Katalonija

Katalonija Catalunya Catalonha Cataluña
Zastava Grb
Država	Španija
Admin. centar	Barselona 41° 23′ N 2° 11′ E
Službeni jezik	katalonski, španski, oksitanski
Predsednik	Per Aragones (Republikanska stranka Katalonije)
Površina	32.114 km2
— broj st.	7.565.603
— gustina st.	235,59 st./km2
Broj poslanika (kongres/senat)	47/23
Zvanični veb-sajt

Katalonija (kat. Catalunya; oksit. Catalonha; šp. Cataluña) je jedna od 17 autonomnih zajednica Španije. Njeno područje uglavnom odgovara istorijskoj teritoriji Kneževine Katalonije. Autonomna zajednica Katalonija ima površinu od 32.091 km², a zvaničan broj stanovnika je oko 7,5 miliona (2010). Pretežno stanovništvo su Katalonci koji govore katalonskim jezikom. Glavni grad Katalonije je Barselona.

Katalonija je zvanično priznata kao istorijska nacija u Katalonskom autonomnom statutu usvojenom 1979. godine, u skladu sa ustavom Španije iz 1978. godine.

Dana 27. oktobra 2017. godine, Katalonija je i zvanično proglasila svoju nezavisnost. Nakon proglašenja nezavisnosti, Vlada Španije je odmah pokrenula član 155. Ustava Španije tj. aktivirala „nuklearnu opciju”, čime je raspušten celokupan katalonski parlament uključujući i predsednika Katalonske vlade Karlesa Pudždemona, potpredsednika kao i sve ministre u parlamentu. SAD, Nemačka, Francuska, Ujedinjeno Kraljevstvo, Slovačka i Turska izrazile su podršku Španiji i njenom teritorijalnom integritetu, navodeći da ne priznaju nezavisnost Katalonije. Predsednik Vlade Španije, Marijano Rahoj Brej, osim toga je sazvao i prevremene regionalne izbore za 21. decembar 2017. godine.

Poreklo naziva

Naziv Katalonija počeo se upotrebljavati u 11. veku. Postoji nekoliko pretpostavki kako je dati naziv izveden:

• Po prvoj pretpostavci Katalonija je dobila naziv prema mesnoj reči za zamak — kastla (castlà, eng. Castel), pa bi prema tome Katalonija bila „Zemlja zamaka";
• Po drugoj pretpostavci je dati naziv dobijen od reči Gotija ("Zemlja Gota"), koja je postepeno prešla u današnji naziv (Gotija > Gotlandija > Gotalanija > Katalonija).

Položaj

Katalonija se nalazi u severoistočnom delu Pirinejskog poluostrva. Sa drugih strana pokrajina je okružena:

• Sever: Francuska i Andora,
• Istok: Sredozemno more,
• Jug: Valensijanska Zajednica,
• Zapad: Aragonija.

Prirodne odlike

Podela pokrajine na pokrajine i okruge

Površina pokrajine je 32.114 km² i po ovome je Katalonija jedna od prostranijih španskih autonomnih zajednica.

Reljef: U okviru Katalonije razlikuju se tri prirodne celine. Priobalni deo na istoku i jugu čini niz primorskih dolina ispresecanih pobrđem koje dopire do mora. Primorske ravnice stvaraju značajnije reke pokrajine (Ebro, Ter, Ljobregat, Segre) u donjem delu svojih tokova. Ova celina ima najnaseljeniji i privredno najznačajniji deo Katalonije. Tu je smešten i grad Barselona. Središnji deo pokrajine čine brda i niže planine i to je mahom deo pod maslinjacima i vinogradima. Severni deo pokrajine je izrazito planinski i čine ga istočni Pirineji, koji u potpunosti zatvaraju pokrajinu sa severa. Njihovi najviši vrhovi dosežu i preko 3000 m nadmorske visine (Vrh Pika D'Estats 3143 m n. v.). Ovo je privredno slabije razvijen deo Katalonije sa retkom naseljenošću po uskim dolinama.

Klima: Klima u primorskom delu Katalonije je sredozemna, u središnjem delu ima odlike umereno kontinentalne klime, da bi u planinskim krajevima dobila oštrije, planinske crte.

Vode: Katalonija je primorska autonomna zajednica sa izlaskom na severozapadnu obalu Sredozemnog mora na svom istoku i jugoistoku. Obala je slabo razuđena, bez značajnijih ostrva. Od rečnog sistema najznačajniji je Ebro, koji teče pokrajinom samo donjim delom toka. Druge značajne reke su Ter, Ljobregat i Segre, koje gornjim delom toka teku kroz Pirineje, da bi donjim delom dosegle primorske ravnice i more.

Biljni i životinjski svet: Katalonija spada u „zelenije“ oblasti inače sušne Španije, pa je čak 30% pokrajine pod obradivom zemljom. Oblast Pirineja je pokrivena šumama, uglavnom borovim.

Upravna podela

Priobalje na severoistoku pokrajine

Katalonija je podeljena na 4 pokrajine sa istoimenim gradovima kao upravnim središtima:

• Barselona,
• Đirona,
• Ljeida,
• Taragona.

Date pokrajine se dalje dele na okruge (komarke). Njih je ukupno 41.

Istorija

Praistorija i antika

Oblast Katalonije bila je naseljena već u doba praistorije raznim iberskim plemenima. U doba rane antike Stari Grci i Kartaginjani osnivaju svoje kolonije duž katalonskog priobalja. Kasnije, tokom vremena starorimske države tadašnja provincija Tarako postaje jedna od najrazvijenijih u zapadnom Sredozemlju. U ovo vreme mesno stanovništvo je romanizovano.

Srednji vek

Nakon pada Zapadnog rimskog carstva oblast današnje Katalonije je zajedno sa ostalim provincijama na Pirinejskom poluostrvu pala pod vlast Vizigota, pod kojima ostaje 4 veka. Tada je njihova vlast bila zamenjena kratkotrajnom vlašću Mavara, koje 732. godine proteruju Franci. Ova oblast postaje nekoliko vekova pogranično područje između Franaka na severu i Mavara na jugu. Ovakva okolnost omogućila je pojavu mesnih kneževstava, vazala Franaka (801—987), koja su utrla putu stvaranju katalonskog naroda. 987. godine grof od Barselone je postao samostalan i tada započinje razvoj srednjovekovne katalonske države. 1137. godine vladar Ramon Berenger IV je ženidbom sa vladarkom susedne Aragonije stvorio zajedničku državu — Kraljevinu Aragoniju. Ova kraljevina je u kasnijim vekovima imala značajan uticaj na zapadnom Sredozemlju (Sicilija, Napulj, Korzika...). 1469. godine Kraljevina Aragonija je venčanjem vladara zajednom sa Kraljevinom Kastiljom stvorila Kraljevinu Španiju.

Novi vek

Iako su obe nekadašnje kraljevine imale značajnu autonomiju u okviru Španije pomeranje trgovačkih puteva na Atlantik dovelo do jačanja Kastilje i Madrida, pa je autonomija Katalonije vremenom slabila. Mesna privreda je propadala. Početkom 18. veka došlo do dinastičkih sukoba oko prestola, u kojima su pobedili Burboni, protivnici Katalonije, pa je došlo do ukidanja autonomije Katalonije 1714. g.

Pika D'Estats, najviši vrh Katalonije

Savremeno doba

Posle dva veka tavorenja u drugoj polovini 19. veka počinje razvoja savremene privrede u Kataloniji, koja postaje „industrijsko srce“ Španije. Početkom 20. veka počinje osvešćivanje Katalonaca i borba za prava, koja su ishodila dobijanjem autonomije 1931. godine. Međutim, autonomija je bila kratkog veka i odmah po okončanju Španskog građanskog rata, 1939. godine general Franko ukida autonomiju Katalonije i ograničava upotrebu katalonskog jezika. Ovo je vremenom dovelo do velikog gneva kod stanovništva, pa je odmah po smrti generala Franka 1975. godine došlo do pritiska za dobijanje autonomije, koja je i dobijena 1978. godine. Kao veoma razvijena oblast u državi Katalonija je iskoristila priključenje Španije EU 1985. godine i naglo se razvila tokom protekle tri decenije. Dana 18. juna 2006. održan je referendum na kom se izglasalo sa 74% glasova „Za“ novi statut autonomije u okviru Španije. Prema novom Statutu o autonomiji, Katalonija je dobila najširi oblik autonomije i punu samoupravu u okviru Španije, de fakto, dobila je status federalne jedinice. Novi statut stupio je na snagu 9. avgusta 2006. godine.

Želja za nezavisnosti od Španije je počela da se javlja krajem 2015 pobedom koalicije „Zajedno za da" koja je osvojila 62 od 135 mesta u katalonskom parlamentu, pa je tako raspisan referendum o nezavisnosti 1. oktobra 2017.

Građani su na referendumu o nezavisnosti sa 90,9% glasali za to da Katalonija postane Republika. Parlament Katalonije proglasio je nezavisnost na glasanju održanom 27. oktobra 2017, nakon čega je španski Senat glasao za uvođenje prinudne uprave Španije nad Katalonijom u periodu od šest meseci, raspušteni su vlada i parlament, do novih izbora.

Stanovništvo

Reka Segre pri protoku kroz Ljeidu

Demografija

1970.	1981.	1991.	2001.	2010.
5.122.567	5.949.829	6.062.273	6.174.547	7.462.044

Danas Katalonija ima preko 7,5 miliona stanovnika i to je jedna od najnaseljenijih pokrajina Španije. To je čak 4 puta više stanovnika nego pre jednog veka, odnosno za 50% više nego 1970. godine. Po ovome se može reći da je rast stanovništva bio znatno brži nego u drugim delovima države, a razlog ovome je nagli rast grada Barselone, u čijem širem području živi čak 2/3 stanovništva pokrajine.

Gustina naseljenosti je oko 230 st./km², što je više nego dvostruko od državnog proseka (oko 100 st./km²). Međutim, deo pokrajine oko grada Barselone je izuzetno gusto naseljen — preko 1000 st./km². Ravničarski i priobalni deo pokrajine je takođe gusto naseljen, gustine naseljenosti slične pokrajinskom proseku. Ovaj deo je i razvijeniji i okrenut industriji i turizmu. Pirinejsko područje na severu je slabo naseljeno (<50 st./km²).

Pretežno stanovništvo pokrajine su Katalonci. Uticaj naglog razvoja pokrajine u poslednjem veku vidi se i u primetnom udelu novouseljenog stanovništva. Do pre nekoliko decenija ovde su se mahom naseljavali useljenici iz slabije razvijenih delova Španije, ali je proteklih dve decenije došlo do značajnog skoka useljavanja iz inostranstva (Latinska Amerika, Afrika, Istočna Evropa), pa strani useljenici danas čine oko 8,9% ukupnog stanovništva.

Rimski akvadukt kod Taragone

Katalonci govore katalonskim jezikom, koji je danas zajedno sa španskim zvaničan jezik Katalonije. Međutim, tokom Frankove vladavine upotreba katalonskog jezika je bila strogo ograničena, usled čega je znatana deo stanovništva zaboravio maternji jezik. Dobijanjem autonomije katalonske vlasti su nizom mera vaspostavile značaj katalonskog jezika, pa je njegova upotreba danas veoma rasprostranjena u pokrajini. I pored toga i danas više od 1/3 stanovništva ga ne upotrebljava kao maternji jezik umesto španskog (koji je zna bezmalo celokupno stanovništvo). Ovo je osobeno posebno za Barselonu. U krajnje severozapadnom delu Katalonije (Aranska dolina) se govori oksitanski jezik, koji ima status zvaničnom u okvirima date doline.

Najveći gradovi

Izvor: Državni zavod za statistiku
	№	Grad	Provincija	Populacija
Barselona Lospitalet de Ljobregat	1.	Barselona	Barselona	1.615.908	Badalona Tarasa
	2.	Lospitalet de Ljobregat	Barselona	253.782
	3.	Badalona	Barselona	218.329
	4.	Tarasa	Barselona	206.245
	5.	Sabadelj	Barselona	203.969
	6.	Taragona	Taragona	131.158
	7.	Ljeida	Ljeida	131.731
	8.	Mataro	Barselona	119.780
	9.	Santa Koloma de Gramanet	Barselona	117.336
	10.	Reus	Taragona	107.770

Privreda

Zdanje Generaliteta (Vlade) Katalonije u Barseloni

Katalonija po svim privrednim pokazateljima spada u najbogatije španske autonomne zajednice.

Tradicionalne privredne grane u većini delova pokrajine su uglavnom industrija i poljoprivreda. Poljoprivreda se uglavnom temelji na uzgajanju vinove loze i maslina i proizvodnji vina i maslinovog ulja. U ravničarskim krajevima gaje se žito i agrumi.

Industrija je mahom razvijena oko Barselone i raznovrsna je.

Međutim, najveći deo stanovništva upošljen je u tercijarnom i kvarternom sektoru (60%). Oba sektora su vezana za grad Barselonu, kao glavni grad države i važno turističko odredište — turizam i ugostiteljstvo, trgovina, bankarstvo, državna uprava, javne, kulturne, obrazovne ustanove. Turizam je izuzetno bitna razvojna grana pokrajine. Razvijene su sve vrste turizma, od kojih se najviše ističe kulturološki turizam, vezan za očuvano graditeljsko, versko i umetničko nasleđe grada Barselone. Letnji turizam je razvijen u priobalnim delovima pokrajine — Kosta Brava (Blanes, Tosa del Mar, Ljoret de Mar) i Kosta Dorada (Sidžes, Taragona, Kambrils).

Znamenitosti pokrajine

Poznato letovalište Ljoret de Mar

Postoji nekoliko Uneskovih mesta Svetske baštine u Kataloniji:

• Sagrada Familija, Barselona
• Arheološko nalazište Tarako, Taragona
• Romaničke crkve u gradiću Valj de Boj
• Park Guelj, Barselona
• Palata Guelj, Barselona
• Kasa Mila, Barselona
• Manastir Poblet, Poblet, pokrajina Taragona
• Katalonska palata muzike, Barselona
• Bolnica San Pau, Barselona

Slike gradova pokrajine

• 
  Barselona
• 
  Đirona
• 
  Ljeida
• 
  Taragona

Vidi još

• Kosta Brava
• Barselona
• Himna Katalonije

Literatura

• Burke, Ulick Ralph (1900). A history of Spain from the earliest times to the death of Ferdinand the Catholic. Longmans, Green, and co. str. 154. 
• Venero, Maximiano García (1967). Historia del nacionalismo catalán: 2a edición. Ed. Nacional. 

Spoljašnje veze

• Statistički podaci iz Idescat-a (Catalan Institute of Statistics) — Katalonski institut za statistiku
• Fotografije Katalonije na flickr.com
• Katalonska hiperenciklopedija — Enciklopedija sa podacima o Kataloniji na engleskom jeziku
  • Barselona reporter — Novosti i slike iz glavnog grada Katalonije
  • Catalonia Today — Katalonske novine na engleskom jeziku