Gulen

Gulen består av 80 prosent fastland og 20 prosent øyar. Dei største øyane er Sandøy (31,9 kvadratkilometer), Hisarøy (18,7 kvadratkilometer), Byrknesøy (18,7 kvadratkilometer) og Mjømna (10,3 kvadratkilometer). Fastlandet er sterkt oppskore av Gulafjorden og dens armar. Dei ytste øyane er låge, til dels myrlendte. Dei høgaste fjella finst i aust med Svadfjellet på 878 meter over havet.

Berggrunnen består av gneis som tilhøyrer Gneisregionen, og heilt i sørvest ligg nokre småøyar med devonsk sandstein som tilhøyrer devonfelta på Vestlandet. I Brekke er den største nedbøren i løpet av eit kalenderår her i landet registrert med 5596 millimeter.

Dyrelivet i Gulen omfattar hjort, rødrev, røyskatt, mår, mink, ekorn, snømus, markmus, lemen og hare. I elver og vassdrag finst sjøørret og røye. Området er rikt på havørn og sjøfugl.

På øyane er busetjinga meir konsentrert enn på fastlandet, særleg på vestsida av dei største øyane som Mjømna, Byrknesøy og Sandøy. Her ligg Byrknes ligg ytst på Byrknesøy. Elles er det jamn busetjing langs Sognefjorden og Gulafjorden med ein viss konsentrasjon i administrasjonssenteret Eivindvik på nordsida av Gulafjorden, kyrkjestaden Brekke og skulestaden Dalsøyra ved Eidsfjorden.

Gulen har hatt minkande folketal i heile etterkrigstida, medan folketalet er forventa å liggje omtrent stabilt på omkring 2300 fram til 2050.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det to tettstader i Gulen. Tettstadene er til saman 0,9 km², og omfattar 0 % av arealet i kommunen.

Jordbruket er dominerande næring og Gulen har den største gjennomsnittlege bruksstorleiken i fylket med 11,5 dekar (1999). Hovudvekta er lagd på storfe-, saue- og fjørfehald. Gulen har det høgaste talet på verpehøner i fylket.

Det blir drive ein del kystfiske og atskilleg fiskeoppdrett. Gulen er ein monaleg havbrukskommune. Fiskeforedlingsbedrifter i Brekke og på Byrknes. På grunn av nærleiken til Mongstad er industrien i vekst, og i Gulen Industrihamn blir det bygd tørrdokk for boreriggar og oljeserviceskip. Her ligg Wergeland Base, der vindturbinane til Hywind Tampen skal setjast saman. I Sløvåg finst avfallshandteringsanlegg og dessutan sementvarefabrikk, Wergeland-Halsvik AS, som er den største bedrifta til kommunen. Turisttrafikken er aukande.

Gulen har relativt beskjeden vasskraftproduksjon. Dei ni vasskraftverka i kommunen produserer til saman 93,0 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Kløvtveit (i drift fra 2006), som står for om lag førti prosent av vasskraftproduksjonen. Andre viktige kraftverk er Kvernhuselva (2021) og Storelva (2021). Eviny Fornybar er hovudeigar av om lag førti prosent av vasskraftproduksjonen i kommunen. Nest største eigar er Småkraft Uspp 1 med om lag ein femtedel.

Gulen har vegsamband med Bergen ved riksveg 57 og E39 sørover frå høvesvis Rutledal og Oppedal ved Sognefjorden. Frå Rutledal og Oppedal er det ferjesamband til nordsiden av Sognefjorden. Bilferjesamband mellom Sløvåg og Leirvåg på Lindåshalvøya (riksveg 57). Brua mellom Sandøy og Mjømna opna i 1995 og brusamband mellom Byrknesøy og Mjømna i 1997. Øyene ble landfaste da bru over Brandangersundet åpnet i 2010. Ekspressbåtsamband går mellom Bergen og høvesvis Sogndal og Selje/Måløy, og går innom Sollibotn vest for Eivindvik og Mjømna.

Gulen høyrer til Vest politidistrikt, Sogn og Fjordane tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Region Nordhordland saman med Alver, Austrheim, Fedje, Masfjorden, Modalen, Osterøy og Vaksdal.

Gulen kommune svarer til dei tre soknene Brekke, Gulen og Mjømna i Nordhordland prosti (Bjørgvin bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Gulen til Sogn fogderi i Nordre Bergenhus amt.

I Gulen er det gjort fleire arkeologiske funn. Her er steinalderbuplassar som Flolid, Berge og Blidensol, gravrøysar frå bronsealderen (branngraver) og ei rekkje funn frå yngre jernalder. Gulatinget vart truleg skipa på 800-talet. Der vart mellom anna Magnus Lagabøtes landslov utforma. Tinget låg truleg i Eivindvik, men lokaliseringa av tingstaden er omstridd. På Flolid er det laga ein Gulatingpark, med eit minnesmerke laga av Bård Breivik. I Eivindvik står to store steinkrossar.

På fastlandet i nordvest ligg Dingenes, der Håkon jarl slo kong Ragnfred i 978, som var den siste av sønene til Eirik Blodøks. I Eivindvik står to store steinkors som mest truleg er oppførte i samband med innføringa til kristendommen eller truleg vigsla til den gamle tingstaden.

Sellevåg Treskofabrikk med maskiner og eigen kraftturbin er foreslått verna av Riksantikvaren. Den Trondhjemske postveg går gjennom kommunen. Poståpneriet i Halsvik, som var i drift i perioden 1887 til 1968, er i dag stilt ut i det nye postmuseet på Maihaugen i Lillehammer. Gulen kyrkje er ei langkyrkje i tre frå 1863, påbygd i 1938 og 1963. Ein døypefont i stein frå omtrent år 1000 vart sett inn i kyrkja i 1905. På Verkland er reist ein bauta til minne om Henrik Wergeland, med familie som kom derfrå. På Byrknesøy ligg Gulen Fiskarbondemuseum.

Kommunevåpenet (godkjent i 1990) har to utbøygde sølvkors mot ein blå bakgrunn. Dette viser til to steinkors i Eivindvik, som er blant dei første monumenta over kristendommen i Noreg.

Namnet kjem av norrønt gul, 'vindkast', eller truleg av ei germansk rot geul, norrønt gjól, 'kløft'.

• Vestland
• Sandøy
• Hisarøy
• Byrknesøy
• Mjømna
• Gulafjorden
• Eivindvik

• Gulen kommune sine nettsider
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Gulen

• Dåe, Bjarne, red.: Brekke sokn : herad til 31.12.1963 : tun og ætt, 2003.
• Engesæter, Ludvig: Brekke herred : ei bygdebok, 1944–1946, to bind.
• Kleiva, Ivar: Gulen i gammal og ny tid : gards- og ættesoga, andre utgave, 1996, tre bind.