Istorija Maroka
| Ovaj članak je deo serije o |
| Istoriji Maroka |
|---|
 |
Istorija ljudskog prebivališta u Maroku traje još od donjeg paleolita, najranija od kojih su from Džebel Irhouda. Znatno kasnije Maroko je bio deo iberomavritanske kulture, uključujući Taforalt. To datira od uspostavljanja Mavretanije i drugih drevnih berberskih kraljevstava, do uspostavljanja marokanske države od strane dinastije Idrisida,[1] praćene ostalim islamskim dinastijama, sve do kolonijalnog i nezavisnog perioda.
Arheološki dokazi su pokazali da je to područje bilo naseljeno hominidima od pre najmanje 400.000 godina.[2] Zabeležena istorija Maroka započinje feničanskom kolonizacijom marokanske obale između 8. i 6. veka pre nove ere,[3] iako je to područje bilo naseljeno autohtonim Berberima oko dve hiljade godina pre toga. U 5. veku pre nove ere grad-država Kartagina proširila je svoju hegemoniju na priobalna područja.[4] Tu su ostali do kraja 3. veka p. n. e,[5] dok su zaleđem vladali domorodački monarsi.[4] Autohtoni berberski monarsi vladali su teritorijom od 3. veka p. n. e. do 40. godine, kada je pripojena Rimskom carstvu. Sredinom 5. veka nove ere, preplavili su ga Vandali, da bi ga Vizantijsko carstvo povratilo u 6. veku.
Ovaj region su muslimani osvojili početkom 8. veka, ali su se odvojili od Umajadskog kalifata nakon Berberske pobune 740. Pola veka kasnije, marokanska državu je osnovala dinastija Idrisida.[6][7] Pod dinastijama Almoravida i Almohada, Maroko je dominirao Magrebom i muslimanskom Španijom. Dinastija Sadi vladala je zemljom od 1549. do 1659. godine, a sledili su Alaouiti od 1667. godine, koji su od tada vladajuća dinastija Maroka.[8][9][10]
Praistorijski Maroko
[uredi | uredi izvor]Arheološka iskopavanja demonstrirala su prisustvo ljudi u Maroku koji su bili preci vrste Homo sapiens, kao i prisustvo ranih ljudskih vrsta. Fosilizovane kosti 400.000 godina starog ljudskog pretka otkrivene su u Saleu 1971. godine.[2] Kosti nekoliko vrlo ranih pripadnika vrste Homo sapiens iskopane su u Džebel Irhoudu 1991. godine. One su datirane modernim tehnikama 2017. godine, i utvrđeno je da su stare najmanje 300.000 godina, što ih čini najstarijim Homo Sapiens primercima otkrivenim bilo gde u svetu.[11] Godine 2007, u Taforaltu su otkrivene male perforirane školjke stare 82.000 godina, što ih čini najranijim poznatim dokazima o ličnom ukrasu pronađenim bilo gde u svetu.[12]
U mezolitsko doba, između 20.000 i 5000 godina, geografija Maroka više je ličila na savanu nego na sadašnji sušni pejzaž.[13] Iako se o naseljima u Maroku tokom tog perioda malo zna, iskopavanja na drugim mestima regije Magreb sugerišu obilje divljači i šuma koje bi bile gostoljubive za mezolitske lovce i sakupljače, poput oniz iz Kapsijske kulture.[14]
Maroko u starom veku
[uredi | uredi izvor]Dolazak Feničana je označio viševekovnu vladavinu stranih narona na ovom području. Nakon Feničana Maroko je ušao u sastav Rimskog carstva. U petom veku region osvajaju Vandali, Vizigoti, a nakon njih Vizantija. Sve to vreme visoke planine Maroka su ontale utočište Berbera.
Dolazak islama
[uredi | uredi izvor]Arapi su okupirali Maroko u sedmom veku, donoseći na te prostore svoju civilizaciju i islam. Većina Berbera je preobraćena u Islam. (U petom veku većina Berbera je prihvatila hrišćanstvo od Vandala).
Prvu islamsku državu su stvorili Berberi, ali arapski Idrisidi ubrzo preuzimaju vlast.
Islamizacija Maroka
[uredi | uredi izvor]
Oko 700. godine Arapi prodiru prema zapadu i islamiziraju berbersko stanovništvo, koje i dalje ostaje autonomno. Iz tog vremena potiče ime regije Magreb od arapske reči za zapad ili zalazak sunca, što je današnje zvanično ime Maroka (Al-Maghrib). Godine 711, islamizovani berber Tarik ibn Zajad, sa svojim konjanicima, osvaja delove Gotskog carstva područja današnje Španije. Po njemu mesto prelaza moreuza nosi ime Gibraltar (arap.: Džebel Tarik). Arapi nisu mogli slomiti otpor stanovništva u Severnoj Africi, te se protiv halifove vlasti dižu oko 750. godine česti ustanci. Godine 789, Mula Idriz poznat kao Idriz I, čiji su patrilinearni potomci poznati kao dinastije Idrisidi, osniva arapsko-islamsku dinastiju Maroka sa glavnim gradom Fesom koja je bila do 10. veka centar islama u Severnoj Africi. Dinastija Idrisa vlada do 902. godine, kada vlast preuzima dinastija Omejada. Od 1062. do 1147. godine vladaju Almoravidi, pripadnici jedne berberske sekte, premeštajući glavni grad u Marakeš. Sledeća dinastija su Almohadi od 1147. do 1269. godine, kojima je Maroko centar njihovog carstva, koje se proteže od Sicilije na istoku, preko Atlasa sve do Španije. Od 1269 do 1465. godine vladaju Merinidi. Za vreme njihove vlasti Fes biva centrom nauke i umetnosti. Nakon dinastije Merinida, vlast osvaja dinastija Beni Ouatas, sve do 1548. godine, kada na vlast dolaze Sadieri do 1669.[15]
Maroko 1631—1912.
[uredi | uredi izvor]U ovom periodu, na Maroko su vršeni napadi hrišćanskih kraljevstava i Osmanskog carstva.
Kolonizacija
[uredi | uredi izvor]Početkom 16. veka, nakon rekonkviste, Portugalci i Španci počinju da grade uporišta na marokanskoj obali. Španci su zauzeli Sidi Ifnu i Melilu, a oko 1520. godine Portugalija je konrolirala sve važnije luke u Maroku. Za vreme vladavine dinastije Sadira, razvijaju se trgovinske veze sa evropskim državama, a Francuska otvara svoje konzulate u većim lučkim gradovima. Pod dinastijom Alida oslobađa se većina lučkih gradova od španske i portugalske vlasti, osim Ceute, Melile i Sidi Ifne, koji ostaju španski. Godine 1777, Maroko je prva država koja je priznala Sjedinjene Američke Države. Od 1783. godine kada je potpisan Sporazum o prijateljstvu Maroka i SAD od strane američkih predsednika Džona Adamsa i Tomasa Džefersona i sultana Muhameda III datiraju najduži neprekinuti prijateljski odnosi SAD sa nekom drugom državom. Nakon osvajanja Alžira 1830. godine, Francuska pokušava da proširi svoje uticaje u Maroku. Tokom 1843-44. dolazi do rata, u kom su marokanske trupe poražene.[15]
Prva i druga marokanska kriza
[uredi | uredi izvor]Preko Alžira 1904. godine, Francuska širi svoj privredni i politički uticaj u Maroku. Kroz planirani protektorat Francuske, Nemačka smatra svoje kolonijalne interese ugroženima, što je uzrok Prve marokanske krize. Godine 1905, car Vilhelm II posetio je demonstrativno marokanskog sultana u Tangeru. Mogući rat je sprečen na mirovnoj Konferenciji u Alhesirasu 1906. godine.
Imperijalni motivi Francuske i Nemačkog carstva su centralni problem Druge marokanske krize 1911. godine. Kao pretnju Nemačka šalje topovnjaču Panter u Agadir. Konflikt je rešen sa Dogovorom Maroko-Kongo, kojim je priznat francuski protektorat nad Marokom. Godine 1912, Francuska i Španija dele Maroko u dve interesne sfere. Pod špansku upravu dolaze severni delovi i područja Ifni i Tarfaja. Formalno sultan zadržava vlast. Tanger je 1923. dobio međunarodni status. Od 1930 godine, pod sultanom Muhamedom V raste otpor protiv kolonijalnih vlasti i formira se arapski nacionalni nezavisni pokret. Partija za nezavisnost (Al-hizb al-istiqlal) osniva se 1944. godine.
Godine 1953, zbog svoje nacionalističke politike, sultan je proteran na Madagaskar i francuska uprava postavlja njegovog strica Muhameda VI za sultana. Ustanci naroda i međunarodni protesti prisiljavaju Francuze 1955. godine na odricanje kolonijalne vlasti. Muhamed V se vraća u zemlju.
Nezavisnost
[uredi | uredi izvor]Kraljevina Maroko je dobila političku nezavisnost od Francuske 2. marta 1956. godine. Dogovorom sa Španijom 1956. i 1958. godine, Maroko je uspostavio kontrolu nad delovima zemlje koji su bili pod Španskim protektoratom. Hasan II je postao kralj Maroka 3. marta 1961. godine. Španska enklava Ifni na jugu zemlje je postala deo Maroka 1969.
Maroko je pripojio Zapadnu Saharu sedamdesetih godina 20. veka, ali je konačna odluka o tom području ostala nerešena.
16. maja 2003. godine, 33 civila su ubijena a preko 100 osoba je povređeno u terorističkom napadu u gradu Kazablanka.
Sukob u Zapadnoj Sahari
[uredi | uredi izvor]Nakon davanja nezavisnosti Zapadnoj Sahari, od strane Španije, Mauritanija i Maroko dele Zapadnu Saharu. Nedugo nakon toga dolazi do oružanih sukoba između marokanske armije i jedinica POLISARIO-a, koje su bile potpomognute alžirskim trupama. Godine 1975, Hasan II, nakon otkrića zaliha fosfata u Zapadnoj Sahari, započinje napad sa 350.000 vojnika na španski deo Sahare, tzv. Zelenim maršom, te najpre pripaja jedan deo, a onda celu oblast. Ovaj akt međunarodna zajednica proglašava aneksijom. Front POLISARIO proglašava u egzilu Demokratsku Arapsku Republiku Saharu, a 1979. godine Mauritanija potpisuje mirovni sporazum sa POLISARIO-om i povlači se iz zaposednutih delova. Marokanske trupe zamenjaju mauritanijske, a od tada traju oružani sukobi u Zapadnoj Sahari. U augustu 1988. godine, marokanska vlada pod pritiskom međunarodne izolacije, na inicijativu Ujedinjenih naroda, potpisuje primirje, te se odlučuju o rapisivanju referenduma o budućnosti okupirane teritorije. Do 1991. godine dolazi do oružanih sukoba sa POLISARIO, oslobodilačkom armijom Zapadne Sahare. Maroko naseljava područje Zapadne Sahare, dok veliki broj izbeglica stanovništva Saharavija živi u izbegličkim logorima u Alžiru. Nakon protesta naroda protiv autoriterne vlasti, početkom devedestih godina, državne vlasti započinju demokratizaciju zemlje.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Moroccan dynasticshurfa'‐hood in two historical contexts: Idrisid cult and 'Alawid power”. The Journal of North African Studies. 6 (2): 81—94. 2001. S2CID 219626270. doi:10.1080/13629380108718436.
- ^ a b Hublin, Jean Jacques (2010). „Northwestern African middle Pleistocene hominids and their bearing on the emergence of Homo Sapiens” (PDF). Ur.: Barham, Lawrence; Robson-Brown, Kate. Human Roots: Africa and Asia in the middle Pleistocene. Bristol, England: Western Academic and Specialist Press. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 9. 2015. g. Pristupljeno 14. 1. 2014.
- ^ Pennell 2003, str. 5
- ^ a b Pennell 2003, str. 7–9
- ^ Pennell 2003, str. 9–11
- ^ "tradition (...) reaches back to the origins of the modern Moroccan state in the ninth century Idrisid dynasty which founded the venerable city of. Fes", G Joffe, Morocco: Monarchy, legitimacy and succession, in : Third World Quarterly, 1988
- '^ „Moroccan dynastic shurfa ‐hood in two historical contexts: Idrisid cult and 'Alawid power”. The Journal of North African Studies. 6 (2): 81—94. 2001. S2CID 219626270. doi:10.1080/13629380108718436.
- ^ "The CBS News Almanac", Hammond Almanac Inc., 1976, p.783: "The Alaouite dynasty (Filali) has ruled Morocco since the 17th century"
- ^ Hans Groth & Alfonso Sousa-Poza, "Population Dynamics in Muslim Countries: Assembling the Jigsaw", Springer. 2012. ISBN 9783642278815. str. 229.: "The Alaouite dynasty has ruled Morocco since the days of Mulai ar-Rashid (1664–1672)"
- ^ Joseph L. Derdzinski, "Internal Security Services in Liberalizing States: Transitions, Turmoil, and (In)Security", Ashgate Publishing Ltd. 2013. ISBN 9781409499015. str. 47.: "Hassan in 1961, after the death of his father Mohammed V, continued the succession of Alaouite rule in Morocco since the seventeenth century"
- ^ Ghosh, Pallab (7. 6. 2017). „'First of our kind' found in Morocco”. BBC News.
- ^ „World's Oldest Manufactured Beads Are Older Than Previously Thought”. Sciencedaily.com. 7. 5. 2009. Pristupljeno 22. 11. 2013.
- ^ 1984 D. Lubell. Paleoenvironments and Epi Paleolithic economies in the Maghreb (ca. 20,000 to 5000 B.P.). In, J.D. Clark & S.A. Brandt (eds.), From Hunters to Farmers: The Causes and Consequences of Food Production in Africa. Berkeley: University of California Press, pp. 41–56.
- ^ D. Rubella, Environmentalism and Pi Paleolithic economies in the Maghreb (c. 20,000 to 5000 B.P.), in, J.D. Clark & S.A. Brandt (eds.), From Hunters to Farmers: Causes and Consequences of Food Production in Africa, Berkeley: University of California Press, pp. 41–56
- ^ a b Havemann, Nils (1998). Harenberg Länderlexikon Verlag. Harenberg-Lexikon-Verlag. ISBN 3-611-00681-5. (jezik: nemački)
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Abun-Nasr, Jamil M (1987). A History of the Maghrib in the Islamic Period. Cambridge University Press. ISBN 9780521337670..
- Chandler, James A. "Spain and Her Moroccan Protectorate, 1898–1927," Journal of Contemporary History 10 ( April 1975): 301–22.
- Pennell, C. R (2000). Morocco Since 1830: A History. New York University Press. ISBN 9780814766774.
- Pennell, C. R (2013). Morocco: From Empire to Independence. Oneworld Publications. ISBN 9781780744551.
- Stenner, David (2019). Globalizing Morocco: Transnational Activism and the Postcolonial State. Stanford UP.. online review
- Terrasse, Henri. History of Morocco, Éd. Atlantides, 1952.
- Woolman, David (1967). Rebels in the Rif: Abd-el-Krim and the Rif Rebellion. Stanford UP.
- David Bensoussan, (2010). Il était une fois le Maroc : témoignages du passé judéo-marocain. ISBN 2-922505-14-6., Éd. du Lys. .
- Bernard Lugan, Histoire du Maroc. 2000. ISBN 2-262-01644-5., Éd. Perrin.
- Michel Abitbol, (2009). Histoire du Maroc. ISBN 9782262023881., Éd. Perrin.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- Z. Brakez et al., "Human mitochondrial DNA sequence variation in the Moroccan population of the Souss area" extract.
- A short history of Morocco
- Early Twentiethth Century Timelines Архивирано на сајту Wayback Machine (24. јул 2011): Moroccan crises, 1903—1914
- The History of Morocco
- [1] timeline from Worldstatesmen
- Historical map of Morocco – c. 1600
