramadhian (13 Haziran 2012). "Soekarno soal cerutu Kuba, Che dan Castro" [Soekarno about Cuban cigars, Che and Castro] (Endonezce). Merdeka.com. Erişim tarihi: 15 Haziran 2013. 
  146. ^ a b Anderson 1997, s. 431.
  147. ^ Taibo 1999, s. 300.
  148. ^ "Che Guevara's Daughter Visits Bomb Memorial in Hiroshima". The Japan Times. 16 Mayıs 2008. 
  149. ^ a b Anderson 1997, s. 435.
  150. ^ "Ernesto "Che" Guevara". 
  151. ^ a b Kellner 1989, s. 55.
  152. ^ a b Crompton 2009, syf. 71.
  153. ^ a b Kellner 1989, s. 60.
  154. ^ Casey 2009, s. 25.
  155. ^ Casey 2009, ss. 25–50.
  156. ^ Latin America's New Look at Che by Daniel Schweimler, BBC News, 9 October 2007.
  157. ^ a b c Kellner 1989, s. 61.
  158. ^ Anderson 1997, s. 449.
  159. ^ Cuba: A Dissenting Report, Samuel Shapiro tarafından, New Republic, 12 Eylül 1960, syf. 8-26, 21.
  160. ^ a b Guevara, Che (8 Ekim 1960). "Notes for the Study of the Ideology of the Cuban Revolution". Verde Olivo – Marxists Internet Archive vasıtasıyla. 
  161. ^ Man and Socialism in Cuba 2010-11-28 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Che Guevara tarafından
  162. ^ Dumur 1964, Che Guevara'nın Fransızca konuştuğu 1964 tarihli bir video.
  163. ^ a b c d e f Hansing 2002, syf. 41–42.
  164. ^ a b c d e Kellner 1989, s. 62.
  165. ^ Kellner 1989, s. 59.
  166. ^ "Che Guevara, Popular but Ineffective". PBS. 
  167. ^ Kellner 1989, s. 75.
  168. ^ "Latin America Report". Foreign Broadcast Information Service (FBIS). 23 Mart 1984. s. 24. 15 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 October 2010. 
  169. ^ Kellner 1989, s. 63.
  170. ^ Kellner 1989, s. 74.
  171. ^ Taibo 1999, s. 269.
  172. ^ Taibo 1999, s. 306.
  173. ^ a b Vargas Llosa 2005.
  174. ^ Anderson 1997, s. 507.
  175. ^ Anderson 1997, s. 509.
  176. ^ a b "Economics Cannot be Separated from Politics" Che Guevara'nın Amerikalılar Arası Ekonomik ve Sosyal Konsey bakanlar toplantısında yaptığı konuşma, Punta del Este, Uruguay'da, 8 Ağustos 1961'de.
  177. ^ Kellner 1989, s. 78.
  178. ^ Goodwin, Richard (22 Ağustos 1961). "Memorandum for the President" (PDF). The American Century (Memorandum). The White House. 29 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021. 
  179. ^ Anderson 1997, s. 492.
  180. ^ Anderson 1997, s. 530.
  181. ^ Gow, Cathrine Hester (1997). World History Series: The Cuban Missile Crisis (İngilizce). San Diego, California: LucentBooks. ss. Pages=60–82. ISBN 1-56006-289-4. 
  182. ^ Abrams, Dennis (2013). Ernesto "Che" Guevara. New York: Infobase Learning. ISBN 978-1-4381-4613-3. 
  183. ^ Eric, Luther; Henken, Ted (2001). Che Guevara. Indianapolis, IN: Alpha. s. 165. ISBN 978-0-02-864199-7. 
  184. ^ Anderson 1997, s. 545.
  185. ^ Guevara & Deutschmann 1997, s. 304.
  186. ^ Kellner 1989, s. 73.
  187. ^ Kapcia, Antoni (2022). Historical Dictionary of Cuba. Lanham: Rowman & Littlefield. ss. 261–262. ISBN 978-1-4422-6455-7. 
  188. ^ Cuba's Forgotten Decade How the 1970s Shaped the Revolution. Lanham: Lexington Books. 2018. s. 10. ISBN 978-1-4985-6874-6. 
  189. ^ Underlid, Even (2021). Cuba Was Different Views of the Cuban Communist Party on the Collapse of Soviet and Eastern European Socialism. Leiden; Boston: Brill. s. 229. ISBN 978-90-04-44290-0. 
  190. ^ Gordy, Katherine (2015). Living Ideology in Cuba Socialism in Principle and Practice. Ann Arbor: University of Michigan Press. ss. 90–92. ISBN 978-0-472-05261-5. 
  191. ^ Soviet Influence on Cuban Culture, 1961–1987 When the Soviets Came to Stay. Lanham, MD: Lexington Books. 2019. ss. 12–13. ISBN 978-1-4985-8012-0. 
  192. ^ Artaraz, Kepa (2009). Cuba and Western Intellectuals Since 1959. New York: Palgrave Macmillan. s. 23. ISBN 978-0-230-61829-9. 
  193. ^ a b Kapcia, Antoni (2014). Leadership in the Cuban Revolution The Unseen Story. London: Zed Books. ISBN 978-1-78032-528-6. 
  194. ^ Peet, Richard; Hartwick, Elaine (2009). Theories of Development –-Contentions, Arguments, Alternatives (2nd bas.). New York: Guilford Publications. s. 189. ISBN 978-1-60623-066-4. 
  195. ^ a b c "Colonialism is Doomed" Küba temsilcisi Che Guevara'nın Aralık 1964'te New York City'deki 19. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'ndaki konuşması.
  196. ^ a b Bazooka Fired at UN as Cuban Speaks, Homer Bigart tarafından, The New York Times, 12 Aralık 1964, syf. 1.
  197. ^ CBS Video, Che Guevara, Face the Nation'a röportaj veriyor, 13 Aralık 1964, (29:11)
  198. ^ Hart 2004, s. 271.
  199. ^ Anderson 1997, s. 618.
  200. ^ "Che Guevara: Father Of Revolution, Son Of Galway". Fantompowa.net. Erişim tarihi: 31 Ekim 2010. 
  201. ^ Gerry Adams Featured in New Che Guevara Documentary, Kenneth Haynes tarafından, Irish Central, 8 Eylül 2009
  202. ^ Sheppard, Barry (29 Kasım 2021). "'The Blood of Irish rebels flowed in his veins': Che Guevara and the Irish". The Irish Story. Erişim tarihi: 11 Aralık 2023. 
  203. ^ Faber, Samuel (2011). Cuba Since the Revolution of 1959 A Critical Assessment. Chicago, Ill.: Haymarket Books. s. 217. ISBN 978-1-60846-139-4. 
  204. ^ The Oxford Handbook of Greek Drama in the Americas. Oxford: Oxford University Press. 2015. ISBN 978-0-19-163733-9. 
  205. ^ a b ¿Entiendes? Queer Readings, Hispanic Writings. Durham: Duke University Press. 1995. ISBN 978-0-8223-1615-2. 
  206. ^ Ellis, Robert (1997). The Hispanic Homograph Gay Self-representation in Contemporary Spanish Autobiography. Urbana: University of Illinois Press. s. 44. ISBN 978-0-252-06611-5. 
  207. ^ a b c "Socialism and Man in Cuba" Montevideo, Uruguay'da yayınlanan haftalık Marcha gazetesinin editörü Carlos Quijano'ya mektup; Che Guevara tarafından 12 Mart 1965 tarihinde "Cezayir'den Marcha'ya: Küba Devrimi Bugün" başlığıyla yayınlandı.
  208. ^ Guevara 1969, syf. 350.
  209. ^ Guevara, Che. "Che Guevara At the Afro-Asian Conference in Algeria". marxists.org. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018. 
  210. ^ Guevara 1969, syf. 352–59.
  211. ^ a b Message to the Tricontinental (1967) Che Guevara'nın Bolivya'daki orman kampından 1966'daki Kıtalararası Konferans'a gönderdiği mektup, Asya, Afrika ve Latin Amerika Halklarıyla Dayanışma Örgütü İdari Sekreterliği tarafından 16 Nisan 1967 tarihinde Havana'da yayınlandı.
  212. ^ a b Brand Che: Revolutionary as Marketer's Dream, Michiko Kakutani tarafından, The New York Times, 20 Nisan 2009
  213. ^ a b c d Ernesto 'Che' Guevara: A Rebel Against Soviet Political Economy, Helen Yaffe tarafından (Che Guevara: The Economics of Revolution'ın yazarı), 2006
  214. ^ Abrams 2010, syf. 100
  215. ^ Abrams 2010, syf. 103.
  216. ^ Glejieses, Piero (2011). Conflicting Missions Havana, Washington, and Africa, 1959-1976. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ss. 102–104. ISBN 978-0-8078-6162-2. 
  217. ^ Guevara 1965.
  218. ^ Excerpt from Che's Pasajes de la Guerra Revolucionaria (Congo) Şubat 1965, Wilson Merkezi Dijital Arşivi'nde
  219. ^ Ben Bella 1997.
  220. ^ Anderson 1997, s. 624.
  221. ^ Anderson 1997, s. 629.
  222. ^ Gálvez 1999, syf. 62.
  223. ^ Gott 2004 syf. 219.
  224. ^ Kellner 1989, s. 86.
  225. ^ DR Congo's Rebel-Turned-Brain Surgeon, Mark Doyle tarafından, BBC World Affairs, 13 Aralık 2005.
  226. ^ BBC News 17 Ocak 2001.
  227. ^ Villafana 2017, ss. 158, 160.
  228. ^ "Dinleme operatörleri Darüsselam'ın savaşçılar için bir iletişim merkezi olarak hizmet verdiğini, Küba'daki Castro'dan mesajlar aldığını ve bunları çalılıkların derinliklerindeki gerillalara ilettiğini biliyorlardı." (Bamford 2002, syf. 181)
  229. ^ Villafana 2017, ss. 153, 161.
  230. ^ Ireland's Own 2000.
  231. ^ Villafana 2017, ss. 153–166.
  232. ^ Villafana 2017, s. 164.
  233. ^ Villafana 2017, ss. 166–167.
  234. ^ Kellner 1989, s. 87.
  235. ^ From Cuba to Congo, Dream to Disaster for Che Guevara The Guardian tarafından, 12 Ağustos 2000
  236. ^ Guevara 2000, s. 1.
  237. ^ Castañeda 1998, syf. 316.
  238. ^ Willoughby, Ian (27 June 2010). "Che Guevara's central Bohemian hideaway". Radio Prague International. Czech Radio. Erişim tarihi: 9 Şubat 2023. 
  239. ^ O'Donnell, Pacho. "Opiniones de Perón sobre el Che". Página/12 (İspanyolca). Erişim tarihi: 23 Mayıs 2015. 
  240. ^ Guevara 2009, s. 167.
  241. ^ Mittleman 1981, syf. 38.
  242. ^ "History of Che Guevara in Timeline - Popular Timelines". populartimelines.com (İngilizce). Erişim tarihi: 12 Ekim 2023. 
  243. ^ Jacobson, Sid and Ernie Colón. Che: A Graphic Biography. Hill & Wang, 2009. 96–97.
  244. ^ Jacobson, Sid and Ernie Colón. Che: A Graphic Biography. Hill and Wang, 2009. 98.
  245. ^ a b Selvage 1985.
  246. ^ Anderson 1997, s. 693.
  247. ^ Members of Che Guevara's Guerrilla Movement in Bolivia, Latin American Studies Organization tarafından
  248. ^ Kellner 1989, s. 97.
  249. ^ "Bidding for Che", Time, 15 Aralık 1967.
  250. ^ US Army 1967 ve Ryan 1998, syf. 82–102, inter alia. "Gulick Kalesi, Panama Kanal Bölgesi'ndeki ABD askerî personellerinin sayısı, 8. Özel Kuvvetler Ekibi Mobil Eğitim Timi'nden on altı adam olmak üzere toplam 53 danışmanı aşmadı." (Selvage 1985).
  251. ^ "Félix Rodríguez, Che Guevara's captor, points the finger at Fidel Castro: "They sent him to Bolivia to be killed"". Voz Media talks to the former CIA agent who captured Che Guevara. He spoke about the communist guerrilla's final moments before his execution. 15 Şubat 2023. Erişim tarihi: 12 Ekim 2023. 
  252. ^ Guevara 1972.
  253. ^ Castañeda 1998, syf. 107–112; 131–132.
  254. ^ Wright 2000, s. 86.
  255. ^ Rodriguez and Weisman 1989.
  256. ^ Barbie "Boasted of Hunting Down Che", David Smith tarafından, The Observer, 23 Aralık 2007.
  257. ^ Green Beret Behind the Capture of Che Guevara, Richard Gott tarafından, The Age, 8 Eylül 2010
  258. ^ Rothman, Lily (9 Ekim 2017). "Read TIME's Original Report on the Death of Che Guevara". Time. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020. 
  259. ^ Anderson 1997, s. 733.
  260. ^ a b "The Man Who Buried Che 2008-12-07 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Juan O. Tamayo tarafından, Miami Herald, 19 Eylül 1997.
  261. ^ a b c d e Ray, Michèle (Mart 1968). "In Cold Blood: The Execution of Che by the CIA". Ramparts. Edward M. Keating. ss. 21–37. 
  262. ^ Grant 2007
  263. ^ Grant 2007. René Barrientos, Guevara'yı yargılamak, ülkeden kovmak ya da ABD makamlarına teslim etmek yerine yargısız infaz emrini verme gerekçelerini hiçbir zaman açıklamamıştır.
  264. ^ Almudevar, Lola. "Bolivia marks capture, execution of 'Che' Guevara 40 years ago", San Francisco Chronicle. 9 Ekim 2007; erişim tarihi 7 Kasım 2009.
  265. ^ Time magazine 1970.
  266. ^ "The Death of Che Guevara: Declassified". The National Security Archive. Erişim tarihi: 24 Ocak 2016. 
  267. ^ a b Anderson 1997, ss. 739
  268. ^ Obituary: Che Guevara, Marxist Architect of Revolution, Richard Bourne tarafından, The Guardian, 11 Ekim 1967
  269. ^ Almudevar 2007 and Gott 2005.
  270. ^ Casey 2009, s. 179.
  271. ^ Casey 2009, s. 183.
  272. ^ The Death of Che Guevara, Bjorn Kumm tarafından, The New Republic, orijinal olarak 11 Kasım 1967'de yayınlandı.
  273. ^ Lacey 2007a.
  274. ^ Küba devriminden sonra Guevara'nın saati olmadığını gören arkadaşı Oscarito Fernández Mell ona kendi altın saatini verdi. Bir süre sonra Che ona bir kâğıt parçası uzattı; Mell'in altın bilekliğini Küba'nın altın rezervine "bağışladığını" bildiren Ulusal Banka makbuzu. Guevara hâlâ saatini takıyordu ama artık deri bir bilekliği vardı (Anderson 1997, s. 503).
  275. ^ Kornbluh 1997.
  276. ^ Garza, Laura (18 Aralık 1995). "Bolivian General Reveals Che Guevara's Burial Site". The Militant. Erişim tarihi: 10 Şubat 2012. 
  277. ^ Anderson 1997, s. 740.
  278. ^ Anderson 1997, s. 741.
  279. ^ Kellner 1989, s. 101.
  280. ^ "Bidding for Che", Time Magazine, 15 Aralık 1967.
  281. ^ Guevara 1967.
  282. ^ Ryan 1998, syf. 45.
  283. ^ Ryan 1998, syf. 104.
  284. ^ Ryan 1998, syf. 148.
  285. ^ Ramírez 1997.
  286. ^ a b Nadle, Marlene (24 Ağustos 1968). "Régis Debray Speaks from Prison". Ramparts: 42. 
  287. ^ Trento, Angelo. Castro and Cuba : From the revolution to the present. syf. 64. Arris books. 2005.
  288. ^ Ernesto "Che" Guevara (World Leaders Past & Present), Douglas Kellner tarafından, 1989, Chelsea House Publishers, 1555468357, syf. 101
  289. ^ Che: A Myth Embalmed in a Matrix of Ignorance, Time tarafından, 12 Ekim 1970
  290. ^ Viva the Chevolution!, Trisha Ziff tarafından, The Huffington Post, 21 Nisan 2008
  291. ^ Comrade Che Keeps an Eye on British Workers, Owen Booth tarafından, BBC News, 24 Ekim 2002
  292. ^ Durschmied 2002, syf. 307–09.
  293. ^ Durschmied 2002, syf. 305.
  294. ^ Durschmied 2002, syf. 305–06.
  295. ^ Durschmied 2002, syf. 306.
  296. ^ Cuba salutes 'Che' Guevara: Revolutionary Icon Finally Laid to Rest, CNN, 17 Ekim 1997
  297. ^ Bolivia unveils original Che Guevara diary, Eduardo Garcia tarafından, Reuters, 7 Temmuz 2008.
  298. ^ Slain Che Guevara Soldiers Found?, National Geographic'in video raporu, 21 Ağustos 2009.
  299. ^ McLaren 2000, s. 7.
  300. ^ Löwy 1973, ss. 7, 33.
  301. ^ Löwy 1973, ss. 7, 9, 15, 25, 75, 106.
  302. ^ Löwy, Michael (Temmuz 1997). "The Spark That Does Not Die". International Viewpoint. 
  303. ^ Löwy 1973, s. 7.
  304. ^ a b Guevara 2009, s. II.
  305. ^ Moynihan 2006.
  306. ^ Sinclair 1968/2006, syf. 80.
  307. ^ Sinclair 1968/2006, syf. 127.
  308. ^ McLaren 2000, s. 3.
  309. ^ Sinclair 1968/2006, syf. 67.
  310. ^ "Ernesto Che Guevara R.I.P.", Rothbard, Murray tarafından, Left and Right: A Journal of Libertarian Thought, Volume 3, Number 3 (İlkbahar-Sonbahar 1967).
  311. ^ a b O'Hagan 2004.
  312. ^ Behind Che Guevara's mask, the cold executioner 21 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Times Online, 16 Eylül 2007.
  313. ^ "'Che' Spurs Debate, Del Toro Walkout", The Washington Times, 27 Ocak 2009.
  314. ^ Short interview on Che Guevara 11 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Carlos Alberto Montaner ile, Freedom Collection için
  315. ^ a b Che is the "Patron Saint" of Warfare, William Ratliff tarafından, The Independent Institute, 9 Ekim 2007.
  316. ^ Kellner 1989, s. 106.
  317. ^ Farber, Samuel (23 Mayıs 2016). "Assessing Che". Jacobin. 
  318. ^ Che Guevara's Ideals Lose Ground in Cuba, Anthony Boadle tarafından, Reuters, 4 Ekim 2007: "Komünist Küba'nın poster çocuğu, kendi alın teriyle gönüllü çalışma örneği sergileyen, bir inşaat alanında el arabası iten veya tarlalarda palayla şeker kamışı kesen özverili bir lider olarak gösteriliyor."
  319. ^ People's Weekly 2004.
  320. ^ Argentina pays belated homage to "Che" Guevara, Helen Popper tarafından, Reuters, 14 Haziran 2008
  321. ^ Statue for Che's '80th birthday', Daniel Schweimler tarafından, BBC News, 15 Haziran 2008.
  322. ^ On a tourist trail in Bolivia's hills, Che's fame lives on, Hector Tobar tarafından, Los Angeles Times, 17 Ekim 2004.
  323. ^ Schipani 2007.
  324. ^ Casey 2009, ss. 235, 325.
  325. ^ BBC News 26 May 2001.
  326. ^ Bakınız: Guerrillero Heroico.
  327. ^ Lacey 2007b.
  328. ^ BBC News 2007.
  329. ^ ""Che" Guevara, condecorado por Checoslovaquia". ABC. 29 de octubre de 1960. Consultado el 13 de octubre de 2014.
  330. ^ "Janio Condecora Guevara" (en portugués). Folha de S.Paulo. 20 de agosto de 1961. Consultado el 13 de octubre de 2014.
Makale serilerinden
Orak ve çekiç günümüzde komünizmin sembolü olarak kabul edilir.
Kavramlar
Yönleri
Çeşitleri
Uluslararası
Önde gelen isimler
İlgili kavramlar
Eserler
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Che_Guevara&oldid=33784224" sayfasından alınmıştır