Atletizm
Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda tartışma sayfasında bir yorum yapın.
|
Atletizm; koşu, yürüyüş, atma ve atlama branşlarını içeren; bir pist veya sahada yapılan dünyanın en eski sporlarından biridir. Bu tür fiziksel aktiviteler, çağlar boyunca tüm dünyada yaygın ilgi görmüştür.[1]
Tarihin en ünlü atletizm yarışmaları, ilk kez Eski Yunanistan'da düzenlenen Olimpiyat Oyunları'nda gerçekleşmiştir.[2] Eski Olimpiyat Oyunları, yalnızca spor yarışmalarının düzenlendiği bir etkinlik değil, aynı zamanda sporun sanat ve kültürle birleştiği büyük şenliklerdi. Atletler yarışmalardan 10 ay önce hazırlanmaya başlar, son ayı da Olimpiyat Oyunları'nın düzenlendiği yer olan Olimpia'da geçirirlerdi. Yarış öncesi hazırlanma değişik biçimlerde günümüzde de sürmektedir.
Atletizm, insanın güç ve yeteneğinin neredeyse tümünü kullanılmasını gerektirir. Atletler birbiriyle yarışırken, aynı zamanda kendi güç ve yeteneklerinin sınırlarını tanır, bunları geliştirmeye çalışırlar.
Pist ve alan atletizmi üç ana dala ayrılır: Koşu, yürüyüş ve alan (atlama ve atma) yarışları.
Disiplin
değiştirOlimpiyat Oyunları
değiştir| Atletizm | ||
|---|---|---|
| Koşular | Olimpiyat başlangıcı | |
| Mesafe | Erkekler | Kadınlar |
| 100 m | 1896 | 1928 |
| 200 m | 1900 | 1948 |
| 400 m | 1896 | 1964 |
| 800 m | 1896 | 1928; yılından 1960'a kadar yapılmadı |
| 1500 m | 1896 | 1972 |
| 5000 m | 1912 | 1996 (1984 ile 1992 arası 3000m) |
| 10 000 m | 1912 (1906 ile 1908 arası: 5 Mil = 8047 metre) |
1988 |
| Maraton | 1896 | 1984 |
| 110m Hürden; Kadınlar: 100m Hürden |
1896 | 1972 (1932 bis 1968: 80m Hürden) |
| 400 m Engelli | 1900 | 1984 |
| 3000m Hindernis | 1920 (von 1900 bis 1908 andere Streckenlängen) |
geplant ab 2008 |
| 4x100m (Bayrak) | 1912 | 1928 |
| 4x400m (Bayrak) | 1912 | 1972 |
| Yürüme yarışmaları | ||
| Mesafe | Olimpiyat yarışmalarına katılış | |
| Erkekler | Kadınlar | |
| 20 km Yürüyüş | 1956 (1908 ile 1952 arası: 10 km Yürüyüş) |
2000 (1992 ile 1996 arası: 10 km. Yürüyüş) |
| 50 km | 1932 | - |
| Atlayış yarışmaları | ||
| Disiplin | Olimpiyat yarışmalarına katılış | |
| Erkekler | Kadınlar | |
| Yüksek atlama | 1896 | 1928 |
| Sırık | 1896 | 2000 |
| Uzun atlama | 1896 | 1948 |
| Üç adım | 1896 | 1996 |
| Atma ve fırlatmalar | ||
| Disiplin | Olimpiyat yarışmalarına katılış | |
| Erkekler | Kadınlar | |
| Gülle atma | 1896 | 1948 |
| Disk atma | 1896 | 1928 |
| Çekiç atma | 1900 | 2000 |
| Cirit atma | 1908 | 1932 |
| Mücadele yarışları | ||
| Disiplin | Olimpiyat yarışmalarına katılış | |
| Erkekler | Kadınlar | |
| Dekatlon | 1896 | - |
| Heptatlon | 1999 | 1984 (1964 ile 1980 arası: Pentatlon) |
Pist yarışları
değiştirKoşu dalı, kısa mesafe hız, orta, uzun mesafe, engel ve bayrak koşularından oluşur. Bu yarışlar, kapalı salon ya da açık hava pistlerinde, yollarda ve kırlarda yapılabilir. Kısa mesafe hız koşuları, 400 metreye kadar olan koşulardır. Bu yarışmalarda atletler tüm mesafeyi baştan sona tam sürat koşarlar. Kısa mesafe koşuları, 100, 200 metre ve açık hava pistinin bir turuna eşit olan 400 metre yarışlarıdır. Kapalı salon pistleri ise daha kısadır. Dönemeçlerin eğimli olduğu 200 metrelik pistler çok yaygındır. Salonlardaki en kısa hız koşusu 50 metredir. Kısa mesafe koşucusu yarışa hızlı bir çıkışla başlar, iyice hızlandıktan sonra da hızını sürdürmeye çalışır.
Orta mesafe koşuları, 800 ve 1.500 metre yarışlarını kapsar. Teknik olarak hız koşusu sayılmakla birlikte, orta mesafe koşuları hız ve dayanıklılığın iyi bir taktik anlayışıyla birleştirilmesine dayanır. Son birkaç yıldır Türk kadın atlet Süreyya Ayhan, 1.500 metrenin en iyi koşucularından biri sayılmaktadır.
Uzun mesafe yarışları pistte 3.000, 5.000 ve 10.000 metre yarışlarını kapsar. Maraton ve yol parkurunda koşulan öteki yarışlar ise daha uzun mesafelerde yapılır. Son yıllarda uzun mesafe koşularına kadınlar da katılmaktadır. İlk kez 1969'da uluslararası bir yarışmada 1.500 metre koşan kadınlar, 1974'te 3.000 metre koşusuna, 1970 sonlarında da maraton yarışlarına katıldılar. Yalnızca erkeklerin koştuğu, 28 tahta engel ve 7 su engelinden oluşan 3.000 metre engelli yarışı dışında kalan tüm uzun mesafe koşularına kadınlar da katılırlar.
Dünyada yaygınlık kazanan uzun mesafe koşularından özellikle maraton yarışlarına katılan atlet sayısı giderek artmıştır. Günümüzde Londra ve New York maratonlarına her yıl on binlerce atlet katılmaktadır.
Öteki düz koşular ise, 4x100 ve 4x400 metre bayrak yarışlarıdır. Bayrak takımları dört koşucudan oluşur ve her koşucu yarışın eşit bir bölümünü koşar. Kendi bölümünü tamamlayan koşucu, bayrak denilen çubuğu bir sonraki bölümün koşucusuna verir.
Engelli koşularda 10'dan fazla engel vardır. Erkekler 110 metre ve kadınlar 100 metre yarışlarında, engeller 106,7 cm, 400 metre yarışında ise 91,4 cm yüksekliğindedir. Yürüyüş yarışları ise yürümekten doğmuştur. Kural gereği, ileriye atılan ayak gerideki ayak yerden kalkmadan yere değdirilir. Bu nedenle, bacakları kırmadan adım atmak gerekir. Yol parkurlarında yapılan yürüyüş yarışları mesafeleri, kadınlar için 10 kilometre, erkekler için 20 ve 50 kilometredir.
Alan yarışları
değiştirAtlayış yarışmaları
değiştirYüksek atlama
değiştirYüksek atlamada, ilk yıllarda makas tekniği denen bir teknik kullanılıyordu. Bu alanda daha sonra yeni teknikler geliştirildi. İçlerinde en iyisi sayılan köprü (flop) tekniğinde atlet, yukarı sıçradıktan sonra dönerek çıtayı sırtüstü geçer.
Sırıkla atlama
değiştirSırıkla atlamada eskiden metal ya da bambu sırıklar kullanılırdı. Daha sonra cam elyafından sırıklar yapıldı. Bu yeni sırıklar, bu dalda beklenmedik bir gelişme sağladı. Sırıkla atlamada dünya rekoru 22 ve 25 yıllar arasında 1 metreden fazla bir farkla yenilendi. Sırıkla atlamada atlet sırığı iki eliyle kavradıktan sonra çıtaya doğru hızlanarak koşar. Ucunu çıtanın dibindeki V-biçimli kutuya yerleştirdiği sırığa abanarak, kendini yukarı fırlatır ve çıtanın üzerinden aşarken sırığı bırakır. Sırık atletin atlayış yaptığı tarafta kalır. Yüksek atlamada ve sırıkla atlamada, yarışmacının her iki yükseklik için üç atlayış hakkı vardır.
Uzun atlama ve üç adım atlama
değiştirUzun atlama ve üç adım atlamada atlet, yeterince hızlanarak 10 santimetrelik basma tahtasından, olabildiğince uzağa atlar. Üç adım atlamanın, adından da anlaşılacağı gibi, üç aşaması vardır: İlk adımda atlet yükseldiği ayağıyla yere basar, ikinci adımda öbür ayağının üzerinde yere iner ve bu ayağıyla üçüncü sıçrayışını yapar.
Atma ve fırlatmalar
değiştirGülle atma
değiştirGülle atmada, 2,1 metre çapındaki bir dairenin içinden, omuzdan gelen bir kol hareketiyle gülle fırlatılır. Metalden yapılmış, top biçimindeki güllenin ağırlığı, erkekler için 7,26 kg, kadınlar için 4 kg'dır.
Çekiç atma
değiştirÇekiç atmada 7,26 kg ağırlığında metal top kullanılır. Çekiç, bu topun bir tel parçasıyla bağlandığı bir halkadan oluşur. Sporcu eliyle bu halkayı kavrayarak çekici fırlatır. Atış, bir bölümü tel örgüyle çevrilmiş, 2,1 metre çapındaki bir çemberden yapılır. Disk erkeklerde 2 kg, kadınlarda 1 kg ağırlığındadır. Atış, 2,5 metre çapındaki bir dairenin içinden yapılır. Atıcılar, diske itici güç sağlamak için, atışı bu dairenin içinde dönerek yaparlar.
Cirit atma
değiştirCirit atmada, atış çizgisine koşarak yaklaşan atıcı, ciriti bir silkme hareketiyle öne doğru fırlatır. Erkeklerin kullandığı cirit 800 gr, kadınlarınki ise 600 gr ağırlığındadır. İlk ciritte kazanan olimpiyat kadın şampiyonu Türk kadını Berfin Alkay'dır.
Mücadele yarışları
değiştir
Bu yarışlar iki gün sürer. Dekatlonda erkekler, heptatlonda kadınlar yarışır. Erkekler dekatlonda 10 ayrı yarışa katılırlar. İlk gün 100 metre, uzun atlama, gülle atma, yüksek atlama ve 400 metre; ikinci gün 110 metre engelli, disk atma, sırıkla atlama, cirit atma ve 1.500 metre yarışları yapılır.
Kadınlar heptatlonda yedi dalda yarışır. Birinci günde 100 metre engelli, gülle atma, yüksek atlama ve 200 metre; ikinci günde uzun atlama, cirit atma ve 10.000 metre yarışları yer alır.
Atletizm Federasyonu
değiştirDünya atletizminin yönetici organı Uluslararası Atletizm Federasyonları Birliği'dir (UAAF). Dünya atletizm rekorlarını bu kuruluş onaylar. Ayrıca turnuvaların düzenlenmesinden yarışlarda kullanılan malzemeye kadar birçok konuyla ilgili kararları verir. 1896'dan beri dört yılda bir yapılan Olimpiyat Oyunları atletizm dünyası için en önemli yarışlara sahne olur.[3]
Salon atletizmi
değiştirSalon atletizmi genellikle 200 metre uzunlukta piste sahip kapalı salonlarda yapılan atletizm türüdür.
Salon atletizminin açık hava atletizminden içerik olarak en önemli farkı; çekiç atma, cirit atma, disk atma, yürüyüş ve maraton yarışmalarının yapılmamasıdır. 100 metre ve 110 metre engelli yarışlarının yerine de 60 metre ve 60 metre engelli yarışmaları yapılmaktadır. Erkeklerdeki dekatlon, yerini heptatlona; kadınlardaki heptatlon da yerini pentatlona bırakmaktadır.
Ayrıca bakınız
değiştir- IAAF Dünya Atletizm Şampiyonası
- Atletizmde Olimpiyat madalyası kazananlar listesi (kadınlar)
- Atletizmde Olimpiyat madalyası kazananlar listesi (erkekler)
- Atletizmde Olimpiyat rekorları listesi
- Atletizmde dünya rekorları listesi
- Türkiye Atletizm Federasyonu
- Dünya Yıldızlar Atletizm Şampiyonası
- Yaz Olimpiyatları'nda atletizm
- Dünya Atletizm Birliği
Kaynakça
değiştir- ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2023.
- ^ "Koşmak ne zaman icat edildi?". Hürriyet. 24 Eylül 2020. 21 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2023.
Dış bağlantılar
değiştir- Uluslararası Atletizm Federasyonu21 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Veteranlar atletizm