nordiske språk

Den eldste forma av nordiske språk blir kalla urnordisk, eit fellesspråk med visse dialektskilje. Overgangen til særskilde nasjonalspråk skjedde i løpet av vikingtida, då dei nordiske nasjonalstatane blei danna. På same tid fekk nordiske språk gjennom vikingtog, handel og kolonisering utbreiing i nordsjølanda (Irland, Skottland med øyane i nord, England, Normandie i Frankrike), til dels under namnet «dansk tunge», og langs austersjøkysten og i Russland (Kiev, Novgorod). Via Grønland blei det også reist busetjingar i enkelte kyststrok på det nordamerikanske kontinentet.

Med unntak av Island og Færøyane, og norn på Orknøyane og Shetland, varte ikkje denne innverknaden ut over mellomalderen. Men han kan studerast i stadnamn og lånord, særleg i engelsk – til dømes er law (lov) av nordisk opphav. På 1800- og 1900-talet var nordiske språk i utbreidd bruk blant nordiske emigrantar, særleg i USA, men gjekk der sterkt tilbake i samband med ei patriotisk bølgje omkring første verdskrigen.

Blant viktige trekk som skil dei nordiske språka frå andre germanske språk, er s-bøying av verb (eldre -sk, -st, det siste enno i nynorsk) for å karakterisere passiv eller refleksiv, sjeldnare resiprok (til dømes møtest) og deponens (til dømes ferdast), vidare etterhengd artikkel i substantiv og ei sterkare gjennomføring av ulike omlydsfenomen.

Tanken om ei nordisk rettskriving var eit utslag av skandinavismen på 1800-talet. I 1869 blei det halde eit nordisk rettskrivingsmøte i Stockholm, der språkfolk, skulefolk og forfattarar drøfta moglege reformer som kunne fjerne unødige skilnader mellom dansk, norsk og svensk. På møtet deltok Henrik Ibsen, Knud Knudsen og Jacob Løkke frå Noreg. Møtet vedtok fleire endringar som mellom anna Ibsen og Bjørnstjerne Bjørnson tok i bruk. Sidan er fleire av dei tekne opp i offisiell rettskriving, til dømes å for aa.

Allereie Ivar Aasen jamførte norsk ordtilfang med svensk og stilte opp mange døme på eit fellesskap som han tok eit visst omsyn til i arbeidet med å forme ut landsmålet. Før han hadde Henrik Wergeland vore inne på det same og teke opp enkelte svenske ord som han fann uttrykksfulle. I mellomkrigstida tok foreiningane Norden opp tanken om nordisk språksamarbeid.

• Den nordiske språkkonvensjonen
• Norden
• Skandinavia

• Harald Bjorvand og Fredrik Otto Lindeman: Våre arveord: etymologisk ordbok. Oslo: Instituttet for sammenlignende kulturforskning, 2019.
• Allan Karker, Birgitta Lindgren og Ståle Løland (red.): Nordens språk. Oslo: Novus, 1997. Les boka på nb.no