Pečuj

Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Pečuj (Novi Travnik).

Peč (grad) preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Peč.

Ne poistovećivati sa Peć (grad).

Pečuj mađ. Pécs
Pečuj
Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Mađarska
Region	Južna prekodunavska regija
Županija	Baranja
Srez	Pečuj
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2016.	145.347
— gustina	893,84 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate	46° 04′ 34″ S; 18° 13′ 42″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina	162,61 km2
Pečuj Pečuj na karti Mađarske
Poštanski broj	7600
Pozivni broj	72
Veb-sajt
www.pecs.hu

Pečuj ( slušaj  mađ. Pécs — Peč, nem. Fünfkirchen, lat. Quinque Ecclesiae, slč. Päťkostolie, tur. Peçuy; ranije Pečuh) je grad u jugozapadnoj Mađarskoj i središte županije Baranja. Jedan je od najvećih gradova u Mađarskoj.

Pečuj je bio Evropska prestonica kulture 2010. godine, zajedno sa Esenom i Istanbulom, sa motom „grad bez granica“.

Ime grada

Glavna zgrada Pečujskog univerziteta

Najstarije ime je starorimsko Sopianæ, verovatno keltskog porekla. Srednjovekovni grad se prvi put 871. godine pominje pod latinskim imenom Quinque Basilicae („Pet bazilika“), što upućuje na to da su prvi graditelji mesnih crkava koristili materijal sa pet starorimskih bazilika. Zato Srbi u 18. veku nazivaju Pečuj i drevnim imenom Petocrkva.

Ime Pečuj, odnosno mađarski Pécs prvi put se javlja u dokumentima 1235. godine u obliku Pechyut (Pechy + ut). Reč potiče od praslavenskih reči петъ i чухъ što znači „pet dimnjaka“.

Istorija

Prostor današnjeg Pečuja je bio naseljen još u doba praistorije, a najstariji arheološki nalazi procenjuju se na starost od 6000 godina. Rimljani su došavši na ove prostore i zatekli mesno keltsko stanovništvo. U 2. veku počela je proizvodnja vina. U Panoniji, njegovom ravnom delu Rimljani su zatekli naselje Postovio (Pečuj). Ostaci iz starorimskog razdoblja su i danas vidljivi.

Propašću rimske vlasti na ovim prostorima naseljavaju se Sloveni i Avari. U 8. veku ovaj prostor bio je u sastavu države Karla Velikog. Posle toga ovaj prostor je bio u sastavu Velike Moravske, da bi na prelazu iz 9. u 10. vek ovaj prostor zaposeli novopristigli Mađari. U to vreme je osnovana Baranjska tvrđava, a grad Pečuj je postao episkopsko sedište. Grad je tokom sledećih vekova bio središte vlasti, ali i kulture, a dokaz tome je osnivanje Pečujski univerzitet 1367. godine, najstarijeg u Mađarskoj.

Još 1387. godine srpska vojska kneza Lazara, udružena sa bosanskom kralja Tvrtka prvog i pristalice ugarskog kralja Vladislava dospeli su u Baranju i opljačkali Pečuj. Novo stradanje tog bogatog mesta beleži se 1521. godine, kada je Mustafa paša turski vojskovođa iz Beograda, krenuo u pohod preko Save i Drave i opustošio opet Pečuj. Vek kasnije vojska bana Zrinjskog pustoši sva mesta tada "turska" i zauzima Pečuj.

Posle Mohačke bitke 1526. godine, u kojoj su Turci Osmanlije porazili mađarsku vojsku. Uskoro je i Pečuj i veći deo srednjovekovne Ugarske zauzela turska vojska. S proleća 1543. godine turski sultan je lično predvodio trupe koje su bez mnogo muke redom zauzimale ugarske gradove Valpovo, Šikluš, Pečuj. U narednom vremenu Pečuj postaje upravno središte turske vlasti u Panonskoj niziji. Takođe, grad po izgledu postaje pravo istočnjačko mesto - crkve su pretvorene u džamije, izgrađena su turska kupatila, minareti, medrese, veliki bazar. 1664. godine velikaš Nikola Zrinjski je opljačkao i uništio grad, čime je dokrajčeno sve što se očuvalo od srednjovekovnog Pečuja.

Sledeće razaranje grad je doživeo 1686. godine od strane habzburške vojske prilikom njihovog zauzimanja grada i tvrđave. Dve godine kasnije započelo je naseljavanje Nemaca u slobodnom gradu, tako da je početkom 18. veka Pečuj bio višenarodni - u njemu su brojčano bili najjači Sloveni, a u manjini Nemci i Mađari. Zbog toga grad nije podržao ustanak Rakocija 1704. godine, ali je te godine dva puta opljačkan. Dana 1. februara 1704. godine pisao je mađarski istoričar Salaji: mađarski ustanici su u gradu Pečuju više od 2000 Srba, sve žena, dece i staraca "poklali". Kao odgovor na te zločine, krenulo je navodno 10.000 Srba iz Šikluša na Pečuj. Kuruci su se na vreme sklonili, a Srbi su izvršili u gradu osvetu. Stradali su prvo katoličke crkve i manastiri, njih nekoliko i oni katolički sveštenici koji su imali zadatak da Srbe - pokatoliče. Srbi su bili prepušteni sami sebi, svom kliru da ih vodi, u sredini gde im je nuđena promena vere ili nestanak. Na pokatoličenju, preko prethodnog unijaćenja se istakao oko 1700. godine biskup Radvanji iz Pečuja. Tako se objašnjava njihov neshvatljivo mali broj, koji je dočekao srpsku vojsku 1918. godine.

Tokom 18. veka grad se počeo brzo razvijati i tada grad dobija staro jezgro u baroku. 1777. godine grad dobija status Slobodnog kraljevskog grada. U popisu koji je rađen posle toga grad je imao oko 9000 stanovnika. Godišnje se 1828. godine u Pečuju održavali vašari nekoliko puta: 2. februar, o Duhovima, 27. avgusta i 25. novembra. Na dva dana pre je marveni vašar. Tokom 19. veka započeta je nagla industrijalizacija grada, prekinuta Revolucijom 1848/49, ali Pečuj nije značajnije stradao tokom ustanka. Veliki značaj za grad ima 1867. godina kada do njega dolazi prva železnica, koja ga povezuje sa Mohačom, a 1913. godine i gradski tramvaj. Pominju se 1899. godine u Pečuju katolička velika katedrala, zatim crkva unutrašnje varoši, nova Domobranska kadetska škola, Tolnajeva fabrika majolike i manastir cistelita.

U Pečuju su Srbi pravoslavci osnovali pravoslavnu crkvenu opštinu tek početkom 20. veka. Zauzimanjem nekadašnjeg učitelja iz Vemena, Aleksandra Maksimovića sazvana je 1906. godine skupština u Pečuju. On je i izabran za predsednika crkvene opštine, sa Tošom Skrbićem perovođom.

Pečujska srpska republika

Posle Prvog svetskog rata oblast Baranje bila je pod srpskom vlašću, ali je 1921. godine Trijanonskim sporazumom vraćen novoosnovanoj republici Mađarskoj. Dana 14. novembra 1918. godine ušla je srpska vojska formacije puka u Baranju, i zauzela grad Pečuj. Komandant je bio potpukovnik Miloš Cvetić, koji je po preuzimanju vlasti govorio tamošnjem narodu u prijateljskom tonu. Dozvolio je mađarskim vojnicima da nose sablje, a ovi su iste večeri priredili zajedničku gozbu sa srpske kolege. Cvetić je već drugi dan, posetio katoličkog vladiku grofa Zičija. Gradom je upravljao 6-i pešadijski puk zvani "Prestolonaslednika kraljevića Aleksandra", koji se smestio u tamošnju kasarnu, koja se te 1919. godine zvala "Kasarna prest. Aleksandra". Proslavili su srpski vojnici svoju pukovsku slavu, sečenjem kolača u toj, nekadašnjoj kasarni husarskog mađarskog puka. Grad je funkcionisao bez problema i sukoba, i očekivao se pravičan rasplet. Ali osvojene teritorije Baranje, sa velikim brojem srpskog pravoslavnog i katoličkog stanovništva, bile su izgubljene za "stolom". Nije se ostvario vekovni san tamošnjih Srba, sa jakim nacionalnim osećanjem. Kada je srpska vojska po rešenju Mirovne konferencije trebalo da se evakuiše 1921. godine, stvorena je u Pečuju Baranjska republika. Njeno postojanje je bilo "simbolično", i trajalo je samo pet dana, od nedelje do petka. Bio je to poslednji trzaj otpora izneverenog i razočaranog naroda. Na velikom narodnom zboru, u vreme kada se povlačila srpska (jugoslovenska) vojska, osnovana je ta "država" na papiru, za čijeg je predsednika izvikan poznati slikar Petar Dobrović. Dobrović je bio rodom Pečujac, ali se već dugo bavio u Beogradu slikajući. Dobrović je došao iz Beograda, kao pozvan u rodno mesto, i navodno je slučajno ušao u tu političku avanturu. Njegovi saradnici u "Ministarskom savetu", nazvanom "Republikanski egzekutivni komitet", bili su takođe izabrani od strane mase naroda, na glavnom pečujskom trgu. Republikanci su bili, svi odreda pečujski ugledni građani: bivši gradonačelnik Bela Linder, dr Fekete, dr Švarc i dr Šandor. Funkcioneri te fiktivne republike su odmah zatražili pomoć Kraljevine SHS, a Mađari se obratili Konferenciji ambasadora. Ambasadori su složno i hitno zahtevali da mađarska vojska uđe u Pečuj, i zavede "red". Dobrović i saradnici su još pre propasti "tvorevine" prešli u Jugoslaviju. Mađari su urgentno započeli istragu, zbog tog antidržavnog akta, veleizdaje i drugih kvalifikacija. Pokrenut je sudski krivični postupak protiv 60 "zaverenika", ali pretres je održan nakon nekoliko godina, tek novembra 1925. godine. Nekolicina optuženika je samo bilo prisutna, kao i svedoci na suđenju. Sud je sve prisutne optuženike oslobodio, a sve odsutne - proglasio krivim.

Međutim, iako se našao u mađarskoj državi koja se svim silama borila da ga zadrži, od toga je bilo slabe vajde. Grad koji se sada našao nedaleko od nove granice, počeo je od tada vidno stagnirati. Delimičan pomak u gradu napravljen je pomeranjem dotad promađarskog Požonjskog univerziteta iz Požonja (Požuna), tada preimenovanog u Bratislavu, u Pečuj. Drugi svetski rat gradu nije doneo veća razaranja, iako su vođene borbe u njegovoj blizini 1945. godine. Posle toga tokom komunističke ere grad se brzo razvijao, šireći se do okolnih naselja i uključujući ih u gradsko područje. Posle 1990. godine i sloma komunizma grad je prošao kroz veoma težak ekonomski period.

Stanovništvo

Po proceni iz 2017. u gradu je živelo 144.675 stanovnika.

Demografija

1949.	1960.	1970.	1980.	1990.	2001.	2011.	2017.
88.302	114.655	149.253	168.715	170.039	161.377	156.049	144.675

Gradske znamenitosti

Gradsko jezgro Pečuja je prava „riznica“ starina i samo je jedna velika znamenitost. Najvrednije građevine u gradu su:

• Katedrala, građena od 11. do 19. veka
• Biskupska palata
• Narodno pozorište, otvoreno 1895.
• Magasaz, najviša zgrada u Mađarskoj
• praistorijske nekropole
• Pečujski univerzitet sa Fakultetom umetnosti i botaničkom baštom

Gradska privreda

Pečuj je smešten u poljoprivrednom kraju, pa je u gradu veoma važna prehrambena industrija. Najpoznatiji prehrambeni proizvod iz Pečuja je mesno pivo jake gorčine. U brdima iznad grada do pre nekoliko godina vadio se ugalj. Međutim, svetsku slavu grad ima zahvaljujući izradi Žolnai keramike.

Saobraćaj u gradu naslanja se na prometni pravac Budimpešta - Pečuj - Osijek - Sarajevo. Izgrađen je auto-put do Budimpešte. 2006. godine grad je dobio i civilni aerodrom.

Partnerski gradovi

• Arad
• Kluž-Napoka
• Felbah
• Grac
• Kutahja
• Lahti
• Dižon
• Grenobl
• Lion
• Novi Sad
• Olomouc
• Osijek
• Sijetl
• Sliven
• Teračina
• Tuson
• Tuzla
• Krakov
• Pula
• Beyoğlu

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Literatura

• Mitrović, Andrej (1975). Razgraničenje Jugoslavije sa Mađarskom i Rumunijom 1919-1920: Prilog proučavanju jugoslovenske politike na Konferenciji mira u Parizu. Novi Sad: Institut za izučavanje istorije Vojvodine. 
• Horvat, Aleksandar (2013). Baranja 1918-1922. Novi Sad: Malo istorijsko društvo. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Aerodrom Pečuj (jezik: engleski)
• Foto galerija
• Foto galerija
• [1]
• Pečuj (RTS Kvadratura kruga - Zvanični kanal)