Prokuplje

Ne poistovećivati sa Pokuplje.

Prokuplje
Kolaž slika Prokuplja (Opšta bolnica, Jug Bogdanova crkva, Skupština grada, Statua na zgradi suda, Spomenik palim Topličanima, Narodni muzej Toplice)
Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Toplički
Grad	Prokuplje
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2022.	24.627
— gustina	32,45 st./km2
Aglomeracija (2022.)	38.054
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 14′ 02″ S; 21° 35′ 10″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	273 m
Površina	759 km2
Prokuplje Prokuplje na karti Srbije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Milan Aranđelović (SNS)
Poštanski broj	18400—18402
Pozivni broj	+381 (0)27
Registarska oznaka	PK
Veb-sajt
www.prokuplje.org.rs

Prokuplje je gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimenog grada i Topličkog okruga. Prema popisu iz 2022. bilo je 24.627 stanovnika. Prokuplje je dobilo status grada u junu 2018. Grad se razvio na mestu antičkog Hameuma, a svoj naziv je dobio po Crkvi Svetog Prokopija, koja potiče iz 10. veka.

Geografija

Pogled sa Hisara na dolinu Toplice, sa Kopaonikom u pozadini

Oblast Toplica se nalazi na jugu Srbije, u oblasti centralnog Balkana. Reka Toplica, po kojoj je čitav kraj dobio ime, izvire ispod samog Pančićevog vrha na Kopaoniku i teče na istok, u dužini od 136km i uliva se u Južnu Moravu, nedaleko od Niša.

Plodno tle, idealna nadmorska visina, rudno bogatstvo, bogatstvo termalnih i mineralnih izvora, dolinske ravnice i brdovito zaleđe sa mnogobrojnim mogućnostima eksploatacije, vrlo rano su privukli praistorijske zajednice da na takvim izuzetno pogodnim mestima zasnuju svoja staništa što je i potvrđeno arheološkim istraživanjima.

Istorija

Najstarija neolitska staništa iz starijeg kamenog doba (starčevačka kultura - srednji neolit) približno 7. ili 6. milenijuma pre nove ere nalaze se u selu Viča (otkriveno 1909. godine), u Donjoj Trnavi i Donjoj Bresnici. U Pločniku je 1927. godine otkriveno značajno naselje koje je na osnovu ostataka arhitekture i pokretnog arheološkog materijala hronološki opredeljeno u kasni neolit i eneolit (mlađe kameno i rano bakarno doba) iz perioda 4-3. milenijuma pre nove ere. Lokalitet se i danas istražuje.

Stari vek

Mirni razvoj ljudskih zajednica tokom neolita koji je trajao više hiljada godina, u Južnom Pomoravlju prekinut je prodorom nosioca Bubanjsko-humske kulture, dinamičnih stepskih stočara iz oblasti Ponta i južne Rusije, koji se pojavio i stabilizovao u oblasti bugarskog i rumunskog Podunavlja. Pod pritiskom, starosedelačko stanovništvo se pomeralo ili sažimalo sa novopridošlim elementima i u tom mešanju nastaju i prve zajednice Indoevropljana na Balkanu koji se kasnije, od 13. veka pre nove ere diferenciraju kao Iliri, Tračani, Tribali i Dardanci koji naseljavaju i ove predele.

Iz perioda dardanske dominacije u Toplici, u selu Donja Toponica otkrivena je i istražena nekropola spaljenih pokojnika, sahranjenih u urnama sa prilozima u oružju i nakitu. Krajem 4. veka pre nove ere, većina dardanskih naselja bila je razorena što se dovodi u vezu sa pobedom Filipa i Aleksandra Makedonskog nad Dardancima 345. p. n. e. Kasnije su ih pokorili Rimljani, u tzv. Dardanskom ratu od 75-73. godine. U 1. veku pre nove ere Rimljani su osvajili Balkansko poluostrvo. U drugoj polovini 1. veka nove ere, rimska vlast se uspešno konsolidovala na čitavoj teritoriji današnje Srbije (provincija Gornja Mezija) i tu su bile stacionirane dve rimske legije: IV Flavija i VII Klaudija.

Ostaci rimskih termi otkrivenih 2008. godine u porti gradske crkve

Od 1. do 4. veka domorodačko stanovništvo Toplice je bilo izloženo procesu romanizacije (prihvatanje rimske kulture, jezika i religije). U osvojenim oblastima Rimljani su gradili puteve i vojna utvrđenja, što će biti začetak urbanizacije u osvojenim provincijama. Izgradili su poznati vojnički put via militaris čija je deonica od Niša prema Lješu prolazila Toplicom. Na tlu Prokuplja, rimski grad Hameum dokumentovan je u tragovima materijalnih ostataka rimske kulture jer je grad poznat kao važna raskrsnica na putu Naisus - Lisus (Niš-Lješ u Albaniji). Rimski tragovi nađeni su, takođe, na brdu Hisaru i kod Latinske crkve.

Srednji vek

Crkva svetog Prokopija iz 10. veka, druga najstarija crkva u Srbiji

Sloveni u 5. i 6. veku prelaze Dunav i naseljavaju teritoriju Vizantijskog carstva. Oni su dali ime reci na osnovu toplih izvora koji se u nju ulivaju. Tokom 9, 10 i 11. veka Toplica je naseljena srpskim življem, ali pod vlašću Vizantije. Prokuplje se, možda, tada zvalo Toplica. Mnogo kasnije, putopisci koji su prošli kroz grad nazivaju ga Doplitz-grad na Toplici ili Toplitz, što je u isto vreme naziv grada, reke i oblasti.

U 12. veku Toplica je u sastavu Nemanjine države. Prva Nemanjina prestonica i dvor nalazili su se u blizini Kuršumlije. Tu su i njegove prve zadužbine, manastiri Svetog Nikole i Presvete Bogorodice. Posle bitke na Moravi 1190. godine i pobede vizantijskog cara Isaka Anđela, poraženi Stefan Nemanja, posle pustošenja Toplice, dvor premešta u Ras, a Toplica kao pogranična oblast prema Vizantiji gubi svoj raniji značaj. Ne zna se pouzdano kako se grad nazivao u doba vladavine velikog srpskog župana Stefana Nemanje.

U vreme arhiepiskopa Save i dobijanja autokefalnosti srpske crkve 1219. godine, Toplička episkopija biva obnovljena. Srpski kralj Stefan Dečanski ratovao je sa Bugarima i pobedio ih na polju Dobrič u blizini Prokuplja. Knez Lazar Hrebeljanović je 1386. naneo težak poraz Turcima kod Pločnika.

Ostaci utvrđenja iz druge polovine 14. veka

Nijedan događaj u srpskoj istoriji nije ostavio tako dubok trag i trajan utisak kao Kosovska bitka iz 1389. godine. Istorijska nauka ni do danas nije rasvetlila pojedinosti u vezi sa ovom bitkom. Ono što je sigurno to je da je knez Lazar pripremajući se za novu bitku pozvao i svu vlastelu iz Toplice. Narodna tradicija će ulogu topličke vlastele u Kosovskom boju podići do neslućenih visina. U narodnom predanju srećemo Jug Bogdana i njegovih devet sinova kao gospodare Prokuplja, Milana Toplicu kao gospodara Srednje Toplice, a Ivana Kosančića kao gospodara Gornje Toplice i Kosanice. I danas postoje kule u Toplici. Jug Bogdanova Kula u Prokuplju, Kula Milana Toplice u Viči i Kula Kosančić Ivana u selu Ivan Kula.

Narodna tradicija vezala je ime Jug-Bogdana za grad Prokuplje. Latinska crkva poznata je i kao Jug-Bogdanova crkva, Hisar je grad Jug-Bogdanov, kula pored Toplice zove se Jug-Bogdanova, a tu je i selo Jugbogdanovac. Vlastelin Juga mogao bi biti ista ličnost sa Jug-Bogdanom koji se spominje među 24 „dobra čoveka” koji su učestvovali u izradi Zakona o rudnicima, a za koje se u predgovoru despota Stefana Lazarevića kaže da nisu bili iz Novog Brda. Vlastelin Juga imao je posede u susednoj oblasti Dubočici (leskovački kraj). Srednjovekovni grad u Prokuplju je krajem 15. veka kao značajno naselje na putu ka Primorju i Dubrovniku imao status grada kakav su imali Kruševac, Stalać, Bovan, Petrus i Leskovac.

Posle Kosovske bitke, Toplicom je vladala kneginja Milica, odnosno njen sin Stefan (1389—1427) pod vrhovnim turskim suverenitetom. Iz ovog perioda značajno je i to što će kneginja Milica prvi put pomenuti današnji naziv grada kao grad Svetog Prokopija 1395. godine u povelji upućenoj svetogorskom manastiru Svetom Pantelejmonu. Otuda i grad je dobio naziv po svecu Sv. Prokopiju čije su mošti iz Niša 1386. godine prenete u crkvu ispod brda Hisar.

Kula Jug Bogdana kraj Toplice

Posle smrti despota Stefana 1427. godine na srpski presto dolazi Đurađ Branković (1427—1456). Gospodar Prokuplja u to vreme je on. Kada su 1439. godine Turci zagospodarili Despotovinom i Toplica će se naći pod Turcima. Zajedničkim snagama, vojske Đurđa Brankovića i ugarskog vojskovođe Janoša Hunjadija oslobodile su Prokuplje 1444. godine. Na Segedinskom miru Prokuplje je ponovo vraćeno Srbima, ali se pominje pod turskim nazivom Urćub (Orkub).

Turski sultan Mehmed Osvajač je 1451. godine poklonio svojoj maćehi sultaniji Mari, ćerki despota Đurđa Brankovića, Toplicu i Dubočicu i da je ona prošavši kroz Prokuplje i Toplicu stigla do manastira Svete Bogorodice ispod Kuršumlije, gde se zamonašila. Posle pada većeg dela Despotovine i Prokuplje je konačno pod Turskom vlašću od 1454. godine.

Jedini današnji manastir u Toplici podignut je u 14. veku na padinama Velikog Jastrepca u Ajdanovcu, kao metoh manastira Naupare i posvećen Svetom Georgiju. Živopisan je krajem 15. veka, a freske u crkvi koje nisu u potpunosti sačuvane rad su provincijskih majstora-fresko slikara.

Turska vladavina

Ostaci tzv. Latinske crkve i Jug Bogdanova crkva iz 14. veka

Prema turskoj administrativnoj podeli Prokuplje će pripasti sandžaku Aladža-Hisar (turski naziv za Kruševac) koji je u sastavu beglerbegluka Rumelija. Ovakva teritorijalna podela postojala je do 1833. godine. Prokuplje i Kuršumlija su kadiluci. Celokupnu vlast ima kadija koji sudi i subaša koji izvršava njegove odluke. O naselju i životu o njemu u tom periodu saznajemo iz retkih zapisa putopisaca i iz dubrovačkih arhiva.

Prema tim izvorima Prokuplje je u 16. i 17. veku bilo sedište velike dubrovačke kolonije čiji su trgovci iz Toplice izvozili vunu, kožu i vosak, a dovozili proizvode sa zapada, pre svega iz Venecije. U doba procvata dubrovačke kolonije sredinom 17. veka u Prokuplju je živelo 60 dubrovačkih trgovačkih porodica, u čijem vlasništvu je bilo 50 dućana. Period postojanja dubrovačke kolonije je vreme privrednog i kulturnog procvata Prokuplja i okoline. Tragovi postajanja kolonije sačuvani su i do danas to su: «Latinska crkva» u podnožju Hisara, dubrovačko groblje pored nje, naziv dela grada u kojem su živeli dubrovački trgovci-Carina i Tabak mahala srpski deo u kome su Srbi obrađivali kožu.

Austrijski plan Prokuplja iz 1689. godine

Ratovi između Austrije i Turske, prvi, 1683—1689. godine i drugi 1737-1739. godine doveli su do prestanka rada dubrovačke trgovačke kolonije u Prokuplju, ali i do niza drugih promena u Prokuplju. Prokuplje je u prvom Austro-turskom ratu bilo značajno strategijsko mesto. Austrijski general Pikolomini je zauzeo Prokuplje 1689. godine, ali posle poraza na Kosovu austrijska vojska je primorana na povlačenje 1690. godine. U strahu od odmazde Turaka sa austrijskom vojskom se povlači i srpski narod. Topličani su priključili velikoj seobi Srba pod Arsenijem III Čarnojevićem 1690, a naročito u drugoj seobi 1737. koju je predvodio Arsenije IV Šakabenta. Posle te seobe Toplica je skoro opustela, a Turci su u ove krajeve naselili Albance, a nešto kasnije i Čerkeze (po kojima i danas jedan deo Prokuplja nosi naziv Čerkeska mahala).

U Prvom srpskom ustanku, po nalogu Karađorđa, a u cilju obezbeđenja pozadine kod Deligrada, Stanoje Glavaš je sa 2500 pešaka, 500 konjanika i jednim drvenim okovanim topom 8. septembra 1806. godine oslobodio Prokuplje od Turaka, a već sutradan ustanici su oslobodili i Kuršumliju. Na konačno oslobođenje od Turaka Prokuplje će čekati do 18. decembra 1877. godine.

U Drugom srpsko-turskom ratu (1877—1878) jedinice Ibarske divizije pod komandom Stevana Biničkog prodrle su u Toplicu i na dan Svetog Nikole 18. decembra 1877. godine oslobodile Prokuplje. Drugi srpsko-turski rat doneo je konačno oslobođenje Toplici posle 423. godine turske vladavine, ali će Toplica za svoj konačni status čekati do Berlinskog kongresa (od 13. juna do 13. jula 1878. godine) po čijim odlukama Srbija dobija nezavisnost, a Toplica je pripojena Srbiji.

Nakon nezavisnosti

Prokuplje na razglednicama - Đurđevski uranak srpskih sokola na Jug Bogdanovoj Kuli, 1908.

Spomenik palim borcima u oslobodilačkim ratovima 1912—1918. i Topličkom ustanku

Ubrzo po oslobođenju Prokuplje postaje sedište Topličkog okruga sa srezovima: Prokupačkim, Kuršumlijskim, Ibarskim i Vučitrnskim, a po vraćanju Kosova i Metohije Turskoj 1879. godine Topličkom okrugu se pripaja Dobrički i Jablanički srez. Posle oslobođenja od Turaka u Toplici dolazi do etničkih promena. Još u toku rata, a i kasnije, gotovo celokupno muslimansko stanovništvo (Turci, Albanci i Čerkezi) iselilo se iz Toplice. U napuštena naselja se vratilo srpsko stanovništvo. Naseljavanje Toplice je trajalo do početka 20. veka. Da bi sprečila stihijnost u naseljavanju, srpska vlada donela je nekoliko zakona o naseljavanju.

Siniša Ljepojević u knjizi „Kosovo i Metohija, realnost, ekonomija i zablude“, na 116. strani donosi podatak da posle Drugog srpsko-turskog rata (1877—1878) dolazi do verovatno najvećeg iseljavanja Srba sa Kosova i Metohije. Do 1878. godine Albanci su bili manjina na današnjem prostoru Kosova i Metohije. Tada je došlo do značajnog porasta broja Albanaca na tom prostoru. Kralj Milan je posle Drugog srpsko-turskog rata naredio iseljavanje desetina hiljada Albanaca koji su živeli u područjima Toplice, nadomak Niša i Jablanice, sve do Leskovca. Prokuplje je tada, na primer, bilo većinski naseljeno Albancima. Albanci vole da kažu da „neće biti mira sve dok ne napoje bivolicu na Toplici i kravu na Moravi…” Mnogi su sve do pre nekoliko godina dolazili u bivša sela u Toplici, sa turskim papirima o vlasništvu nad imanjima. U vezi ovoga, važno je napomenuti da su Srbi ove prostore naselili još u 9. veku, mnogo pre Albanaca, koji su došli tek u 16. veku, nakon Osmanlijske okupacije Srbije.

Prokuplje je prema popisu iz 1878. godine imalo 1804 stanovnika, a po popisu iz 1879. godine 2560 stanovnika. Za jednu godinu broj stanovnika u Prokuplju se povećao za 42%. Krajem 19. veka Prokuplje je središte Topličkog okruga i u njemu je okružna vlast i sud za ceo okrug. U njemu su kancelarije za prokupačke i dobričke srezove.

U 20. vek Prokuplje je ušlo kao malo naselje od 4000-5000 stanovnika, i dalje je sedište okruga, ali bez mnogo komunikacija sa ostalim svetom, nema železnicu, a i putevi su bili u lošem stanju. U Prokuplje se sa juga ulazilo preko drvenog mosta na Toplici. U Niš se odlazilo i iz njega vraćalo prašnjavim drumom preko Debelog brda. U gradu je bio jedan lekar, a bolnica nije postojala. Prvi lekar koji je lečio Topličane nakon oslobođenja, bio je Dr Aleksa Savić koji je kasnije bio narodni poslanik i ministar zdravlja u Vladi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Prokuplje je imalo jedan hotel „Evropu“ i nekoliko kafana. Osim okružnih, sreskih i upravnih sudskih vlasti, vojne komande mesta, osnovne škole, stare crkve i pošte, nikakvih drugih značajnijih ustanova u Prokuplju početkom 20. veka nije bilo. U gradu su i dalje postojale dve džamije i turski vodovod. Stanovništvo se mahom bavilo poljoprivredom, a manjim delom zanatstvom. Gimnazija u Prokuplju je otvorena 1908. godine, a knjižnica 1909. godine, pošta 1912. godine.

Tek započeti privredni i kulturni razvoj Prokuplja prekinuće Balkanski ratovi (1912—1913) i Prvi svetski rat (1914—1918).

Prokuplje je za vreme Balkanskih ratova bilo mobilizacijsko mesto Drugog pešadijskog puka „Knjaz Mihailo“. Ovaj puk su još zvali „Toplički“, a u Bregalničkoj bici dobiće i naziv „Gvozdeni“. Drugi pešadijski puk „Knjaz Mihailo“ je u okviru svoje Moravske divizije prvog poziva u Prvom Balkanskom ratu učestvovao u tri poznate bitke: Kumanovskoj, u bici za Prilep i Bitolj. U Prvom i Drugom balkanskom ratu od ukupno mobilisanih 4865 starešina i vojnika koji su 7. oktobra 1912. godine krenuli u rat, iz rata se nije vratio 61 oficir (70%) i 2938 podoficira i vojnika (62%).

U jesen 1915. godine, tokom Prvog svetskog rata, jedan deo srpske vojske prošao je kroz Prokuplje, a sa njom i jedan deo naroda iz Toplice. Bugarske okupatorske trupe ušle su u Prokuplje 2. novembra 1915. godine, a austrougarske sutradan. Bugarske vlasti su vršile bugarizaciju, a svi viđeniji ljudi su internirani u Bugarsku ili ubijeni. Krajem 1916. godine izdata je naredba za mobilizaciju srpskog stanovništva za bugarsku vojsku, što je i neposredan povod za izbijanje Topličkog ustanka na ovim prostorima. Ustanak je započeo u Kuršumliji 26. februara 1917. godine, a 3. marta oslobođeno je i Prokuplje. Ustanak se proširio na celu Toplicu i Pustu Reku, Kopaonik, Ibarsku dolinu sve do Rudnika i do Ozrena na istoku. Na čelu ustanka su Kosta Vojinović, rezervni poručnik i Kosta Milovanović Pećanac, kapetan srpske vojske koga je srpska vrhovna komanda sa Solunskog fronta avionom poslala u Toplicu sa ciljem da narod pripremi za ustanak kad za to dođe vreme. Oko 13.500 ustanika, za mesec dana koliko je trajao ustanak, stvorilo je slobodnu teritoriju u prečniku od 80 km. Centar te slobodne teritorije je bilo Prokuplje. Da bi ugušio ustanak okupator je bio prinuđen da angažuje velike vojne formacije, ali pritom je počinio i mnoge ratne zločine. Otpor okupatoru nije prestajao čak i onda kada je Kosta Vojinović izvršio samoubistvo 23. decembra 1917. godine u jednoj vodenici u selu Grguru, kako ne bi bio zarobljen od strane bugarskih vojnika koji su ga opkolili.

Nakon proboja Solunskog fronta, jedinice srpske Prve armije pod komandom Petra Bojovića sa delovima francuske konjičke brigade pod komandom generala Ogista Šarla Tranijea oslobodile su Prokuplje 12. oktobra 1918. godine.

Spomenik palim borcima NOVJ u Drugom svetskom ratu

U Kraljevini SHS Prokuplje je dobilo železničku prugu (1925), počinje izgradnja novog vodovoda (1926) i niže poljoprivredne škole (1927). Zalaganjem Dr Alekse Savića u Prokuplju je izgrađena bolnica 1929. godine. 1934. godine izgrađen je novi kameni most na Toplici, započeta je izgradnja Sokolskog doma, a 9. septembra kralj Aleksandar Karađorđević otkriva u centru grada spomenik Topličanima palim u ratovima 1912-1918. godine. U Sokolskom domu je 1937. godine postavljena bista kralja Aleksandra. Na svečanosti povodom obeležavanja tri decenije rada tamošnjeg Sokolskog društva, otkrivena je pored one kralju, i spomenik vojvodi iz Topličkog ustanka - Kosti Vojnoviću. Taj spomenik se nalazi u parku kod Gradske apoteke, gde se 1917. godine vodila ogorčena borba između srpskih četnika i bugarske okupacione vojske. Godine 1937, Prokuplje dobija električnu energiju. U julu iste godine Toplica je pogođena katastrofalnim poplavama. Godine 1939, u novoj zgradi počela je da radi Viša domaćinska škola, počela je izgradnja nove Gimnazije i kaldrmisana je glavna ulica.

Tokom Drugog svetskog rata, Prokuplje osvaja 10. aprila 1941. godine 11. nemačka oklopna divizija, čiji jedan bataljon okupirao Kuršumliju, a jedna četa Blace. Nemci su deo stanovništva poslali u logore ili internirali u Nemačku. Stanje se pogoršalo dolaskom bugarskih trupa u Toplicu početkom 1942. godine.

Grad Prokuplje

Otpor okupatoru otpočeo je od prvih dana okupacije, a već 3. avgusta 1941. godine u Ajdanovcu je formiran Toplički partizanski odred na čijem je čelu bio Ratko Pavlović Ćićko, unuk vojvode Peke Pavlovića i iskusni borac iz Španskog građanskog rata. Kosta Milovanović Pećanac je na planini Sokolovici osnovao „Gorski štab“ i četničke jedinice, ali se ubrzo približio okupatoru. Partizani su uspeli da oslobode Prokuplje 9. oktobra 1941. godine i na kratko uspostave saradnju sa četnicima. Prokuplje je ostalo jedini slobodan grad na jugu Srbije do početka 1942. godine, kada sa dolaskom Bugara nastaje težak period za partizanski pokret, ali i za stanovništvo u celini. Posle snažnih savezničkih bombardovanja krajem leta 1944. godine jedinice NOVJ ušle su u Prokuplje 3. septembra 1944. godine.

U Drugom svetskom ratu Toplica je imala ogromne ljudske žrtve i materijalnu štetu. Posle Drugog svetskog rata je došlo do obnove grada. Od mesta u kome su nekada dominirali poljoprivreda, zanatstvo i trgovina, Prokuplje je svakim danom sve više postajalo industrijski grad. Industrija je naglo počela da se razvija 1960-ih godina, a kao posledica toga nastalo je napuštanje sela i naglo zapostavljanje poljoprivredne proizvodnje.

I u drugoj polovini 20. veka Prokuplje je privredno i kulturno središte Toplice.

U toku NATO bombardovanja SRJ, Prokuplje (kasarna Ratko Pavlović Ćićko) je bilo prvi bombardovani grad na prostoru SRJ 24. marta 1999. godine. Pri ovom napadu dvoje ljudi je poginulo, a nekolicina je ranjena.

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, samo gradsko naselje imalo je 27.673 stanovnika, a grad 51.698 stanovnika. Prema popisu iz 2011. godine, gradsko naselje Prokuplja ima je 27.333 stanovnika, dok ceo Grad Prokuplje ima 44.419 stanovnika. 20. juna 2018. godine Prokuplje je dobilo status grada.

Prokuplje, panorama grada sa Savićevca

Kultura

Vredan spomenički kompleks tvrđava Hisar, ostaci antičkog hrama, ostaci ranohrišćanske crkve, Latinska crkva iz 14. veka kao i crkva svetog Prokopija iz 10. veka, nalazi se u starom gradskom jezgru Prokuplja. Na mestu tzv. Latinske crkve tj Jugbogdanove crkve, ispod i ispred srednjovekovne crkve otkriveni su temelji rimskog hrama koji je, sudeći prema nalazu statue Herkula, bio posvećen upravo njemu, kao i ostaci kasnoantičke-ranohrišćanske crkve iz 5 ili 6. veka. ,, Latinska crkva je jednobrodna građevina, izgrađena u 14. veku, između 1340. i 1360. godine. Tokom 16. i 17. veka dubrovački trgovci koji su u Prokuplju imali koloniju koristili su je kao svoju crkvu. Bogosluženje je bilo na latinskom jeziku pa otuda i naziv Latinska crkva. Istraživanja u porti i crkvi Sv. Prokopija pokazala su postojanje pet hronoloških horizonata: poznosrednjovekovni, naseljavanje u 14. veku, ostaci nekropole iz 11./12. veka, ranovizantijski horizont iz 6. veka sa ostacima naselja i antički horizont 3/4. veka sa ostacima monumentalnih termi. Otkopane terme, kao jedno od najznačajnijih dostignuća rimske arhitekture bile su deo urbane strukture antičkog Hameuma. Rimske terme su u vreme gonjenja bile mesto okupljanja hrišćana i stradanja pojedinih mučenika zbog čega su kasnije bile pretvarane u crkve. Sama crkva ima tri faze gradnje: iz 9/10. veka potiču naos, dva bočna broda i priprata. Drugoj fazi iz početka XI veka pripada bazilikalni oblik crkve dobijen naknadnim ubacivanjem dva niza stubaca i dva polustupca između apside i zapadnog zida. Treća graditeljska obnova bila je između 1386. i 1395. godine. Crkva je teško stradala 1690. a obnovljena je 1734. godine. Freske potiču iz 18. i 19. veka, ikonostas je iz 1847. godine sa ikonama iz 18, 19. i 20. veka.

U Prokuplju postoje sledeće kulturne ustanove: Narodni muzej Toplice, Istorijski arhiv Toplice, Narodna biblioteka „Rade Drainac“, Dom kulture „Radivoj Uvalić—Bata“ i Galerija „Boža Ilić”. Od obrazovanih ustanova postoje četiri osnovne škole („9. oktobar”, „Nikodije Stojanović—Tatko”, „Ratko Pavlović—Ćićko” i „Milić Rakić—Mirko”), četiri srednje (Gimnazija Prokuplje, Medicinska škola „Dr Aleksa Savić“, Tehnička škola „15. maj“ i Poljoprivredna škola „Radoš Jovanović—Selja” i jedna visoka (Toplička akademija strukovnih studija).

• 
  Narodni muzej Toplice
• 
  Osnovna škola „Ratko Pavlović—Ćićko”
• 
  Ostaci tzv. Latinske crkve i Jug Bogdanova crkva iz 14. veka
• 
  Crkva Svetog Prokopija

Zdravstvo

Od zdravstvenih ustanova u Prokuplju postoje Dom zdravlja „Prokuplje” i Opšta bolnica „Dr Aleksa Savić” (osnovana 1929. godine).

Demografija

U naselju Prokuplje živi 21.225 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,6 godina (35,5 kod muškaraca i 37,7 kod žena). U naselju ima 8686 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,17.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija Godina Stanovnika 1948. 8.739 1953. 10.050 1961. 13.679 1971. 20.104 1981. 25.602 1991. 28.303 27.777 2002. 27.673 28.597 2011. 27.333 2022. 24.627

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Srbi			25.760	93,08%
Romi			1.258	4,54%
Crnogorci			138	0,49%
Makedonci			50	0,18%
Hrvati			35	0,12%
Jugosloveni			22	0,07%
Slovenci			9	0,03%
Bugari			7	0,02%
Mađari			5	0,01%
Rumuni			3	0,01%
Muslimani			3	0,01%
Goranci			3	0,01%
Rusi			2	0,00%
Nemci			2	0,00%
Slovaci			1	0,00%
Bošnjaci			1	0,00%
nepoznato			182	0,65%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	109			139
80+	131			206
75—79	185			325
70—74	373			580
65—69	565			673
60—64	646			688
55—59	669			710
50—54	1.095			1.102
45—49	1.132			1.131
40—44	968			981
35—39	903			1.048
30—34	951			970
25—29	996			1.034
20—24	1.034			999
15—19	1.058			1.014
10—14	1.030			1.059
5—9	935			787
0—4	768			679
Prosek :	35,5			37,7

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 2.593 2.707 3.869 5.936 7.551 8.448 8.686

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 1.348 1.806 1.672 2.499 827 373 104 38 13 6 3,17

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	10.815	3.126	6.945	439	206	99
Ženski	11.600	2.390	7.047	1.538	504	121
UKUPNO	22.415	5.516	13.992	1.977	710	220

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	5.088	129	0	6	1.876
Ženski	3.907	49	0	0	1.242
UKUPNO	8.995	178	0	6	3.118
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	157	158	424	109	226
Ženski	35	22	489	72	62
UKUPNO	192	180	913	181	288
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	53	52	732	271	336
Ženski	98	48	229	365	893
UKUPNO	151	100	961	636	1.229
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	114	0	2	443
Ženski	66	0	0	237
UKUPNO	180	0	2	680

Gradovi pobratimi

• Iverdon, Švajcarska
• Montoban, Francuska
• Epon, Francuska
• Korgen, Norveška

Sport

U Prokuplju postoji više sportskih klubova. U gradu takođe postoji fudbalski stadion, sportska hala „Dr Zoran Đinđić” i nekoliko teniskih terena.

Sportski klubovi

• Fudbalski klub „Topličanin”, osnovan 1919.
• Fudbalski klub „Kosovac”
• Košarkaški klub „Prokuplje”
• Rukometni klub „Topličanin”
• Odbojkaški klub „Topličanin”
• Teniski klub „Topličanin”
• Stonoteniski klub „Topličanin”
• Karate klub „Topličanin”
• Planinarsko-skijaški klub „Toplica”

Poznati Prokupčani

• Boža Ilić (1919—1993), jugoslovenski i srpski slikar socijalističkog realizma.
• Radoslav Lale Milenković (1926—2014), jugoslovenski i srpski slikar.
• Božidar Boki Milošević (1931—2018), srpski klarinetista, direktor Narodnog orkestra RTB, muzički profesor i član Beogradske filharmonije.
• Mihajlo Kostić Pljaka (1933—2001), jugoslovenski i srpski glumac.
• Petar Bjelica (1936—2004), naučni savetnik i istaknuti jugoslovenski stručnjak za regionalni razvoj.
• Dragan Drobnjak (1941), srpski vajar i dizajner stakla.
• Pavle Milenković (1964), srpski sociolog.
• Slobodan Veljković Cobi (1985), srpski reper, tekstopisac i muzički producent.

Galerija

• 
  Opšta bolnica „Dr Aleksa Savić” Prokuplje
• 
  Spomenik dr Aleksi Saviću u dvorištu bolnice
• 
  Rastovničko jezero
• 
  Železnička stanica
• 
  Osnovni i Viši sud u Prokuplju
• 
  Stadion FK Topličanin
• 
  Spomenik stradalim policajcima
• 
  Spomenik palim borcima NOVJ na Hisaru
• 
  Spomenik palim borcima NOVJ na Hisaru
• 
  Opštinski park
• 
  Spomenik Zoranu Đinđiću ispred Sportske hale

Literatura

• Stojančević, Vladimir (1996). Jugoistočna Srbija u XIX veku (1804—1878). Niš: Prosveta. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Prokuplje (članak u novinama) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. januar 2010)
• Sajt Udruženja prokupčana u Beogradu
• www.prokuplje.info Prokuplje Café - Nezavisni internet portal