Shihni burimin për Të drejtat e njeriut

[[Skeda:HumanRightsLogo.svg|parapamje|Logoja e të drejtave të njeriut]]
'''Të drejtat e njeriut''' kanë të bëjnë me të drejtën e cila mbrohet me ligj dhe lirinë e barazinë në mes njerëzve. Këtë e gjejmë në nenin e parë të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, ku të gjithë njerëzit lindin të lirë e të barabartë në dinjitet e të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit me frymë vëllazërimi. Të drejtat e njeriut janë një pjesë e rëndësishme e teorive të së drejtës dhe një koncept i rëndësishëm filozofiko-politik.<ref>James Nickel, Thomas Pogge, M.B.E. Smith, Leif Wenar, 13 dhjetor 2013, Stanford Encyclopedia of Philosophy, ''Human Rights'',</ref> Mes të drejtave themelore të qenies njerëzore janë e drejta e lirisë individuale, e drejta për jetën, e drejta e vetvendosjes, e drejta e fesë etj. Të Drejtat e Njeriut përshkruajnë një koncept sipas të cilit të gjithë njerëzve iu takojnë që nga lindja të drejtat universale njerëzore.

== Hyrje ==
Termi “Të drejtat e njeriut” është një koncept që ka ndryshuar (në kuptim të evoluimit) gjatë gjithë historisë. Nëse shikohet në mënyrë kronologjike, njerëzimi nuk ka “luftuar” prej fillimit për të gjitha të drejtat që sot ekzistojnë dhe i gëzojmë. Pra, lufta për të drejtat e njeriut fillon me përpjekjet për t’u njohur të drejtat e njeriut fillon me përpjekjet për t’u njohur të drejtat më themelore (elementare) të tilla si : e drejta për jetën dhe e drejta për të qenë i lirë.

#Të Drejtat Politike dhe Ekonomike kanë të bëjnë me të drejtën e votës, të cilën e gëzon çdo person që ka mbushur moshën 18-vjeçare; të drejtën për t'u organizuar për çfarëdo qëllimi të ligjshëm; të drejtën e çdo personi për të drejtuar ankesa ose vërejtje institucjoneve shtetërore, të cilat janë të detyruara të përgjigjen në afatet dhe kushtet e përcaktuara me ligj; e drejta për të hapur një biznes etj.
#Të Drejtat Sociale dhe Kulturore kanë të bëjnë me të drejtën për punësim; të drejtën për shkollim; të drejtën për sigurime shoqërore etj. Këto të drejta janë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën.
#Të Drejtat Personale kanë të bëjnë me të drejtën e jetës, e cila mbrohet me ligj dhe lirinë e barazinë midis njerëzve. Këtë e gjejmë në nenin e parë të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut, ku ''të gjithë njerëzit lindin të lirë e të barabartë në dinjitet e në të drejta. Ata kanë arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit me frymë vëllazërimi.''

== Historiku i të Drejtave të Njeriut ==
Nëse do të shohim zhvillimin historik për sa i përket të drejtave të njeriut, është e nevojshme të bëhet një ndarje të zhvillimit të tyre në tri faza:

=== Faza e parë ===
E drejta natyrore (rrënjët filozofike të të drejtave të njeriut ), në këtë fazë mbisundon ideja e barazisë së pretenduar të gjithë njerëzve (e drejta natyrore), e cila vlen për të gjithë, është zhvilluar qysh në filozofinë antike greke, pra para më shumë se 2000 vjetësh. Në krishtërimin e hershëm dhe në fetë e tjera, kjo traditë e të drejtave të njeriut është zhvilluar më tej. Të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë nga Zoti dhe të gjithë kanë detyrime të barabarta përpara tij. Apo nga feja tjetër (myslimane) do të theksonim:- “Të gjithë njerëzit janë të barabartë, sikurse dhëmbët nuk ka të drejta i bardhi mbi të ziun apo arabi mbi joarabin...” Këto parime përbëjnë rrënjët e idesë së të drejtave të njeriut. Megjithatë, në atë kohë, ato nuk kishin të bënin shumë me realitetin politik. Ato pasqyronin më shumë mendime filozofike, të cilat edhe pse në fakt kishin ngritur kërkesa universale, zbatimin praktik në jetën politike e përjetuan hap pas hapi në fillim të Epokës së Re. Shumë juristë, politikanë dhe filozofë të shekujve XVI, XVII dhe XVIII (Hugo Grotius, Xhon Locke, Spinoza, Jean Jack Rousseau, Jefferson etj.), nën ndikimin e teorisë të së drejtës natyrore, filluan t’i trajtojnë të drejtat e njeriut si të drejta të përcaktuara me “ligj hyjnor” ose me “ligj të Perëndisë”. Sipas këtyre autorëve njerëzit si individë lindin me disa të drejta (të cilat “ua jep” e drejta mbishtetërore apo natyrore) dhe këto të drejta nuk mund të kufizohen me norma pozitive të krijuara nga shoqëria. Duke pasur parasysh mendimet e dhëna nga autorët e lartpërmendur, zhvillimin e mëvonshëm të të drejtave të njeriut mund ta shtrojmë në fazën e ardhshme.
=== Faza e dytë ===
Zbatimi politik në kuadrin e shteteve kombëtare, në këtë fazë është karakteristike marrja e disa prej arritjeve në lëmin e të drejtave të njeriut (edhe të atyre nga e drejta natyrore) në aktet e shteteve kombëtare. Anglia ka luajtur rol vendimtar gjatë këtij zhvillimi. E ashtuquajtura “Magna Charta Libertatum ", e cila i kufizoi mbretit disa të drejta, “Petition of Rights “, siguroi paprekshmërinë e qytetarëve, ndërsa dosja” Habeas-Corpus" e vitit 1679 shënoi kalimin vendimtar në fazën e shpalljes së idesë së të drejtave të njeriut si të drejta të shprehura me ligj, në të drejtën konkrete të shtetit. Në të, qytetari u mbrojt nga arrestimi i paarsyeshëm,detyrimi për t'u sjellë para gjykatësit brenda 20 ditëve të të arrestuarit. Shtetet e Bashkuara të Amerikës në kuadrin e luftës për pavarësi, duke u mbështetur në idenë e Xhon Lokut, u formuluan katalogun e parë në histori për të drejtat e njeriut, “Virginia Bill of Rights” i vitit 1776, i cili bashkë me “ Deklaratën Amerikane të Pavarësisë” të po të të njëjtit vit, numërohen si dokumentet më të rëndësishme në historinë e të drejtave njeriut. "Virginia Bill of Rights" ngriti të drejtat e shënuara më poshtë si të drejta të patjetërsueshme të njeriut, të cilat që nga ajo kohë përbëjnë thelbin e të drejtave të njeriut: E drejta për jetë, liri dhe pasuri, Liria e mbledhjes dhe liria e shtypit, e drejta e peticionit, e drejta për mbrojtje juridike dhe e drejta e votës. Në Francë, zbatimi në formën kushtetuese i idesë së të drejtave të njeriut mori përmasa të përshpejtuara. Revolucioni Francez i vitit 1789 pati ndikim shumë të madh. Më 26 gusht 1789 u pranua “Deklarata për të Drejtat e Njeriut dhe atyre Qytetare”. Në të bie në sy përpjekja për të vënë theksin në rëndësinë universale të të drejtave të njeriut. Me rëndësi të veçantë në:-

fillim ishte përfshirja e të drejtave të njeriut si të drejta themelore në kushtetutat kombëtare, gjë që u arrit me sukses gjatë shek. XIX pothuajse në të gjitha shtetet evropiane. Zbatimi i plotë politik dhe juridik i idesë filozofike të të drejtave të njeriut u arrit deri në mesin e shekullit XX.

=== Faza e tretë ===
Realizimi universal politik (Kombet e Bashkuara), ishte lufta e dytë botërore ajo që do të shpejtonte procesin e globalizimit të çështjes së të drejtave të njeriut. Tendencat ishin që ajo që kishte ndodhur në këtë luftë, nuk duhet të përsëritej më. Të gjithë njerëzit në botë duhet të gëzonin të drejta dhe liri themelore. Kjo ishte njëherazi edhe arsyeja kryesore e themelimit të Kombeve të Bashkuara. Kjo gjë u garantua me nënshkrimin e marrëveshjes ndërmjet shteteve, nëpërmjet të ashtuquajturës "Karta e Kombeve të Bashkuara", e cila u aprovua më 26 qershor të vitit 1945. Me këtë kartë, të gjitha shtetet anëtare detyrohen për bashkëpunim të ndërsjellë dhe po ashtu çdo shtet i veçantë është i detyruar të bashkëpunojë me OKB-në, me qëllim që të arrihen qëllimet e saj (neni 56). Ndër qëllimet e Organizatës së Kombeve të Bashkuara është edhe vënia në jetë e të drejtave të njeriut. Sipas këtij neni, çdo anëtar i Kombeve të Bashkuara është i detyruar të respektojë të drejtat e njeriut. Anëtarë të organizatës, sot janë thuajse të gjitha vendet e botës. Për të përkufizuar saktë të drejtat e njeriut, është përpiluar edhe "Deklarata e Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut", e cila u aprovua në dhjetor të vitit 1948. Më vonë do të miratohen edhe akte të tjera nga OKB, si: Pakti për të drejtat Civile dhe Politike (janar 1976), Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore (mars 1976), etj. Nëse do të futnim në këtë fazë edhe organizatat rajonale për sa i përket të drejtave të njeriut do të përmendim Këshillin e Evropës dhe disa nga aktet më të rëndësishme të kësaj organizate si: Konventa evropiane e të drejtave të njeriut (me protokollet e saj ), Kartën Sociale Evropiane (me ndryshimet e bëra ), etj.

== Shih edhe ==
* [[Të drejtat e grave]]
* [[Të drejtat e fëmijëve]]
* [[Të drejtat e njeriut në Shqipëri]]
* [[KMDLNJ|KMDLNJ - Të drejtat e njeriut në Kosovë]]

== Literatura ==
{{div col}}
* Amnesty International (2004). [https://web.archive.org/web/20061110032631/http://www.bookwire.com/PDF/amnesty.pdf ''Amnesty International Report'']. Amnesty International Publications. {{ISBN|0-86210-354-1}} {{ISBN|1-887204-40-7}}
* Alexander, Fran (ed) (1998). ''Encyclopedia of World History''. Oxford University Press. {{ISBN|0-19-860223-5}}
* Alston, Philip (2005). "Ships Passing in the Night: The Current State of the Human Rights and Development Debate seen through the Lens of the Millennium Development Goals". ''Human Rights Quarterly''. '''Vol. 27''' (No. 3) p.&nbsp;807
* Arnhart, Larry (1998). ''Darwinian Natural Right: The Biological Ethics of Human Nature'' SUNY Press. {{ISBN|0-7914-3693-4}}
* Ball, Olivia; Gready, Paul (2007). ''The No-Nonsense Guide to Human Rights.'' New Internationalist. {{ISBN|1-904456-45-6}}
* Barzilai, Gad. (2003). Communities and Law: Politics and Cultures of Legal Identities. Ann Arbor: University of Michigan Press. {{ISBN|0-472-11315-1}}
* Chauhan, O.P. (2004). ''Human Rights: Promotion and Protection''. Anmol Publications PVT. LTD. {{ISBN|81-261-2119-X}}. 
* Cook, Rebecca J.; Fathalla, Mahmoud F. (September 1996). "Advancing Reproductive Rights Beyond Cairo and Beijing". ''International Family Planning Perspectives'' '''Vol.22''' (No.3): p.&nbsp;115–121 {{JSTOR|2950752}}
*Cope, K., Crabtree, C., & Fariss, C. (2020). [[doi:10.1017/psrm.2018.62|Patterns of disagreement in indicators of state repression]]. Political Science Research and Methods, 8(1), 178–187.
* Davenport, Christian (2007a). [http://www.cambridge.org/catalogue/catalogue.asp?isbn=0521864909 ''State Repression and the Domestic Democratic Peace.''] New York: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-86490-9}}
* Davenport, Christian (2007b). [http://www.bsos.umd.edu/gvpt/davenport/STATER%7e2.PDF ''State Repression and Political Order.''] Annual Review of Political Science.
* Donnelly, Jack. (2003). ''Universal Human Rights in Theory & Practice.'' 2nd ed. Ithaca & London: Cornell University Press. {{ISBN|0-8014-8776-5}}
* Ellerman, David (2005). ''Helping People Help Themselves: From the World Bank to an Alternative Philosophy of Development Assistance.'' Ann Arbor: University of Michigan Press. {{ISBN|0-472-03142-2}}
* Esposito, John L. (2004). ''The Oxford Dictionary of Islam''. Oxford University Press. {{ISBN|0-19-512559-2}}
* Esposito, John L. (2005). ''Islam: The Staight Path''. Oxford University Press. {{ISBN|0-19-518266-9}}
* Finnis, John (1980). ''Natural Law and Natural Rights'' Oxford: Clarendon Press. {{ISBN|0-19-876110-4}}
* Forsythe, David P. (2000). ''Human Rights in International Relations.'' Cambridge: Cambridge University Press. International Progress Organization. {{ISBN|3-900704-08-2}}  
* Forsythe, David P. (2005). ''The Humanitarians: The International Committee of the Red Cross'' Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-84828-8}}
* Freedman, Lynn P.; Isaacs, Stephen L. (Jan–Feb 1993). "Human Rights and Reproductive Choice". ''Studies in Family Planning'' '''Vol.24''' (No.1): p.&nbsp;18–30 {{JSTOR|2939211}}
* Ignatieff, Michael (2001). ''Human Rights as Politics and Idolatry.'' Princeton & Oxford: Princeton University Press. {{ISBN|0-691-08893-4}}
* Glendon, Mary Ann (2001). ''A World Made New: Eleanor Roosevelt and the Universal Declaration of Human Rights''. Random House of Canada Ltd. {{ISBN|0-375-50692-6}}
* Haddad, Yvonne Yazbeck; Esposito, John L. (1998) ''Islam, Gender, and Social Change''. Oxford University Press US. {{ISBN|0-19-511357-8}}
* Hitchens, Christopher (2002). ''The Trial of Henry Kissinger''. Verso. {{ISBN|1-85984-398-0}}
* Houghton Miffin Company (2006). ''The American Heritage Dictionary of the English Language''. Houghton Miffin. {{ISBN|0-618-70173-7}}
* Jaffa, Harry V. (1979). ''Thomism and Aristotelianism; A Study of the Commentary by Thomas Aquinas on the Nicomachean Ethics'' Greenwood Press. {{ISBN|0-313-21149-3}} (reprint of 1952 edition published by University of Chicago Press)
* Jahn, Beate (2005). [http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=312510 "Barbarian thoughts: imperialism in the philosophy of John Stuart Mill"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160710042544/http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=312510 |date=10 korrik 2016 }}. ''Review of International Studies'' 13 June 2005 31: 599–618 Cambridge University Press 
* Jones, Lindsay. ''Encyclopedia of religion, second edition''. {{ISBN|0-02-865742-X}} 
* Joseph, Suad; Najmabadi, Afsaneh (eds) (2007). ''Encyclopedia of Women & Islamic Cultures''. Brill Publishing. {{ISBN|90-04-12818-2}}
* Kennedy, Duncan (1982). ''[http://duncankennedy.net/documents/Photo%20articles/Legal%20Education%20and%20the%20Reproduction%20of%20Hierarchy_J.%20Leg.%20Ed..pdf Legal Education and the Reproduction of Hierarchy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201101073759/http://www.duncankennedy.net/documents/Photo%20articles/Legal%20Education%20and%20the%20Reproduction%20of%20Hierarchy_J.%20Leg.%20Ed..pdf |date=1 nëntor 2020 }}''. Journal of Legal Education '''Vol.32''' (No. 591)
* Khadduri, Majid (1978). "Marriage in Islamic Law: The Modernist Viewpoints". ''American Journal of Comparative Law'' '''Vol. 26''' (No. 2): pp.&nbsp;213–218.  
* Köchler, Hans (1981). [http://hanskoechler.com/Filosofia-del-derecho.htm ''The Principles of International Law and Human Rights'']. hanskoechler.com
* Köchler, Hans. (1990). "Democracy and Human Rights". ''Studies in International Relations, XV.'' Vienna: International Progress Organization.
* Kohen, Ari (2007). ''In Defense of Human Rights: A Non-Religious Grounding in a Pluralistic World''. Routledge. {{ISBN|0-415-42015-6}}, {{ISBN|978-0-415-42015-0}}
* Landman, Todd (2006). ''Studying Human Rights''. Oxford and London: Routledge {{ISBN|0-415-32605-2}}
* Lewis, Bernard (1992). ''Race and Slavery in the Middle East: An Historical Enquiry''. Oxford University Press. {{ISBN|0-19-505326-5}}
* Lewis, Bernard (21 January 1998). [http://www.nybooks.com/articles/4557 "Islamic Revolution"]. ''The New York Review of Books'' '''Vol.34''' (Nos. 21 & 22) 
* Light, Donald W. (2002). "[http://www.healthpaconline.net/rekindling/Articles/Light_FRM.htm A Conservative Call For Universal Access To Health Care] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050119201513/http://www.healthpaconline.net/rekindling/Articles/Light_FRM.htm |date=19 janar 2005 }}" ''Penn Bioethics'' '''Vol.9''' (No.4) p.&nbsp;4–6  
* Littman, David (1999). "Universal Human Rights and 'Human Rights in Islam'". ''Midstream Magazine'' '''Vol. 2''' (no.2) pp.&nbsp;2–7  
* Maan, Bashir; McIntosh, Alastair (1999). [http://www.alastairmcintosh.com/articles/2000_watt.htm "Interview with William Montgomery Watt"] ''The Coracle'' '''Vol. 3''' (No. 51) pp.&nbsp;8–11. 
* Maret, Susan 2005. “‘Formats Are a Tool for the Quest for Truth’: HURIDOCS Human Rights Materials for Library and Human Rights Workers.” ''Progressive Librarian'', no. 26 (Winter): 33–39.
* Mayer, Henry (2000). ''All on Fire: William Lloyd Garrison and the Abolition of Slavery''. St Martin's Press. {{ISBN|0-312-25367-2}}
* McAuliffe, Jane Dammen (ed) (2005). ''Encyclopaedia of the Qur'an: vol 1–5'' Brill Publishing. {{ISBN|90-04-14743-8}}. {{ISBN|978-90-04-14743-0}} 
* McLagan, Meg (2003) [http://www.anthrosource.net/doi/abs/10.1525/aa.2003.105.3.605 "Principles, Publicity, and Politics: Notes on Human Rights Media"]. ''American Anthropologist''. '''Vol. 105''' (No. 3). pp.&nbsp;605–612 
* Hershock, Peter D; Ames, R.T.; Stepaniants, M. (eds). ''Technology and Cultural Values on the Edge of the Third Millennium. (Selected papers from the 8 th East-West Philosophers Conference)''. Honolulu: U of Hawai’i Press, 2003. 209–221. 
* Möller, Hans-Georg (2003). ''How to Distinguish Friends from Enemies: Human Rights Rhetoric and Western Mass Media.''
* Nathwani, Niraj (2003). ''Rethinking Refugee Law''. Martinus Nijhoff Publishers. {{ISBN|90-411-2002-5}}
* Paul, Ellen Frankel; Miller, Fred Dycus; Paul, Jeffrey (eds) (2001). ''Natural Law and Modern Moral Philosophy'' Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-79460-9}} 
* Clayton, Philip; Schloss, Jeffrey (2004). ''Evolution and Ethics: Human Morality in Biological and Religious Perspective'' Wm. B. Eerdmans Publishing. {{ISBN|0-8028-2695-4}}
* Robertson, Arthur Henry; Merrills, John Graham (1996). ''Human Rights in the World: An Introduction to the Study of the International Protection of Human Rights''. Manchester University Press. {{ISBN|0-7190-4923-7}}. 
* Salevao, Lutisone (2005). ''Rule of Law, Legitimate Governance and Development in the Pacific''. ANU E Press. {{ISBN|978-0731537211}}
*Scott, C. (1989). "The Interdependence and Permeability of Human Rights Norms: Towards a Partial Fusion of the International Covenants on Human Rights". ''Osgood Law Journal'' '''Vol. 27'''  
* Sills, David L. (1968, 1972) ''International Encyclopedia of the Social Sciences''. MacMillan. 
* Shellens, Max Salomon. 1959. "Aristotle on Natural Law." ''Natural Law Forum'' 4, no. 1. Pp.&nbsp;72–100.
* Schimmel, Annemarie (1992). ''Islam: An Introduction''. SUNY Press. {{ISBN|0-7914-1327-6}}
* Sen, Amartya (1997). ''Human Rights and Asian Values''. {{ISBN|0-87641-151-0}}. 
* Shute, Stephen & Hurley, Susan (eds.). (1993). ''On Human Rights: The Oxford Amnesty Lectures.'' New York: BasicBooks. {{ISBN|0-465-05224-X}}
* Steiner, J. & Alston, Philip. (1996). ''International Human Rights in Context: Law, Politics, Morals.'' Oxford: Clarendon Press. {{ISBN|0-19-825427-X}}
* Sunga, Lyal S. (1992) Individual Responsibility in International Law for Serious Human Rights Violations, Martinus Nijhoff Publishers. {{ISBN|0-7923-1453-0}}
* Tierney, Brian (1997). ''The Idea of Natural Rights: Studies on Natural Rights, Natural Law, and Church Law''. Wm. B. Eerdmans Publishing. {{ISBN|0-8028-4854-0}}
* Tunick, Mark (2006). [http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract;jsessionid=8D5C00D59031F9DBD3B061E779D59F99.tomcat1?fromPage=online&aid=532804 "Tolerant Imperialism: John Stuart Mill's Defense of British Rule in India"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160410044111/http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract;jsessionid=8D5C00D59031F9DBD3B061E779D59F99.tomcat1?fromPage=online&aid=532804 |date=10 prill 2016 }}. ''The Review of Politics'' 27 October 2006 68: 586–611 Cambridge University Press 
* Vaughn, Karen I. (1978) "John Locke and the Labor Theory of Value" ''Journal of Libertarian Studies''. '''Vol. 2''' (No. 4) pp.&nbsp;311–326
{{div col end}}

== Referime ==
{{reflist}}

[[Kategoria:Të drejtat e njeriut]]
[[Kategoria:Etikë]]
[[Kategoria:Drejtësi]]
[[Kategoria:Kulturë]]