Savezničko bombardovanje Leskovca 6. septembra 1944.

Savezničko bombardovanje Leskovca početkom septembra 1944. godine je deo operacije Ratvik koju su izveli savezničko vazduhoplovstvo i dodeljene jedinice NOVJ, sa ciljem da se unište vitalne komunikacije za povlačenje nemačkih jedinica (grupe armija „E“).^[1]^{[potrebna strana]}

Bombardovanje je započelo oko 12 časova, 6. septembra 1944. godine (na dan rođenja kralja Petra II).^[2] Postoje verodostojna dokumenta koja upućuju na zaključak da je Koča Popović lično planirao bombardovanje Leskovca i drugih gradova južne Srbije, zajedno sa generalom Ficrojem Maklejnom. Maklejn se sastao sa Kočom Popovićem na planini Radan.^[1]^{[potrebna strana]}

Razorno bombardovanje izvedeno je sa oko 28 američkih bombardera u pratnji 20 lovaca. Toga dana na Leskovac je bačeno 69 tona bombi. Budući da je bio rođendan kralja Petra, u Leskovcu je bilo mnogo sveta.^[3]

Broj žrtava

U Leskovcu je tada bilo oko 28.000 stanovnika. Broj žrtava (poginuli i ranjeni) nikada nije tačno utvrđen; po procenama velikog broja istoričara kreće se od 3.500 do 7.000. Uništeno je nekoliko kvartova, porušeno i uništeno 1.840 objekata (centralno jezgro grada, Sokolski dom, hoteli…).^[3]^[4]^[5]

Prema partizanskim izveštajima poginulo je 1.000 građana, 500 Nemaca, 200 četnika i 300 Ljotićevih dobrovoljaca.^[3]
Prema četničkim izvorima bilo je 2.000 mrtvih i veliki broj ranjenih Leskovčana.^[3]

Sumnju u svrsishodnost ove akcije izneo je i sam general Ficroj Maklejn, koji je sa obližnjeg brežuljka posmatrao akciju.^[1]^{[potrebna strana]}

Trećeg dana nakon bombardovanja, 9. septembra 1944, kapetan vojske Kraljevine Jugoslavije Živojin Mitić Zine (komandant Vlasinskog korpusa) pismom se obratio saveznicima:^[6]

„

… saveznici.

Obraćam vam se u ime svih nacionalnih snaga, koje se još uvek bore po srpskim šumama protiv okupatora. Do juče, kao načelnik štaba 110 đenerala Mihailovića, imao sam 22 engl. oficira. Oni su sve vreme bili zadovoljni radom naših snaga u pogledu sabotaže i borbe protiv okupatora, no napustili su naše redove po naređenju njihovog komandanta iz Kaira.

Danas kada je nemačka sila u raspadanju, mi smo svoje sa svoje strane izvršili u poslednje vreme dosta sabotaža i borbi.

Poznato vam je da smo samo u Leskovcu razoružali 230 nem. vojnika i Krajskomandanta, takođe i 300 Arnauta. Pri evakuaciji Bugara razoružali smo takođe veliki broj vojnika i spalili njihove karaule.

Vama je poznato da smo mi još od 1941. godine borci za demokratiju. 27. marta 1941. godine smo mi dokazali svoju vernost i ljubav tradicionalnu prema starim Saveznicima. Sad je vreme da zajednički sve snage u zemlji stanu protiv okupatora, Nemaca, te da se spreči njihovo izvlačenje iz Grčke i Bugarske.

Partizani još uvek napadaju na naše snage, te onemogućavaju našu borbu protiv Nemaca. Oni primaju vaše transporte, ali sa tim oružjem napadaju na nas…

”

Prema verodostojnim istorijskim podacima, ali i svedočenjima preživelih Leskovčana, lako se moglo utvrditi da u Leskovcu toga dana nije bilo koncentrisano 20.000 neprijateljskih vojnika, od kojih 15.000 Bugara, kako je pisalo u zapovesti osoblju aviona za bombardovanje Leskovca. Nemaca je u gradu bilo, ali tek nekoliko stotina.^[3]

Poređenja radi, u bombardovanju Beograda 27. marta 1944. poginulo je 1.161 lice a ranjeno 1.468, porušeno 687 objekata (Beograd je bombardovan u više navrata). U bombardovanju Podgorice poginulo je 2.000 ljudi. Tito je zabranio bombardovanje Zagreba i okoline, kao i bombardovanje Ljubljane. U prvom savezničkom bombardovanju Niša poginulo je oko 700 ljudi.

Leskovac je 11. oktobra 1944. godine oslobodila 15. brigada 47. srpske divizije NOVJ.

Posle rata nije smelo da se govori o savezničkom bombardovanju Leskovca. Prvi spomenik (spomen-česma) žrtvama savezničkog bombardovanja 1944. podignut je tek 1991. godine.^[3]

Leskovac posle bombardovanja.
Obnova i izgradnja Leskovca, građani na raščišćavanju ruševina u Ulici kralja Petra.
Oštećena Palata Sotira Ilića u Leskovcu.

Vidi još

Savezničko bombardovanje Jugoslavije u Drugom svetskom ratu – hronologija bombardovanja.
Bombardovanje Beograda (1944)
Savezničko bombardovanje Kraljeva (1944)

Reference

^ ^a ^b ^v Maclean 1964.
^ „Godišnjica „savezničkog“ bombardovanja Leskovca”. Arhivirano iz originala 17. 10. 2013. g. Pristupljeno 17. 10. 2013.
^ ^a ^b ^v ^g ^d ^đ Kocić, Danilo (19. 8. 2009). „Sećanje na heroje prkosa”. Danas. Pristupljeno 27. 7. 2023.
^ „Leskovac posle bombardovanja od strane saveznika 1944. godine”. Arhivirano iz originala 25. 10. 2014. g. Pristupljeno 11. 12. 2013.
^ „Profil grada Leskovca” (PDF). Pristupljeno 27. 7. 2023.
^ Istorijski arhiv Leskovac, IaN, mikrofilm br. 6, snimak br. 598.

Literatura

Pavlović, Momčilo; Trajković, Veroljub (1995). Savezničko bombardovanje Leskovca 6. septembra 1944: studija i dokumenti. Beograd: Institut za savremenu istoriju. ISBN 86-7403-061-0.
Stojković, Živan; Rakić, Hranislav (1994). Bombardovanje Leskovca. SUBNOR Leskovac.
Maclean, Fitzroy (1964). Rat na Balkanu. Zagreb: Stvarnost.

Spoljašnje veze

[FOOTNOTEMaclean1964-1] v Maclean 1964.

[2] „Godišnjica „savezničkog“ bombardovanja Leskovca”. Arhivirano iz originala 17. 10. 2013. g. Pristupljeno 17. 10. 2013.

[:0-3] v ^g ^d ^đ Kocić, Danilo (19. 8. 2009). „Sećanje na heroje prkosa”. Danas. Pristupljeno 27. 7. 2023.

[4] „Leskovac posle bombardovanja od strane saveznika 1944. godine”. Arhivirano iz originala 25. 10. 2014. g. Pristupljeno 11. 12. 2013.

[5] „Profil grada Leskovca” (PDF). Pristupljeno 27. 7. 2023.

[6] Istorijski arhiv Leskovac, IaN, mikrofilm br. 6, snimak br. 598.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]