Lingua franca

Lingva franka (od latinskog lingua franca) jeste izraz koji se koristi za bilo koji jezik čija upotreba u velikoj meri prelazi granice zemlje u kojoj se govori. Termin „franka” je preuzet iz arapskog jezika koji su tako nazivali sve evropske jezike, tj. jezike krstaša. Arapi su u doba Krstaških ratova sve ljude zapadne Evrope nazivali Francima. Da li će neki jezik postati lingva franka ili ne, zavisi prevashodno od političke, ekonomske ili druge vrste moći zemlje gde se taj jezik govori. Engleski jezik je lingva franka kraja 20. i početka 21. veka.

Definicija

U onlajn verziji rečnika Oxford Advanced Learner's Dictionary, lingua franca je definisana kao jezik koji je usvojen kao zajednički jezik među govornicima čiji je maternji jezik različit. Lingva franka je, najkraće rečeno, zajednički jezik za komunikaciju i koriste ga neizvorni govornici, koji imaju različite lingvističke i kulturne pozadine i teže ostvarenju različitih vrsta kontakata. Ne radi se o jeziku za posebne namene, niti o pidžinu ili međujeziku, već o jednom od sredstava za komunikaciju, koje pojedinac ima na raspolaganju. Dakle, lingva franka je jezik za komunikaciju, tzv. „jezik kontakta”, za razliku od onih jezika koji služe za identifikaciju, odnosno afirmaciju identiteta, pa je potrebno ustanoviti jasnu razliku između te dve grupe jezika.

Lingva franka kroz istoriju

Kanova palata, Kokand, Uzbekistan. Na palati se nalazi natpis na persijskom jeziku, koji je bio lingva franka u zapadnoj i centralnoj Aziji u doba gradnje palate.

U određenim periodima različiti jezici su se koristili kao lingva franka. Tako je u srednjem veku latinski jezik služio kao lingva franka, kao i grčki u antičko doba. U srednjem veku, latinski je bio lingva franka u zapadnom delu Evrope, a u Vizantiji to je bio grčki jezik. Na Starom istoku neki od primera su akadski i aramejski jezik. Od 7. veka primat na Bliskom istoku preuzima arapski čija dominacija traje pola milenijuma. U jugozapadnoj i srednjoj Aziji, odnosno na Indijskom potkontinentu tokom kasnog srednjeg veka i u novom veku lingva franka je bio persijski jezik. Španski je zamenio latinski i u toku 16. i 17. veka, bio je jezik komunikacije u diplomatiji, kada ga je zamenio francuski, koji je bio jezik međunardne komunikacije sve do sredine 20. veka, kada ga je potisnuo engleski jezik. Do uključenja Velike Britanije, Irske i Danske 1973. godine u Evropsku ekonomsku zajednicu, francuski i nemački su bili jezici komunikacije među zemljama članicama. Nemački je bio lingva franka nauke u mnogim delovima Evrope, Americi i nekim delovima Azije (Turska, Rusija, Azerbejdžan) tokom 19. i 20. veka, naročito u oblasti fizike, hemije i sociologije. Takođe se smatrao poslovnim jezikom i jezikom politike. U nekim disciplinama, kao što su filozofija i teologija, i danas je poznavanje nemačkog jezika od ključnom značaja i postavlja se kao uslov pri kandidaturama za doktorate na nekim univerzitetima ne samo u Evropi, nego i u svetu.

Engleski kao lingva franka

Engleski kao internacionalni jezik u većoj ili manjoj meri poistovećujemo sa terminima kao što su: engleski kao lingua franca, engleski kao globalni jezik, engleski kao svetski jezik, engleski kao medijum interkulturalne komunikacije. Svaki od navedenih termina ukazuje na upotrebu engleskog jezika koji se razlikuje od onog koji koriste izvorni govornici. Svaki korisnik lingua franca ima sopstvene linvističke forme, ne postoji samo jedna, opšteprihvaćena varijanta, ali se obično upotrebljavaju oni oblici koji su često korišćeni i razumljivi među govornicima engleskog, koji imaju različit prvi jezik. Radi se o ljudima koji ne govore samo jedan jezik i ne pokušavaju da budu deo govorne zajednice kojoj je engleski maternji jezik. Ne bi trebalo uzeti kao parametar kompetenciju koju imaju „idealizovani” izvorni govornici, baš zato što se radi o jeziku za komunikaciju, a ne za identifikaciju. Komunikacija je po principu „Neka prođe”, ne postoje jasno definisane norme koje bi trebalo slediti. Znači da je bitno da se bez obzira na moguće greške komunikacija odvija, a nesporazumi prevazilaze.

Status engleskog jezika

Engleski jezik ima poseban status kao zvanični ili drugi jezik u više od sedamdeset zemalja, i činjenica je da ovakav prestiž do sada nije uživao nijedan jezik osim njega. Engleski jezik možemo smatrati prioritetnim stranim jezikom u većini zemalja. Dakle, veliki je broj ljudi koji govore engleski kao maternji, drugi ili strani jezik. Ne treba zanemariti činjenicu da je u mnogim zemljama širom sveta engleski bio uveden kao nacionalni ili zvanični jezik, što je bila posledica britanskog kolonijalizma u prošlosti. Međutim, za razliku od tog vremena kad je jezički imperijalizam, sprovođen na nivou države-nacije, u savremenom svetu se suočavamo sa globalnom upotrebom engleskog, a razlozi za insistiranje na njegovoj upotrebi i značaju, dovode se u vezu sa političkom, kulturnom, tehnološkom, ekonomskom moći. Kompjuterska tehnologija i otkriće Interneta ojačali su globalnu upotrebu engleskog jezika, koji je u početku bio dominantan jezik globalne svetske mreže. Danas je situacija drugačija i veb-stranice su multijezičkog karaktera, tako da je lingvistička raznovrsnost zagarantovana postojanjem Interneta.

Latinski jezik je svojevremeno bio lingua franca, ali za razliku od njega, koji se danas može smatrati izumrlim jezikom, engleski, kao internacionalni jezik, nema istu budućnost. Strah od fragmentacije engleskog nije opravdan, jer su varijacije u pisanom engleskom jeziku neznatne, pa se može govoriti o postojanju svetskog standardnog štampanog engleskog, kao uvertire za nastanak svetskog standardnog govornog engleskog.

Karakteristike engleskog kao lingva franka

Kad govorimo o engleskom jeziku, uglavnom se pozivamo na američki ili britanski engleski, koji u pisanju uglavnom koincidiraju, ali na osnovu govora lakše možemo da identifikujemo da li su govornici iz Sjedinjenih Američkih Država ili Velike Britanije. Ipak, ono što često zaboravljamo jeste da osim navedenih postoje i druge varijante, koje možda poreklo vezuje za Britaniju ili SAD, ali se razlikuju u odnosu na njih. Rasprostranjenost engleskog jezika na globalnom nivou dovela je do toga da na njega utiču kako izvorni govornici, tako i oni koji to nisu. Broj govornika kojima je engleski maternji jezik, daleko je manji od onih koje nazivamo neizvornim govornicima.

Engleski jezik kao pretnja

Uticaj jednog jezika na drugi je prirodna pojava i širok je spektar onih jezika koji su obogatili vokabular engleskog, pre nego što je on imao uticaja na njih — nailazimo na podatak da se radi o više od 120 jezika. Često se skreće pažnja na podatak da će od oko 6000 jezika na svetu, čak polovina izumreti u narednih 100 godina, a često engleski jezik biva „okrivljen” za to. Kroz istoriju se često dešavalo da jedan jezik bude zamenjen drugim. Kao primer mogu poslužiti španski i portugalski jezik, koji su velikoj meri uticali na nestanak amerindijanskih jezika u Južnoj Americi.

Za opis engleskog jezika kao lingva franka često se koristi metafora „Trojanskog konja”, koja je zasnovana na ideji da je integracija u kulturu jezika koji usvajamo kao lingua franca prisilna i neprirodna i da se vremenom može uticati na to da počnemo da razmišljamo isključivo na tom jeziku, a ne na maternjem. Ova metafora nije opravdana, jer potcenjuje našu sposobnost da posedujemo svest o više od jedne kulture. Čak i ljudi kojima je bilingvalnost prirodno stanje, ne misle da je njihov kulturni identitet na bilo kom od ta dva jezika ugrožen postojanjem onog drugog. Jezik koji se koristi kao lingua franca ne može značajno ugroziti nacionalni jezik. Međutim, jezička ideologija zavisi od „pozicije i moći državnih institucija (obrazovnih, pravnih, državnih) u političkim zajednicama u kojima živimo”.

Engleski jezik u Evropskoj uniji

Relevantna institucija Evrope, koja se, između ostalog, bavi i jezičkim politikama jeste Savet Evrope. Kao jedan od glavnih ciljeva propagira se komunikativna kompetencija na više jezika i postizanje što većeg nivoa interkulturalnosti građana. Cilj je pronaći balans između očuvanja kulturne raznovrsnosti, s jedne strane i razvoja zajedničke komunikativne sfere, s druge. Zajednički jezik može da ojača komunikativnu integraciju zajednice (Beirwates (1998), pp. 11).

Dominacija engleskog je neosporna u lingvistički raznovrsnoj Evropi. Ne bi trebalo ograničavati učenje engleskog na nivo osnovne komunikacije. Sve dok su individualna ili kolektivna jezička prava zagarantovana, učenje engleskog sa ciljem sticanja visoke kompetencije ne predstavlja problem.

Učenje engleskog kao lingva franka

Učenje bilo kog stranog jezika otvara vrata novog sveta, omogućava drugačije perspektive, veću mobilnost, prevazilaženje predrasuda, razmenu ideja, uvažavanje različitosti drugih kultura, razvoj tolerancije. Pored svega nabrojanog, motivacija za učenje engleskog jezika može biti zasnovana i na statusu koji taj jezik ima. Engleski uče ljudi koji su različitog društvenog i ekonomskog statusa i nije samo jezik elite. Različiti jezici imaju različite uloge u društvu, i potrebno je poći od toga, potrebno je razumeti ulogu engleskog kao lingua franca i njegov odnos sa drugim jezicima. Njegova ograničena uloga i drugačiji status, tj. činjenica da se koristi kao zajednički jezik za komunikaciju, nikako ne može predstavljati pretnju drugim jezicima.

Istraživanja o engleskom kao lingva franka

Sprovedena su različita istraživanja, a jedno od najpoznatijih je svakako VOICE — Vienna Oxford internacionalni korpus engleskog jezika, koje je imalo za cilj pronalaženje oblika koje govornici engleskog sa različitim prvim jezikom koriste sistematično i često. Bez obzira što se ti oblici razlikuju od onih koje koriste izvorni govornici, ne uzrokuju probleme u komunikaciji. Nesporazumi nisu česti, a ukoliko do njih i dođe, pribegava se različitim strategijama kako bi se oni prevazišli. Takođe je izvršena i identifikacija najčešćih greška koje ovi govornici prave.

Vidi još

• Kreolski jezici

Литература

• Seidlhofer, Barbara. A concept of international English and related issues: from ‘real English’ to ‘realistic English’?. Strasbourg: Council of Europe. Language Policy Division, Directorate of School, Out-of-School and Higher Education. стр. 9, 11, 23. 

• Hall, R.A. Jr. (1966). Pidgin and Creole Languages. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-0173-2. .
• Heine, Bernd (1970). Status and Use of African Lingua Francas. ISBN 978-3-8039-0033-3. 
• Kahane, Henry Romanos (1958). The Lingua Franca in the Levant. .
• Melatti, Julio Cezar (1983). Índios do Brasil. Hucitec Press. . São Paulo:, 48th edition
• Ostler, Nicholas (2005). Empires of the Word. London: Harper. ISBN 978-0-00-711871-7. 
• Ostler, Nicholas (2010). The Last Lingua Franca. New York: Walker. ISBN 978-0-8027-1771-9. 

Спољашње везе

• English – the universal language on the Internet? Архивирано на сајту Wayback Machine (25. septembar 2006)
• Lingua franca del Mediterraneo o Sabir of professor Francesco Bruni (in Italian).
• Sample texts from Juan del Encina, Le Bourgeois Gentilhomme, Carlo Goldoni's L'Impresario da Smyrna, Diego de Haedo and other sources.
• An introduction to the original Mediterranean Lingua Franca.