ดูต้นฉบับสำหรับ รัฐ

{{ความหมายอื่น2|รัฐ (แก้ความกำกวม)}}
{{ระบอบการปกครอง}}
{{แถบด้านข้างการเมือง}}

'''รัฐ''' ({{lang-en|state}}) เป็นหน่วย[[การเมือง]]ที่มีบทบาทในการผูกขาดการใช้อำนาจการปกครอง[[สังคม]]และ[[ประชากร|พลเมือง]]ภายใน[[ดินแดน]]ใต้อธิปไตยของตน<ref>คำนิยามที่ 7 (น.): "ประชาชนคือผู้ที่มีสิทธิในการถือครองที่ดินและทรัพย์สินภายในดินแดนหรือประเทศชาติของตน"; คำนิยามที่ 10 (น.): "[[องค์การเมือง]]ที่จัดขึ้นก็เพื่อสิทธิในการปกครองด้วย[[อํานาจพลเรือน|อํานาจของพลเรือน]] (มีความแตกต่างจาก ''[[คริสตจักร]]'')"; คำนิยามที่ 16 (น.): "วัตถุหรือสิ่งของใด ๆ ก็ตามที่เกี่ยวข้องกับรัฐบาลกลางหรือหน่วยงานที่มีอำนาจ" -Webster's New Universal Unabridged Dictionary, Random House/Barnes and Noble, ISBN 9780760702888, pp. 1860-1861.</ref> ประกอบกับมีองค์กรอย่าง[[รัฐบาล]]ที่ทำหน้าที่ในการปกครองรัฐชาติสมัยใหม่<ref>''Black's Law Dictionary'', ฉบับแก้ไขปรับปรุงครั้งที่สี่. (1968). West Publishing Co.</ref><ref>''Uricich v. Kolesar'', 54 Ohio App. 309, 7 N.E. 2d 413.</ref>

[[ประเทศ]]ส่วนใหญ่มักมีรูปแบบการปกครองในลักษณะที่เป็นเอกเทศ โดยมี[[การแบ่งรูปแบบการปกครอง]]ไว้ ได้แก่ [[รัฐเดี่ยว]] หรือ [[สหพันธรัฐ]] ในบริบทของรูปแบบหลังคำว่า "รัฐ" อาจใช้เพื่อนิยามว่าการเมืองการปกครองดังกล่าวอยู่ในลักษณะของรัฐที่มีสิทธิหรืออำนาจในการปกครองในแต่ละพื้นที่ หรือภูมิภาคที่อยู่ภายใต้การรับผิดชอบของตน อำนาจสูงสุดจะมาจาก "รัฐบาลกลาง" หรือ "รัฐบาลสหพันธ์" ซึ่งเกิดจากการรวมตัวกันของหลาย ๆ รัฐ มาประกอบกันเป็น "สหพันธรัฐ" (คำศัพท์อื่น ๆ ที่นำมาใช้แบ่งเขตการปกครองของรัฐบาลกลางอาจเรียกว่า "[[จังหวัด]]" "[[ภูมิภาค]]" แล้วแต่ตามที่รัฐได้กำหนดไว้)

การเกิดขึ้นของรัฐอธิปไตยในสังคมมนุษย์มีมานานหลาย[[สหัสวรรษ]] ทว่าสังคมมนุษย์ใน[[ยุคก่อนประวัติศาสตร์]]โดยส่วนใหญ่มักอาศัยอยู่ในรูปแบบของ "[[สังคมไร้รัฐ]]" รูปแบบของรัฐที่เก่าแก่ที่สุดเกิดขึ้นเมื่อประมาณ 5,500 ปีก่อน<ref>{{cite journal|last1=แซนเดอฟอร์ด|first1=เดวิด เอส.|date=พฤษภาคม 2018|title=Organizational complexity and demographic scale in primary states|journal=Royal Society Open Science|volume=5|issue=5|pages=171137|bibcode=2018RSOS....571137S|doi=10.1098/rsos.171137|pmc=5990841|pmid=29892345}}</ref> ประจวบกับ[[พัฒนาการทางสังคม]] เช่น [[การขยายเขตเมือง|การขยายตัวของเมือง]] [[การประดิษฐ์ระบบการเขียน]] และ[[การประมวลศาสนาแบบใหม่]]

เมื่อเวลาล่วงเลยผ่านไปรัฐแต่ละรัฐต่างก็มีรูปแบบพัฒนาการที่แตกต่างกันออกไป โดยอ้างเหตุผลสำหรับการดำรงอยู่ของรัฐไว้หลากหลายแนวคิด (ไม่ว่าจะเป็น [[เทวสิทธิราชย์|''ทฤษฎีเทวสิทธิ์'']] หรือ [[สัญญาประชาคม|''ทฤษฎีสัญญาประชาคม'']] ฯลฯ) ปัจจุบัน[[รัฐชาติ|รัฐชาติสมัยใหม่]]มักมีรูปแบบการปกครองที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานโดยประชาชนเป็นหลัก''<ref>{{cite journal|last1=วิมเมอร์|first1=แอนเดรียส|last2=ไฟน์สไตน์|first2=ยูวัล|date=ตุลาคม 2010|title=The Rise of the Nation-State across the World, 1816 to 2001|journal=American Sociological Review|volume=75|issue=5|pages=764–790|doi=10.1177/0003122410382639|quote=ผลลัพธ์ระดับโลกนี้—การยอมรับของรูปแบบรัฐชาติที่เกือบจะเป็นสากล|s2cid=10075481}}</ref>'' [[รัฐเอกราช|รัฐอธิปไตย]]จะต้องได้รับการรับรองซึ่งสิทธิและอำนาจอธิปไตยในการปกครองของ[[กลุ่มในและกลุ่มนอก|ชนกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง]][[รายชื่อรัฐที่ได้รับการรับรองอย่างไม่สมบูรณ์|อย่างถูกต้องตามพฤตินัย]] รวมถึงจะต้องได้รับ[[การรับรองทางการทูต|การยอมรับจากรัฐเอกราชอื่น]]อีกเช่นกัน

คำว่า "รัฐ" ถูกนิยามไว้หลากหลายความหมาย<ref name="Cudworth-2007" /><ref name="Barrow-1993" /> ในข้อนิยามของ [[มัคส์ เวเบอร์]] (Max Weber) ได้ระบุเอาไว้ว่า "รัฐ" เป็น[[หน่วยการเมือง|องค์กรทางการเมือง]]รูปแบบหนึ่งที่ทำหน้าที่รักษาและ[[การผูกขาดความรุนแรง|ผูกขาดอำนาจในการใช้ความรุนแรงอย่างถูกต้องตามกฎหมาย]] แม้ว่าคำนิยามดังกล่าวจะเป็นเรื่องที่ได้รับการยอมรับโดย[[สังคม|สามัญ]]<ref name="cudworth-2007">คัดเวิร์ธ et al., 2007: p. 95</ref><ref name="salmon-2008">แซลมอน, 2008: [https://books.google.com/books?id=ayz0kWKhKacC&pg=PA54 p. 54] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160515192733/https://books.google.com/books?id=ayz0kWKhKacC&pg=PA54|date=15 May 2016}}</ref> แต่สภาวะไร้รัฐก็มิได้ขัดขวางการดำรงอยู่ของสังคม เช่น [[สมาพันธ์โฮดีโนโชนี]] (Haudenosaunee Confederacy) ที่เป็นตัวอย่างของ "รัฐไร้สัญชาติ" ซึ่งมิได้มีสถาบันหรือบทบาททางการเมืองอย่างแท้จริงหรือโดยพฤตินัย<ref>{{Cite web|url=https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/sociology-and-social-reform/sociology-general-terms-and-concepts/stateless|title=Stateless Society &#124; Encyclopedia.com|website=www.encyclopedia.com}}</ref> การบริหารงานราชการถือเป็นเครื่องมือหลักในการดำเนินกิจการและบทบาทของ[[รัฐบาล]]ประกอบกับเป็นส่วนหนึ่งในการพิจารณาว่าการดำรงอยู่ของรัฐสมัยใหม่นั้น ๆ<ref>''Black's Law Dictionary'', ฉบับแก้ไขปรับปรุงครั้งที่สี่ (1968). West Publishing Co.</ref><ref>''Uricich v. Kolesar'', 54 Ohio App. 309, 7 N.E. 2d 413.</ref> ว่าประสบความสำเร็จหรือ[[รัฐล้มเหลว|ล้มเหลว]]มากน้อยเพียงใด<ref name="stewart">{{cite journal|last1=แพทริก|first1=สจวร์ต|date=10 ธันวาคม 2007|title='Failed' States and Global Security: Empirical Questions and Policy Dilemmas|journal=International Studies Review|volume=9|issue=4|pages=644–662|doi=10.1111/j.1468-2486.2007.00728.x}}</ref>

== ศัพทมูลวิทยา ==
[[ไฟล์:Santi di Tito - Niccolo Machiavelli's portrait headcrop.jpg|thumb|[[นิกโกเลาะ มาเกียเวลลี]] (Niccolò Machiavelli) เป็นหนึ่งในบุคคลแรก ๆ ที่นิยามความหมายของคำว่า ''"รัฐ"'' โดยระบุไว้ว่า ''"...ความสามัคคีทางการเมืองของประชาชนจะเพิ่มมากขึ้นเป็นสองเท่า และสามารถที่จะดำรงอยู่รอดได้ ไม่เพียงแค่ต้องพึ่งพาตัวรัฐบาลแต่เพียงเท่านั้น หากแต่ยังขึ้นอยู่กับรูปแบบการปกครองของรัฐบาลอีกด้วย..."'']]

คำว่า "รัฐ" ในภาษาไทย มาจากคำว่า ''รฏฺฐ'' (''raṭṭha'') แปลว่า แคว้น บ้านเมือง ประเทศ หรือภูมิภาค<ref>{{Citation|title=raṭṭha|date=2023-04-25|url=https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=ra%E1%B9%AD%E1%B9%ADha&oldid=72812505|work=วิกิพจนานุกรม, สารานุกรมเสรี|language=en|access-date=2024-03-13}}</ref> มีรากร่วมกับคำว่า ''ราษฺฏฺร'' (राष्ट्र; ''rāṣṭra'') ในภาษาสันสกฤต<ref>{{Citation|title=राष्ट्र|date=2024-02-09|url=https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%B0&oldid=78033210|work=วิกิพจนานุกรม, สารานุกรมเสรี|language=en|access-date=2024-03-13}}</ref> ขณะที่คำว่า "''state''" ในภาษาอังกฤษมีรากร่วมกับคำศัพท์ใน[[ภาษาในทวีปยุโรป|ตระกูลภาษายูโรเปียน]] (ตรงกับคำว่า ''stato'' ในภาษาอิตาลี, ''estado'' ในภาษาสเปนและภาษาโปรตุเกส, ''état'' ในภาษาฝรั่งเศส, ''Staat'' ในภาษาเยอรมันและภาษาดัตช์ ฯลฯ) ทุกคำที่กล่าวมาข้างต้นล้วนแต่สืบสร้างมาจากคำว่า ''status'' ในภาษาละติน ที่แปลว่า "เงื่อนไข หรือ สถานะ" ซึ่งก็สามารถย้อนความไปถึงคำว่า ''stare'' ที่แปลว่า "ยืนหยัด" ซึ่งหมายถึงการคงอยู่หรือความมั่นคงที่แฝงไปด้วยนัยยะของความขลังและความศักดิ์สิทธิ์ในฐานะหน่วยงานทางการเมืองรูปแบบหนึ่ง

ในฐานะคำนามภาษาอังกฤษ ''state'' แปลว่า "เงื่อนไข หรือ สถานะ" โดยมีการบัญญัติความหมายของคำนี้ไว้ก่อนที่จะกลายเป็นศัพท์ทางการเมือง คำ ๆ นี้ปรากฏให้เห็นตั้งแต่ใน[[ภาษาอังกฤษสมัยกลาง]]ราว ๆ ค.ศ. 1200 ซึ่งก็หยิบยืมมาจาก[[ภาษาฝรั่งเศสเก่า]]ที่สืบทอดมาจากภาษาละตินอีกทอดหนึ่ง

เมื่อมีการฟื้นฟู[[กฎหมายโรมัน]]ขึ้นในยุโรปราวคริสต์ศตวรรษที่ 14 คำ ๆ นี้ก็มีสถานภาพทางกฎหมาย หมายถึง สถานภาพของบุคคลในสังคม (เช่น "[[ฐานันดรแห่งราชอาณาจักร]]" อันได้แก่ ขุนนาง สามัญชน และนักบวช) โดยเฉพาะอย่างยิ่งสถานะอันพิเศษของกษัตริย์ผู้มั่งคั่ง สูงศักดิ์ และมีอำนาจสูงสุดเหนือทั้งหมดทั้งปวงภายใต้ราชอาณาจักร นอกจากนี้คำว่า ''state'' นี้ยังมีความหมายที่เชื่อมโยงกับแนวคิดของโรมัน (ย้อนกลับไปถึงยุคของ [[กิแกโร]]) เกี่ยวกับแนวคิดเรื่อง "''status [[:en:Res_publica|rei publicae]]''" หรือ "''เงื่อนไขสาธารณะ''" จนกระทั่งในเวลาต่อมาคำ ๆ นี้ก็ได้มีความหมายที่เปลี่ยนไปจากเดิม โดยมิได้มีบริบทที่หมายถึงสถานภาพของกลุ่มบุคคลใดบุคคลหนึ่งในสังคมอีกต่อไปและเริ่มมีความหมายที่เชื่อมโยงกับกฎระเบียบทางสังคมหรือเครื่องมือในการบังคับใช้กฎหมายโดยรัฐในเวลาต่อมา<ref>สกินเนอร์, 1989: [https://books.google.com/books?id=1QrSKH_Q5M8C&pg=PA134 p.134]</ref>

ผลงานของ [[นิกโกเลาะ มาเกียเวลลี|มาเกียเวลลี]] ในช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 16 (ตัวอย่างเช่น [[เจ้าผู้ปกครอง]]) มีส่วนสำคัญในการนิยามความหมายของคำว่า "รัฐ" นิยามที่ระบุไว้ในงานประพันธ์ของมาเกียเวลลีถือว่ามีความหมายที่ค่อนข้างใกล้เคียงกับความหมายของโลกทัศน์สมัยใหม่พอสมควร<ref>บ็อบบิโอ, 1989: [[iarchive:democracydictato00bobb/page/57|pp.57–58]] {{Cite web |url=https://books.google.com/books?id=4AE8ur83g8AC&pg=PA57 |title=สำเนาที่เก็บถาวร |access-date=2023-10-21 |archive-date=2016-04-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160430221141/https://books.google.com/books?id=4AE8ur83g8AC&pg=PA57 |url-status=bot: unknown }}</ref> [[การแยกศาสนจักรกับอาณาจักร|การแยกความต่างระหว่างศาสนจักรกับรัฐ]]ยังคงปรากฎให้เห็นตลอดจนถึงศตวรรษที่ 16 เมื่อ[[สิบสามอาณานิคม|รัฐสิบสามอาณานิคมในภูมิภาคอเมริกาเหนือ]]ได้ระบุถึงสถานภาพของประเทศของตนว่า "state" และในช่วงต้นคริสต์ทศวรรษ 1630 [[พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส]] ก็ทรงเคยตรัสวลีหนึ่งขึ้นมาว่า "''[[ตัวข้าคือรัฐ]]''" (''L'État, c'est moi'') แม้จะไม่มีหลักฐานใดมายืนยันอย่างแน่ชัดแต่ก็มีการจดบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษรในภายหลังตั้งแต่ช่วงปลายคริสตศตวรรษที่ 18<ref>เซ. เด. แอร์ฮาร์ท, ''Betrachtungen über Leopolds des Weisen Gesetzgebung in Toscana'', Richter, 1791, [https://books.google.com/books?id=q5hDAAAAcAAJ&pg=PA30 p. 30] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180119120324/https://books.google.ch/books?id=q5hDAAAAcAAJ&pg=PA30|date=19 January 2018}}.
ได้รับการยอมรับว่าเป็นหลักฐานชั้นต้นในศตวรรษที่ 19 โดย ฌ็อง เอเตียง ฟร็องซัว มาริญี ว่า ''พระมหากษัตริย์ทรงกระทำผิดมิได้: Le roi ne peut jamais avoit tort, le roi ne peut mal faire'', Le Normant, 1818 [https://books.google.com/books?id=P6gnAQAAMAAJ&pg=PA12 p. 12] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180119120711/https://books.google.ch/books?id=P6gnAQAAMAAJ&pg=PA12|date=19 January 2018}}.</ref>

== คำนิยาม ==
ปัจจุบันยังมิได้มี[[ความเห็นพ้องทางวิทยาศาสตร์|ข้อเอกฉันท์ทางวิชาการ]]อย่างชัดเจนต่อนิยามของคำว่ารัฐ<ref name="Cudworth-2007">คัดเวิร์ธ et al., 2007: p. 1</ref> ความหมายคำว่า "รัฐ" นั้นมีชุดทฤษฎีที่แตกต่างกันไปผ่านการตีความของแต่ละบุคคลแต่ก็ยังมีจุดเชื่อมโยงและมักจะมีความหมายที่ทับซ้อนกันอยู่เสมอตามแต่บริบทของ[[ปรากฏการณ์|สถานการณ์]]ทางการเมือง ณ ขณะนั้น<ref name="Barrow-1993">แบร์โรว์, 1993: pp. 9–10</ref> หากอ้างอิงตามคำนิยามกระแสหลักของ [[วอลเตอร์ ไชเดิล]] (Walter Scheidel) เจ้าตัวได้ระบุว่ารัฐมีลักษณะสำคัญดังต่อไปนี้: "รัฐเป็นสถาบันที่มีอำนาจแบบรวมศูนย์ ซึ่งคอยกำหนดกฎเกณฑ์ต่าง ๆ และใช้อำนาจเหนือประชากรที่อยู่ภายในดินแดนใต้การปกครองของตน เป็นการเปรียบเทียบให้เห็นถึงความต่างทางชนชนชั้นระหว่างผู้ปกครองและผู้ถูกปกครอง รวมถึงความต่างระหว่างองค์ประกอบของเอกราชหรือความมั่นคง ข้อแตกต่างเหล่านี้ส่งผลให้รัฐเป็นหน่วยการเมืองที่มีความแตกต่างไปจากรูปแบบขององค์กรอื่น ๆ ซึ่งมีความมั่นคงทางอำนาจน้อยกว่าอย่างการใช้อำนาจปกครอง"<ref>{{Cite book|last=ไชเดิล|first=วอลเตอร์|url=http://oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780195188318.001.0001/oxfordhb-9780195188318-e-2|title=The Oxford Handbook of the State in the Ancient Near East and Mediterranean|date=2013|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยอ็อกซ์ฟอร์ด|isbn=978-0195188318|pages=5–58|chapter=Studying the State|doi=10.1093/oxfordhb/9780195188318.013.0002}}</ref>

ข้อนิยามที่ถูกนำมาอ้างอิงมากที่สุดคือคำจำกัดความของ [[มัคส์ เวเบอร์]]<ref>{{cite book|author=ดูว์บรอยล์, เบอนัว|url=https://books.google.com/books?id=qBXvK0EkTcwC&pg=PA189|title=Human Evolution and the Origins of Hierarchies: The State of Nature|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=2010|isbn=978-0-521-76948-8|page=189|archive-url=https://web.archive.org/web/20160504025631/https://books.google.com/books?id=qBXvK0EkTcwC&pg=PA189|archive-date=4 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=กอร์ดอน, สก็อตต์|url=https://books.google.com/books?id=5OTyH71czwsC&pg=PA4|title=Controlling the State: Constitutionalism from Ancient Athens to Today|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทลัยฮาร์วาร์ด|year=2002|isbn=978-0-674-00977-6|page=4|archive-url=https://web.archive.org/web/20160503110808/https://books.google.com/books?id=5OTyH71czwsC&pg=PA4|archive-date=3 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref name="IPE">{{cite book|last=เฮย์|first=โคลิน|url=https://books.google.com/books?id=lSmU3aXWIAYC&pg=PA1469|title=Routledge Encyclopedia of International Political Economy|publisher=Routledge|year=2001|isbn=0-415-14532-5|location=นิวยอร์ก|pages=1469–1474|archive-url=https://web.archive.org/web/20160503043603/https://books.google.com/books?id=lSmU3aXWIAYC&pg=PA1469|archive-date=3 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=โดโนแวน, จอห์น ซี.|url=https://books.google.com/books?id=6YxnWSrZJWsC&pg=PA20|title=ประชาชน อำนาจ และการเมือง: ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับรัฐศาสตร์|publisher=โรว์มัน & ลิทเทิลฟีลด์|year=1993|isbn=978-0-8226-3025-8|page=20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160508231143/https://books.google.com/books?id=6YxnWSrZJWsC&pg=PA20|archive-date=8 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=ชอว์, มาร์ติน|url=https://books.google.com/books?id=nwcSTPnTbOYC&pg=PA59|title=War and genocide: organized killing in modern society|publisher=ไวลีย์-แบล็กเวลล์|year=2003|isbn=978-0-7456-1907-1|page=59|archive-url=https://web.archive.org/web/20160603203544/https://books.google.com/books?id=nwcSTPnTbOYC&pg=PA59|archive-date=3 มิถุนายน 2016|url-status=live}}</ref> ที่ได้นิยามว่ารัฐเป็นองค์กรทางการเมืองภาคบังคับที่มีรัฐบาล ซึ่งคอยทำหน้าที่[[การรวมศูนย์|รวมศูนย์]]อำนาจและ[[การผูกขาดความรุนแรง|ผูกขาดการใช้ความรุนแรงอย่างถูกต้องตามกฎหมาย]]ภายในดินแดนใต้อาณัติของตน<ref name="cudworth-2007" /><ref name="salmon-2008" /> กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ "รัฐเป็นชุมชนของมนุษย์ที่ (ประสบความสำเร็จในการ) อ้างสิทธิ์ผูกขาดการใช้อำนาจทางกายภาพอย่างถูกต้องตามกฎหมายภายใต้ดินแดนของตน"<ref>{{Cite book|last=เวเบอร์|first=มัคส์|url=https://books.google.com/books?id=Y_pqZS5q72UC&dq=%22is+a+human+community+that+%28successfully%29+claims+the+monopoly+of+the+legitimate+use+of+physical+force+within+a+given+territory.%22&pg=PA78|title=From Max Weber: Essays in Sociology|date=1991|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-415-06056-1|pages=78|language=en}}</ref>

เนื่องจากผู้คนมักสับสนถึงความหมายระหว่างคำว่า "รัฐ" กับ "ชาติ" อยู่อย่างเสมอ ดังนั้นนิยามของคำว่ารัฐจึงต้องแยกออกจากนิยามของคำว่าชาติอย่างชัดเจน โดยปกติแล้ว "รัฐ" หมายถึงหน่วยงานทางการเมืองที่มี[[อำนาจอธิปไตย]]เหนือดินแดนที่กำหนด และมีลักษณะที่เป็น "นามธรรมทางการเมือง-กฎหมาย" มากกว่า ขณะที่นิยามของคำว่า "ชาติ" จะยึดโยงอยู่กับอัตลักษณ์ทางการเมือง ปัจจัยทางวัฒนธรรม หรือในเชิงประวัติศาสตร์เสียมากกว่า ที่สำคัญคำว่า "ชาติ" มิใช่สิ่งที่มีคุณลักษณะของความเป็นองค์กร เช่น ขอบเขตทางภูมิศาสตร์ ผู้มีอำนาจ หรือเจ้าพนักงาน และจะไม่มีการอ้างสิทธิ์ใด ๆ ในการผูกขาดการใช้อำนาจอย่างถูกต้องตามกฎหมายเหนือประชาชนของตน<ref>{{Cite web|last=สุภาพ|first=จรูญ|title=หลักรัฐศาสตร์ ฉบับพื้นฐาน|url=https://search-library.parliament.go.th/cgi-bin/koha/opac-imageviewer.pl?biblionumber=7827|url-status=live|website=search-library.parliament.go.th|publisher=สำนักพิมพ์วัฒนาพานิช จำกัด|page=15|publication-date=2537|edition=3rd}}</ref> ขณะที่รัฐมีทุกอย่างดังที่เวเบอร์ได้ระบุไว้ ตัวอย่างของรัฐที่ไม่มีการผูกขาดอำนาจการใช้ความรุนแรงสามารถเห็นได้จากกลุ่มประเทศในภูมิภาคแอฟริกา ซึ่งมีความอ่อนแอและขาดประสิทธิภาพในการปกครองตนเองเป็นอย่างมากเนื่องจากขาดปัจจัยอย่างการทำ[[สงคราม]]กับรัฐภายนอกต่างจากกลุ่มประเทศในภูมิภาคยุโรป<ref>{{cite journal|last1=เฮิบส์|first1=เจฟฟรีย์|date=1990|title=สงครามและรัฐในแอฟริกา|journal=International Security|volume=14|issue=4|pages=117–139|doi=10.2307/2538753|jstor=2538753|s2cid=153804691}}</ref> เราไม่ควรสับสนระหว่างคำว่ารัฐกับรัฐบาลเนื่องจาก "รัฐบาล" คือ องค์กรที่ได้รับมอบหมายอำนาจให้ดำเนินกิจการใด ๆ ก็ตามในนามของรัฐ รัฐไม่ควรสับสนกับสังคมเพราะ "สังคม" หมายถึง กลุ่มองค์กรที่ถูกจัดตั้งขึ้นผ่านขบวนการเคลื่อนไหวและความเป็นปัจเจกอย่างอิสระ โดยไม่พยายามที่จะตกอยู่ภายใต้อิทธิพลหรือการครอบงำของรัฐ

นอยเบอร์เกอร์ (Neuberger) ได้เสนอนิยามของคำว่ารัฐที่ต่างไปจากของเวเบอร์เล็กน้อย โดยที่ยังคำนึงถึงคุณลักษณะของความเป็นชาติอยู่เสมอ: รัฐ หมายถึง "การแสดงออกถึงศักยภาพในการรักษาเสถียรภาพของความเป็น (ชาติ) ด้วยความจำเป็นอย่างมั่นคงและถาวร"<ref>{{cite journal|last1=นอยเบอร์เกอร์|first1=เบนยามิน|date=1977|title=รัฐและชาติในความคิดของชาวแอฟริกัน|journal=Journal of African Studies|volume=4|issue=2|pages=199–205|oclc=772703025|id={{ProQuest|1303256827}}}}</ref>

นิยามของคำว่ารัฐยังคงขึ้นอยู่กับการตั้งคำถามว่ารัฐเกิดขึ้นมาได้อย่างไรและด้วยเหตุอันใด มุมมองแบบสัญญาประชาคมเสนอว่ารัฐเกิดขึ้นมาก็เพื่อให้ประชาชนทุกคนสามารถเข้าถึงผลประโยชน์ของตนจากการมีปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่นในสังคมได้<ref>[https://www.cato.org/sites/cato.org/files/pubs/pdf/arguments-for-liberty.pdf Arguments for Liberty] {{pn|date=March 2023}}</ref> หากไม่มีรัฐก็จะเกิดความวุ่นวายขึ้นในสังคม<ref>{{cite web|title=โครงการกูเทินแบร์ค e-book เลอไวอะธัน, โดย ทอมัส ฮอบส์|url=https://www.gutenberg.org/files/3207/3207-h/3207-h.htm|url-status=live}}</ref> ในมุมมองของนักทฤษฎีสัญญาประชาคมมองว่าบทบาทของรัฐจะต้องมุ่งเน้นไปที่การจัดสรรอำนาจและแก้ไขความขัดแย้งในสังคมเพื่อผลประโยชน์ระหว่างบุคคลภายในรัฐ กลับกันในมุมมองของนักปกครองกลับมองว่ารัฐจะต้องมุ่งเน้นไปที่การแก้ไขความไม่ลงรอยกันระหว่างผลประโยชน์ของประชาชนกับผลประโยชน์ของรัฐ [[ชาลส์ ทิลลี]] (Charles Tilly) ได้นำเสนอไปไกลถึงขนาดนิยามว่ารัฐก็ "เปรียบเสมือนองค์กรอาชญากรรมรูปแบบหนึ่งที่คิดจะขู่กรรโชกทรัพย์เราอยู่ตลอดเวลา"<ref>{{cite book|last1=คลาร์ก|first1=วิลเลียม รอเบิตส์|title=รากฐานของการเมืองเปรียบเทียบ|last2=โกลเดอร์|first2=แม็ตต์|last3=โกลเดอร์|first3=โซนา นาเดนิเช็ก|publisher=CQ Press|year=2018|isbn=978-1-5063-6074-4}}{{pn|date=March 2023}}</ref> ทิลลียังเสริมอีกว่ารัฐประกันความคุ้มครองจากตัวเองแก่ประชาชน<ref>อนันทนาธร, กษิดิศ (2563). [https://pr.tu.ac.th/pridi/pridi63/files/downloads/pridi-or-th-pridi63.pdf "ปรีดีบรรณานุสรณ์ ๒๕๖๓: มรดกของปรีดี พนมยงค์"]. ''pr.tu.ac.th/pridi/pridi63'' (1st ed.).โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. p.214</ref> และตั้งคำถามกลับว่าทำไมประชาชนถึงจะต้องไว้ใจรัฐ เพราะในเมื่อประชาชนด้วยกันก็ยังมิอาจไว้วางใจซึ่งกันและกันได้

ทิลลีได้ให้คำนิยามกับรัฐต่างๆ ว่าเป็น "องค์กรที่บีบบังคับซึ่งแยกตัวออกจากครัวเรือนหรือกลุ่มเครือญาติเพื่อใช้เรียงลำดับความสำคัญที่ชัดเจนในบางประเด็นเหนือองค์กรอื่น ๆ ทั้งหมดภายในดินแดนที่กว้างขวาง"<ref name="Tilly-1992">{{cite book|last1=ทิลลี|first1=ชาลส์|url=https://archive.org/details/coercioncapitale0000till|title=Coercion, Capital, and European States, AD 990-1992|date=1992|publisher=แบล็กเวลล์|isbn=978-1-55786-067-5|pages=1–2|oclc=1148616089}}</ref> รัฐชาติในที่นี้มิได้หมายถึงเพียงแค่นครรัฐ รัฐโลกวิสัย หรือจักรวรรดิ สำหรับทิลลีร่องรอยของความเป็นรัฐปรากฎให้เห็นในประวัติศาสตร์มนุษยชาติตั้งแต่ 6,000 ปีก่อนคริสตกาลผ่านหลักฐานชั้นต้นอย่างบันทึกทางโบราณคดี และเริ่มปรากฎให้เห็นในยุโรปราว ค.ศ. 990 แต่โดดเด่นขึ้นเป็นพิเศษราว ๆ ค.ศ. 1490 เป็นต้นไป ทิลลีได้กำหนด "กิจกรรมขั้นต่ำที่จำเป็น" ของรัฐไว้ดังนี้:

# '''การทำสงคราม''' – "การกำจัดหรือทำให้อิทธิพลของคู่แข่งของตนลดลง"
# '''การสร้างรัฐ''' – "การกำจัดหรือทำให้คู่แข่งตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของตน"
# '''การป้องกัน''' – "การกำจัดหรือทำให้ศัตรูของรัฐต้องยินยอม"
# '''การสกัดกั้น''' – "การได้มาซึ่งปัจจัยในการดำเนินกิจกรรมสามประการแรก"
# '''การตัดสินใจ''' – "การระงับข้อพิพาทที่เกิดขึ้นในหมู่ประชาชน"
# '''การกระจายสินค้า''' – “การแทรกแซงการจัดสรรสินค้าเพื่อผลประโยชน์ระยะยาวของประชาชน”
# '''การผลิต''' – "การควบคุมการสร้างหรือการแปรรูปสินค้าและบริการเพื่อตอบสนองต่อความต้องการของประชาชน"<ref>{{cite book|last1=ทิลลี|first1=ชาลส์|url=https://archive.org/details/coercioncapitale0000till|title=Coercion, Capital, and European States, AD 990-1992|date=1992|publisher=แบล็กเวลล์|isbn=978-1-55786-067-5|pages=96–97|oclc=1148616089}}</ref><ref name="Tilly-19853">{{cite book|last1=ทิลลี|first1=ชาลส์|title=Bringing the State Back in|year=1985|isbn=978-0-521-30786-4|pages=169–191|chapter=War Making and State Making as Organized Crime|doi=10.1017/cbo9780511628283.008|hdl=2027.42/51028|s2cid=153680512}}</ref>

ที่สำคัญคือทิลลีชี้ให้เห็นว่าสงครามเป็นส่วนสำคัญต่อการสร้างรัฐแต่ก็สามารถทำลายรัฐได้ในเวลาเดียวกัน<ref>{{cite book|last1=ทิลลี|first1=ชาลส์|url=https://archive.org/details/coercioncapitale0000till|title=Coercion, Capital, and European States, AD 990-1992|date=1992|publisher=แบล็กเวลล์|isbn=978-1-55786-067-5|oclc=1148616089}}{{pn|date=March 2023}}</ref>

คำจำกัดความทางวิชาการสมัยใหม่ของรัฐมักควบรวมเกณฑ์ที่ว่ารัฐจะต้องได้รับการยอมรับจากประชาคมระหว่างประเทศ<ref>{{cite journal|last1=สแตรง|first1=เดวิด|date=1991|title=Anomaly and commonplace in European political expansion: realist and institutional accounts|journal=องค์การระหว่างประเทศ|volume=45|issue=2|pages=143–162|doi=10.1017/S002081830003304X|s2cid=154734299}}</ref>

ความคิดแบบเสรีนิยมเป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่เป็นไปได้ของรัฐโลกวิสัยดังคำกล่าวของ [[จอห์น ล็อก]] (John Locke) ที่ว่า เป้าหมายของ "รัฐ" หรือ "เครือจักรภพ" คือ "การรักษาทรัพย์สิน" (ความเรียงที่สองว่าด้วยการปกครอง) โดยที่คำว่า "ทรัพย์สิน" ในงานของล็อกมิได้เจาะจงเพียงแค่ทรัพย์สินส่วนบุคคลแต่เพียงเท่านั้นแต่ยังรวมถึงชีวิตและเสรีภาพ ด้วยเหตุนี้รัฐจึงเป็นรากฐานสำคัญต่อการรักษาไว้ซึ่งการดำเนินกิจการร่วมกันทางสังคม โดยสร้างแรงจูงใจผ่านการสร้างความมั่งคั่งเพื่อมอบหลักประกันทั้งในด้านของการคุ้มครองชีวิต เสรีภาพ และทรัพย์สินส่วนบุคคลของประชาชน [[อดัม สมิธ]] (Adam Smith) เสนอว่าการจัดสรรทรัพยากรเพื่อ[[สาธารณประโยชน์ (เศรษฐศาสตร์)|สาธารณประโยชน์]]ถือเป็นบทบาทหลักที่รัฐพึงต้องปฏิบัติ<ref>{{Cite book|last=สมิธ|first=อดัม|title=การสอบสวนธรรมชาติและสาเหตุแห่งความมั่งคั่งของประชาชาติ|year=1776}}{{pn|date=March 2023}}</ref> เนื่องจากสินค้าเหล่านี้อาจมิได้รับการจัดสรรอย่างเพียงพอ ทิลลีได้ท้าทายต่อลักษณะของความเป็นรัฐว่าเป็นผลที่เกิดขึ้นจากผลพวงของหลักสัญญาประชาคมหรือการดำเนินกิจการภายใต้เศรษฐกิจแบบตลาดเสรี โดยเขามองว่ารัฐมีลักษณะคล้ายกับไม้กางเขนที่ทำหน้าที่คุ้มครองประชาชนผ่านโครงสร้างของรูปแบบกลุ่มอาชญากร<ref name="Tilly-19852">{{cite book|last1=ทิลลี|first1=ชาลส์|title=การนำรัฐกลับเข้ามา|year=1985|isbn=978-0-521-30786-4|pages=169–191|chapter=การสร้างสงครามและการสร้างรัฐในฐานะองค์กรอาชญากรรม|doi=10.1017/cbo9780511628283.008|hdl=2027.42/51028|s2cid=153680512}}</ref>

ขณะที่นักเศรษฐศาสตร์กับนักปรัชญาการเมืองได้วิพากษ์ถึงแนวโน้มการผูกขาดโดยรัฐ<ref>{{cite journal|last1=โฮลคอมบ์|first1=แรนดัลล์ จี.|date=2004|title=Government: Unnecessary but Inevitable|journal=The Independent Review|volume=8|issue=3|pages=325–342|jstor=24562462|id={{Gale|A112449190}}}}</ref> ตัวอย่างเช่น [[รอเบิร์ต โนซิก]] (Robert Nozick) ได้ให้เหตุผลว่าการใช้ความรุนแรงโดยธรรมชาติมีแนวโน้มที่จะนำไปสู่การผูกขาดซึ่งอำนาจรัฐ<ref>{{Cite book|last=โนซิก|first=รอเบิร์ต|title=อนาธิปไตย รัฐ และยูโทเปีย|publisher=แบล็กเวลล์|year=1974|isbn=063119780X|location=อ็อกซ์ฟอร์ด}}{{pn|date=March 2023}}</ref>

ปัญหาที่ทำให้เกิดความสับสนระหว่างข้อนิยามของคำว่า "รัฐ" กับ "รัฐบาล" คือมักถูกใช้เป็นคำพ้องความหมายในการสนทนาทั่วไปหรือแม้แต่วาทกรรมทางวิชาการบางหัวข้อ สรุปแล้วคำนิยามของรัฐชาติถือว่าเป็นตัวแสดงที่มิได้มีตัวตนทางกายภาพตามคุณลักษณะของ[[กฎหมายระหว่างประเทศ]] ขณะที่รัฐบาลถือเป็นองค์กรที่ได้รับการจัดตั้งขึ้นโดยประชาชน<ref>{{cite journal|last1=รอบินสัน|first1=เอ็ดเวิร์ด ฮีธ|date=สิงหาคม 2013|title=The Distinction Between State and Government: The Distinction Between State and Government|journal=Geography Compass|volume=7|issue=8|pages=556–566|doi=10.1111/gec3.12065}}</ref> ความสัมพันธ์ระหว่างรัฐกับรัฐบาลคือการทำหน้าที่เป็นตัวแสดงและหน่วยงานที่ได้รับมอบหมายอำนาจการบริหารงานราชการ<ref>ครอว์เฟิร์ด, เจ. (2007) ''The Creation of States in International Law''. สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยอ็อกซ์ฟอร์ด.{{pn|date=March 2023}}</ref>

=== องค์ประกอบของรัฐ ===
คำนิยามที่เป็นที่ยอมรับโดยทั่วไปอีกประการหนึ่งของรัฐคือคำนิยามที่ระบุไว้ใน[[อนุสัญญากรุงมอนเตวิเดโอ]]ว่าด้วยสิทธิและหน้าที่ของรัฐในปี ค.ศ. 1933 ที่กำหนดว่า "องค์ประกอบของรัฐชาติในฐานะตัวแสดงหนึ่งตามคุณลักษณะของ[[กฎหมายระหว่างประเทศ]]จะต้องมีองค์ประกอบดังต่อไปนี้:

*[[ประชากร]]
* [[ดินแดน]]
* [[รัฐบาล]]
* [[อำนาจอธิปไตย]]

=== รัฐกับประชากร ===
{{ดูเพิ่ม|ประชากร}}
รัฐเป็นสิ่งที่ช่วยชี้ให้เห็นถึงความต่างระหว่างคำว่า "ชาติ" กับ "รัฐชาติ" ออกมาอย่างชัดเจน คำว่า "[[ชาติ]]" (nation) หมายถึงชุมชนทางวัฒนธรรมและการเมืองโดยประชาชน ขณะที่คำว่า "[[รัฐชาติ]]" (nation state) หมายถึงดินแดนที่มีกลุ่มประชากรซึ่งมีชาติพันธุ์เดียวกันและเกี่ยวโยงกับรัฐใดรัฐหนึ่งโดยเฉพาะ

ขณะที่ "ประชากร" หมายถึง กลุ่มบุคคลผู้ซึ่งอยู่ภายใต้การปกครองของ[[ชาติ]]นั้น ๆ ที่มารวมตัวกันอยู่ในพื้นที่หรือดินแดนเดียวกันไม่ว่าบุคคลในชาตินั้นจะมีเชื้อชาติเดียวกันหรือไม่ก็ตาม แม้ว่าโลกในศตวรรษที่ 21 จะถือว่ารัฐมีศักยภาพในการเชื่อมโยงพลเมืองภายใต้การปกครองของตนเข้าไว้ด้วยกันแต่ก็มิได้หมายความว่าจุดมุ่งหมายดังกล่าวจะประสบความสำเร็จหรือเป็นเช่นนั้นอยู่เสมอไป หากรัฐหลาย ๆ รัฐสามารถรวมตัวกันให้กลายเป็นประเทศเดียวกันได้ รัฐเหล่านั้นจะถูกเรียกว่า [[รัฐประชาชาติ]] (national state) หรือ [[รัฐชาติ]] (nation state) นอกจากนี้ยังมีแนวคิดในเรื่องของ[[สัญชาติ]]ที่ทำหน้าที่ระบุว่าบุคคลคนนั้นเป็นพลเมืองของรัฐใดไม่ว่าอำนาจอธิปไตยในการปกครองของรัฐดังกล่าวจะครอบคลุมมากกว่าชาติใดชาติหนึ่งหรือไม่ก็ตาม

=== รัฐกับดินแดน ===
[[ดินแดน]]ทำหน้าที่ในการกำหนดขอบเขตอำนาจอธิปไตยทางภูมิศาสตร์ของแต่ละรัฐ หลักการสำคัญของความเป็นรัฐชาติสมัยใหม่คือจะต้องมีอาณาเขตหรือดินแดนที่ตั้งอย่างชัดเจนไม่ว่าจะทั้งในทางบก ทางทะเล หรือในทางอากาศ บทบัญญัติของหลักการดังกล่าวเรียกว่า "[[สิทธิโดยแผ่นดิน]]" 

การกำหนดเขตแดนมิใช่ปัญหาหลักสำหรับ "รัฐโบราณ" หรือ "รัฐจารีต" แต่สำหรับรัฐชาติสมัยใหม่ที่มีอายุยังน้อยก็ยังคงมีปัญหาอยู่บ้างหลายประการกรณีตัวอย่างเช่น การที่อดีตรัฐอาณานิคมหลายรัฐได้รับดินแดนเพิ่มจากเดิมใน[[สมัยหลังอาณานิคม]]หรือยิ่งไปกว่านั้นในกรณีของ[[รัฐหลังสหภาพโซเวียต|อดีตประเทศ]]ที่เคยอยู่ภายใต้อิทธิพลของ[[สหภาพโซเวียต]] เป็นต้น นอกจากนี้การพูดคุยกันถึงองค์ประกอบบางประการของการแบ่งเขตแดนก็ยังคงได้รับการถกเถียงในแวดวงวิชาการอยู่อย่างสม่ำเสมอ

=== รัฐกับรัฐบาล ===
{{ดูเพิ่ม|รัฐบาล}}
รัฐสามารถแยกความแตกต่างออกจาก[[รัฐบาล]]ได้ตรงที่ว่า "รัฐ" คือ องค์กร ขณะที่ "รัฐบาล" คือ กลุ่มบุคคลที่เจาะจงโดยเฉพาะ โดยมี[[อำมาตยาธิปไตย|ระบบราชการ]]ที่ควบคุมกลไกในการดำเนินกิจการของรัฐนั้น ๆ ในช่วงเวลาหนึ่ง<ref>{{cite book|title=The Blackwell dictionary of political science: a user's guide to its terms|publisher=ไวลีย์-แบล็กเวลล์|year=1999|isbn=978-0-631-20695-8|editor1-last=บีลีย์|editor1-first=แฟรงก์|editor1-link=:en:Frank Bealey|page=147|chapter=government|chapter-url=https://books.google.com/books?id=6EuKLlzYoTMC&pg=PA147|archive-url=https://web.archive.org/web/20160516012636/https://books.google.com/books?id=6EuKLlzYoTMC&pg=PA147|archive-date=16 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>ซาร์ตเวลล์, 2008: [https://books.google.com/books?id=bk-aaMVGKO0C&pg=PA25 p. 25] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160623220736/https://books.google.com/books?id=bk-aaMVGKO0C&pg=PA25|date=23 June 2016}}</ref><ref name="flint-taylor-137">Flint & Taylor, 2007: p. 137</ref> กล่าวคือรัฐบาลเป็นเครื่องมือในการใช้อำนาจรัฐ รัฐแต่ละรัฐจะได้รับการบริหารงานโดยรัฐบาลต่าง ๆ ที่สืบทอดกันอย่างต่อเนื่อง<ref name="flint-taylor-137" /> รัฐเป็นวัตถุทางสังคมที่ไม่มีสาระสำคัญและไม่มีรูปแบบทางกายภาพ ขณะที่รัฐบาลเป็นกลุ่มบุคคลที่มีอำนาจในการดำเนินกิจการในฐานะรัฐบางประการ<ref>รอบินสัน, อี.เอ็ช. 2013. [http://www.edwardheath.net/wp-content/uploads/2013/08/State_and_Government.pdf The Distinction Between State and Government.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131102130436/http://www.edwardheath.net/wp-content/uploads/2013/08/State_and_Government.pdf|date=2 November 2013}} The Geography Compass 7(8): pp. 556–566.</ref>

รัฐบาลที่สืบทอดกันมาในแต่ละสมัยประกอบไปด้วยกลุ่มบุคคลที่มีความเชี่ยวชาญและมีสิทธิพิเศษในการผูกขาดการตัดสินใจทางการเมืองโดยปราศจากการต่อรองทางอำนาจจากองค์กรใดองค์กรหนึ่งหรือประชาชน

=== องค์กรทางการเมืองและกฎหมาย ===
องค์กรทางการเมืองและกฎหมายมีวัตถุประสงค์ก็เพื่อรับประกันสถานภาพและความมั่นคงของอำนาจอธิปไตยภายใต้เขตแดนของประเทศนั้น ๆ องค์กรนี้มีลักษณะสำคัญอยู่ทั้งหมดสามประการ ได้แก่:

==== '''สถานภาพเชิงศีลธรรม''' ====
รัฐเป็นองค์กรที่มี[[สิทธิ]]และ[[อำนาจอธิปไตย|อำนาจ]]ในการดำรงอยู่ด้วยตัวของมันเองและเป็นอิสระต่อกันภายใต้[[ระบอบระหว่างประเทศ]]โดยเฉพาะอย่างยิ่งสิทธิ์ในการปกครองตนเอง การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นภายในองค์ประกอบหลักของรัฐที่มีลักษณะเป็นแบบถาวรจะต้องไม่ส่งผลกระทบต่อเสถียรภาพหรือระยะเวลาในการดำเนินการตัดสินใจของรัฐนั้น ๆ

==== '''อำนาจอธิปไตย''' ====
{{หลัก|อำนาจอธิปไตย}}
รัฐจะต้องมีอำนาจอธิปไตยในการปกครองตนเอง การได้มาซึ่งอำนาจอธิปไตยจะต้องไม่ขึ้นอยู่กับการดำเนินการจากรัฐอื่นแต่อย่างใดและจะต้องไม่มีกลุ่มหรือองค์กรทางสังคมใดที่มีอำนาจเหนือไปกว่ารัฐ ขอบเขตอำนาจอธิปไตยโดยรัฐจะต้องครอบคลุมทั้งระบอบภายในและระบอบระหว่างประเทศ<ref>หัวข้อแรกใน [[s:Montevideo Convention|Montevideo Convention]].</ref> จะในฐานะรัฐเดี่ยวหรือรัฐสหพันธ์ก็ตาม<ref name=":0">หัวข้อที่สองใน [[s:Montevideo Convention|Montevideo Convention]].</ref> และอำนาจอธิปไตยก็สามารถถูกจำกัดได้มากน้อยเพียงใดก็ได้ผ่านความสมัครใจ ตัวอย่างเช่น [[หมู่เกาะคุก]] และ [[ประเทศนีวเว]] ที่ต้องการสิทธิในการดำเนินนโยบายต่างประเทศด้วยตนเอง โดยปราศจากอำนาจการตัดสินใจของ[[ประเทศนิวซีแลนด์]] เป็นต้น

ตามหลักการของ [[มัคส์ เวเบอร์]] เพื่อให้ได้มาซึ่งสิทธิและความชอบธรรมในการปกครองรัฐจะต้อง[[การผูกขาดความรุนแรง|ผูกขาดอำนาจในการใช้ความรุนแรง]] เช่น กิจการของกองทัพ ตำรวจ หรือ อำนาจตุลาการ ที่จะต้องอยู่ภายใต้การดำเนินการและบริหารงานโดยรัฐบาล การใช้อํานาจโดยรัฐสามารถแบ่งออกได้อย่างกว้าง ๆ เป็นทั้งหมดสองประเภทดังนี้:

* '''อํานาจในการจัดระเบียบสังคม:''' รัฐสามารถควบคุมกิจกรรมและบทบาทของพลเมืองที่อาศัยอยู่ในดินแดนภายใต้อธิปไตยของตนได้ผ่านการใช้อำนาจนิติบัญญัติหรือในทางกฎหมาย
* '''อํานาจในการริเริ่มบทบาทการบริหารงานราชการภายในพื้นที่:''' ตัวอย่างเช่น รัฐสามารถออกแบบและบริหารนโยบายที่เกี่ยวข้องกับสินค้าและการให้บริการแก่ชุมชนได้ โดยบทบาทดังกล่าวมีอิทธิพลสําคัญอย่างมากต่อรัฐที่ปกครองด้วย[[ประชาธิปไตย|ระบอบประชาธิปไตย]]นับตั้งแต่คริสตศตวรรษที่ 19

=== รูปแบบของรัฐ ===
ชาลส์ ทิลลี จำแนกรูปแบบของรัฐไว้ทั้งหมดสี่ประเภทดังนี้ ได้แก่ จักรวรรดิ รัฐโลกวิสัย นครรัฐ และรัฐชาติ ตามความเห็นของ [[ไมเคิล แมนน์ (นักสังคมวิทยา)|ไมเคิล แมนน์]] (Michael Mann) หน้าที่หลักอันเป็นหลักการสากลของรัฐมีทั้งสิ้นสี่ประการ ได้แก่:

# การรักษาความสงบเรียบร้อยและความมั่นคงภายในชาติ
# การปกป้องประเทศจากการรุกรานทางการทหาร
# การทำนุบำรุงรักษาไว้ซึ่งโครงสร้างพื้นฐานทางการสื่อสาร
# การดำเนินนโยบายกระจายรายได้ทางเศรษฐกิจ<ref>{{Cite book|last=แมนน์|first=ไมเคิล|url=https://books.google.com/books?id=gkd5QgAACAAJ&q=States,+War,+and+Capitalism:+Studies+in+Political+Sociology|title=States, War and Capitalism: Studies in Political Sociology|date=1992|publisher=แบล็กเวลล์|isbn=978-0-631-18509-3|pages=14–15|language=en|orig-date=1988}}</ref>

[[โจเซฟ โคโลเมอร์]] (Josep Colomer) ชี้ให้เห็นถึงความต่างระหว่างคุณลักษณะของจักรวรรดิกับรัฐไว้ดังนี้:

# จักรวรรดิมีอาณาเขตที่กว้างขวางกว่ารัฐอย่างชัดเจน
# จักรวรรดิมีอาณาเขตที่ไม่ชัดเจนหรือถาวร ขณะที่รัฐมีขอบเขตที่ชัดเจนและมั่นคง
# จักรวรรดิมี "ศูนย์กลางทางอำนาจที่หลากหลาย โดยไม่ขึ้นตรงกับดินแดนใดดินแดนหนึ่ง" ขณะที่รัฐมี "ศูนย์กลางทางอำนาจสูงสุดเหนือดินแดนและประชากรภายใต้การปกครองของตนทั้งปวง"
# จักรวรรดิมีขอบเขตอำนาจตุลาการที่ทับซ้อนกันหลายระดับ ขณะที่รัฐผูกขาดอำนาจตุลาการแต่เพียงผู้เดียวและมีการบังคับใช้กฎหมายที่เป็นมาตรฐานเดียวกันทั้งหมด<ref>{{Cite web|last=โคโลเมอร์|first=โจเซฟ เอ็ม.|date=2017|title=Empires Versus States|url=https://oxfordre.com/politics/view/10.1093/acrefore/9780190228637.001.0001/acrefore-9780190228637-e-608|url-status=live|website=Oxford Research Encyclopedia of Politics|language=en|doi=10.1093/acrefore/9780190228637.013.608|isbn=978-0-19-022863-7}}</ref>

ตามการจำแนกของ [[ไมเคิล เฮกเตอร์]] (Michael Hechter) และ [[วิลเลียม ไอ. บริวสไตน์|วิลเลียม บริวสไตน์]] (William Brustein) รัฐชาติสมัยใหม่มีคุณลักษณะที่แตกต่างจาก "สันนิบาตแห่งนครรัฐอิสระ จักรวรรดิ สมาพันธรัฐ และสหพันธรัฐตามระบอบประชาธิปไตย" สี่ประการดังนี้:

# รัฐชาติสมัยใหม่จะต้องแสวงหาความสำเร็จในการขยายอำนาจและควบรวมดินแดนของตนให้อยู่ภายใต้การปกครองเดียวกัน
# รัฐชาติสมัยใหม่จะต้องประสบความสำเร็จในการควบคุมกิจกรรมทางสังคม เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมอย่างที่ไม่เคยมีมาก่อนภายใต้ขอบเขตอำนาจอธิปไตยของตน
# รัฐชาติสมัยใหม่จะต้องสถาปนาสถาบันการปกครองที่แยกออกจากสถาบันทางสังคมรูปแบบอื่นออกอย่างชัดเจน
# ผู้ถืออำนาจการปกครองของรัฐชาติสมัยใหม่มีศักยภาพในการผูกขาดอำนาจการใช้ความรุนแรงแต่เพียงผู้เดียว<ref>{{cite journal|last1=เฮกเตอร์|first1=ไมเคิล|last2=บริวสไตน์|first2=วิลเลียม|date=1980|title=Regional Modes of Production and Patterns of State Formation in Western Europe|journal=American Journal of Sociology|volume=85|issue=5|pages=1061–1094|doi=10.1086/227125|jstor=2778891|s2cid=143853058}}</ref>

[[ปรัชญาการเมือง|นักปรัชญาการเมือง]]อาจจำแนกรัฐต่าง ๆ ว่าเป็น "[[รัฐเอกราช|รัฐอธิปไตย]]" ก็ต่อเมื่อรัฐเหล่านั้นมิได้ขึ้นตรงหรืออยู่ภายใต้อำนาจการปกครองจากรัฐอื่น ๆ ทั้งในเชิง[[อำนาจอธิปไตย]]ภายนอกหรือ[[การใช้อำนาจครอบงำ]]<ref name="Marek">{{cite book|last=มาเร็ก|first=คริสตินา|title=Identity and Continuity of States in Public International Law|publisher=Library Droz|year=1954|isbn=978-2-600-04044-0|page=178|quote=มีแนวคิดว่าจำเป็นต้องอ้างอิงจากรายงานของ Lytton เนื่องจากอาจเป็นคำนิยามที่สมบูรณ์ที่สุดและครบถ้วนที่สุดเกี่ยวกับสิ่งเป็นอิสระ 'ตามหลักความเป็นจริง' ที่สมเหตุสมผล เช่นนิยามของคำว่า รัฐหุ่นเชิด}}</ref> รูปแบบของรัฐที่เกิดจากการรวมตัวกันอยู่เป็นหลาย ๆ รัฐเรียกว่า "[[สหพันธรัฐ]]" เป็นรูปแบบของรัฐที่การบังคับใช้อำนาจอธิปไตยและ[[รัฐธรรมนูญ]]ขึ้นอยู่กับรัฐบาลส่วนกลางแห่งสหพันธ์ (คล้ายกับ[[สมาพันธรัฐ|ระบอบสมาพันธรัฐ]]ของ[[ประเทศสวิตเซอร์แลนด์|สมาพันธรัฐสวิส]]) รูปแบบของรัฐดังกล่าวมีความแตกต่างจากรัฐอธิปไตยทั่วไปตรงที่รัฐย่อยในแต่ละรัฐนั้น ๆ ได้ถ่ายโอนอำนาจอธิปไตยบางส่วนของตนไปขึ้นตรงกับ[[สหพันธรัฐ#รัฐบาลสหพันธ์|รัฐบาลสหพันธ์]]อย่างสมบูรณ์<ref name="oxford-state">{{cite journal|year=1995|editor1-last=ธอมป์สัน|editor1-first=เดลลา|title=state|journal=Concise Oxford English Dictionary|edition=9th|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ด|quote='''3''' (รวมถึง '''รัฐ''' ด้วย) '''ก.''' ชุมชนการเมืองที่จัดตั้งขึ้นภายใต้รัฐบาลเดียว เครือจักรภพ; ประเทศชาติ '''ข.''' ชุมชนดังกล่าวซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของสหพันธ์สาธารณรัฐ ตัวอย่างก็เช่น สหรัฐอเมริกา เป็นต้น}}</ref>

ในบางกรณีเราสามารถจำแนกรูปแบบต่าง ๆ ของรัฐได้อย่างง่าย ๆ ตามองค์ประกอบหรือจุดเด่นที่พบเห็นได้ชัด แนวคิดเกี่ยวกับรัฐในทางทฤษฎีหรือในอุดมคติซึ่งยึดโยงกับความเป็น "ชาติ" ได้รับความนิยมอย่างมากในยุโรปช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 20 แต่ไม่ค่อยเกิดขึ้นในภูมิภาคอื่นหรือในช่วงเวลาไล่เลี่ยกัน ในทางตรงกันข้ามรัฐบางรัฐมีความพยายามที่จะสร้างคุณธรรมผ่านการสร้างความหลากหลายทางเชื้อชาติหรือ[[รัฐข้ามชาติ|ข้ามชาติ]] (เช่นในกรณีของ[[จักรวรรดิออสเตรีย-ฮังการี]]กับ[[สหภาพโซเวียต]]เป็นต้น) ซึ่งได้เน้นย้ำให้เห็นถึงคุณลักษณะที่เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของพลเมืองทุกคนผ่านการนำเสนอในรูปแบบของ[[อัตตาธิปไตย|ระบอบอัตตาธิปไตย]] [[เทวสิทธิราชย์|ความชอบธรรมของกษัตริย์]]หรือ[[อุดมการณ์|อุดมการณ์ทางการเมือง]] ส่วนรัฐที่ปกครองด้วย[[ลัทธิฟาสซิสต์|ระบอบฟาสซิสต์]]หรือ[[ลัทธิอำนาจนิยม|ระบอบอำนาจนิยม]]มักส่งเสริมแนวคิดในเรื่อง[[การเหยียดเชื้อชาติเชิงชีวภาพ|ความเหนือกว่าทางเชื้อชาติ]]<ref>{{cite book|last=ลองเกอริช|first=ปีเตอร์|title=Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยอ็อกซ์ฟอร์ด|year=2010|isbn=978-0-19-280436-5|location=อ็อกซ์ฟอร์ด; นิวยอร์ก}}</ref> รัฐที่นิยมชมชอบในระบอบดังกล่าวอาจนำแนวคิดในเรื่องของความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันหรือการไม่แบ่งแยกมานำเสนอ: เช่นระบอบการปกครองแบบ ''[[:en:Res_publica|res publica]]'' ของ[[โรมโบราณ]] กับ ''[[:en:Rzeczpospolita|Rzeczpospolita]]'' ของ [[เครือจักรภพโปแลนด์–ลิทัวเนีย]] ซึ่งระบอบที่กล่าวมาข้างตนยังมีอิทธิพลสำคัญต่อรูปแบบการปกครองของ[[สาธารณรัฐ]]สมัยใหม่มาจนถึงปัจจุบัน 

แนวคิดที่ว่าด้วย "[[รัฐโลกวิสัย|รัฐฆราวาส]]" ซึ่งคอยทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางของศาสนา หรือ "[[นครรัฐ]]" ที่มีขนาดค่อนข้างเล็ก ซึ่งครั้งหนึ่งเคยเป็นรูปแบบการปกครองที่ค่อนข้างแพร่หลายและประสบความสำเร็จมาตั้งแต่สมัยโบราณ<ref>[[เอเธนส์ยุคคลาสสิก|เอเธนส์]], [[คาร์เธจ]], [[โรมโบราณ|กรุงโรม]], [[สาธารณรัฐนอฟโกรอด|นอฟโกรอด]], [[สาธารณรัฐปึสคอฟ|ปึสคอฟ]], [[ประวัติศาสตร์ฮัมบวร์ค|ฮัมบวร์ค]], [[รัฐเบรเมิน|เบรเมิน]], [[เสรีนครแฟรงก์เฟิร์ต|แฟรงก์เฟิร์ต]], [[เสรีนครลือเบ็ค|ลือเบ็ค]], [[สาธารณรัฐฟลอเรนซ์|ฟลอเรนซ์]], [[สาธารณรัฐปิซา|ปิซา]], [[สาธารณรัฐเจโนวา|เจโนวา]], [[สาธารณรัฐเวนิส|เวนิส]], [[เสรีนครดันท์ซิช|ดันท์ซิช]], [[เสรีนครฟิยูเม|ฟิยูเม]], [[สาธารณรัฐรากูซา|ดูบรอฟนิก]].</ref><ref>ตัวอย่างเช่น: {{cite book|last1=พาสเตอร์|first1=แจ็ก|url=https://books.google.com/books?id=AGeHDna_9dwC|title=Land and Economy in Ancient Palestine|publisher=Routledge|year=1997|isbn=978-1-134-72264-8|location=ลอนดอน|publication-date=2013|page=32|chapter=3: The Early Hellenistic Period|quote=แนวคิดเรื่องกรุงเยรูซาเล็มในฐานะรัฐเทวาธิปไตยมีความคล้ายคลึงกับกลุ่มรัฐโลกวิสัยในเอเชียน้อยและจักรวรรดิซิลูซิด แต่เป็นการเปรียบเทียบที่ไม่เหมาะสมเอาเสียเลย [...] รอสตอฟแซฟฟ์ เรียกแคว้นยูดาห์ว่าเป็นรัฐเทวาธิปไตย แม้ว่าจะมีคำจำกัดความของตัวมันเองที่ทำหน้าที่กำหนดเงื่อนไขของความเป็นเจ้าอาณาเขตและองค์กรของรัฐก็ตาม [...] เฮงเงิลยังอ้างอีกว่าแคว้นยูดาห์เป็นรัฐฆราวาส โดยไม่แยแสต่อหลักฐานที่พึงปรากฎว่าราชวงศ์ปโตเลมีแทบจะไม่สามารถทนทานต่อสถานการณ์เช่นนี้ได้|access-date=2017-02-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20161219161745/https://books.google.com/books?id=AGeHDna_9dwC|archive-date=19 ธันวาคม 2016|url-status=live}}</ref> ได้ถูกลดทอนบทบาทและความสำคัญลงในยุคร่วมสมัย นครรัฐขนาดเล็กที่ยังมีเอกราชและอธิปไตยเป็นของตนในโลกสมัยใหม่ ได้แก่ [[นครรัฐวาติกัน]] [[ประเทศโมนาโก|ราชรัฐโมนาโก]] และ [[ประเทศสิงคโปร์|สาธารณรัฐสิงคโปร์]] รวมถึงนครรัฐที่รวมตัวกันอยู่ในรูปแบบของสหพันธรัฐตัวอย่างเช่น [[รัฐของประเทศเยอรมนี]] หรืออาจเป็นเขตปกครองตนเองที่อยู่ภายใต้อำนาจอธิปไตยที่จำกัดในระดับหนึ่งตัวอย่างเช่น [[ฮ่องกง]] [[ยิบรอลตาร์]] และ [[เซวตา]] [[การแบ่งแยกเมือง]]หรือการสร้างนครรัฐใหม่ (ทั้งในรูปแบบของรัฐอธิปไตยหรือสหพันธรัฐ) ก็ยังคงมีการหารือกันอยู่ตลอดในช่วงต้นของศตวรรษที่ 21 เช่นในกรณีของ[[การแบ่งแยกกรุงลอนดอน|กรุงลอนดอน]] เป็นต้น

=== รัฐกับภาคประชาสังคม ===
ในความคิดทางการเมืองแบบคลาสสิกรัฐถูกระบุว่าเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนการเมือง สังคมการเมือง และ[[ประชาสังคม|ภาคประชาสังคม]] ขณะที่ความคิดทางการเมืองสมัยใหม่ทำให้[[รัฐชาติ]]กลายเป็นสิ่งที่โดดเด่นขึ้นมาในฐานะรูปแบบของสังคมการเมืองภาคประชาสังคมและในรูปแบบของสังคมเศรษฐกิจ<ref name="zaleski">{{cite journal|last1=ซาเลสกี|first1=พาเวล|date=2008|title=Tocqueville on Civilian Society: A Romantic Vision of the Dichotomic Structure of Social Reality|journal=Archiv für Begriffsgeschichte|volume=50|pages=260–266|doi=10.28937/9783787336746_12|jstor=24360940|s2cid=261197955}}</ref> ดังนั้นแล้วความเป็นรัฐชาติในชุดความคิดแบบสมัยใหม่ย่อมต้องขัดแย้งกับความเป็นภาคประชาสังคมอย่างแน่นอน<ref>{{cite book|author=เอเรนเบิร์ก, จอห์น|url=https://archive.org/details/civilsocietycrit0000ehre|title=ภาคประชาสังคม: ประวัติศาสตร์เชิงวิพากษ์ของแนวคิด|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยนิวยอร์ก|year=1999|isbn=978-0-8147-2207-7|page=[https://archive.org/details/civilsocietycrit0000ehre/page/109 109]|chapter=ภาคประชาสังคมกับรัฐ|url-access=registration}}</ref><ref>{{cite book|author=กวิราช, สุทิปตะ|title=ภาคประชาสังคม: ประวัติศาสตร์และความเป็นไปได้|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=2001|isbn=978-0-521-00290-5|editor=กวิราช, สุทิปตะ|pages=291–293|chapter=In search of civil society|editor2=ขิลณานิ, สุนิล|chapter-url=https://books.google.com/books?id=AOnRSNob2O8C&pg=PA291|archive-url=https://web.archive.org/web/20160501185609/https://books.google.com/books?id=AOnRSNob2O8C&pg=PA291|archive-date=1 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=รีฟ, แอนดรูว์|title=Routledge Encyclopedia of International Political Economy: Entries P–Z|publisher=เทย์เลอร์ & แฟรนซิส|year=2001|isbn=978-0-415-24352-0|editor=โจนส์, อาร์.เจย์. แบร์รี|pages=158–160|chapter=Civil society|chapter-url=https://books.google.com/books?id=a29qBofx8Y8C&pg=PA158|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623201355/https://books.google.com/books?id=a29qBofx8Y8C&pg=PA158|archive-date=23 มิถุนายน 2016|url-status=live}}</ref>

[[อันโตนีโอ กรัมชี]] (Antonio Gramsci) เชื่อว่าภาคประชาสังคมเป็นรากฐานที่สำคัญต่อกิจกรรมทางการเมือง เช่น การสร้างอัตลักษณ์ การต่อสู้ทางอุดมการณ์ การจัดกิจกรรมโดยกลุ่มปัญญาชน หรือ [[การใช้อำนาจครอบงำ]] และภาคประชาสังคมเองก็ทำหน้าที่เป็นจุดเชื่อมโยงให้กับขอบเขตทางเศรษฐกิจและการเมือง สิ่งที่เกิดขึ้นจากการกระทำร่วมกันของภาคประชาสังคม กรัมชีเรียกสิ่งนี้ว่า "สังคมการเมือง" โดยชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของแนวคิดเรื่องรัฐในฐานะการเมืองว่าการเมืองมิใช่กระบวนการรูปแบบเดียวของการจัดการทางการเมือง แต่เป็นการที่กิจกรรมขององค์กรภาคประชาสังคมที่กำหนดเงื่อนไขกิจกรรมของพรรคการเมืองหรือสถาบันของรัฐ และในทางกลับกันภาคประชาสังคมก็ถูกกำหนดโดยกิจกรรมรูปแบบเหล่านั้นอีกทอดหนึ่ง<ref>{{cite book|author=แซสซูน, แอนน์ โชว์สแต็ก|url=https://books.google.com/books?id=gZQJgfmplQoC&pg=PA70|title=Gramsci and contemporary politics: beyond pessimism of the intellect|publisher=Psychology Press|year=2000|isbn=978-0-415-16214-2|page=70|archive-url=https://web.archive.org/web/20160503105634/https://books.google.com/books?id=gZQJgfmplQoC&pg=PA70|archive-date=3 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite book|author1=เอาเจลลี, เอ็นริโก|title=Gramsci, historical materialism and international relations|author2=เมอร์ฟีย์, เคร็ก เอ็น.|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=1993|isbn=978-0-521-43523-9|editor=จิลล์, สตีเฟน|page=129|chapter=Gramsci and international relations: a general perspective with examples from recent US policy towards the Third World|chapter-url=https://books.google.com/books?id=Opkof1vyDAgC&pg=PA129|archive-url=https://web.archive.org/web/20160502034756/https://books.google.com/books?id=Opkof1vyDAgC&pg=PA129|archive-date=2 พฤษภาคม 2016|url-status=live|name-list-style=amp}}</ref> ขณะที่ [[หลุยส์ อัลตูแซร์]] (Louis Althusser) มีความเห็นแย้งว่าองค์กรภาคประชาสังคมเช่น [[คริสตจักร|โบสถ์]] [[โรงเรียน]] และ[[ครอบครัว]] เป็นส่วนหนึ่งของ "กลไกรัฐเชิงอุดมการณ์" ซึ่งเติมเต็ม "กลไกรัฐที่กดขี่" (เช่น ตำรวจและทหาร) ในการสร้างความสัมพันธ์ทางสังคม<ref>{{cite book|author=เฟอร์เรตเตอร์, ลุค|url=https://books.google.com/books?id=fn0ZLu27jVoC&pg=PA85|title=หลุยส์ อัลตูแซร์|publisher=เทย์เลอร์ & แฟรนซิส|year=2006|isbn=978-0-415-32731-2|page=85}}</ref><ref>{{cite book|author=ฟลีชา, แรมอน|title=The Routledge international handbook of critical education|publisher=เทย์เลอร์ & แฟรนซิส|year=2009|isbn=978-0-415-95861-5|editor=Apple, Michael W.|page=330|chapter=The Educative City and Critical Education|display-editors=etal|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hD3qp2tvrLcC&pg=PA330}}</ref><ref>มาเลเชวิช, 2002: [https://books.google.com/books?id=Lc_nMFoGcYkC&pg=PA16 p. 16] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160723035005/https://books.google.com/books?id=Lc_nMFoGcYkC&pg=PA16|date=23 July 2016}}</ref>

[[เยือร์เกิน ฮาแบร์มาส]] (Jürgen Habermas) ชี้ให้เห็นถึง[[ปริมณฑลสาธารณะ]]ว่ามีความแตกต่างไปจากปริมณฑลทั่วไปทั้งในทางเศรษฐกิจและการเมือง<ref>{{Cite book|author1=มอร์โรว์, เรย์มอนด์ อัลเลน|url=https://archive.org/details/readingfreirehab0000morr|title=Reading Freire and Habermas: critical pedagogy and transformative social change|author2=ทอร์เรส, คาร์ลอส อัลเบอร์โต|publisher=Teacher's College Press|year=2002|isbn=978-0-8077-4202-0|page=[https://archive.org/details/readingfreirehab0000morr/page/77 77]|url-access=registration|name-list-style=amp}}</ref> 

หากพิจารณาถึงบทบาทของกลุ่มก้อนทางสังคมในจำนวนที่หลากหลาย การพัฒนานโยบายสาธารณะและการเชื่อมโยงระหว่างระบบราชการโดยรัฐกับสถาบันอื่น ๆ การระบุขอบเขตของรัฐอย่างกว้าง ๆ จึงกลายเป็นเรื่องยากมากขึ้น [[การโอนกิจการของรัฐเป็นของเอกชน|การแปรรูป]]และ[[การโอนมาเป็นของรัฐ|การโอนกิจการของเอกชนมาเป็นของรัฐ]] รวมถึงการสร้างหน่วยงาน[[กฎระเบียบ|กำกับดูแล]]ขึ้นมาใหม่ยังได้เปลี่ยนขอบเขตหน้าที่และบทบาทของรัฐซึ่งเกี่ยวเนื่องกับสังคมด้วย บ่อยครั้งที่สถานภาพขององค์กรเสมือนอิสระจะมีความไม่ชัดเจนจึงทำให้เกิดข้อถกเถียงในหมู่นักรัฐศาสตร์ว่าพวกเขาเป็นส่วนหนึ่งของรัฐหรือภาคประชาสังคมหรือไม่มากน้อยเพียงใด นักรัฐศาสตร์บางคนมักจะพูดถึงเครือข่ายทางนโยบายและการปกครองแบบกระจายอำนาจในสังคมสมัยใหม่มากกว่าจะพูดถึงระบบราชการหรือการควบคุมนโยบายโดยตรงของรัฐ<ref>{{cite book|author=แคร์, อันเนอ เมทเทอ|url=https://books.google.com/books?id=AY5SIsf1nI4C|title=ธรรมาภิบาล|publisher=ไวลีย์-แบล็กเวลล์|year=2004|isbn=978-0-7456-2979-7|archive-url=https://web.archive.org/web/20160611003517/https://books.google.com/books?id=AY5SIsf1nI4C|archive-date=11 มิถุนายน 2016|url-status=live}} -- {{page needed|date=มกราคม 2011}}</ref>

=== สัญลักษณ์ ===
{{ดูเพิ่ม|สัญลักษณ์ประจำชาติ}}
[[ไฟล์:UN Members Flags.JPG|thumb|upright=1.1|ภาพตัวอย่าง[[ธงชาติ]]ของกลุ่มประเทศสมาชิกใน[[สหประชาชาติ]] โดยปกติแล้วธงชาติมักจะเป็นสัญลักษณ์ที่แสดงให้เห็นถึงอัตลักษณ์ประจำชาติของรัฐอธิปไตยนั้น ๆ]]
สัญลักษณ์ประจำชาติทำหน้าที่แสดงให้เห็นถึง "อัตลักษณ์" และ "ค่านิยม" โดยพื้นฐานของแต่ละรัฐชาติไม่เพียงแต่รัฐที่มีอำนาจอธิปไตยเท่านั้น แต่ยังครอบคลุมถึงประเทศที่ตกอยู่ในสถานภาพอาณานิคมอีกด้วย
*[[คำขวัญประจำชาติ]]
*[[ภาพตราแผ่นดินของประเทศต่าง ๆ|ตราอาร์ม]] หรือ [[ตราแผ่นดิน]]
*[[ตราสัญลักษณ์]]
*[[ธงชาติ]]
*[[เพลงชาติ]]
*[[สีประจำชาติ]]

== ความเป็นมา ==
การเกิดขึ้นของรัฐในรูปแบบแรกสุดคาดว่าน่าจะเกิดขึ้นเมื่อใดก็ตามที่ผู้ใช้อำนาจมีศักยภาพในการที่จะรวมอำนาจไว้ที่ศูนย์กลางอย่างมีเสถียรภาพ เงื่อนไขที่สำคัญอย่างยิ่งต่อการเกิดขึ้นของรัฐ คือ [[การตั้งถิ่นฐาน|การตั้งถิ่นฐานของมนุษย์]] [[เกษตรกรรม|การทำเกษตรกรรม]]เช่น ข้าวสาลี ข้าวบาร์เลย์ หรือข้าวฟ่าง เนื่องจากเป็นธัญพืชที่สามารถผลิตได้ในปริมาณที่มาก<ref name="Scott-2017">{{cite book|last1=สก็อตต์|first1=เจมส์ ซี.|title=Against the Grain: A Deep History of the Earliest States|date=2017|publisher=Yale University Press|isbn=978-0-300-18291-0|doi=10.2307/j.ctv1bvnfk9|jstor=j.ctv1bvnfk9|s2cid=158193062}}{{pn|date=มีนาคม 2023}}</ref><ref>{{cite journal|last1=คาร์เนย์โร|first1=รอเบิร์ต แอล.|date=1970|title=ทฤษฎีการเกิดขึ้นของรัฐ|journal=Science|volume=169|issue=3947|pages=733–738|bibcode=1970Sci...169..733C|doi=10.1126/science.169.3947.733|jstor=1729765|pmid=17820299|s2cid=11536431}}</ref><ref>{{cite journal|last1=อัลเลน|first1=รอเบิร์ต ซี|date=เมษายน 1997|title=Agriculture and the Origins of the State in Ancient Egypt|journal=Explorations in Economic History|volume=34|issue=2|pages=135–154|doi=10.1006/exeh.1997.0673}}</ref><ref>{{cite journal|last1=บอร์กัน|first1=โออานา|last2=โอลส์สัน|first2=โอลา|last3=พัตเตอร์แมน|first3=หลุยส์|date=ตุลาคม 2021|title=Transition to agriculture and first state presence: A global analysis|url=https://ueaeprints.uea.ac.uk/id/eprint/80065/1/Accepted_Manuscript.pdf|journal=Explorations in Economic History|volume=82|pages=101404|doi=10.1016/j.eeh.2021.101404}}</ref> หรือแม้แต่การจัดเก็บภาษี การจดบันทึก และการจัดสรรทรัพยากร<ref name="Scott-2017" /><ref>{{cite journal|last1=อาห์เม็ด|first1=อาลี ที.|last2=สตาซาเวจ|first2=เดวิด|date=พฤษภาคม 2020|title=ต้นกำเนิดของประชาธิปไตยในยุคแรก|journal=American Political Science Review|volume=114|issue=2|pages=502–518|doi=10.1017/S0003055419000741|s2cid=29671869}}</ref><ref>{{cite journal|last1=เมย์ชาร์|first1=โจรัม|last2=โมอัฟ|first2=โอเมอร์|last3=นีแมน|first3=ซวิกา|date=สิงหาคม 2017|title=ภูมิศาสตร์ ความโปร่งใส และสถาบัน|url=https://ageconsearch.umn.edu/record/269317/files/twerp_1129_moav.pdf|journal=American Political Science Review|volume=111|issue=3|pages=622–636|doi=10.1017/S0003055417000132|s2cid=134526725}}</ref><ref>{{cite book|last1=บัว|first1=คาลส์|title=ความสงบเรียบร้อยทางการเมืองและความไม่เท่าเทียมกัน|date=2015|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|isbn=978-1-107-08943-3}}{{pn|date=มีนาคม 2023}}</ref> ทั้งหมดที่กล่าวมาข้างต้นล้วนแต่เป็นส่วนสำคัญที่ช่วยสร้างความเข้มแข็งให้กับชุมชนภายในรัฐทั้งสิ้น กล่าวอีกนัยหนึ่งคือเกษตรกรรมเป็นการเปิดทางไปสู่การมี[[ชนชั้นทางสังคม]]ที่ผู้คนในสังคมไม่จำเป็นต้องใช้เวลาส่วนใหญ่ในการดำรงชีพด้วยตนเอง การเขียนจดบันทึกที่สามารถทำให้จดบันทึกรวบรวมรวมข้อมูลสำคัญได้ รวมถึงการวางโครงสร้างของระบบราชการก็เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้อำนาจรัฐสามารถขยายขอบเขตออกไปได้กว้างไกลมากยิ่งขึ้น<ref>{{cite journal|last1=สเปนเซอร์|first1=ชาลส์ เอส.|date=20 เมษายน 2010|title=การขยายดินแดนและการก่อตัวของรัฐขั้นปฐมภูมิ|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|volume=107|issue=16|pages=7119–7126|doi=10.1073/pnas.1002470107|pmc=2867764|pmid=20385804|doi-access=free}}</ref>

อารยธรรมโบราณถือกำเนิดขึ้นในบริเวณ[[อียิปต์โบราณ|ภูมิภาคอียิปต์]], [[เมโสโปเตเมีย]], [[ ประวัติศาสตร์อินเดีย|ชมพูทวีป]], [[ประวัติศาสตร์จีน#ยุคก่อนประวัติศาสตร์|จีน]], [[มีโซอเมริกา]] และใน[[อารยธรรมแอนดีส|บริเวณเทือกเขาแอนดีส]] ความเป็น "[[สังคมไร้รัฐ]]" ถูกแทนที่ด้วยความเป็น "[[รัฐชาติ|รัฐประชาชาติ]][[สมัยใหม่]]" ผ่าน[[ระเบียบโลกใหม่ (รัฐศาสตร์)|การจัดระเบียบ]]ทางการเมืองของสังคมทั่วโลก สังคมโบราณแบบกลุ่มนักล่า [[คนเก็บของป่าล่าสัตว์]] หรือ[[สังคมชนเผ่า|แบบชนเผ่า]]ขนาดใหญ่ ทั้งหมดนี้ต่างก็มีรากฐานมาจากวัฒนธรรม[[การต้อนฝูงสัตว์]]หรือการทำเกษตรกรรมทั้งสิ้น โดยที่งานวิจัยในปัจจุบันก็ยังไม่สามารถระบุช่วงระยะเวลาของสังคมไร้รัฐว่ายาวนานมากน้อยเพียงใดได้อย่างชัดเจน แต่สิ่งที่สามารถชี้ให้เห็นชัดได้คือสังคมรูปแบบไร้รัฐกินระยะเวลายาวนานมานับตั้งแต่[[ยุคก่อนประวัติศาสตร์]]หรือแม้แต่ก่อนการเกิดขึ้นของ[[ประวัติศาสตร์โลก|ยุคประวัติศาสตร์]]และ[[อารยธรรม]]ของมนุษย์อย่างแน่นอน

องค์กรหลักที่มีสถานภาพและอิทธิพลเทียบเท่ากับสถานภาพของรัฐในสมัยโบราณ ตัวอย่างเช่น องค์กรทางศาสนา โบสถ์ หรือ [[นครรัฐ]]<ref>{{Cite book|last=แบ็กก์|first=สเวอร์|url=https://books.google.com/books?id=NqqbDwAAQBAJ|title=State Formation in Europe, 843–1789: A Divided World|date=2019|publisher=Routledge|isbn=978-0-429-58953-9|pages=139|language=en}}</ref>

นับตั้งแต่ปลายคริสตศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา ที่ดินบนโลกสามารถตั้งถิ่นฐานอยู่อาศัยได้เกือบทั้งหมด โลกถูกแบ่งออกเป็นพื้นที่ที่มีเขตแดนชัดเจนไม่มากก็น้อย โดยมีรัฐต่าง ๆ คอยอ้างสิทธิและอำนาจอธิปไตยในการปกครองเขตแดนของตนทั้งสิ้น ทั้งที่ก่อนหน้าก็ไม่เคยมีผู้อยู่อาศัยหรือผู้ใดอ้างสิทธิ์เหนือดินแดนที่ค่อนข้างใหญ่ขนาดนี้มาก่อน หรืออาจจะมี[[ชนร่อนเร่]]อาศัยอยู่แต่ก็มิได้ดำรงชีพรวมตัวกันอยู่เป็นแบบรัฐ อย่างไรก็ตามแม้ว่ารัฐชาติสมัยใหม่จะทำหน้าที่ในการอ้างสิทธิ์เหนือดินแดนของตน แต่ก็ยังมีพื้นที่กว้างใหญ่อีกมาก ตัวอย่างเช่น [[ป่าดิบชื้นแอมะซอน]]ที่อาจจะมีแค่[[คนพื้นเมือง]]อาศัยอยู่เพียงกลุ่มเดียวเท่านั้นหรือไม่มีเลย (บ้างก็มิได้มี[[พลเมืองโดดเดี่ยว|ปฏิสัมพันธ์]]กับผู้คนจากโลกภายนอก) นอกจากนี้ยังมีสิ่งที่เรียกกันว่า "[[รัฐล้มเหลว]]" ซึ่งเป็นรัฐที่มิได้มีอำนาจในการปกครองดินแดนที่อ้างสิทธิ์ทั้งหมดในทางพฤตินัยหรือในกรณีที่อำนาจของตนถูกท้าทายเป็นปฏิปักษ์ ปัจจุบันประชาคมระหว่างประเทศประกอบด้วย[[รัฐเอกราช|รัฐอธิปไตย]]ทั้งสิ้นประมาณ 200 รัฐ ในแต่ละรัฐก็จะมีตัวแทนของตนประจำการอยู่ใน[[สหประชาชาติ|องค์กรสหประชาชาติ]]ซึ่งทำหน้าที่รักษาสันติภาพและความมั่นคงของตนภายใต้[[ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ|ระบอบระหว่างประเทศ]]

=== สังคมไร้รัฐในยุคก่อนประวัติศาสตร์ ===
{{หลัก|สังคมไร้รัฐ}}

ในประวัติศาสตร์การดำรงอยู่ของมนุษยชาติโดยส่วนใหญ่มักอาศัยอยู่ในรูปแบบ "[[สังคมไร้รัฐ]]" ที่มีลักษณะเฉพาะ คือ ขาดการกระจุกตัวและปรากฎให้เห็นถึง[[ความเหลื่อมล้ำทางสังคม|ความเหลื่อมล้ำ]]เป็นอย่างมากทั้งใน[[อํานาจ (สังคมและการเมือง)|เชิงอำนาจ]]ทางเศรษฐกิจและการเมือง

นักมานุษยวิทยา ชื่อ [[ทิม อิงโกลด์]] (Tim Ingold) ได้ระบุเอาไว้ว่า:

{{blockquote|ในองค์ความรู้ทางมานุษยวิทยาที่ปัจจุบันค่อนข้างล้าสมัยนั้น ยังไม่เพียงพอที่จะชี้ให้เห็นว่า[[คนเก็บของป่าล่าสัตว์]]รู้สึกอย่างไรกับการอยู่ใน 'สังคมไร้รัฐ' ราวกับว่าชีวิตทางสังคมของพวกเขานั้นขาดหายไปหรือยังไม่สำเร็จมากพอ โดยที่จะต้องรอให้เสร็จสมบูรณ์เสียก่อนผ่านวิวัฒนาการเชิงกลไกโดยรัฐ ในทางกลับกันหลักการสำคัญทางสังคมของคนกลุ่มนั้นดังที่ [[ปีแยร์ คลาตส์]] (Pierre Clastres) ได้กล่าวเอาไว้นั้น โดยพื้นฐานแล้วบุคคลในสังคมไร้รัฐมักจะมี 'ความรู้สึกต่อต้าน' ความเป็นรัฐอยู่เสมอ<ref>{{cite book |author=Ingold, Tim |chapter=On the social relations of the hunter-gatherer band |editor=Lee, Richard B. |editor2=Daly, Richard Heywood |title=The Cambridge encyclopedia of hunters and gatherers |publisher=Cambridge University Press |year=1999 |isbn=978-0-521-57109-8 |page=408|chapter-url=https://books.google.com/books?id=5eEASHGLg3MC&pg=PA408|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160517144312/https://books.google.com/books?id=5eEASHGLg3MC&pg=PA408 |archive-date=17 May 2016}}</ref>}}

=== ยุคหินใหม่ ===
{{ข้อมูลเพิ่มเติม|ยุคหินใหม่|สังคมของรัฐในยุคสำริด}}
ในช่วง[[ยุคหินใหม่]]สังคมมนุษย์มีการปฏิรูปทางวัฒนธรรมและเศรษฐกิจขนานใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นพัฒนาการทางด้าน[[เกษตรกรรม]] การตั้งถิ่นฐานอยู่อย่างเป็นหลักแหล่ง ความหนาแน่นของประชากรที่เพิ่มขึ้น และการใช้เครื่องมือช่วยในการผลิตเครื่องปั้นดินเผาที่ดูมีความซับซ้อนมากขึ้นกว่าแต่เก่าก่อน<ref>{{cite book|author1=ชอว์, เอียน|title=A dictionary of archaeology|author2=เจมสัน, รอเบิร์ต|publisher=ไวลีย์-แบล็กเวลล์|year=2002|isbn=978-0-631-23583-5|edition=6th|page=423|chapter=Neolithic|chapter-url=https://books.google.com/books?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA423|archive-url=https://web.archive.org/web/20160424124249/https://books.google.com/books?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA423|archive-date=24 เมษายน 2016|url-status=live|name-list-style=amp}}</ref><ref>{{Cite book|author=ฮัสสัน, เอ็ฟ.เอ.|title=Sustainability or collapse?: an integrated history and future of people on earth|publisher=สำนักพิมพ์สถาบันเทคโนโลยีแมสซาชูเซตส์|year=2007|isbn=978-0-262-03366-4|editor=คอนสตันซา, รอเบิร์ต|page=186|chapter=The Lie of History: Nation-States and the Contradictions of Complex Societies|display-editors=etal|chapter-url=https://books.google.com/books?id=8tMxW_7geWUC&pg=PA186|archive-url=https://web.archive.org/web/20160502003901/https://books.google.com/books?id=8tMxW_7geWUC&pg=PA186|archive-date=2 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref>

นอกจากนี้ยังมีการเพาะปลูกแบบอยู่ประจำเป็นหลักแหล่ง ซึ่งทั้งหมดนี้ก็จะนำไปสู่การพัฒนาแนวคิด[[สิทธิในทรัพย์สิน]] [[การปรับตัวเป็นสัตว์เลี้ยง|การกสิกรรม]] การเกิดขึ้นของสังคมแบบครอบครัวใหญ่ มีการจัดเตรียมปัจจัยขั้นพื้นฐานสำหรับบุคคลภายนอกครอบครัวอย่างการผลิตอาหารส่วนเกินจำนวนมาก<ref>สก็อตต์, 2009: [https://books.google.com/books?id=oiLYu2-uc8IC&pg=PT29 p. 29] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160505021415/https://books.google.com/books?id=oiLYu2-uc8IC&pg=PT29|date=5 May 2016}}</ref> ส่งผลให้เกิด[[การแบ่งงาน]]กันมากขึ้นและทำให้ผู้คนมีทักษะอื่น ๆ นอกเหนือไปจากการสรรหาหรือผลิตอาหารได้เอง<ref>{{Cite book|author1=แลงเกอร์, อีริก ดี.|title=Encyclopedia of social history|author2=สเตินส์, ปีเตอร์ เอ็น.|publisher=เทย์เลอร์ & แฟรนซิส|year=1994|isbn=978-0-8153-0342-8|editor=สเตินส์, ปีเตอร์ เอ็น.|page=28|chapter=ระบบการทำเกษตร|chapter-url=https://books.google.com/books?id=kkIeyCEedrsC&pg=PA28|archive-url=https://web.archive.org/web/20160604000323/https://books.google.com/books?id=kkIeyCEedrsC&pg=PA28|archive-date=4 มิถุนายน 2016|url-status=live|name-list-style=amp}}</ref> สถานภาพของรัฐในยุคแรกมีลักษณะของสังคมที่มี[[การจัดช่วงชั้นทางสังคม|การแบ่งชนชั้น]]ออกจากกันอย่างชัดเจน โดยมีชนชั้นปกครองที่มีความมั่งคั่งและสิทธิพิเศษเหนือกว่าพลเมืองโดยทั่วไป ซึ่งชนชั้นดังกล่าวก็ตกอยู่ภายใต้การบังคับบัญชาของ "[[เจ้าแผ่นดิน|เจ้าผู้ปกครอง]]" อีกทอดหนึ่ง ชนชั้นปกครองเริ่มสร้างความแตกต่างทางชนชั้นผ่านรูปแบบของสถาปัตยกรรมและขนบธรรมเนียมทางวัฒนธรรมที่ต่างไปจากชนชั้นแรงงานอย่างชัดเจน<ref>{{cite book|author=โคเฮน, รอนัลด์|title=The Early State|publisher=วอลเตอร์ ดี กรุยเตอร์|year=1978|isbn=978-90-279-7904-9|page=36|chapter=State Origins: A Reappraisal|chapter-url=https://books.google.com/books?id=sMoLhNQ9KRoC&pg=PA36|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430061210/https://books.google.com/books?id=sMoLhNQ9KRoC&pg=PA36|archive-date=30 เมษายน 2016|url-status=live}}</ref>

มีผู้ที่เสนอว่ารัฐแบบรวมศูนย์ในอดีตได้รับการพัฒนาขึ้นเพื่อทำหน้าที่ในการบริหารจัดการระบบสาธารณูปโภคขนาดใหญ่ (เช่น การมีระบบชลประทาน) และเพื่อควบคุมกลไกทางเศรษฐกิจที่ซับซ้อนมากขึ้นตามเวลา ทั้งหมดนี้ชี้ให้เห็นถึงสภาพวิถีชีวิตและการดำรงอยู่ของสังคมที่รวมตัวกันอยู่แบบหลวม ๆ ไม่ซับซ้อน<ref name="Fukuyama-2012">{{Cite book|last=ฟุกุยามะ|first=แฟรนซิส|url=https://books.google.com/books?id=i9xRAQAAMAAJ&q=origins+of+political+order+amazon|title=The Origins of Political Order: From Prehuman Times to the French Revolution|date=2012-03-27|publisher=Farrar, Straus and Giroux|isbn=978-0-374-53322-9|pages=70|language=en}}</ref><ref name="Fukuyama-2012a">{{Cite book|last=ฟุกุยามะ|first=แฟรนซิส|url=https://books.google.com/books?id=i9xRAQAAMAAJ&q=origins+of+political+order+amazon|title=The Origins of Political Order: From Prehuman Times to the French Revolution|date=2012-03-27|publisher=Farrar, Straus and Giroux|isbn=978-0-374-53322-9|pages=70|language=en}}</ref> ปราศจากการแบ่งชนชั้นผ่านการกระจายอำนาจทางการเมืองจากหลายแห่ง<ref>{{cite book|author=โรเซอเวลต์, แอนนา ซี.|title=Cambridge history of the Native peoples of the Americas: South America, Volume 3|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=1999|isbn=978-0-521-63075-7|editor=ซาโลมอน, แฟรงก์|pages=266–267|chapter=The Maritime, Highland, Forest Dynamic and the Origins of Complex Culture|editor2=ชวาทซ์, สจวร์ต บี.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=hxqgDcCrzjkC&pg=PA266|archive-url=https://web.archive.org/web/20160624045250/https://books.google.com/books?id=hxqgDcCrzjkC&pg=PA266|archive-date=24 มิถุนายน 2016|url-status=live}}</ref> แม้ว่าหลักฐานทางโบราณคดีและหลักมานุษยวิทยาสมัยใหม่จะไม่สนับสนุนแนวคิดดังกล่าวก็ตาม

=== สมัยยูเรเซียโบราณ ===
{{ดูเพิ่ม|เมโสโปเตเมีย|อียิปต์โบราณ|อารยธรรมลุ่มแม่น้ำสินธุ|อารยธรรมลุ่มแม่น้ำหวง}}
โดยทั่วไปแล้ว[[เมโสโปเตเมีย|อารยธรรมเมโสโปเตเมีย]]ถูกจัดให้เป็น[[อารยธรรม]]แรกสุดหรือ[[สังคมซับซ้อน]]แรกสุดของประวัติศาสตร์มนุษยชาติ ซึ่งหมายความว่าอารยธรรมดังกล่าวจะต้องประกอบด้วย[[นคร]]ต่าง ๆ [[การแบ่งงาน]]เต็มเวลา การกระจุกตัวของ[[ทุน]] [[ความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจ]] ชนชั้นปกครอง ความสัมพันธ์ของชุมชน ซึ่งขึ้นอยู่กับถิ่นที่อยู่มากกว่า[[ความเป็นญาติ|ความเป็นญาติมิตร]] จะด้วย[[การค้า|การค้าทางไกล]] การก่อสร้าง[[สถาปัตยกรรม]]หรือ[[อนุสรณ์สถาน]]ขนาดใหญ่ การมีรูปแบบของ[[ศิลปะ]]และวัฒนธรรมที่มีมาตรฐาน การจดบันทึก [[คณิตศาสตร์]] และ[[วิทยาศาสตร์]]<ref>{{cite book|author=แมนน์, ไมเคิล|title=The sources of social power: A history of power from the beginning to A. D. 1760, Volume 1|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=1986|isbn=978-0-521-31349-0|chapter=The emergence of stratification, states, and multi-power-actor civilization in Mesopotamia|chapter-url=https://books.google.com/books?id=eA23bY_bIsoC&pg=PA73|archive-url=https://web.archive.org/web/20160425020841/https://books.google.com/books?id=eA23bY_bIsoC&pg=PA73|archive-date=25 เมษายน 2016|url-status=live}}</ref><ref name="Wang-2021">{{Cite journal|last=หวัง|first=หยูหัว|date=2021|title=State-in-Society 2.0: Toward Fourth-Generation Theories of the State|url=https://www.ingentaconnect.com/content/cuny/cp/pre-prints/content-jcpo_54108;jsessionid=635ms3i1ubui8.x-ic-live-01|journal=การเมืองเปรียบเทียบ|language=en|volume=54|pages=175–198|doi=10.5129/001041521x16184035797221|s2cid=235847848}}</ref> ทั้งหมดนี้ล้วนส่งผลให้อารยธรรมเมโสโปเตเมียถูกจัดให้เป็นอารยธรรมที่[[การรู้หนังสือ|มีลายลักษณ์อักษร]]เป็นแห่งแรกของโลก อิทธิพลของอารยธรรมเมโสโปเตเมียก่อให้เกิดกฎหมายลายลักษณ์อักษรฉบับแรก ๆ ของโลก<ref>{{cite book|author=ย็อฟฟี, นอร์มัน|title=การก่อตั้งรัฐและความชอบธรรมทางการเมือง|publisher=Transaction Publishers|year=1988|isbn=978-0-88738-161-4|editor=โคเฮน, รอนัลด์|page=95|chapter=Context and Authority in Early Mesopotamian Law|editor2=ทอลันด์, จูดิธ ดี.|chapter-url=https://books.google.com/books?id=mgDBG5zu1xYC&pg=PA95|archive-url=https://web.archive.org/web/20160501185152/https://books.google.com/books?id=mgDBG5zu1xYC&pg=PA95|archive-date=1 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite book|author=ย็อฟฟี, นอร์มัน|url=https://books.google.com/books?id=azE1vmdmZSIC&pg=PA102|title=Myths of the archaic state: evolution of the earliest cities, states and civilizations|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=2005|isbn=978-0-521-81837-7|page=102|archive-url=https://web.archive.org/web/20110511124320/http://books.google.com/books?id=azE1vmdmZSIC&pg=PA102|archive-date=11 พฤษภาคม 2011|url-status=live}}</ref> องค์ความรู้ทางด้านโลหะวิทยาของชาวเมโสโปเตเมียได้รับการเผยแพร่ไปทั่ว[[ทวีปแอฟโฟร-ยูเรเชีย]]ตั้งแต่ 3,000 ปีก่อนคริสตกาล นำไปสู่[[การปฏิวัติทางการทหาร]]ที่ใช้อาวุธซึ่งทำมาจากทองหรือสัมฤทธิ์เป็นหลัก ส่งผลให้เอื้อต่อการทำสงครามซึ่งจะนำไปสู่การเกิดขึ้นรัฐชาติต่าง ๆ ในเวลาต่อมา<ref>{{Cite journal|last1=เทอร์ชิน|first1=ปีเตอร์|last2=ไวต์เฮาส์|first2=ฮาร์วีย์|last3=กัฟริเล็ตส์|first3=เซอร์เกย์|last4=โฮเยอร์|first4=แดเนียล|last5=ฟร็องซัว|first5=ปีเยเตอร์|last6=เบ็นเน็ตต์|first6=เจมส์ เอส.|last7=ฟีนีย์|first7=เควิน ซี.|last8=เพเรกริน|first8=ปีเตอร์|last9=ไฟน์แมน|first9=แกรี|last10=โคโรทาเยฟ|first10=อันเดรย์|last11=คราดิน|first11=นิโคไล|date=2022|title=Disentangling the evolutionary drivers of social complexity: A comprehensive test of hypotheses|journal=Science Advances|volume=8|issue=25|pages=eabn3517|bibcode=2022SciA....8N3517T|doi=10.1126/sciadv.abn3517|pmc=9232109|pmid=35749491|s2cid=250022526}}</ref>

=== สมัยคลาสสิก ===
{{ดูเพิ่ม|ประชาธิปไตยแบบเอเธนส์|สาธารณรัฐโรมัน}}
[[ไฟล์:Karl Theodor von Piloty Murder of Caesar 1865.jpg|thumb|235px|ภาพวาดหมู่ของวุฒิสมาชิกโรมันขณะกำลังหารืออยู่กับ [[จูเลียส ซีซาร์]] (Julius Caesar) ผู้เผด็จการแห่ง[[สาธารณรัฐโรมัน]]]]
แม้ว่ารูปแบบของรัฐจะมีตัวตนอยู่ก่อนการมาถึงของอาณาจักรกรีกโบราณ แต่ก็เป็นที่รู้กันว่าชาวกรีกเป็นอานารยชนกลุ่มแรก ๆ ที่ได้กำหนด[[ปรัชญาการเมือง]]ที่ว่าด้วยรัฐไว้อย่างชัดเจน โดยได้วิเคราะห์และจำแนกถึงโครงสร้างของสถาบันทางการเมืองไว้อย่างเป็นเหตุเป็นผล ซึ่งในยุคก่อนหน้ามีการอธิบายรูปแบบของรัฐต่าง ๆ และให้เหตุผลไว้เพียงแค่ในแง่ของหลักการทางศาสนาแต่เพียงเท่านั้น<ref>เนลสัน, 2006: [https://books.google.com/books?id=cvtYZmiOjT8C&pg=PA17 p. 17] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160516091613/https://books.google.com/books?id=cvtYZmiOjT8C&pg=PA17|date=16 May 2016}}</ref>

นวัตกรรมทางการเมืองที่สำคัญหลายประการใน[[สมัยคลาสสิก]]มีจุดกำเนิดมาจาก[[กรีซโบราณ|นครรัฐกรีก]]และ[[โรมโบราณ|สาธารณรัฐโรมัน]] นครรัฐกรีกก่อนคริสตศตวรรษที่ 4 ได้มอบ[[ประชาธิปไตยแบบเอเธนส์|สิทธิความเป็นพลเมือง]]ให้แก่ประชากรของตนอย่างเสรี และใน[[เอเธนส์|กรุงเอเธนส์]]สิทธิเหล่านี้ก็ได้[[ประชาธิปไตยแบบเอเธนส์|ถูกควบรวม]]เข้ากับรูปแบบการปกครองที่เป็น[[ประชาธิปไตยโดยตรง]] ซึ่งจะเป็นรากฐานที่สำคัญที่สุดให้กับชุดความคิดและประวัติศาสตร์ทางการเมืองในสมัยปัจจุบัน

=== สมัยฟิวดัล ===
{{ดูเพิ่ม|ระบบฟิวดัล|สมัยกลาง}}
ในสมัยกลางของยุโรป รัฐได้รับการจัดตั้งขึ้นตามหลักการของ "ระบบศักดินาสวามิภักดิ์" หรือ "[[ระบบฟิวดัล]]" ผ่านความสัมพันธ์ระหว่าง[[ชนชั้นขุนนาง]]กับ[[ข้าราชบริพาร]]กลายเป็นศูนย์กลางของการจัดระเบียบทางสังคมแบบใหม่ที่นำไปสู่การพัฒนาลำดับชั้นทางสังคมที่เข้มข้นและเห็นเด่นชัดมากยิ่งขึ้น<ref>{{cite book|author=โจนส์, รีส|url=https://books.google.com/books?id=7OgODkcZgIIC&pg=PA52|title=People/states/territories: the political geographies of British state transformation|publisher=ไวลีย์-แบล็กเวลล์|year=2007|isbn=978-1-4051-4033-1|pages=52–53|archive-url=https://web.archive.org/web/20160502081027/https://books.google.com/books?id=7OgODkcZgIIC&pg=PA52|archive-date=2 พฤษภาคม 2016|url-status=live}} ... see also [https://books.google.com/books?id=7OgODkcZgIIC&pg=PA54 pp. 54-] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160516192300/https://books.google.com/books?id=7OgODkcZgIIC&pg=PA54|date=16 May 2016}} โดยที่โจนส์ได้กล่าวถึงปัญหาเกี่ยวกับแนวความคิดทั่วไปเกี่ยวกับระบบฟิวดัล</ref>

ความขัดแย้งในเรื่องของการจัดเก็บภาษีระหว่างกษัตริย์และชนชั้นต่าง ๆ ในสังคม (โดยเฉพาะชนชั้นนำและประชาชนทั่วไป) ทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า "[[บรรษัทนิยมโดยรัฐ]]" หรือ การถือครองที่ดินขึ้นในสมัยปัจจุบัน ซึ่งมีลักษณะเฉพาะ คือ มีรัฐสภาไว้สำหรับรวบรวมกลุ่มบุคคลสำคัญในสังคมเพื่อทำหน้าที่เจรจากับกษัตริย์ทั้งในเรื่องของกฎหมายและเศรษฐกิจ ภายใต้โครงสร้างของระเบียบ[[ฐานันดรแห่งราชอาณาจักร]] การปกครองรูปแบบดังกล่าวส่งผลให้อุดมการณ์ของรัฐบ้างก็เป็นไปตามแนวทางของสภา บ้างก็ตกอยู่ภายใต้การครอบงำของกษัตริย์ ซึ่งทั้งหมดก็นำไปสู่การรวมศูนย์อำนาจทั้งในเชิงนิติบัญญัติและอำนาจทางการทหารที่มากยิ่งขึ้น ระบอบดังกล่าวเริ่มก่อตัวขึ้นในช่วงต้นของศตวรรษที่ 15 การรวมศูนย์อำนาจรูปแบบนี้ก่อให้เกิดระบอบการปกครองโดยรัฐที่เรียกกันว่า "[[สมบูรณาญาสิทธิราชย์|สมบูรณาญาสิทธิ์]]"

=== รัฐชาติสมัยใหม่ ===
{{ดูเพิ่ม|บรรษัท|รัฐธรรมนูญ|โลกาภิวัตน์|เสรีนิยมใหม่|อำมาตยาธิปไตย}}
การสร้างความเป็นหนึ่งอันเดียวกันทางด้านวัฒนธรรมในระดับชาติมีส่วนสำคัญอย่างยิ่งต่อการเกิดขึ้นของระบบรัฐชาติสมัยใหม่ นับตั้งแต่ในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์แต่ละรัฐต่างก็ได้รับการสถาปนาจัดตั้งขึ้นตามพื้นฐาน[[ชาติ|ระดับชาติ]]เสียเป็นส่วนใหญ่ อย่างไรก็ตามแนวคิดเรื่อง [[รัฐประชาชาติ]] (national state) ก็มิได้มีความหมายเหมือนกับคำว่า [[รัฐชาติ]] (nation state) เสียทีเดียว แม้แต่ในสังคมที่มี[[เชื้อชาติ]]เดียวกันเสียเป็นส่วนใหญ่ก็มิได้หมายความว่าจะต้องมีการติดต่อสื่อสารหรือมีปฏิสัมพันธ์กันอย่างสมบูรณ์ภายในรัฐหรือชาติเสมอไป ดังนั้นหน้าที่และบทบาทของรัฐคือการส่งเสริม "[[ชาตินิยม|ลัทธิชาตินิยม]]" อย่างแข็งขัน โดยเน้นไปที่การกำหนดสัญลักษณ์ซึ่งเป็นสิ่งที่ทำหน้าที่เป็นอัตลักษณ์ประจำชาติ

ชาลส์ ทิลลี ได้ให้เหตุผลว่าจำนวนรัฐทั้งหมดในภูมิภาคยุโรปตะวันตกลดลงอย่างรวดเร็วตั้งแต่สมัยกลางตอนปลายไปจนถึงสมัยใหม่ตอนต้นในระหว่าง[[การก่อตัวขึ้นของรัฐ|กระบวนการก่อตัวขึ้นของรัฐ]]<ref>{{cite book|last1=ทิลลี|first1=ชาลส์|url=https://archive.org/details/coercioncapitale0000till|title=Coercion, Capital, and European States, AD 990-1992|date=1992|publisher=แบล็กเวลล์|isbn=978-1-55786-067-5|page=44|oclc=1148616089}}</ref> ขณะที่งานวิจัยอื่น ๆ ได้โต้แย้งว่าการลดลงของรัฐในยุโรปตะวันตกนั้นเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นจริงหรือไม่อย่างไร<ref>{{cite journal|last1=แอบรัมสัน|first1=สก็อตต์ เอฟ.|date=2017|title=The Economic Origins of the Territorial State|journal=International Organization|volume=71|issue=1|pages=97–130|doi=10.1017/S0020818316000308|doi-access=free|s2cid=22432480}}</ref> ส่วน [[เอ็ดมันด์ เบิร์ก]] (Edmund Burke) ได้เคยแสดงความเห็นไว้ว่า "รัฐที่ปราศจากหนทางในการเปลี่ยนแปลงบางประการ ก็ปราศจากหนทางในการอนุรักษ์" (ภาพสะท้อนเกี่ยวกับการปฏิวัติในประเทศฝรั่งเศส)<ref>{{Cite web|last=ลารุส|first=เอดีซียง|title=Définitions : État - Dictionnaire de français Larousse|url=https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/%C3%89tat/31318|url-status=live|website=www.larousse.fr|accessdate=17 มีนาคม 2023}}</ref>

[[เฮนดริก สปรูอิต]] (Hendrik Spruyt) ได้ชี้ให้เห็นว่าการเมืองในยุคของรัฐชาติสมัยใหม่นั้นมีความแตกต่างจากการเมืองในยุคก่อนอยู่สองประเด็นหลัก ได้แก่:
# รัฐชาติสมัยใหม่มีศักยภาพในการแทรกแซงสถานภาพทางสังคมที่อยู่ภายใต้การปกครองของตนมากขึ้น
# รัฐชาติสมัยใหม่ได้รับการสนับสนุนโดยหลักการของอธิปไตยทางกฎหมายระหว่างประเทศและความเท่าเทียมกันทางกฎหมายโดยรัฐ

ลักษณะทั้งสองนี้เริ่มปรากฏให้เห็นตั้งแต่สมัยกลางตอนปลายแต่รูปแบบของรัฐชาติสมัยใหม่ใช้เวลาหลายศตวรรษกว่าจะบรรลุผลได้อย่างมั่นคง ลักษณะอื่นนอกเหนือจากนี้ของรัฐชาติสมัยใหม่ก็คือ รัฐเหล่านี้มีแนวโน้มที่จะให้ความสำคัญกับการเมืองในระดับชาติ ซึ่งมีความเป็นเป็นเอกภาพและมี[[อำนาจที่ชอบธรรมด้วยกฎหมาย|ระบบราชการที่มีเหตุผลอย่างถูกต้องตามกฎหมาย]]เสียมากกว่า<ref>{{cite journal|last1=ทอมัส|first1=จอร์จ เอ็ม.|last2=เมเยอร์|first2=จอห์น ดับบลิว.|date=สิงหาคม 1984|title=การขยายตัวของรัฐ|journal=Annual Review of Sociology|volume=10|issue=1|pages=461–482|doi=10.1146/annurev.so.10.080184.002333}}</ref>

ความเสมอภาคของอำนาจอธิปไตยไม่ได้กลายเป็นส่วนหนึ่งในการเมืองระดับโลกอย่างสมบูรณ์ จนกระทั่งหลัง[[สงครามโลกครั้งที่สอง]]ท่ามกลางกระแสของการปลดปล่อยรัฐอาณานิคม [[อดัม เกอตาชิว]] ได้ระบุเอาไว้ว่ากว่าที่จะมีการรับรองอธิปไตยของประชาชนผ่านบริบททางกฎหมายระหว่างประเทศขึ้นก็ต้องรอจนกว่าจะมีปฏิญญาสากลว่าด้วยการให้อิสรภาพแก่ประเทศและประชาชนภายใต้อาณานิคมใน ค.ศ. 1960<ref>{{cite book|last1=เกอตาชิว|first1=อดัม|title=การสร้างโลกหลังจักรวรรดิ: ความรุ่งเรืองและการล่มสลายของการตัดสินใจด้วยตนเอง|date=2019|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยพรินซ์ตัน|isbn=978-0-691-17915-5|pages=73–74|doi=10.2307/j.ctv3znwvg|jstor=j.ctv3znwvg}}</ref> นักประวัติศาสตร์ [[เจน เบอร์แบงก์]] และ [[เฟรเดอริก คูเปอร์]] ได้ชี้ให้เห็นว่า [[ระบบเว็สท์ฟาเลิน|ระบบอธิปไตยแบบเว็สท์ฟาเลิน]] – เป็นแนวคิดที่แสดงให้เห็นถึงขอบเขตอำนาจรัฐที่มีความเป็นเอกภาพและมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างรัฐอย่างทัดเทียมกัน – "ทั้งหมดที่กล่าวมานี้เกี่ยวข้องกับสนธิสัญญาในปี ค.ศ. 1948 มากกว่าสนธิสัญญาที่ร่างขึ้นในปี ค.ศ. 1648"<ref>{{Cite book|last1=เบอร์แบงก์|first1=เจน|url=https://books.google.com/books?id=y7B9euuLEkUC|title=จักรวรรดิในประวัติศาสตร์โลก: อำนาจและการเมืองแห่งความแตกต่าง|last2=คูเปอร์|first2=เฟรเดอริก|date=2010|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยพรินซ์ตัน|isbn=978-0-691-12708-8|pages=182|language=en}}</ref>

== ทฤษฎีว่าด้วยจุดมุ่งหมายของรัฐ ==
{{ดูเพิ่มที่|บรรษัทนิยม|ทฤษฎีอติชน}}
ทฤษฎีทางการเมืองที่ว่าด้วยรัฐโดยส่วนใหญ่สามารถแบ่งออกเป็นทั้งหมดได้สองประเภท ทฤษฎีแรกเรียกว่า "[[เสรีนิยม]]" กับ "[[อนุรักษนิยม]]" ซึ่งปฏิบัติต่อระบบเศรษฐกิจแบบ[[ทุนนิยม]]ตามแบบแผนที่กำหนด จากนั้นจึงมุ่งเน้นไปที่บทบาทและหน้าที่ของรัฐในสังคมระบอบทุนนิยม ทฤษฎีเหล่านี้มีแนวโน้มที่จะมองว่ารัฐเป็นตัวแทนขององค์กรที่เป็นกลาง ซึ่งแยกออกจากกรอบของสังคมและเศรษฐกิจอย่างชัดเจน ในทางกลับกันทฤษฎีที่สองอย่าง "[[ลัทธิมากซ์|มากซิสต์]]" และ "[[อนาธิปไตย]]" กลับมองว่าการเมืองเป็นสิ่งที่มีความใกล้ชิดกับความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจเป็นอย่างมาก โดยเน้นย้ำไปที่ความสัมพันธ์ระหว่าง[[อำนาจทางเศรษฐกิจ]]และ[[อำนาจทางการเมือง]]เป็นหลัก ทฤษฎีเหล่านี้มักมองว่ารัฐเป็นแค่เครื่องมือของกลุ่มผลประโยชน์กลุ่มใดกลุ่มหนึ่งที่ต้องการสนองผลประโยชน์เพื่อชนชั้นนำทางสังคมเสียเป็นส่วนใหญ่

=== มุมมองอนาธิปไตย ===
{{หลัก|ลัทธิอนาธิปไตย}}
[[File:Anti-capitalism color— Restored.png|thumb|โปสเตอร์ [[ คนงานอุตสาหกรรมแห่งโลก|IWW]] ว่าด้วย "[[พีระมิดของระบบทุนนิยม]]" (''Pyramid of Capitalist System'') ({{circa|1911}}) ที่บรรยายถึงมุมมอง[[การวิพากษ์วิจารณ์ระบอบทุนนิยม|การต่อต้านระบอบทุนนิยม]]ที่ตั้งอยู่บนพื้นฐานทางสถิติ/โครงสร้างของสังคมทุนนิยม]]
[[ลัทธิอนาธิปไตย]]เป็น[[ปรัชญาการเมือง]]ที่ถือว่ารัฐและลำดับชั้นทางสังคมนั้นเป็นสิ่งไม่จำเป็นและเป็นภัยต่อสังคม ลัทธิดังกล่าวสนับสนุนแนวคิด[[สังคมไร้รัฐ]]หรือ[[อนาธิปไตย|สังคมแบบอนาธิปไตย]] ซึ่งเป็นสังคมที่เน้นไปที่การจัดการและปกครองด้วยตนเองผ่านรากฐานที่ตั้งอยู่บนสถาบันหรือสหกรณ์โดยสมัครใจ

ลัทธิอนาธิปไตยเชื่อว่ารัฐเป็นเครื่องมือในการครอบงำและการปราบปรามโดยธรรมชาติมิว่าผู้ใดจะเป็นผู้ปกครองก็ตาม ผู้นิยมลัทธิอนาธิปไตยตั้งข้อสังเกตว่ารัฐมีอำนาจ[[การผูกขาดความรุนแรง|ผูกขาดการใช้ความรุนแรงตามกฎหมาย]] ซึ่งต่างไปจากแนวคิดของลัทธิมากซ์ พวกอนาธิปไตยเชื่อว่าการปฏิวัติยึดอำนาจรัฐไม่ควรเป็นแค่เป้าหมายทางการเมืองเพียงอย่างเดียวแต่เชื่อว่าลัทธิอนาธิปไตยจะต้องรื้อถอนกลไกของความเป็นรัฐออกไปให้หมดพร้อมกับสร้างความสัมพันธ์ทางสังคมชุดอื่นขึ้นมา โดยมิตั้งอยู่บนพื้นฐานของอำนาจรัฐแต่อย่างใด<ref>{{cite book|author=นิวแมน, ซอล|url=https://books.google.com/books?id=SiqBiViUsOkC&pg=PA109|title=การเมืองยุคหลังแนวคิดอนาธิปไตย|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเอดินบะระ|year=2010|isbn=978-0-7486-3495-8|page=109|archive-url=https://web.archive.org/web/20160729012355/https://books.google.com/books?id=SiqBiViUsOkC&pg=PA109|archive-date=29 กรกฎาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=รุสโซปูลอส, ดิมิตรีออส อี.|url=https://books.google.com/books?id=jzX7mCJLl9AC&pg=PA8|title=The political economy of the state: Québec, Canada, U.S.A.|publisher=Black Rose Books|year=1973|isbn=978-0-919618-01-5|page=8|archive-url=https://web.archive.org/web/20160513043033/https://books.google.com/books?id=jzX7mCJLl9AC&pg=PA8|archive-date=13 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref>

ผู้ที่นิยม[[ลัทธิอนาธิปไตยคริสเตียน]]หลายคน ดังเช่น [[ฌัก แอลูล]] (Jacques Ellul) ได้เคยเปรียบสถานภาพของอำนาจรัฐและการเมืองไว้ในหนังสือวิวรณ์ของตนว่าเป็นสิ่งที่[[เดรัจฉาน (วิวรณ์)|เดรัจฉาน]]ต่อสังคมเป็นอย่างมาก<ref>{{cite book|last=คริสโตยานโนปูลอส|first=อเล็กซานเดร|title=Christian Anarchism: A Political Commentary on the Gospel|publisher=Imprint Academic|year=2010|location=Exeter|pages=123–126|quote=Revelation|author-link=:en:Alexandre Christoyannopoulos}}</ref><ref>{{cite book|last=แอลูล|first=ฌัก|url=https://books.google.com/books?id=55_Oa12YTt0C&pg=PA72|title=อนาธิปไตยกับคริสต์ศาสนา|publisher=Wm. B. Eerdmans|year=1988|isbn=9780802804952|location=มิชิแกน|pages=71–74|quote=สัตว์ร้ายตัวแรกที่ถือกำเนิดขึ้นมาจากท้องทะเล... โดยได้รับมอบ 'สิทธิอำนาจและอำนาจทั้งหมดเหนือทุกชนเผ่า ทุกชนชาติ ทุกภาษา และทุกประชาชาติ' (13:7) ทุกคนที่อาศัยอยู่บนโลกก็ต้องเคารพบูชามัน ข้าพเจ้าเชื่อว่าอำนาจทางการเมืองแทบจะอธิบายให้ชัดเจนไปกว่านี้ไม่ได้ เพราะอำนาจนี้เองที่มีอำนาจ ซึ่งควบคุมกองกำลังทหาร และบังคับให้เกิดความเคารพนับถือขึ้น (นั่นคือ การเชื่อฟังอย่างสุจริตใจ).|author-link=:en:Jacques Ellul|archive-url=https://web.archive.org/web/20151102122037/https://books.google.com/books?id=55_Oa12YTt0C&pg=PA72&dq=|archive-date=2 พฤศจิกายน 2015|url-status=live}}</ref>

=== มุมมองทุนนิยมอนาธิปไตย ===
{{หลัก|ทุนนิยมอนาธิปไตย}}
[[ทุนนิยมอนาธิปไตย|นักทุนนิยมอนาธิปไตย]] เช่น [[เมอร์เรย์ ร็อธบาร์ด]] (Murray Rothbard) ได้เสนอและจำแนกข้อสรุปเกี่ยวกับกลไกของรัฐในมุมมองแบบอนาธิปไตยไว้ด้วยเหตุผลที่ต่างกัน<ref name="Rothbard-1970">{{Cite book|last=รอธบาร์ด|first=เมอร์เรย์|title=อำนาจและการตลาด|publisher=Institute for Humane Studies|year=1970|isbn=1-933550-05-8}}{{pn|date=มีนาคม 2023}}</ref> โดยปกติแล้วหลักการที่ผู้นิยมลัทธิอนาธิปไตยยึดถือมากที่สุดมีทั้งหมด 2 ประการได้แก่ "ความยินยอม" และ "การไม่ริเริ่มในสิ่งใด"<ref name="Long-2013">{{cite journal|last1=ลอง|first1=รอเดอริก ที.|date=1 ธันวาคม 2013|title=Reply to Stephen Cox|journal=The Journal of Ayn Rand Studies|volume=13|issue=2|pages=210–223|doi=10.5325/jaynrandstud.13.2.0210}}</ref> ความยินยอมในทฤษฎีทุนนิยมอนาธิปไตยกำหนดให้บุคคลต้องยินยอมต่อขอบเขตอำนาจของรัฐอย่างชัดเจน เว้นแต่ [[สัญญาประชาคม#ความยินยอมโดยปริยาย|''ความยินยอมโดยปริยายของล็อก'']] (''Lockean tacit consent'') ความยินยอมดังกล่าวมีโอกาสที่จะก่อให้เกิด[[การแบ่งแยกดินแดน]]ซึ่งเป็นปฏิปักษ์ต่อแนวความคิดเกี่ยวกับการผูกขาดการใช้อำนาจความรุนแรงโดยรัฐ<ref name="Rothbard-1970" /><ref>{{cite journal|last1=บล็อก|first1=วอลเตอร์|date=2005|title=Ayn Rand and Austrian Economics: Two Peas in a Pod|journal=The Journal of Ayn Rand Studies|volume=6|issue=2|pages=259–269|jstor=41560283}}</ref> การผูกขาดอำนาจแบบบีบบังคับถือว่าเป็นสิ่งที่จะต้องถูกแยกออกจากการไม่ริเริ่มการใช้กำลังอย่างชัดเจน เนื่องจากจะต้องใช้กำลังเพื่อป้องกันมิให้กลุ่มบุคคลอื่นเสนอบริการแบบเดียวกับที่นักอนาธิปไตยเป็น นักทุนนิยมอนาธิปไตยมีชุดความเชื่อพื้นฐานที่ว่าการแทนที่อำนาจผูกขาดโดยรัฐด้วยการให้บริการที่มีสิทธิ์แข่งขันนั้นเป็นสิ่งจำเป็นในบริบทเชิงบรรทัดฐานและความยุติธรรมต่อสังคม<ref name="Long-2013" />

นักทุนนิยมอนาธิปไตยเชื่อว่า[[การแข่งขัน (เศรษฐศาสตร์)|การแข่งขัน]]และ[[การโอนกิจการของรัฐเป็นของเอกชน|การโอนกิจการของรัฐมาเป็นของเอกชน]]จะส่งผลในทางที่ดีให้กับมูลค่าทางการตลาดและเศรษฐกิจมากกว่า เมอร์เรย์ ร็อธบาร์ด ได้ระบุเหตุผลของตนไว้ในหนังสือชื่อ [[แรงงาน เศรษฐกิจ และรัฐ|''อำนาจและการตลาด'']] (''Power and Market'') ว่าหน้าที่และกิจการใด ๆ ของรัฐบาลจะสามารถบรรลุผลได้ดีกว่าหากหน้าที่นั้นตกอยู่ภายใต้การดำเนินการของตัวแสดงที่เป็นเอกชน โดยที่อำนาจดังกล่าวจะต้องครอบคลุมตั้งแต่อำนาจในการป้องกันประเทศ สิทธิ์ในการผลิตหรือควบคุมสาธารณูปโภคพื้นฐาน และการดำเนินคดีทางกฎหมาย<ref name="Rothbard-1970" />

=== มุมมองแบบลัทธิมากซ์ ===
{{หลัก|ทฤษฎีว่าด้วยรัฐของมากซ์}}
{{multiple image
 | align = right
 | total_width = 335
 | image1 = Karl Marx 001.jpg
 | image2 = Engels.jpg
| footer = (จากซ้ายไปขวา): [[คาร์ล มาคส์|คาร์ล มากซ์]] (Karl Marx) {{Circa|1875}} และ [[ฟรีดริช เอ็งเงิลส์]] (Friedrich Engels) {{Circa|1887}}
}}
[[คาร์ล มาคส์|มากซ์]]และ[[ฟรีดริช เอ็งเงิลส์|เอ็งเงิลส์]]มีอุดมการณ์ที่ชัดเจนต่อแนวคิดคอมมิวนิสต์ว่าจะต้องเป็น "[[สังคมไร้ชนชั้น|สังคมที่ปราศจากชนชั้น]]" ความเป็นรัฐจะต้อง "[[ลัทธิอนาธิปไตย-คอมมิวนิสต์|สูญสลาย]]" ไป และถูกแทนที่ด้วย "การจัดสรรทรัพยากรด้วยตนเอง" แต่เพียงเท่านั้น<ref>[http://www.marxists.org/archive/marx/works/1880/soc-utop/index.htm ''Frederick Engels'' – Socialism: Utopian and Scientific. 1880] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070206061617/http://www.marxists.org/archive/marx/works/1880/soc-utop/index.htm|date=6 กุมภาพันธ์ 2007}} Full Text. From ''[[:en:Historical Materialism|Historical Materialism]]'': "การแทรกแซงของรัฐในความสัมพันธ์ทางสังคมกลายเป็นเรื่องที่ดูฟุ่มเฟือย และจากนั้นก็ถูกหักล้างด้วยตัวของมันเอง การปกครองโดยบุคคลถูกแทนที่ด้วยการบริหารสรรพสิ่ง และโดยการดำเนินกระบวนการผลิต รัฐมิได้ "ยกเลิก" มันลงไปเองตามเจตนา... การสร้างผลิตผลทางสังคมตามแผนที่กำหนดไว้ล่วงหน้าจะเป็นไปได้ต่อจากนี้ ก็ด้วยการพัฒนาทางด้านการผลิตทำให้การดำรงอยู่ของชนชั้นต่าง ๆ ในสังคมนับแต่นั้นเป็นต้นมากลายเป็นความล้าสมัย สัดส่วนของความเป็นอนาธิปไตยในการผลิตทางสังคมจะหายไป อำนาจทางการเมืองของรัฐก็สูญสิ้นไป ท้ายที่สุดมนุษย์ก็จะเป็นนายของการจัดระเบียบทางสังคมในรูปแบบของเขาเอง ในเวลาเดียวกันก็จะกลายเป็นเจ้าเหนือธรรมชาติที่มีอิสระด้วยตัวของเขาเองอีกเช่นกัน"</ref> โดยอ้างอิงจากรูปแบบของรัฐในอดีตหรือที่ยังหลงเหลืออยู่ผ่านมุมมองเชิงวิเคราะห์และยุทธวิธี แต่ทั้งหมดที่กล่าวมานั้นก็มิใช่รูปแบบเดียวกับ[[สังคมนิยมยูโทเปีย]]ไปเสียหมดซะทีเดียว โดยปกติแล้วกลุ่มบุคคลที่พิจารณาว่าตนเป็นผู้นิยมลัทธิมากซ์จะต้องเป็นผู้ที่มิได้ถืออำนาจรัฐและไม่ตกอยู่ภายใต้สถานการณ์ของการจัดสรรรูปแบบโดยสถาบันทางสังคมอย่างแท้จริง หากอ้างอิงตาม[[ลัทธิมากซ์|หลักหรือขอบเขตที่สมเหตุสมผล]]แล้วจะพบว่ามิได้มี "ทฤษฎีว่าด้วยรัฐโดยมากซ์" แต่เพียงรูปแบบเดียว เนื่องจากแนวคิดของลัทธิมากซ์ที่อ้างว่ามีความแตกต่างกันไปหลากหลายทฤษฎีทั้งหมดแล้วล้วนแต่ได้รับการพัฒนาและต่อยอดโดยกลุ่มผู้นิยมลัทธิมากซ์ทั้งสิ้น<ref name="flint-taylor-139">ฟลินต์ & เทย์เลอร์, 2007: p. 139</ref><ref>โจเซฟ, 2004: [https://books.google.com/books?id=ic5UOphbKHsC&pg=PA15 p. 15] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160506134017/https://books.google.com/books?id=ic5UOphbKHsC&pg=PA15|date=6 May 2016}}</ref><ref>แบร์โรว์, 1993: p. 4</ref>

งานเขียนในยุคแรก ๆ ของมากซ์เปรียบภาพของรัฐกระฎุมพีไว้ว่าเป็นดั่งปรสิตที่จัดตั้งขึ้นโดยอยู่บน[[ฐานและโครงสร้างส่วนบน]]ทาง[[เศรษฐกิจ]]ที่บริหารงานขัดกับผลประโยชน์ของสาธารณะ นอกจากนี้มากซ์ยังได้ระบุไว้อีกว่าสถานภาพของรัฐนั้นเป็นสิ่งที่สะท้อนให้เห็นถึงความสัมพันธ์ของ[[ชนชั้นทางสังคม]]โดยทั่วไปที่ทำหน้าที่เป็นผู้ควบคุมและปราบปรามการต่อสู้ทางชนชั้น พร้อมกับเป็นเครื่องมืออันจะนำไปสู่การเถลิงขึ้นสู่อำนาจทางการเมืองและการครอบงำโดยกลุ่มชนชั้นผู้ปกครอง<ref>{{cite book|author=สมิธ, มาร์ก เจ.|url=https://books.google.com/books?id=hFCpqJwuv1QC&pg=PA176|title=Rethinking state theory|publisher=Psychology Press|year=2000|isbn=978-0-415-20892-5|page=176|archive-url=https://web.archive.org/web/20160503213154/https://books.google.com/books?id=hFCpqJwuv1QC&pg=PA176|archive-date=3 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref> ใน ''[[แถลงการณ์พรรคคอมมิวนิสต์]]'' (''The Communist Manifesto'') ซึ่งเป็นงานเขียนของมากซ์เองก็ได้ระบุเอาไว้ว่ารัฐเปรียบเสมือนเป็น "คณะกรรมการสำหรับการบริหารกิจการโดยทั่วไปของ[[ชนชั้นกระฎุมพี|กลุ่มชนชั้นกระฎุมพี]]"<ref name="flint-taylor-139" />

สำหรับนักทฤษฎีมาร์กซิสต์บทบาทของรัฐกระฎุมพีสมัยใหม่ถูกกำหนดขึ้นโดยหน้าที่ของมันเองผ่านระเบียบของทุนนิยมสากล [[ราล์ฟ มิลิแบนด์]] (Ralph Miliband) เสนอว่าชนชั้นปกครองใช้รัฐเป็นเครื่องมือในการครอบงำทางสังคมโดยอาศัยความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล ระหว่างเจ้าหน้าที่รัฐที่มีภูมิหลังเดียวกันกับกลุ่มชนชั้นนายทุน ด้วยเหตุดังกล่าวนี้เองที่ส่งผลให้เจ้าหน้าที่รัฐสามารถแสวงหาผลประโยชน์ร่วมกันกับกลุ่มนายทุนได้ผ่านความสัมพันธ์ทางสังคม เศรษฐกิจ และการเมืองรูปแบบต่าง ๆ

ทฤษฎีว่าด้วยรัฐของ[[อันโตนีโอ กรัมชี|กรัมชี]]ชี้ให้เห็นว่ารัฐเป็นแค่สถาบันทางสังคมรูปแบบหนึ่งที่คอยสนับสนุนและรักษา[[การใช้อำนาจครอบงำ|อำนาจการครอบงำ]]ของกลุ่มชนชั้นปกครอง และอำนาจรัฐเองก็ได้รับการสนับสนุนผ่านความเป็น[[มิจฉาทิฐิ (ลัทธิมากซ์)|มิจฉาทิฐิ]]ของสถาบันภาคประชาสังคมอย่าง ดังเช่น โบสถ์ โรงเรียน หรือ สื่อมวลชนอีกทอดหนึ่ง<ref>โจเซฟ, 2004: [https://books.google.com/books?id=ic5UOphbKHsC&pg=PA44: p. 44] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160729054430/https://books.google.com/books?id=ic5UOphbKHsC&pg=PA44:|date=29 July 2016}}</ref>

=== ลัทธิพหุนิยม ===
แนวคิดแบบ[[พหุนิยม (ทฤษฎีการเมือง)|พหุนิยม]]เป็นแนวคิดที่มีมุมมองต่อสังคมว่าเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นจากการช่วงชิงอำนาจทางการเมืองระหว่างกลุ่มบุคคลหรือองค์กรต่าง ๆ ในสังคม และมีมุมมองต่อรัฐว่าเป็นองค์กรทางการเมืองที่เป็นกลาง ซึ่งคอยทำหน้าที่แสดงเจตจำนงของกลุ่มผลประโยชน์กลุ่มใดก็ตามที่สามารถครอบงำกระบวนการเลือกตั้งได้<ref>วินเซนต์, 1992: [https://books.google.com/books?id=_MdR_fvPxZoC&pg=PA47 pp. 47–48] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160430132703/https://books.google.com/books?id=_MdR_fvPxZoC&pg=PA47|date=30 April 2016}}</ref> [[โรเบิร์ต ดาห์ล]] (Robert Dahl) ได้พัฒนาทฤษฎีว่าด้วยรัฐในแนวคิดแบบพหุนิยมไว้ว่ารัฐบาลเป็นเพียงแค่เวทีที่เป็นกลางสำหรับ[[กลุ่มผลประโยชน์|การแสวงหาผลประโยชน์]]โดยมีหน่วยงานส่วนอื่น ๆ ของรัฐคอยทำหน้าที่เป็นกลุ่มผลประโยชน์ทางการเมืองอีกชุดหนึ่ง ด้วยอำนาจที่จัดสรรไว้ให้มีการแข่งขันในสังคมนี้เองนโยบายโดยรัฐจึงเป็นแค่ผลผลิตของการเจรจาต่อรองที่เกิดขึ้นอย่างซ้ำไปซ้ำมา แม้ว่าแนวคิดพหุนิยมจะตระหนักถึงการมีอยู่ของความไม่เท่าเทียมกันในสังคมแต่ในทางกลับกันภาคประชาสังคมก็มีสิทธิและเสรีภาพในการวิพากษ์วิจารณ์รัฐ นอกจากนี้แนวคิดแบบพหุนิยมยังได้เสนอแนะว่าการกระทำของรัฐประชาธิปไตยยุคใหม่เป็นผลมาจากแรงกดดันที่ถูกใช้งานโดยกลุ่มผลประโยชน์ต่าง ๆ ที่ได้รับการจัดตั้งขึ้นมา ดาห์ลเรียกระบอบการปกครองของรัฐประเภทนี้ว่า "[[ระบอบพหุนิยม]]"<ref>{{cite book|author=ดาห์ล, รอเบิร์ต|title=Modern Political Analysis|publisher=Prentice Hall|year=1973|isbn=0-13-596981-6|page={{Page needed |date=มกราคม 2011}}}}</ref>

แนวคิดแบบพหุนิยมได้ถูกท้าทายถึงการมีอยู่เป็นอย่างมากเนื่องจากไม่ได้รับการสนับสนุนจากหลักฐานเชิงประจักษ์ จากการสำรวจจะพบว่าบุคคลากรส่วนใหญ่ที่มีสิทธิในการดำรงตำแหน่งผู้นำระดับสูงมักมาจากชนชั้นหรือฐานันดรที่สูงส่งและร่ำรวย นักวิพากษ์สายพหุนิยมมักอ้างว่าประสงค์ของรัฐมีหน้าที่เป็นแค่ตรายางในการรักษาผลประโยชน์ของชนชั้นนำทางสังคมมากกว่าที่จะรับใช้ผลประโยชน์ของทุกชนชั้นในสังคมอย่างเท่าเทียมกัน<ref>{{cite book|author=คันนิงแฮม, แฟรงก์|url=https://books.google.com/books?id=cOBubkTG9JMC&pg=PA86|title=Theories of democracy: a critical introduction|publisher=Psychology Press|year=2002|isbn=978-0-415-22879-4|pages=86–87|archive-url=https://web.archive.org/web/20160512120545/https://books.google.com/books?id=cOBubkTG9JMC&pg=PA86|archive-date=12 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author1=ซไวเกินฮาฟต์, ริชาร์ด แอล.|url=https://books.google.com/books?id=0V0gO8tArK8C&pg=PA4|title=Diversity in the power elite: how it happened, why it matters|author2=ดอมฮ็อฟฟ์, จี. วิลเลียม|publisher=โรว์มัน & ลิทเทิลฟีลด์|year=2006|isbn=978-0-7425-3699-9|edition=พิมพ์ครั้งที่ 2|page=4|archive-url=https://web.archive.org/web/20160430085807/https://books.google.com/books?id=0V0gO8tArK8C&pg=PA4|archive-date=30 April 2016|url-status=live|name-list-style=amp}}</ref>

=== มุมมองเชิงวิพากษ์ร่วมสมัย ===
[[เยือร์เกิน ฮาแบร์มาส]] มีมุมมองต่อกลไกที่ตั้งอยู่บนฐานและโครงสร้างส่วนบนของสำนักมาร์กซิสต์ที่ใช้เพื่ออธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างรัฐและเศรษฐกิจว่าเป็นสิ่งที่เรียบง่ายเกินไป ฮาแบร์มาสรู้สึกว่ารัฐสมัยใหม่มีบทบาทสำคัญอย่างมากต่อการวางรากฐานที่สำคัญทางเศรษฐกิจ ตัวอย่างก็เช่น บทบาทในการควบคุมกิจกรรมทางเศรษฐกิจ การเป็นผู้ผลิตและผู้บริโภคทางเศรษฐกิจรายใหญ่ผ่านนโยบายอย่าง[[รัฐสวัสดิการ]]แบบแจกจ่ายซ้ำ ซึ่งกิจกรรมรูปแบบดังกล่าวก็เป็นการจัดสรรโครงสร้างทางเศรษฐกิจแบบองค์รวม ดังนั้นจุดมุ่งหมายของรัฐในมุมมองของฮาแบร์มาสจึงไม่สมควรที่จะถูกประเมินค่าว่าเป็นแค่การตอบสนองอย่างอดทนอดกลั้นต่อผลประโยชน์ของแต่ละชนชั้นทางเศรษฐกิจเพียงอย่างเดียว<ref>{{Cite book|author=ดันแคน, แกรม แคมป์เบลล์|url=https://books.google.com/books?id=tMk8AAAAIAAJ&pg=PA137|title=ประชาธิปไตยและรัฐทุนนิยม|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=1989|isbn=978-0-521-28062-4|page=137|archive-url=https://web.archive.org/web/20160425091052/https://books.google.com/books?id=tMk8AAAAIAAJ&pg=PA137|archive-date=25 เมษายน 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=เอ็ดการ์, แอนดรูว์|title=ปรัชญาของฮาแบร์มาส|publisher=McGill-Queen's Press|year=2005|isbn=978-0-7735-2783-6|pages=[https://books.google.com/books?id=VxfeGh-RrWwC&pg=PA5 5–6]; [https://books.google.com/books?id=VxfeGh-RrWwC&pg=PA44 44]}}</ref><ref>{{cite book|author=คุก, เดโบราห์|url=https://books.google.com/books?id=lmK-RGZi5McC&pg=PA20|title=Adorno, Habermas, and the search for a rational society|publisher=Psychology Press|year=2004|isbn=978-0-415-33479-2|page=20|archive-url=https://web.archive.org/web/20160425040547/https://books.google.com/books?id=lmK-RGZi5McC&pg=PA20|archive-date=25 เมษายน 2016|url-status=live}}</ref>

[[มีแชล ฟูโก]] (Michel Foucault) มีมุมมองต่อทฤษฎีการเมืองสมัยใหม่ว่าถูกเน้นไปที่ศูนย์กลางทางอำนาจของรัฐมากเกินไป กล่าวคือฟูโกเชื่อว่าทฤษฎีการเมืองมุ่งเน้นความสนใจไปที่สถาบันทางการเมืองซึ่งมีความเป็นเป็นนามธรรมมากเกินไปและไม่เพียงพอต่อทฤษฎีเชิงปฏิบัติของฝั่งรัฐบาล ดังนั้นในความเห็นของฟูโก "รัฐ" จึงมิใช่สาระสำคัญ เขาเชื่อว่าแทนที่จะพยายามทำความเข้าใจในกิจกรรมของรัฐบาลผ่านการวิเคราะห์คุณสมบัติของความเป็นรัฐ (ในเชิงนามธรรมที่ได้รับการประกอบสร้างขึ้นใหม่) กลับกันนักทฤษฎีการเมืองควรทำหน้าที่ตรวจสอบการเปลี่ยนแปลงในแนวทางภาคปฏิบัติของรัฐบาลเพื่อทำความเข้าใจต่อการเปลี่ยนแปลงในสภาพธรรมชาติของรัฐเสียจะดีกว่า<ref>{{cite book|author=เมโลซี, ดาริโอ|title=Michel Foucault and power today: international multidisciplinary studies in the history of the present|publisher=Lexington Books|year=2006|isbn=978-0-7391-1324-0|editor=โบลีเยอ, อาแล็ง|page=6|chapter=Michel Foucault and the Obsolescent State|editor2=แก็บบาร์ด, เดวิด|chapter-url=https://books.google.com/books?id=nE_UBAh_cyEC&pg=PA6|archive-url=https://web.archive.org/web/20160516144400/https://books.google.com/books?id=nE_UBAh_cyEC&pg=PA6|archive-date=16 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=กอร์ดอน, โคลิน|title=The Foucault effect: studies in governmentality|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยชิคาโก|year=1991|isbn=978-0-226-08045-1|editor=Foucault, Michel|page=4|chapter=Government rationality: an introduction|display-editors=etal|chapter-url=https://books.google.com/books?id=TzSt_zYZfUsC&pg=PA4|archive-url=https://web.archive.org/web/20160503035737/https://books.googlecom/books?id=TzSt_zYZfUsC&pg=PA4|archive-date=3 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=มิตเชลล์, ทิโมธี|title=The anthropology of the state: a reader|publisher=ไวลีย์-แบล็กเวลล์|year=2006|isbn=978-1-4051-1467-7|editor=ศรรมะ, อาราธนา|page=179|chapter=สังคม เศรษฐกิจ และผลกระทบต่อรัฐ|editor2=คุปตะ, อาคลี|chapter-url=https://books.google.com/books?id=ImnEMK_hKCgC&pg=PA179|archive-url=https://web.archive.org/web/20160518173206/https://books.google.com/books?id=ImnEMK_hKCgC&pg=PA179|archive-date=18 May 2016|url-status=live}}</ref> ฟูโกได้พัฒนาแนวคิดเรื่อง[[ความเป็นรัฐบาล]]ขึ้น โดยคำนึงถึง[[ลําดับวงศ์ตระกูล (ปรัชญา)|ลำดับวงศ์ตระกูลของรัฐ]]เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการพิจารณาหรือทำความเข้าใจในการปกครองที่เป็นปัจเจก ซึ่งสามารถมีอิทธิพลต่อบทบาทและหน้าที่โดยรวมของรัฐได้<ref>{{cite book|last1=เลมเกอ|first1=ทอมัส|title=ฟูโกต์ การเมืองการปกครอง และบทวิพากษ์|date=2011|publisher=Paradigm Publishers|isbn=978-1-59451-637-5|page=15|oclc=653123044}}</ref>

[[ไฟล์:Michel Foucault 1974 Brasil.jpg|thumb|left|200px|[[มีแชล ฟูโก]] (Michel Foucault) มีมุมมองต่อบทบาทของรัฐว่า "''...บางทีรัฐอาจไม่ได้เป็นอะไรที่มีความสลักสำคัญไปมากกว่าความเป็นจริงที่ประกอบสร้างขึ้นจนจับต้องได้ยากเลย ไม่แน่ความเป็นรัฐอาจถูกนิยามไว้ในแวดวงที่คับแคบกว่าที่พวกเราหลายคนคิดไว้ก็ได้...''"]]
ฟูโกได้ให้เหตุผลว่าเทคโนโลยีเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยให้ความเป็นรัฐสามารถเข้าถึงพลเมืองได้ง่ายมากยิ่งขึ้น โดยเสนอว่ารัฐเป็นเครื่องมือหนึ่งในการสำแดงอำนาจทางเทคโนโลยีหรือระบบอำนาจที่มีหลายหัว ดังนั้นแนวคิดของฟูโกจึงเป็นการให้เหตุผลหรือน้ำหนักแก่จุดมุ่งหมายของความเป็นรัฐ แทนที่จะมีมุมมองต่ออำนาจอธิปไตยว่าเป็นสิ่งที่สมควรจะต้องถูกขจัดไปแบบเดียวกันกับมุมมองแบบ[[ลัทธิมากซ์]]หรือแบบ[[อนาธิปไตย]] เนื่องจากความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีและวิทยาศาสตร์ได้ถูกหยิบยืมนำไปใช้เป็นเครื่องมือในการออกแบบนโยบายของรัฐ ส่งผลให้ฟูโกมีมุมมองต่อการเกิดขึ้นของสาขาวิชาอย่าง[[วิทยาศาสตร์คณิตศาสตร์]]และ[[สถิติทางคณิตศาสตร์]]ว่าสามารถทำให้เรามีความเข้าใจต่อกลไกทางเทคโนโลยีที่ส่งผลต่อเป้าหมายหรือความสำเร็จของรัฐนั้น ๆ ได้อย่างไร ที่สำคัญฟูโกก็ยังย้ำให้เห็นว่าการเกิดขึ้นของรัฐชาติสมัยใหม่มิใช่อุบัติเหตุทางประวัติศาสตร์แต่เป็นผลผลิตโดยเจตนา ซึ่งรัฐสมัยใหม่จะต้องเสนอตัวเข้ามารับผิดชอบหรือจัดการ เช่นการเกิดขึ้นของระบอบตำรวจ (ส่วนหนึ่งของ[[ความมั่งคั่งของรัฐ]]) การอนุญาตให้พลเมืองเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของ ''[[กฎหมายชนต่างชาติ|ระบอบกฎหมายชนต่างชาติ]]'' (''jus gentium'') จนกลายเป็นส่วนหนึ่งของ [[ประชาสังคม|''ความเป็นประชาสังคม'']] (''civitas'') หลังจากที่ถูกแบ่งแยกออกจากสังคมมนุษย์อย่างจงใจมาเป็นเวลานานนับหลายพันปี<ref name="Michel-2007">{{Cite book|last=มีแชล|first=ฟูโก|title=ความมั่นคง,ดินแดน,ประชากร|year=2007|pages=311–332}}</ref> ดังนั้นแล้วประชาธิปไตยในมุมมองของฟูโกจึงมิได้เป็นแค่การลงคะแนนเสียงเลือกตั้งที่ถูกจัดขึ้นอย่างซ้ำแล้วซ้ำเล่าดังที่นักปฏิวัติทางการเมืองหรือนักปรัชญาการเมืองมักมีภาพในหัวว่าเป็นแค่การเรียกร้องสิทธิเสรีภาพทางการเมืองหรือแสวงหาการยอมรับจาก 'ชนชั้นปกครอง' แต่อย่างใด ฟูโกยืนยันว่าทฤษดีดังกล่าวเป็นผลสำเร็จจากความพยายามในการเปลี่ยนผ่านทางเทคโนโลยีสมัยใหม่ เช่น [[การถ่ายโอนอำนาจการปกครอง]] [[เสถียรภาพทางอํานาจ]] และ[[การออกจากกรอบแนวคิดของศาสนจักร]] ทั้งหมดนี้นำไปสู่ความชอบธรรมทางการเมืองที่ได้รับการยอมรับจากทุกภาคส่วนของสังคม กล่าวคือพลเมืองทุกคนมีสิทธิ์ที่จะตื่นรู้และตระหนักถึงสิทธิทางการเมืองของตนได้ ตัวอย่างเช่น 'สิทธิในการเลือกตั้ง' ซึ่งเป็นการเลือกผู้แทนของตนให้ขึ้นมาดำรงตำแหน่งเป็นประมุขทางการเมืองของรัฐที่มีคุณสมบัติเป็นรัฐประชาธิปไตย ฟูโกมองว่าระบอบดังกล่าวเป็นรูปแบบของ[[ชีวอำนาจ]]แบบใหม่<ref>{{Cite book|last=มีแชล|first=ฟูโก|title=ความมั่นคง,เขตแดน,ประชากร|year=2007|pages=1–27}}</ref><ref>{{Cite book|last=มีแชล|first=ฟูโก|title=ความมั่นคง,เขตแดน,ประชากร|year=2007|pages=87–115 115–135}}</ref> และเป็นส่วนหนึ่งของมรดกทางการเมืองสมัยใหม่ ฟูโกเรียกระบอบดังกล่าวว่า "[[ชีวการเมือง|ระบอบชีวการเมือง]]"

[[นิโกส ปูลันจัส]] (Nicos Poulantzas) เป็นนักทฤษฎี[[ลัทธินีโอมากซ์|นีโอมากซ์]]ชาวกรีกคนสำคัญ แนวคิดส่วนใหญ่ของเขาได้รับอิทธิพลมาจากงานเขียนของกรัมชี ปูลันจัสเสนอว่า 'รัฐทุนนิยม' มิได้กระทำการเพียงแค่ในนามของชนชั้นปกครองแต่เพียงกลุ่มเดียว และเมื่อเป็นเช่นนั้นจริงก็มิจำเป็นที่จะต้องกระทำอยู่อย่างนั้นเสมอไป เนื่องจากการกระทำดังกล่าวจะต้องได้รับการไตร่ตรองอย่างถี่ถ้วนจากเจ้าพนักงานของรัฐ แต่ก็ด้วยลักษณะ '[[โครงสร้างนิยม|เชิงโครงสร้าง]]' อีกเช่นกันที่ได้กำหนดให้โครงสร้างของรัฐจะต้องได้รับการพิทักษ์เพื่อให้แน่ใจว่าผลประโยชน์ระยะยาวของทุนจะมีความสำคัญเหนือกว่าสิ่งอื่นใดอยู่อย่างเสมอ แนวคิดหลักของปูลันจัสสนับสนุนต่องานเขียนสายลัทธิมากซ์เกี่ยวกับแนวคิดที่ว่าด้วย "การปกครองตนเองเชิงสัมพัทธ์" โดยรัฐ ขณะที่งานเขียนของเขามักจะเกี่ยวข้องกับ 'การปกครองตนเองโดยรัฐ' ดังนั้นผลงานของปูลันจัสจึงมีความสำคัญในแง่ของการทำให้งานเขียนสายลัทธิมากซ์มีความเด่นชัดมากขึ้นและเป็นการขยายขอบเขตของงานประพันธ์ที่ว่าด้วยรัฐในมุมมองแบบมาร์กซิสต์ให้กว้างไกลมากยิ่งขึ้น ขณะเดียวกันงานเขียนของเขาก็ถูกวิพากษ์วิจารณ์เช่นกันว่ายึดติดกับกรอบของ 'กลไกเชิงโครงสร้างนิยม' มากเกินไป

=== จักรวาลวิทยาเชิงโครงสร้างโดยรัฐหรือสัจนิยมเชิงโครงสร้างโดยรัฐ ===
ทฤษฎีนี้ยึดถือว่าเป็นจักรวาลมีโครงสร้างเพียงแค่รูปแบบเดียว ความเป็นจริงทางประวัติศาสตร์ที่ก่อตัวขึ้นในสังคมมีลักษณะเฉพาะก็ด้วยสิทธิที่ได้รับการจัดสรรอย่างมีรูปแบบหรือได้รับการตกผลึกผ่านอำนาจตามลำดับชั้นและความชอบธรรมทางกฎหมายอย่างมีแบบแผน โดยมีการแบ่งชนชั้นทางสังคมและเศรษฐกิจที่ถูกกำหนดไว้อย่างดี รวมถึงยังมีองค์กรทางเศรษฐกิจและสังคมที่มีพลวัตและแม่นยำประกอบกับองค์การทางศาสนาใดศาสนาหนึ่ง (หรือหลายองค์กร) ที่อ้างถึงความชอบธรรมในอำนาจและมีสิทธิในการเผยแพร่หรือแสดงออกสู่สังคมก็เพื่อสนับสนุนความเชื่อทางศาสนาของแต่ละบุคคลและเพื่อการได้รับการยอมรับจากมหาชน รูปแบบของจักรวาลวิทยาเชิงโครงสร้างได้วิวัฒนาการไปในลักษณะที่เป็น[[ทฤษฎีวัฏจักร|วัฏจักร]] โดยนำเสนอสองช่วงประวัติศาสตร์ที่แตกต่างกัน ได้แก่ ระยะการค้าขาย หรือ "[[สังคมเปิด]]" และ ระยะศักดินา หรือ "[[สังคมปิด]]" ลักษณะเฉพาะที่แตกต่างกันอย่างมากรูปแบบแบบนี้เองที่ช่วยแยกความแตกต่างเชิงอารยธรรมของมนุษย์ออกจากกันได้เป็นสองระดับ ซึ่งไม่เคยมีจุดสิ้นสุดแต่สลับเปลี่ยนกันไปมาเป็นวัฏจักร ลักษณะเฉพาะที่แตกต่างกันในแต่ละระดับของทั้งสองระยะนี้ถือว่าเป็นความก้าวหน้า (ในลักษณะที่จะต้องฝักใฝ่ฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งอย่างเป็นอิสระ โดยปราศจากคุณค่าที่แท้จริงของความเป็นอยู่ที่ดี ระดับของเสรีภาพและความเท่าเทียมที่พึงได้รับและตระหนักได้ รวมถึงความเป็นไปได้อย่างเป็นรูปธรรมในการบรรลุไปสู่ความก้าวหน้าในระดับอารยธรรม) แม้ว่าจะมาจากกลุ่มที่มีการศึกษาและความพร้อมทางสติปัญญามากกว่ากลุ่มอื่น ๆ ในสังคมของทั้งสองช่วงประวัติศาสตร์ก็ตาม<ref>จาโน ร็อกกา "The Faces of Belial – The Scientific Method Applied to Human Condition – Book V" (2020) https://independent.academia.edu/GianoRocca</ref>

=== รัฐปกครองตนเองกับแนวคิดสถาบันนิยมใหม่ ===
{{หลัก|แนวคิดสถาบันนิยมใหม่}}
นักทฤษฎีรัฐปกครองตนเองเชื่อว่า "รัฐ" เป็นองค์กรที่ปฏิเสธอิทธิพลทางสังคมและเศรษฐกิจจากโลกภายนอกและมุ่งแสวงหาผลประโยชน์ต่อตนเองแต่เพียงเท่านั้น<ref name="sklair-2004-139-140">{{Cite book|author=สแคลร์, เลสลีย์|title=Global governance: critical concepts in political science|publisher=เทย์เลอร์ & แฟรนซิส|year=2004|isbn=978-0-415-27665-8|editor=ซินแคลร์, ทิโมธี|pages=139–140|chapter=Globalizing class theory|chapter-url=https://books.google.com/books?id=1xs_MGAo3zgC&pg=PA139|archive-url=https://web.archive.org/web/20160519041724/https://books.google.com/books?id=1xs_MGAo3zgC&pg=PA139|archive-date=19 May 2016|url-status=live}}</ref>

งานเขียนเกี่ยวกับแนวคิดสถาบันนิยมใหม่ เช่น ผลงานของ [[ธีดา สก็อตส์โพล|ธีดา สก็อชโพล]] (Theda Skocpol) ได้ระบุเอาไว้ว่าตัวแสดงของรัฐมีความเป็นอิสระในการดำเนินกิจการและบทบาทของรัฐอย่างมาก กล่าวอีกนัยหนึ่ง คือ บุคลากรของรัฐต่างก็มีผลประโยชน์เป็นของตนเอง และสามารถที่จะดำเนินกิจการใด ๆ ก็ตามได้อย่างอิสระ โดยปราศจากอิทธิพลของผู้มีบทบาทในสังคม (บ้างก็ย้อนแย้งกัน) เนื่องจากรัฐมีศักยภาพมากพอในการควบคุมผ่านวิธีการบังคับขู่เข็ญ และเมื่อกลุ่มองค์กรหลายกลุ่มในภาคประชาสังคมจำเป็นที่จะต้องพึ่งพารัฐในการบรรลุเป้าหมายใด ๆ ที่พวกเขาไม่สามารถดำเนินการได้ด้วยตนเอง บุคลากรของรัฐนั้นจึงจะสามารถกำหนดความพึงพอใจทั้งต่อตนเองและต่อภาคประชาสังคมได้ไม่มากก็น้อยในระดับหนึ่ง

== ทฤษฎีว่าด้วยความชอบธรรมของรัฐ ==
{{บทความหลัก|ความชอบธรรม (รัฐศาสตร์)}}
โดยปกติแล้วรัฐต่าง ๆ มักอ้างสิทธิ์ต่อ[[ความชอบธรรม (รัฐศาสตร์)|ความชอบธรรมทางการเมือง]]เพื่อรักษาสิทธิ์ในการใช้อำนาจเหนือพลเมืองที่อยู่ภายใต้การปกครองของตนทั้งสิ้น<ref name="vincent-1992-43">วินเซนต์, 1992: [https://books.google.com/books?id=_MdR_fvPxZoC&pg=PA43 p. 43] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160624102338/https://books.google.com/books?id=_MdR_fvPxZoC&pg=PA43|date=24 June 2016}}</ref><ref>มาเลเชวิช, 2002: [https://books.google.com/books?id=Lc_nMFoGcYkC&pg=PA85 p. 85] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160520023400/https://books.google.com/books?id=Lc_nMFoGcYkC&pg=PA85|date=20 May 2016}}</ref><ref>โดแกน, 1992: [https://books.google.com/books?id=_MdR_fvPxZoC&pg=PA119 pp. 119–120] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160617061135/https://books.google.com/books?id=_MdR_fvPxZoC&pg=PA119|date=17 June 2016}}</ref>

=== ทฤษฎีสัญญาประชาคม ===
{{บทความหลัก|สัญญาประชาคม}}
[[ไฟล์:Leviathan frontispiece cropped British Library.jpg|thumb|หน้าปกแรกของหนังสือ '[[เลอไวอะธัน (หนังสือของฮอบส์)|''เลอไวอะธัน'']]' (''Leviathan''; ค.ศ. 1651) เขียนโดย [[ทอมัส ฮอบส์]] (Thomas Hobbes)]]
มีผู้ที่เสนอทฤษฎีสัญญาประชาคมไว้หลากหลายรูปแบบ เพื่อสร้างความชอบธรรมให้แก่รัฐและก็เพื่ออธิบายถึงกระบวนการก่อเกิดขึ้นของรัฐ ทัศนะหลักของทฤษฎีนี้ คือ "[[สภาพธรรมชาติ]]" ที่กระตุ้นให้ผู้คนแสวงหาถึงกระบวนการเกิดขึ้นของรัฐ นักปรัชญาชาวอังกฤษนามว่า [[ทอมัส ฮอบส์]] (Thomas Hobbes) ได้อธิบายถึงลักษณะโดยรวมของสภาพธรรมชาติว่ามีความ "โดดเดี่ยว, แร้นแค้น, โสโครก, ป่าเถื่อน และเห็นแก่ตัว" (''เลอไวอะธัน''; ''บทที่ 13–14'')<ref>{{Cite web|title=เลอไวอะธัน, โดย ทอมัส ฮอบส์|url=https://www.gutenberg.org/files/3207/3207-h/3207-h.htm|url-status=live|access-date=2020-11-19|website=www.gutenberg.org}}</ref> แต่กลับกัน [[จอห์น ล็อก]] มีมุมมองต่อสภาพธรรมชาติในเชิงบวกมากกว่า และไม่เห็นด้วยอย่างยิ่งต่อแนวคิดในเรื่องของการเสื่อมถอยของสภาพธรรมชาติ แม้จะยอมรับว่าโดยธรรมชาติแล้วมนุษย์นั้นมิอาจที่จะมีคุณภาพชีวิตที่เท่าเทียมกันได้ แต่ตัวล็อกเองก็ได้หยิบยกประเด็นในเรื่องของ "[[สิทธิมนุษยชน]]" ที่มิอาจแบ่งแยกออกจากสังคมมนุษย์มาโต้แย้งได้อีกเช่นกัน สิทธิที่สำคัญที่สุดประการหนึ่งในมุมมองของล็อก คือ "สิทธิในทรัพย์สิน" โดยล็อกได้ให้ให้เหตุผลว่าสิทธิในทรัพย์สินเป็นสิทธิหลักที่ยังมิได้รับการคุ้มครองอย่างเพียงพอในสภาพธรรมชาติ นักทฤษฎีสัญญาประชาคมมักอ้างถึง[[สิทธิธรรมชาติและสิทธิทางกฎหมาย|สิทธิธรรมชาติ]]อยู่เสมอก็เพื่อสนับสนุนและรักษาความชอบธรรมให้กับทฤษฎีเหล่านี้ กล่าวคือพลเมืองทุกคนจำต้องยอมสละสิทธิบางอย่างเพื่อให้รัฐสามารถสถาปนาอำนาจการปกครองได้<ref>{{Cite book|last=ล็อก|first=จอห์น|title=ความเรียงที่สองว่าด้วยการปกครอง|year=1690}}{{pn|date=มีนาคม 2023}}</ref><ref>{{cite journal|last1=สตีเฟน ค็อกซ์|date=2013|title=Rand, Paterson, and the Problem of Anarchism|journal=The Journal of Ayn Rand Studies|volume=13|issue=1|pages=3|doi=10.5325/jaynrandstud.13.1.0003|s2cid=169439235}}</ref> เมื่อเป็นเช่นนั้นแล้วทฤษฎีสัญญาประชาคมก็จะสามารถวางรากฐานความชอบธรรมให้แก่ตัวรัฐบาลเอง โดยที่ความชอบธรรมนั้นจะมั่นคงและถาวรได้ก็ต้องขึ้นอยู่กับความยินยอมจากผู้ถูกปกครอง การให้เหตุผลในลักษณะนี้ถูกระบุไว้อย่างชัดเจนใน[[คำประกาศอิสรภาพสหรัฐ]] เมื่อ ค.ศ. 1776

=== ทฤษฎีเทวสิทธิราชย์ ===
{{บทความหลัก|เทวสิทธิราชย์}}
การเกิดขึ้นของระบบรัฐชาติสมัยใหม่มีอิทธิพลที่สำคัญอย่างมากต่อกระบวนการเปลี่ยนแปลงความคิดทางการเมือง โดยเฉพาะความเข้าใจในเรื่องของการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างทางอำนาจและการปกครองอันชอบด้วยกฎหมายโดยรัฐ ผู้ที่สมาทานต่อ[[สมบูรณาญาสิทธิราชย์|ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์]]ในยุคสมัยใหม่ตอนต้น ได้แก่ [[ทอมัส ฮอบส์]] และ [[ฌ็อง โบแดง]] (Jean Bodin) ทั้งสองเป็นบุคคลสำคัญที่สนับสนุน[[เทวสิทธิราชย์|ทฤษฎีเทวสิทธิราชย์]]ด้วยการชี้ให้เห็นว่าการได้มาซึ่งอำนาจและความชอบธรรมของกษัตริย์ควรได้รับการพิสูจน์โดยประชาชนโดยเฉพาะฮอบส์ที่มีมุมมองต่ออำนาจและความชอบธรรมว่ามิใช่แค่อำนาจระหว่างประชาชนด้วยกันเองแต่เพียงเท่านั้น อำนาจทางการเมืองควรเป็นสิ่งที่มีความชอบธรรมในตัวของมันเองอยู่แล้ว โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับอำนาจที่มาจากปัจเจกบุคคล (ระบุเอาไว้ในช่วง[[สงครามกลางเมืองอังกฤษ]]) ทั้งฮอบส์และโบแดงต่างก็คิดว่าตนกำลังปกป้องอำนาจของสถาบันกษัตริย์หาใช่การสนับสนุนระบอบประชาธิปไตยแต่อย่างใด ทว่าแนวคิดเรื่องธรรมชาติของอำนาจอธิปไตยที่พวกเขาเสนอนั้นกลับกลายเป็นสิ่งที่ถูกปฏิเสธอย่างหนักจากสายตาของผู้ที่เชื่อว่าพระมหากษัตริย์ทรงเป็นผู้ที่มีพระราชอำนาจสูงสุดโดยสมบูรณ์อยู่แล้ว เช่น เซอร์ [[รอเบิร์ต ฟิลเมอร์]] (Sir Robert Filmer) ที่มีมุมมองต่อแนวคิดเทวสิทธิราชย์ว่าเป็นภัยต่อความมั่นคงของกษัตริย์เนื่องจากเป็นแนวคิดที่มีสิทธิ์เปิดโอกาสให้นำไปสู่การเรียกร้องประชาธิปไตยได้

=== สิทธิอำนาจนิติธรรม ===
{{บทความหลัก|สิทธิอำนาจนิติธรรม}}
ในงานเขียนของ [[มัคส์ เวเบอร์]] ได้ระบุถึงที่มาของสิทธิอำนาจอันนำไปสู่ความชอบธรรมทางการเมืองไว้ทั้งหมด 3 ประการดังนี้:

*'''ประการแรก:''' '''สิทธิอำนาจตามประเพณี (legitimacy based on traditional grounds)''' – เป็นความชอบธรรมที่เกิดจากชุดความคิดที่ว่าสิ่งต่าง ๆ ควรเป็นไปตามกฎหรือธรรมเนียมปฏิบัติอย่างที่เคยเป็นมาตั้งแต่อดีต อีกทั้งผู้ที่ใช้อำนาจปกครองภายใต้อำนาจเหล่านี้เองก็มีสิทธิในการเรียกร้องอำนาจโดยชอบด้วยกฎหมายอีกเช่นกัน
*'''ประการที่สอง:''' '''สิทธิอำนาจบารมี''' '''(legitimacy based on charismatic)''' – การอุทิศตนให้กับผู้นำหรือกลุ่มบุคคลที่มีภาพลักษณ์ว่าเป็นบุคคลสำคัญหรือมีคุณธรรมอย่างยิ่ง โดยอำนาจรูปแบบดังกล่าวจะเกิดขึ้นผ่านความเชื่อมั่นศรัทธาหลังจากที่อำนาจตามประเพณีหรืออำนาจนิติธรรมเสื่อมความนิยมลงแต่เพียงเท่านั้น
*'''ประการที่สาม:''' '''[[สิทธิอำนาจนิติธรรม]] (rational-legal authority)''' – มีที่มาจากความเชื่อที่ว่ากลุ่มผลประโยชน์บางกลุ่มได้รับอำนาจในลักษณะที่ถูกต้องตามกฎหมายและสมเหตุสมผลตามประมวลกฎหมายลายลักษณ์อักษรเฉพาะ เวเบอร์เชื่อว่ารัฐสมัยใหม่มีลักษณะเฉพาะคือสิทธิ์ในการยื่นอุทธรณ์ต่อผู้มีอำนาจทางกฎหมายที่มีเหตุและผลในการปกครอง<ref>{{cite book|author=วอลเลอร์สตีน, อิมมานูเอล|url=https://books.google.com/books?id=PEmVAQ_HMc8C&pg=PA228|title=The end of the world as we know it: social science for the twenty-first century|publisher=[[:en:University of Minnesota Press|สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยมินนิโซตา]]|year=1999|isbn=978-0-8166-3398-2|page=228|archive-url=https://web.archive.org/web/20160528230745/https://books.google.com/books?id=PEmVAQ_HMc8C&pg=PA228|archive-date=28 พฤษภาคม 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author=คอลลินส์, แรนดัลล์|url=https://books.google.com/books?id=v39x_fKR-ykC&pg=PA158|title=Weberian Sociological Theory|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=1986|isbn=978-0-521-31426-8|page=158|archive-url=https://web.archive.org/web/20160603181228/https://books.google.com/books?id=v39x_fKR-ykC&pg=PA158|archive-date=3 มิถุนายน 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite book|author1=สเวดเบิร์ก, ริชาร์ด|url=https://books.google.com/books?id=_c3Mcnh8hCgC&pg=PA148|title=The Max Weber dictionary: key words and central concepts|author2=เอจเวล, โอลา|publisher=Stanford University Press|year=2005|isbn=978-0-8047-5095-0|page=148|archive-url=https://web.archive.org/web/20160428101520/https://books.google.com/books?id=_c3Mcnh8hCgC&pg=PA148|archive-date=28 เมษายน 2016|url-status=live|name-list-style=amp}}</ref>

== ความล้มเหลวของรัฐ ==
{{บทความหลัก|รัฐล้มเหลว}}
[[ไฟล์:Fragile States Index 2023.svg|thumb|320px|ดัชนีความเสี่ยงต่อการเป็น[[รัฐล้มเหลว]]ในแต่ละประเทศเมื่อ ค.ศ. 2023
{{div col|colwidth=9em|style=vertical-align:top; text-align:left;}}
{{Legend|#6a0900|เตือนภัยสูงมาก (111-120)}}
{{Legend|#c01e00|เตือนภัยกว่า (101-110)}}
{{Legend|#ff5500|เตือนภัย (91-100)}}
{{Legend|#ff8201|ระวังมาก (81-90)}}
{{Legend|#ffba00|ระวังกว่า (71-80)}}
{{Legend|#f5ff00|ระวัง (61-70)}}
{{Legend|#c8ff00|มั่นคง (51-60)}}
{{Legend|#88d100|มั่นคงกว่า (41-50)}}
{{Legend|#128200|มั่นคงมาก (31-40)}}
{{Legend|#005203|ยั่งยืน (21-30)}}
{{Legend|#003602|ยั่งยืนมาก (0-20)}}
{{Legend|#d9d9d9|ไม่มีข้อมูล}}
{{div col end}}|upright=1.3]]
รัฐบางรัฐถูกระบุว่าเป็น "รัฐบอบบาง" หรือ "รัฐล้มเหลว" [[เดวิด ซามูเอลส์]] (David Samuels) ได้ระบุเอาไว้ว่า "ความล้มเหลวของรัฐจะเกิดขึ้นก็ต่อเมื่ออำนาจอธิปไตยเหนือดินแดนที่อ้างสิทธิ์ทั้งหลายได้พังทลายลงหรือมิสามารถบริหารปกครองได้อย่างมีประสิทธิภาพ"<ref>{{Cite book|last=ซามูเอลส์|first=เดวิด|title=การเมืองเปรียบเทียบ|publisher=Pearson Higher Education|year=2012|pages=29}}</ref> นักรัฐศาสตร์หลาย ๆ คน ทั้งซามูเอลส์ และ [[โจ เอส. มิกแดล]] (Joel S. Migdal) ได้สำรวจและจัดแบ่งเงื่อนไขในการเกิดขึ้นของรัฐล้มเหลวเหล่านี้ว่ามีความแตกต่างจากรัฐในโลกตะวันตกที่มี "เสถียรภาพ" มากกว่าอย่างไร และสถานภาพของการเป็นประเทศกำลังพัฒนามีผลอย่างไรต่อพัฒนาการทางเศรษฐกิจของประเทศดังกล่าว

ซามูเอลส์ ได้แนะนำแนวคิดเกี่ยวกับ[[ศักยภาพของรัฐ]]เพื่อใช้อ้างอิงถึงขอบเขตความสามารถในการบรรลุบทบาทขั้นพื้นฐานของรัฐ เช่น การรักษาความปลอดภัย การบังคับใช้กฎหมาย การรักษาความสงบเรียบร้อย และการให้บริการสาธารณะ หากไม่สามารถบรรลุวัตถุประสงค์ดังกล่าวได้รัฐเหล่านั้นก็จะถือว่าเป็นรัฐล้มเหลว หรือแม้แต่ [[เจฟฟรีย์ เฮิบสต์]] (Jeffrey Herbst) ที่ได้เสริมแนวคิดนี้ โดยระบุไว้ว่า "ความล้มเหลวของรัฐเป็นผลมาจากการที่สถาบันเหล่านั้นมีความอ่อนแอหรือไม่มีอำนาจโดยแท้จริง ซึ่งหมายความว่ารัฐเหล่านั้นปราศจากความชอบธรรมในการปกครอง เนื่องด้วยรัฐเหล่านั้นมิสามารถบริหาร ปกครอง หรือรักษาความปลอดภัยและความสงบเรียบร้อยภายในสังคมได้" อย่างไรก็ดี [[สตีเฟน ดี. แครสเนอร์]] (Stephen D. Krasner) ก็ได้ให้ความเห็นไว้อีกว่า "ความล้มเหลวของรัฐหาใช่ผลลัพธ์ของสถาบันที่อ่อนแอเพียงอย่างเดียว แต่การเกิดขึ้นของรัฐล้มเหลวนั้นเป็นปรากฏการณ์ที่มีความซับซ้อนแตกต่างกันไปแล้วแต่ตามแต่ละบริบทและสภาวะการณ์ของแต่ละพื้นที่ ด้วยเหตุนี้เราจึงไม่ควรวิเคราะห์ถึงการเกิดขึ้นของรัฐล้มเหลวผ่านบริบทและความเข้าใจที่เรียบง่ายหรือตื้นเขินเกินไป"

=== ปัญหาของรัฐล้มเหลว ===
ความล้มเหลวของรัฐเป็นภัยคุกคามที่สำคัญต่อเสถียรภาพและความมั่นคงของการเมืองโลก เนื่องจากรัฐล้มเหลวมีความเสี่ยงที่จะนำไปสู่[[การก่อการร้าย]]และความขัดแย้งภายในสังคม นอกจากนี้ความล้มเหลวของรัฐยังเป็นอุปสรรคต่อวิถีของประชาธิปไตย เนื่องจากรัฐเหล่านั้นมักประสบกับความรุนแรงทางการเมืองอย่าง[[ระบอบเผด็จการ|การปกครองแบบเผด็จการ]]และ[[สิทธิมนุษยชน|การละเมิดสิทธิมนุษยชน]]ในหลาย ๆ ครั้ง แม้ว่าจะมีการถกเถียงกันอย่างมากเกี่ยวกับผลกระทบโดยตรงต่อความล้มเหลวโดยรัฐ แต่ผลกระทบทางอ้อมก็ควรได้รับการเน้นย้ำอีกเช่นกัน ความล้มเหลวโดยรัฐอาจนำไปสู่การหลั่งไหลของผู้ลี้ภัยและความขัดแย้งข้ามพรมแดน ขณะเดียวกันก็กลายเป็นแหล่งหลบภัยสำหรับกลุ่มอาชญากรหรือกลุ่มหัวรุนแรงอีกด้วย เพื่อที่จะแก้ไขและป้องกันปัญหาเหล่านี้ในอนาคตรัฐจึงต้องมุ่งเน้นไปที่การสร้างสถาบันที่มีความเข้มแข็ง เช่น การส่งเสริมความหลากหลาย การพัฒนาทางเศรษฐกิจ และการแก้ไขปัญหาการใช้ความรุนแรงภายในรัฐ

=== การเกิดขึ้นของรัฐในสมัยแรก ===
เพื่อให้เข้าใจถึงการเกิดขึ้นของรัฐที่ล้มเหลว เดวิด ซามูเอลส์ ได้ทำการการเปรียบเทียบปัจจัยในการเกิดขึ้นของรัฐชาติที่ตั้งอยู่ในยุโรปช่วง[[คริสตทศวรรษที่ 1600]] กับ[[คริสต์ศตวรรษที่ 20|คริสตศตวรรษที่ 20]] โดยระบุเอาไว้ว่า "รัฐบาลจะต้องอนุญาตให้พลเมืองของตนมีสิทธิ์หรือส่วนร่วมในการดำเนินการแก้ไขปัญหาของชาติ ขณะที่ประชาชนก็ต้องยินยอมต่อการใช้อำนาจที่มีสิทธิ์บังคับใช้เหนือตน การจัดระเบียบทางสังคมประเภทนี้จำเป็นต้องลดความชอบธรรมของการปกครองรูปแบบดั้งเดิมลง (เช่น หน่วยงานทางศาสนา) และแทนที่ด้วยการสร้างความชอบธรรมผ่านการปกครอง โดยปราศจากการยึดโยงต่อตัวบุคคลใดบุคคลหนึ่ง การที่รัฐบาลกลางมีอำนาจอธิปไตยที่เพิ่มมากขึ้นนี้เองก็จะส่งผลให้องค์กรอย่าง[[ราชการ|ระบบราชการ]]มีความซับซ้อนมากขึ้นตามมา"

การเปลี่ยนผ่านไปสู่ความเป็นรัฐสมัยใหม่ในภูมิภาคยุโรปเกิดขึ้นเมื่อราว ๆ ค.ศ. 1600 ประจวบกับปัจจัยต่าง ๆ เช่น พัฒนาการของเทคโนโลยีอาวุธสงครามที่เป็นส่วนสำคัญในการเร่งปฏิกิริยาให้รัฐชาติสมัยใหม่เกิดขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการเก็บภาษีหรือการรวมอำนาจรัฐเข้าสู่ศูนย์กลาง ทั้งหมดนี้ก็เพื่อให้รัฐมีประสิทธิภาพในการคุ้มครองตนเองจากภัยคุกคามอื่น ๆ นอกจากนี้พัฒนาการทางด้านผลผลิตทางการเกษตร (อันเป็นผลมาจากการปรับปรุงคุณภาพการผลิต) ทำให้ระบบสาธารณสุขมีประสิทธิภาพที่มากขึ้น ส่งผลให้สามารถรักษาคุณภาพชีวิตของพลเมืองได้มากขึ้นตามมา การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมดังกล่าวส่งผลให้อำนาจรัฐมิได้ขึ้นตรงหรือยึดโยงอยู่กับระบอบเก่า ดังเช่น "[[ราชาธิปไตย|สถาบันกษัตริย์]]" อีกต่อไป และทั้งหมดนี้ก็ได้ปูทางไปสู่การเกิดขึ้นของรัฐชาติสมัยใหม่ในท้ายที่สุด<ref name="Samuels">{{Cite book|last=ซามูเอลส์|first=เดวิด|title=การเมืองเปรียบเทียบ|publisher=Pearson Higher Education}}</ref>

=== การเกิดขึ้นของรัฐในยุคร่วมสมัย ===
[[ไฟล์:Scramble-for-Africa-1880-1913-v2.png|thumb|upright=1.5|เปรียบเทียบเขตแดนใน[[ทวีปแอฟริกา]]ระหว่าง ค.ศ. 1880 และใน ค.ศ. 1913]]
ปัจจัยที่ส่งผลต่อการเกิดขึ้นของรัฐชาติสมัยใหม่ในสมัยปัจจุบันนั้นมีความต่างไปจากปัจจัยที่ส่งผลต่อการเกิดขึ้นของรัฐชาติที่ตั้งอยู่ในยุโรป หลาย ๆ [[ประเทศ]]ในสมัยปัจจุบันขาดประสิทธิภาพในการจัดเก็บและใช้ประโยชน์จากภาษีของประชาชน ปัญหาที่เกิดขึ้น ก็เช่น [[การทุจริตทางการเมือง|การทุจริต]] การหลีกเลี่ยงภาษี และความเติบโตทางเศรษฐกิจที่เชื่องช้า เป็นต้น ปัญหาทั้งหมดนี้เป็นสิ่งที่ไม่ปรากฎให้เห็นในภูมิภาคยุโรป การเกิดขึ้นของรัฐชาติสมัยใหม่ในสมัยปัจจุบันโดยมากล้วนแต่เกิดขึ้นผ่านบริบทของความขัดแย้งระหว่างประเทศที่มีขอบเขตชัดเจน ส่งผลให้รัฐเหล่านี้มีแรงจูงใจในการจัดเก็บภาษีที่ต่ำและหันไปนิยมใช้จ่ายทางการทหารเสียมากกว่า อีกปัจจัยหนึ่งคือรัฐเหล่านี้ล้วนเป็นผลพวงที่เกิดขึ้นจาก "[[ลัทธิอาณานิคม]]" ส่งผลให้รัฐเหล่านี้กลายเป็นสถาบันที่ถูกออกแบบโครงสร้างมาเพื่อให้เจ้าอาณานิคมแสวงหาผลประโยชน์จนนำไปสู่สถานะประเทศยากจน ซึ่งก็ส่งผลให้เกิดความยุ่งยากในการสร้างชาติตามมา นอกจากนี้การล่าอาณานิคมของมหาอำนาจในยุโรปยังเป็นการกำหนดเส้นเขตแดนระหว่างประเทศตามอำเภอใจทั้งที่ในแต่ละพื้นที่หรือแต่ละเขตแดนต่างก็มีกลุ่มชาติพันธุ์ที่มีอัตลักษณ์ วัฒนธรรม หรือความเชื่อที่แตกต่างกันออกไปแต่กลับต้องมาอยู่ภายใต้ชายคาเดียวกัน เมื่อมีกรณีแบบนี้เกิดขึ้นจึงส่งผลให้เกิดอุปสรรคต่อการสร้างความพึงพอใจและความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันให้กับทุกภาคส่วนในสังคม เนื่องจากรัฐบางรัฐเองก็มีความต้องการที่จะช่วงชิงและกำหนดอัตลักษณ์ทางการเมืองให้เป็นไปในแนวทางที่ตนต้องการอีกเช่นกัน<ref name="Samuels" />

มิกแดลได้นำเสนอประเด็นนี้ผ่านกรอบของเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ว่าการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรมอย่างเฉียบพลันในประเทศโลกที่สามระหว่างยุคของ[[การปฏิวัติอุตสาหกรรม]]เป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่สำคัญอย่างมากต่อการเกิดขึ้นของรัฐล้มเหลว การขยายตัวของ[[การค้าระหว่างประเทศ|ระบบการค้าระหว่างประเทศ]]ที่เริ่มต้นขึ้นราว ๆ ค.ศ. 1850 นำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงทางสังคมในภูมิภาคเอเชีย แอฟริกา และละตินอเมริกา 

การขยายตัวตัวของระบอบการค้าระหว่างประเทศมีวัตถุประสงค์ก็เพื่อเป็นฐานไว้สำหรับผลิตสินค้าเพื่อรองรับกับความต้องการของตลาดในภูมิภาคยุโรป การเปลี่ยนแปลงลักษณะนี้ประกอบไปด้วย:
*'''การปฏิรูปกฎหมายกรรมสิทธิ์ที่ดิน:''' มีวัตถุประสงค์ก็เพื่อบูรณาการที่ดินหรืออสังหาริมทรัพย์ให้สัมพันธ์กับตลาดเศรษฐกิจระหว่างประเทศมากขึ้น
*'''การเพิ่มการเก็บภาษีที่ดินและสิ่งปลูกสร้าง:''' ทั้งของเกษตรกรและเจ้าของที่ดินรายย่อย โดยเก็บภาษีเหล่านี้ไว้ในรูปแบบเงินสดแทนที่จะเป็นในรูปแบบเดิม
*'''การพัฒนาระบบคมนาคมสมัยใหม่:''' เช่นการคมนาคมทางรถไฟที่ทำให้ใช้เวลาและต้นทุนในการผลิตและส่งออกสินค้าลดลง

การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวนอกจากจะมีผลต่อโครงสร้างทางสังคมรูปแบบเดิมแล้วยังส่งผลให้สถาบันทางสังคมที่มีอยู่แต่เดิมเสื่อมโทรมลง กลายเป็นการเปิดทางไปสู่การสร้างสถาบันทางสังคมรูปแบบใหม่ ๆ โดยไม่มีเหตุอันใดที่จะทำให้กลุ่มประเทศเหล่านี้ต้องเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับชาติ<ref>{{Cite book|last=มิกแดล|first=โจเอล|title=Strong societies and weak states: state-society relations and state capabilities in the Third World|year=1988|pages=บทที่ 2}}</ref> นอกจากนี้การขยายตัวของรูปแบบทางสังคมดังกล่าวยังก่อให้เกิดตรรกะทางการเมืองที่ว่ารัฐจะต้องมี "ผู้นำที่เข้มแข็ง" ในระดับหนึ่ง ซึ่งเป็นผู้ที่มีศักยภาพและความสามารถมากพอที่จะท้าทายอำนาจอธิปไตยของรัฐและพร้อมสร้างผลประโยชน์ให้กับชาติผ่านการเปลี่ยนแปลงทางโครงสร้างและสถาบันดังที่กล่าวมาข้างต้น ความเห็นทั้งหมดที่มิกแดลได้นำเสนอมานี้จึงชี้ให้เห็นว่าการกระจายอำนาจผ่านการควบคุมทางโครงสร้างและสถาบันทางสังคมเป็นอุปสรรคที่สำคัญอย่างยิ่งต่อพัฒนาการที่เข้มแข็งของรัฐ<ref>{{Cite book|last=มิกแดล|first=โจเอล|title=Strong societies and weak states: state-society relations and state capabilities in the Third World|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยพรินซ์ตัน|year=1988|pages=บทที่ 8}}</ref>

== ดูเพิ่ม ==
* [[การควบคุมโดยพลเรือน]]
* [[ขุนศึก]]
* [[ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ]]
* [[นิติธรรม]]
* [[รัฐนิยม]]
* [[รัฐหุ่นเชิด]]
* [[รัฐอารยธรรม]]
* [[รายชื่อประเทศ ดินแดน และเมืองหลวง]]
* [[สหภาพเหนือชาติ]]
* [[อาณานิคม]]

== อ้างอิง ==
=== เชิงอรรถ ===
{{รายการอ้างอิง|25em}}

=== บรรณานุกรม ===
{{refbegin|30em}}
* {{Cite book |author=Barrow, Clyde W. |title=Critical Theories of State: Marxist, Neo-Marxist, Post-Marxist |publisher=University of Wisconsin Press |year=1993 |isbn=0-299-13714-7 |url=https://books.google.com/books?id=t3zo8mCl580C}}
* {{Cite book |author=Bobbio, Norberto |title=Democracy and Dictatorship: The Nature and Limits of State Power |publisher=University of Minnesota Press |year=1989 |isbn=0-8166-1813-5 |url=https://archive.org/details/democracydictato00bobb|url-access=registration}}
* {{cite book |title=The Modern State: Theories and Ideologies |publisher=Edinburgh University Press |year=2007 |isbn=978-0-7486-2176-7 |url=https://books.google.com/books?id=Pr8tAAAAYAAJ |author=Cudworth, Erika}}
* {{cite book |author=Dogan, Mattei |chapter=Conceptions of Legitimacy |editor=Paynter, John |display-editors=etal |title=Encyclopedia of government and politics |publisher=Psychology Press |year=1992 |isbn=978-0-415-07224-3|chapter-url=https://books.google.com/books?id=_MdR_fvPxZoC&pg=PA116}}
* {{cite book |title=Political Geography: World Economy, Nation-State, and Locality |edition=5th |publisher=Pearson/Prentice Hall |year=2007 |isbn=978-0-13-196012-1 |url=https://books.google.com/books?id=GXz9xHdHeZcC |author1=Flint, Colin |author2=Taylor, Peter |name-list-style=amp}}
* {{Cite book |author=Garrard, Graeme |title=The Return of the State: And Why It Is Essential For Our Health, Wealth and Happiness |publisher=Yale University Press |year=2022 |isbn=9780300256758 |url=https://yalebooks.co.uk/page/detail/the-return-of-the-state/?k=9780300256758}}
* {{cite book |author=Hay, Colin |chapter=State theory |editor=Jones, R.J. Barry |title=Routledge Encyclopedia of International Political Economy: Entries P-Z |publisher=Taylor & Francis |year=2001 |isbn=978-0-415-24352-0 |pages=1469–1475|chapter-url=https://books.google.com/books?id=lSmU3aXWIAYC&pg=PA1469}}
* {{cite book |author=Joseph, Jonathan |title=Social theory: an introduction |publisher=NYU Press |year=2004 |isbn=978-0-8147-4277-8 |url=https://books.google.com/books?id=ic5UOphbKHsC}}
* {{cite book |author=Malešević, Siniša |title=Ideology, legitimacy and the new state: Yugoslavia, Serbia and Croatia |publisher=Routledge |year=2002 |isbn=978-0-7146-5215-3 |url=https://books.google.com/books?id=Lc_nMFoGcYkC}}
* {{cite book |author=Nelson, Brian T. |title=The making of the modern state: a theoretical evolution |publisher=Palgrave Macmillan |year=2006 |isbn=978-1-4039-7189-0 |url=https://books.google.com/books?id=cvtYZmiOjT8C}}
* {{Cite book |title=Bringing the State Back In |publisher=Cambridge University Press |year=1985 |isbn=0-521-31313-9 |url=https://books.google.com/books?id=sYgTwHQbNAAC |author1=Rueschemeyer, Dietrich |author2=Skocpol, Theda |author3=Evans, Peter B.}}
* {{Cite book |author=Salmon, Trevor C. |title=Issues in international relations |year=2008 |publisher=Taylor & Francis US |isbn=978-0-415-43126-2 |url=https://books.google.com/books?id=ayz0kWKhKacC}}
* {{cite book |author=Sartwell, Crispin |title=Against the state: an introduction to anarchist political theory |publisher=SUNY Press |year=2008 |isbn=978-0-7914-7447-1 |url=https://books.google.com/books?id=bk-aaMVGKO0C}}
* {{cite book |author=Scott, James C. |title=The art of not being governed: an anarchist history of upland Southeast Asia |publisher=Yale University Press |year=2009 |isbn=978-0-300-15228-9 |url=https://archive.org/details/artofnotbeinggov0000scot|url-access=registration}}
* {{cite book |author=Skinner, Quentin |chapter=The state |editor=Ball, T |editor2=Farr, J. |editor3=Hanson, R.L. |title=Political Innovation and Conceptual Change |publisher=Cambridge University Press |year=1989 |isbn=0-521-35978-3 |pages=90–131|chapter-url=https://books.google.com/books?id=1QrSKH_Q5M8C&pg=PA90}}
* {{cite book |author=Vincent, Andrew |chapter=Conceptions of the State |editor=Paynter, John |display-editors=etal |title=Encyclopedia of government and politics |publisher=Psychology Press |year=1992 |isbn=978-0-415-07224-3|chapter-url=https://books.google.com/books?id=_MdR_fvPxZoC&pg=PA48}}
{{refend}}

== อ่านเพิ่ม ==
{{refbegin|30em}}
<!-- * {{cite book |title= |publisher= |isbn= |url=}} -->
* {{cite book|author=แบร์โรว์, ไคลด์ ดับบลิว.|chapter=The Miliband-Poulantzas Debate: An Intellectual History|editor=อาโรโนวิตซ์, สแตนลีย์|editor2=แบร็ตซิส, ปีเตอร์|title=กระบวนทัศน์ที่หายไป: ทฤษฎีโดยรัฐที่ถูกนำมาพิจารณาใหม่|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยมินนิโซตา|year=2002|isbn=978-0-8166-3293-0|chapter-url=https://books.google.com/books?id=occGXv3T0ycC&pg=PA3}}
* {{cite book|chapter=รัฐ|editor=บ็อตเทอมอร์, ที.บี.|title=พจนานุกรมความคิดแบบลัทธิมากส์|edition=2nd|publisher=ไวลีย์-แบล็กเวลล์|year=1991|isbn=978-0-631-18082-1|chapter-url=https://books.google.com/books?id=q4QwNP_K1pYC&pg=PA520}}
* {{cite book|author=แบร็ตซิส, ปีเตอร์|title=ชีวิตประจำวันกับรัฐ|publisher=Paradigm|year=2006|isbn=978-1-59451-219-3|url=https://books.google.com/books?id=mh_zAAAAMAAJ}}
* {{cite book|author=ฟอกส์, คีธ|chapter=ทฤษฎีว่าด้วยรัฐแบบคลาสสิกกับภาคประชาสังคม”|title=สังคมวิทยาการเมือง: บทนำเชิงวิพากษ์|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยนิวยอร์ก|year=2000|isbn=978-0-8147-2709-6|chapter-url=https://books.google.com/books?id=_fjCczhvWj0C&pg=PA32}}
* {{cite book|editor=เฟลด์บรูจ, เฟอร์ดินานด์ เจ.เอ็ม.|title=จุดเริ่มต้นของกฎหมาย|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|year=2003|isbn=978-90-04-13705-9|url=https://books.google.com/books?id=DG_HMgPYMlMC}}
* {{cite book|author=ฟิสก์, มิลตัน|title=รัฐกับความยุติธรรม: บทความเกี่ยวกับทฤษฎีทางการเมือง|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=1989|isbn=978-0-521-38966-2|url=https://books.google.com/books?id=UVv1oS3afmIC}}
* {{cite book|author=ฟรีเดอบวร์ค, โรแบร์ท ฟ็อน|title=''รูปแบบของรัฐและระบบของรัฐในยุโรปสมัยใหม่''|publisher=[[:en:Institute of European History|สถาบันประวัติศาสตร์ยุโรป]]|year=2011|url=http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0159-2010102576}}
* {{cite book|chapter=ความรุนแรงและรัฐ|editor=โคลแมน, รอย|display-editors=etal|title=รัฐ, อำนาจ, อาชญากรรม|publisher=Sage|year=2009|isbn=978-1-4129-4805-0|url=https://archive.org/details/statepo_xxx_2009_00_4224|url-access=registration|page=[https://archive.org/details/statepo_xxx_2009_00_4224/page/116 116]|author1=กรีน, เพนนี|author2=วาร์ด, โทนี|name-list-style=amp}}
* {{cite book|editor=ฮอลล์, จอห์น เอ.|title=รัฐ: แนวคิดเชิงวิพากษ์ (เลมที่ 1 และ 2)|publisher=เทย์เลอร์ & แฟรนซิส|year=1994|isbn=978-0-415-08683-7|url=https://books.google.com/books?id=EFmfJlNFEKgC}}
* {{cite book|editor=แฮนเซน, ทอมัส บลอม|editor2=สเต็ปพูแทต, ฟินน์|title=รัฐในจินตนาการ: การสำรวจทางชาติพันธุ์วิทยาของรัฐหลังสมัยอาณานิคม|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยดุ๊ก|year=2001|isbn=978-0-8223-2798-1|url=https://books.google.com/books?id=pk9W2W6LCpIC}}
* {{cite book|author=ฮอฟฟ์แมน, จอห์น|title=นอกเหนือจากรัฐ: ข้อวิจารณ์เบื้องต้น|publisher=Polity Press|year=1995|isbn=978-0-7456-1181-5|url=https://books.google.com/books?id=TG6OQgAACAAJ}}
* {{cite book|author=ฮอฟฟ์แมน, จอห์น|title=การเป็นพลเมืองเหนือรัฐ|publisher=Sage|year=2004|isbn=978-0-7619-4942-8|url=https://books.google.com/books?id=nHu8uwrBO6gC}}
* {{cite book|author=เจสซอฟ, บ็อบ|title=ทฤษฎีว่าด้วยรัฐ: การนำรัฐทุนนิยมเข้าแทนที่|publisher=Penn State Press|year=1990|isbn=978-0-271-00735-9|url=https://books.google.com/books?id=HcxBBhXjAUcC}}
* {{cite book|author=เจสซอฟ, บ็อบ|chapter=การออกแบบรัฐใหม่ การปรับทิศทางอำนาจรัฐ และการคิดใหม่โดยรัฐ|editor=ลีชท์, เควิน ที.|editor2=เจนกินส์, เจย์. เคร็ก|title=คู่มือการเมือง: รัฐและสังคมในมุมมองโลก|publisher=Springer|year=2009|isbn=978-0-387-68929-6|chapter-url=https://books.google.com/books?id=U5_HatyUydwC&pg=PA41}}
* {{cite book|author=เลอแฟฟวร์, อ็องรี|editor=เบร็นเนอร์, นีล|editor2=เอลเด็น, สจวร์ต|title=รัฐ, อวกาศ, โลก: บทความคัดสรร|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยมินนิโซตา|year=2009|isbn=978-0-8166-5317-1|url=https://books.google.com/books?id=5cYnB3KsqdkC}}
* {{cite book|author1=ลอง, รอเดอริก ที.|author2=มาแคน, ทีบอร์ อาร์.|name-list-style=amp|title=อนาธิปไตย/ลัทธิแบ่งแยกอำนาจ: รัฐบาลเป็นส่วนหนึ่งของประเทศเสรีหรือไม่?|publisher=Ashgate Publishing|year=2008|isbn=978-0-7546-6066-8|url=https://books.google.com/books?id=PUev30VZ04kC}}
* {{cite book|author=แมนน์, ไมเคิล|chapter=อำนาจปกครองตนเองของรัฐ: ต้นกำเนิด กลไก และผลลัพธ์|editor=ฮอลล์, จอห์น เอ.|title=รัฐ: แนวคิดเชิงวิพากษ์ เล่มที่ 1|publisher=เทย์เลอร์ & แฟรนซิส|year=1994|isbn=978-0-415-08680-6|chapter-url=https://books.google.com/books?id=EFmfJlNFEKgC&pg=PA331}}
* {{cite book|author=อ็อพเพินไฮเมอร์, ฟรันทซ์|title=รัฐ|publisher=Black Rose Books|year=1975|isbn=978-0-919618-59-6|url=https://books.google.com/books?id=_dJXaqobz4AC}}
* {{cite book|title=รัฐ, อำนาจ, สังคมนิยม|publisher=Verso|year=2000|isbn=978-1-85984-274-4|url=https://books.google.com/books?id=ejTYwLoZtY4C|author1=ปูลัสจัส, นิโกส|author2=คามิลเลอร์, แพทริก|name-list-style=amp}}
* {{cite book|author1=แซนเดอร์ส, จอห์น ที.|author2=นาร์วิสัน, แจน|name-list-style=amp|title=เพื่อและต่อต้านรัฐ: การอ่านปรัชญารูปแบบใหม่|publisher=โรว์แมน & ลิทเทิลฟีลด์|year=1996|isbn=978-0-8476-8165-5|url=https://books.google.com/books?id=7k_gBlYQwOcC}}
* {{Cite book|author=สก็อตต์, เจมส์ ซี.|title=มองเหมือนรัฐ: วิธีรับมือในการปรับปรุงสภาพความล้มเหลวของมนุษย์ด้วยอย่างไร|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเยล|year=1998|isbn=978-0-300-07815-2|url=https://archive.org/details/seeinglikestateh00scot_0|url-access=registration}}
* {{cite book|author=เทย์เลอร์, ไมเคิล|title=ชุมชน อนาธิปไตย และเสรีภาพ|publisher=สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยเคมบริดจ์|year=1982|isbn=978-0-521-27014-4|url=https://books.google.com/books?id=eI9xYg7CwiwC}}
* {{cite book|author=ซิพเพอลิอุส, ไรน์ฮ็อลท์|title=ว่าด้วยการเมืองเบื้องต้น, รัฐศาสตร์|edition=16th|year=2010|publisher=เซ.ฮา. เบ็ค, มิวนิก|isbn=978-3406603426}}
* {{cite encyclopedia |author=อุซกาลิส, วิลเลียม |title=จอห์น ล็อก |encyclopedia=สารานุกรมปรัชญาสแตนฟอร์ด |date=5 พฤษภาคม 2007 |url=http://plato.stanford.edu/entries/locke/index.html}}
{{refend}}

== แหล่งข้อมูลอื่น ==
{{wiktionary|state|estate|status}}
{{wikiquote-inline|State}}
* {{cite EB1911 |wstitle=รัฐ |volume=25 |pages=799–801 |first=ทอมัส |last=บาร์เคลย์ |short=1}}

{{แม่แบบ:รูปแบบของรัฐ}}
{{แม่แบบ:ปรัชญาการเมือง}}
{{Authority control}}
[[หมวดหมู่:รัฐ]]
[[หมวดหมู่:การเมือง]]
[[หมวดหมู่:การเมืองการปกครองโดยรัฐ]]
[[หมวดหมู่:คำศัพท์ทางรัฐศาสตร์]]
[[หมวดหมู่:ชนิดของหน่วยการปกครอง]]
[[หมวดหมู่:ภูมิศาสตร์การเมือง]]