සියෙරා ලියෝන්
සියෙරා ලියොන් ජනරජය Ripɔblik fɔ Siera Liɔn (Krio) | |
|---|---|
 ජාතික ධජය
 ජාතික ලාංඡනය
| |
| උද්යෝග පාඨය: "එකමුතුව, නිදහස, යුක්තිය" | |
| ජාතික ගීය: "උසස් අපි ඔබව උසස් කරමු, නිදහස් රාජධානිය" | |
.svg) Location of සියෙරා ලියෝන් (dark green) | |
| අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | ෆ්‍රීටවුන් 08°30′00″N 12°06′00″W / 8.50000°N 12.10000°Wඛණ්ඩාංක: 08°30′00″N 12°06′00″W / 8.50000°N 12.10000°W |
| නිල භාෂා(ව) | ඉංග්‍රීසි |
| පිළිගත් ජාතික භාෂා(ව) | ක්‍රියෝ[තහවුරු කර නොමැත] |
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2015[1]) |
|
| ආගම (2020)[2] |
|
| ජාති නාම(ය) | සියෙරා ලියෝනියන් |
| රජය | ඒකීය රාජ්‍යය ජනාධිපති ක්‍රමය ජනරජය |
• ජනාධිපති | ජුලියස් මාඩා බයෝ |
• උප ජනාධිපති | මොහොමඩ් ජුල්ඩේ ජලෝහ් |
• ප්‍රධාන ඇමති | ඩේවිඩ් සෙන්ගේ |
• කථානායක | අබාස් චර්නෝර් බුන්ඩු |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | පාර්ලිමේන්තුව |
| ස්වාධීනත්වය එක්සත් රාජධානිය වෙතින් | |
• ඩොමීනියන් | 1961 අප්‍රේල් 27 |
• ජනරජය | 1971 අප්‍රේල් 19 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 71,740 km2 (27,700 sq mi) (117 වෙනි) |
• ජලය (%) | 1.1 |
| ජනගහණය | |
• 2023 ඇස්තමේන්තුව | 8,908,040[3] (100 වෙනි) |
• ජන ඝණත්වය | 124/km2 (321.2/sq mi) (114 වෙනිa) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2024 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ |  ඇ.ඩො. බිලියන 18.942[4] (154 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 2,189[4] (177 වෙනි) |
| දදේනි (නාමික) | 2024 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 4.558[4] (155 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 527[4] (185 වෙනි) |
| ගිනි (2024) | 33.7[5] මධ්‍යම |
| මාසද (2024) | ▼ 0.458[6] පහළ · 184 වෙනි |
| ව්‍යවහාර මුදල | සියෙරා ලියොනියානු ලියොන් (SLE) |
| වේලා කලාපය | UTC (GMT) |
| දින ආකෘති | දිදි/මාමා/වවවව |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
| ඇමතුම් කේතය | +232 |
| අන්තර්ජාල TLD | .sl |
| |
සියෙරා ලියෝන්, (
i/siˌɛrə liˈoʊn(i)/, also එරා :/siˌɛərə ʔ/, එජ :/ˌsɪərə ʔ/;[8][9] සැකිල්ල:Lang-kri[10]) නිල වශයෙන් සියෙරා ලියෝන් ජනරජය බටහිර අප්‍රිකාවේ නිරිතදිග වෙරළ තීරයේ පිහිටි රටකි. එය ගිනිකොන දෙසින් ලයිබීරියාවෙන් සහ උතුරින් ගිනියාවෙන් මායිම් වේ. එහි භූමි ප්‍රමාණය වරග කිලෝමීටර් 71,740 (වර්ග සැතපුම් 27,699) වේ.[11] එය සවානා සිට වැසි වනාන්තර දක්වා නිවර්තන දේශගුණයක් සහ පරිසරයක් ඇත. 2023 සංගණනයට අනුව, සියෙරා ලියොන් හි ජනගහනය 8,908,040කි.[1] ෆ්‍රීටවුන් යනු එහි අගනුවර මෙන්ම විශාලතම නගරයයි. රට පරිපාලන කලාප පහකට බෙදා ඇති අතර, ඒවා තවදුරටත් දිස්ත්‍රික්ක 16කට බෙදා ඇත.[12][13]
සියෙරා ලියොන් යනු ඒකමණ්ඩල පාර්ලිමේන්තුවක් සහ සෘජුවම තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයෙකු සහිත ජනාධිපති ජනරජයකි. එය ලෞකික රාජ්‍යයකි. එහි ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් රාජ්‍යය සහ ආගම වෙන් කිරීම සහ හෘද සාක්ෂියේ නිදහස (සිතීමේ නිදහස සහ ආගම යන දෙකම ඇතුළත් වේ).[14] මුස්ලිම්වරු ජනගහනයෙන් හතරෙන් තුනක් වන අතර සැලකිය යුතු ක්‍රිස්තියානි සුළුතරයක් සිටිති. සැලකිය යුතු ලෙස, ආගමික ඉවසීම ඉතා ඉහළ ය: එය සමාජ සම්මතයක් මෙන්ම ජාතියේ සංස්කෘතික අනන්‍යතාවයේ කොටසකි.[15]
සියෙරා ලියොන් හි වත්මන් භෞමික වින්‍යාසය ඓතිහාසික අදියර දෙකකින් බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යය විසින් පිහිටුවන ලදී: 1808 දී, වහල් වෙළඳාම අහෝසි කිරීමෙන් පසු ආපසු පැමිණෙන අප්‍රිකානුවන් නැවත පදිංචි කිරීම සඳහා වෙරළබඩ සියෙරා ලියොන් ජනපදය ආරම්භ කරන ලදී. පසුව 1896 දී, 1884-1885 බර්ලින් සමුළුවේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අභ්‍යන්තර ආරක්ෂක කලාපය නිර්මාණය විය. මෙය සියෙරා ලියොන් ජනපදය සහ ආරක්ෂක ප්‍රදේශය හෝ බ්‍රිතාන්‍ය සියෙරා ලියොන් ලෙස භූමි ප්‍රදේශය විධිමත් ලෙස පිළිගැනීමට හේතු විය.[16][17] සියෙරා ලියොන් මහජන පක්ෂයේ (SLPP) අගමැති ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගයිගේ නායකත්වය යටතේ 1961 දී එක්සත් රාජධානියෙන් නිදහස ලබා ගත් විට, රට පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය රාජ්‍යයකට සංක්‍රමණය වූ අතර එය සියෙරා ලියොන් ඩොමීනියන් ලෙස නම් කරන ලදී.[18]
1971 දී, සියලු මහජන කොංග්‍රසයේ (APC) අගමැති සියාකා ස්ටීවන්ස් යටතේ, රට නව ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කර ගත් අතර, සියරා ලියොන් ජනාධිපති ජනරජයක් බවට පරිවර්තනය කරන ලද අතර, ස්ටීවන්ස් මංගල ජනාධිපතිවරයා ලෙස පත් විය. 1978 දී, ස්ටීවන්ස් APC එකම නීත්‍යානුකූලව පිළිගත් පාර්ශවය ලෙස ප්‍රකාශ කළේය. 1985 දී ඔහුගෙන් පසුව ජෝසප් සයිදු මෝමෝ පත් විය. 1991 දී මොමෝහ් විසින් නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් පැනවීමෙන් බහු-පක්ෂ පද්ධතියක් නැවත හඳුන්වා දෙන ලදී. එම වසරේම, ආන්ඩුව සහ විප්ලවවාදී එක්සත් පෙරමුණ (RUF) කැරලිකාර කණ්ඩායම අතර දිග්ගැස්සුනු සිවිල් යුද්ධයක් ආරම්භ විය. බහුවිධ කුමන්ත්‍රණ මගින් සංලක්ෂිත ගැටුම වසර 11ක් පුරා පැවතුනි. ECOMOG බලකායන් සහ පසුව එක්සත් රාජධානිය විසින් මැදිහත් වීමෙන් 2002 දී RUF පරාජයට පත් වූ අතර, සාපේක්ෂ ස්ථාවරත්වයේ කාල පරිච්ඡේදයක් සහ යුද්ධයේ විනාශයෙන් ගොඩ ඒමට උත්සාහ කළේය. ඉතිරිව ඇති ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ දෙක වන්නේ APC සහ SLPP ය.
සියෙරා ලියෝන් යනු සංස්කෘතිකමය වශයෙන් විවිධ වූ රටකි, ආසන්න වශයෙන් වාර්ගික කණ්ඩායම් 18 ක නිවහනක් වන අතර, ටෙම්නේ සහ මෙන්ඩේ ජනයා ප්‍රමුඛ වේ. නිදහස් කරන ලද අප්‍රිකානු-ඇමරිකානු, අප්‍රිකානු-කැරිබියානු වහලුන්ගෙන් සහ නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් පැවත එන ක්‍රියෝල් ජනතාව ජනගහනයෙන් 1.2% ක් පමණ වෙති. ඉංග්‍රීසි රාජ්‍ය භාෂාව වන අතර ක්‍රියෝ යනු ජනගහණයෙන් 97%ක් කතා කරන භාෂා භාෂාවයි. දියමන්ති, රන්, බොක්සයිට් සහ ඇලුමිනියම් වැනි ස්වභාවික සම්පත් වලින් රට පොහොසත් ය. 2019 වසරේ නවතම සමීක්ෂණයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59.2%ක් බහුමාන දරිද්‍රතාවයෙන් පීඩාවට පත්වන අතර අතිරේක 21.3%ක් එයට ගොදුරු වේ.[19] සියෙරා ලියොන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, අප්‍රිකානු සංගමය, බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන්ගේ ආර්ථික ප්‍රජාව (ECOWAS) සහ පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන් ඇතුළු ජාත්‍යන්තර සංවිධාන කිහිපයක සාමාජිකත්වය පවත්වාගෙන යයි.
නිරුක්තිය
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් එහි නම ලැබී ඇත්තේ එහි අගනුවර වන ෆ්‍රීටවුන් අසල සිංහ කඳුකරයෙනි. 1462 දී පෘතුගීසි ගවේෂකයෙකු වූ පේද්‍රෝ ද සින්ට්‍රා විසින් සෙරා ලියෝවා (පෘතුගීසි සඳහා 'සිංහ කඳු') ලෙස නම් කරන ලදී, නූතන නාමය වැනේසියානු අක්ෂර වින්‍යාසයෙන් ව්‍යුත්පන්න වී ඇත, එය වැනේසියානු ගවේෂකයෙකු වන අල්විස් කැදමොස්ටෝ විසින් හඳුන්වා දෙන ලද අතර පසුව අනෙකුත් යුරෝපීය සිතියම් සාදන්නන් විසින් එය අනුගමනය කරන ලදී.[20]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]මුල් ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් හි ඉතිහාසය අවම වශයෙන් වසර 2,500 ක අඛණ්ඩ මානව වාසස්ථානයක් මගින් සනිටුහන් කර ඇත,[21] අප්‍රිකාව පුරා සංක්‍රමණය වීමෙන් බලපෑම් ඇති විය.[22] 9 වන සියවස වන විට යකඩ තාක්‍ෂණය භාවිතා කිරීම සහ ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1000 වන විට වෙරළ තීරයේ කෘෂිකර්මාන්තය ස්ථාපිත කිරීම.[23] ශතවර්ෂ ගණනාවක් පුරා දේශගුණික විපර්යාස පාරිසරික කලාප වෙනස් කළ අතර, සංක්‍රමණයට සහ ආක්‍රමණ ගතිකත්වයට බලපෑම් ඇති කළේය.[24]
කලාපයේ ඝන නිවර්තන වැසි වනාන්තර සහ වගුරු බිම්, අශ්වයන්ට මාරාන්තික රෝගයක් ගෙන යන tsetse මැස්සන්ගේ පැමිණීම සහ මැන්ඩේ ජනයා විසින් භාවිතා කරන ලද සෙබු ගවයින්, මැන්ඩින්කා අධිරාජ්‍යයේ සහ අනෙකුත් අප්‍රිකානු අධිරාජ්‍යයන්ගේ ආක්‍රමණවලට එරෙහිව ස්වභාවික ආරක්ෂාව සපයන ලදී,[24][25] සහ මාලි අධිරාජ්‍යයේ සීමිත බලපෑම, බාහිර ආධිපත්‍යයන්ගෙන් එහි ස්වදේශික සංස්කෘතීන් ආරක්ෂා කිරීම. 18 වන ශතවර්ෂයේ සුසු වෙළඳුන්, වෙළෙන්දන් සහ සංක්‍රමණිකයන් විසින් ඉස්ලාම් ආගම හඳුන්වාදීම සංස්කෘතිය තවදුරටත් පොහොසත් කළ අතර අවසානයේ උතුරේ ශක්තිමත් අඩිතාලමක් ඇති කළේය. ඊසානදිග ප්‍රදේශයේ සමරි ටූරේ විසින් අත්පත් කර ගැනීම යාලුන්කා, කුරන්කෝ සහ ලිම්බා ජනතාව අතර ඉස්ලාමය ශක්තිමත් කළේය.[26]
යුරෝපීය වෙළඳාම
[සංස්කරණය]15 වන ශතවර්ෂය සියරා ලියොන් සමඟ යුරෝපීය අන්තර් ක්‍රියාකාරිත්වයේ ආරම්භය සනිටුහන් කළ අතර, පෘතුගීසි ගවේෂකයෙකු වූ පෙඩ්‍රෝ ඩි සින්ට්‍රා විසින් 1462 දී කලාපය සිතියම්ගත කර එය සිංහනාද කඳු ලෙස නම් කරන ලදී.[27][28] මෙම නම් කිරීම ප්‍රදේශය පිළිබඳ පෙර යුරෝපීය දැනුම යෝජනා කරමින් ඓතිහාසික ප්‍රතිනිර්මාණයකට යටත් වී ඇත. සින්ට්‍රා අනුගමනය කරමින් යුරෝපීය වෙළෙන්දෝ ප්‍රධාන වශයෙන් වහල් වෙළඳාමේ නියැලී ශක්තිමත් තනතුරු පිහිටුවා ගත් අතර එය සමාජ-ආර්ථික භූ දර්ශනය සැලකිය යුතු ලෙස හැඩගස්වා ඇත.[29]
ලන්දේසි ජනරජය, එංගලන්තය සහ ප්‍රංශය වැනි යුරෝපයේ වෙළෙන්දෝ සියෙරා ලියොන් වෙත පැමිණ වෙළඳ ස්ථාන පිහිටුවීමට පටන් ගත්හ. මෙම ස්ථාන ඉක්මනින්ම මූලික වශයෙන් ගනුදෙනු කිරීමට පටන් ගත්තේ අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශවලින් ආදිවාසී වෙළෙන්දන් විසින් වෙරළට ගෙන එන ලදුව, භූමිය සම්බන්ධයෙන් ගැටුම්වලට ලක් වූ වහලුන් සමඟ ය. යුරෝපීයයන් ප්‍රදේශයක රජුට කුලියට, කප්පම් සහ වෙළඳ අයිතිවාසිකම් සඳහා කෝල් නමින් ගෙවීම් කළේය. දේශීය අප්‍රිකානු-යුරෝපීය වෙළෙන්දෝ බොහෝ විට අතරමැදියන් ලෙස ක්‍රියා කළහ, යුරෝපීයයන් ස්වදේශික වෙළෙන්දන්ට වෙළඳාම් කිරීම සඳහා භාණ්ඩ ප්‍රගමනය කළහ, බොහෝ විට වහලුන් සහ ඇත්දළ සඳහාය.[30][31]
මුල් පෘතුගීසි අන්තර්ක්‍රියා
[සංස්කරණය]පෘතුගීසි වෙළෙන්දෝ විශේෂයෙන්ම ඇත් දත්වල දේශීය ශිල්පයට ඇදී ගිය අතර, අං, සාපි සෝල්ට්සෙල්ලර් සහ හැඳි වැනි ඇත්දළ කෞතුක භාණ්ඩවල කැපී පෙනෙන වෙළඳාමකට මඟ පෑදීය. සාපි ජනයා අයත් වූයේ නූතන සියරා ලියොන් ප්‍රදේශයේ වෙසෙන බටහිර අත්ලාන්තික් භාෂා කතා කරන මිනිසුන් සමූහයකට ය. පෘතුගීසි සම්බන්ධතා ඇතිවීමට පෙර එම ප්‍රදේශයේ කැටයම් සංස්කෘතියක් ස්ථාපිත වී තිබූ අතර සියරා ලියොන් වෙත පැමිණි බොහෝ සංචාරකයින් ඔවුන්ගේ කැටයම් කුසලතා ගැන පැහැදුණු දේශීය ඇත්දළ අං යුරෝපයට ආපසු ගෙන ගියහ.[32] 16 වන ශතවර්ෂයේ ආරම්භයේ දී, පචෙකෝ විසින් සඳහන් කරන ලද එක් කැපී පෙනෙන විස්තරයක් මෙසේ සඳහන් කළේය: මේ රටේ [සියෙරා ලියොන්] ඔවුන් තල් කොළ වලින් අලංකාර පැදුරු සහ ඇත්දළවලින් මාල [...]: මෙම භූමියේ ඔවුන් ඇත්දළ මාල වඩාත් සියුම් ලෙස සාදයි. වෙනත් ඕනෑම රටකට වඩා කැටයම් කර ඇති අතර, ඉතා සියුම් හා අලංකාර තල් පත්‍ර, 'බිකාස්' ලෙස හඳුන්වනු ලබන [ඒවා] ඉතා අලංකාර සහ හොඳ ය.
ලන්ඩනයේ කළු දුප්පතුන්
[සංස්කරණය]18 වන ශතවර්ෂයේ අගභාගයේදී, ඇමරිකානු විප්ලවීය යුද්ධයේදී බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටය වෙනුවෙන් සටන් කළ අප්‍රිකානු ඇමරිකානුවන් සියෙරා ලියොන් හි නැවත පදිංචි කරන ලද අතර, කළු ලෝයලිස්ට් නම් ප්‍රජාවක් පිහිටුවා ගන්නා ලදී. මෙම නැවත පදිංචි කිරීමේ යෝජනා ක්‍රමය ලන්ඩනයේ සමාජ ප්‍රශ්නවලින් අර්ධ වශයෙන් අභිප්‍රේරණය වූ අතර, සියෙරා ලියොන් නැවත පදිංචි කිරීමේ යෝජනා ක්‍රමය අභියෝගවලින් පිරී තිබුණද කළු දුප්පතුන් සඳහා නව ආරම්භයක් ලබා දුන්නේය.
කළු පක්ෂපාතී අය නැවත පදිංචි කිරීම
[සංස්කරණය]18 වැනි සියවසේ අගභාගයේදී බොහෝ අප්‍රිකානු ඇමරිකානුවන් බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටයේ ආරක්ෂාව ප්‍රකාශ කළහ. ඇමරිකානු විප්ලවවාදී යුද්ධයේදී බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවලට සම්බන්ධ වූ අප්‍රිකානු සම්භවයක් ඇති මෙම කළු පක්ෂපාතිවාදීන් දහස් ගණනක් සිටියහ.[33] බොහෝ දෙනෙක් නිදහස (විමුක්තිය) පිළිබඳ පොරොන්දුවලින් රවටා බ්‍රිතාන්‍යයන්ට බැඳීමට පලා ගිය වහලුන් විය. බුක් ඔෆ් නීග්‍රෝස් නමින් හැඳින්වෙන නිල ලේඛනවල බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් නව එක්සත් ජනපදයෙන් ඉවත් කර බ්‍රිතාන්‍ය උතුරු ඇමරිකාවේ වෙනත් තැන්වල යටත් විජිතවල නැවත පදිංචි කළ නිදහස් වහලුන් දහස් ගණනක් ලැයිස්තුගත කරයි.
18 වැනි සියවසේ ලන්ඩනයේ සිදු වූ අපරාධ විශාල ප්‍රමාණයකට කළු දුප්පතුන් වගකිව යුතු බවට වහල්භාවයට පක්ෂ නීතිඥයෝ චෝදනා කළහ. පුළුල් ප්‍රජාවට සමහර කාන්තාවන් ඇතුළත් වූ අතර, කළු දුප්පතුන් තනිකරම පිරිමින්ගෙන් සමන්විත වූ බව පෙනේ, ඔවුන්ගෙන් සමහරක් දේශීය කාන්තාවන් සමඟ සබඳතා ගොඩනඟා ගත් අතර බොහෝ විට ඔවුන් සමඟ විවාහ විය. වහල් හිමිකරු එඩ්වඩ් ලෝන්ග් කළු ජාතික පිරිමින් සහ සුදු කාන්තාවන් අතර විවාහය විවේචනය කළේය.[34] කෙසේ වෙතත්, ප්ලයිමවුත්, එංගලන්තය සහ සියෙරා ලියොන් අතර මුහුදු ගමනේදී, කළු දුප්පතුන් පදිංචිකරුවන් සමඟ යුරෝපීය පෙම්වතියන් සහ භාර්යාවන් 70ක් පැමිණියහ.[35]
_-_Copy.jpg)
ලන්ඩනයේ බොහෝ දෙනෙක් සිතුවේ ඔවුන් සියෙරා ලියොන් වෙත ගෙන යාමෙන් ඔවුන් දරිද්‍රතාවයෙන් මුදවා ගත හැකි වනු ඇති බවයි.[37] සියෙරා ලියොන් නැවත පදිංචි කිරීමේ යෝජනා ක්‍රමය කීට විද්‍යාඥ හෙන්රි ස්මිත්මන් විසින් යෝජනා කරන ලද අතර ග්‍රැන්විල් ෂාප් වැනි මානව හිතවාදීන්ගේ උනන්දුව ඇති කර ගත් අතර, නව ජනපදය පවත්වාගෙන යාමට කළු ජාතිකයින්ට දායක විය හැකි වහල්භාවයට ගැති ලොබිය පෙන්වීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස එය දුටුවේය. දිළිඳු පුරවැසියන් විශාල පිරිසක් වෙනත් තැන්වල නැවත පදිංචි කිරීමේ හැකියාව නිසා ඔවුන්ගේ උනන්දුව උත්සන්න වූවත්, රජයේ නිලධාරීන්ද ඉක්මනින්ම මෙම යෝජනා ක්‍රමයට සම්බන්ධ විය.[38] ටෝරි පක්ෂයේ නායක, අගමැති සහ නායක විලියම් පිට් මෙම යෝජනා ක්‍රමය කෙරෙහි ක්‍රියාකාරී උනන්දුවක් දැක්වූයේ කළු දුප්පතුන් අප්‍රිකාවට ආපසු ගෙන්වා ගැනීමේ මාධ්‍යයක් ලෙස ඔහු දුටු බැවිනි, මන්ද "ඔවුන්ව කොහේ හෝ යැවීමට අවශ්‍ය විය. ලන්ඩනයේ වීදි ආක්‍රමණය කිරීමට වැඩි කාලයක් දුක් වින්දා".[34]
නිදහසේ පළාත පිහිටුවීම
[සංස්කරණය]1787 ජනවාරි මාසයේදී අත්ලාන්තික් සහ බෙලිසාරියස් සියරා ලියොන් වෙත යාත්‍රා කළ නමුත් අයහපත් කාලගුණය නිසා ඔවුන්ට ප්ලයිමූත් වෙත හැරවීමට සිදු වූ අතර එම කාලය තුළ මගීන් 50 ක් පමණ මිය ගියහ. තවත් 24 දෙනෙක් නිදහස් වූ අතර 23 දෙනෙක් පලා ගියහ. අවසානයේදී, වැඩි බඳවා ගැනීම් සමඟ, 1787 අප්‍රේල් මාසයේදී මගීන් 411ක් සියෙරා ලියොන් වෙත යාත්‍රා කරන ලදී. ප්ලයිමූත් සහ සියෙරා ලියොන් අතර ගමනේදී මගීන් 96ක් මිය ගියහ.[34][39][40][41]
1787 දී බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටය සියරා ලියොන් හි "නිදහසේ පළාත" ලෙස හැඳින්වූ ජනාවාසයක් ආරම්භ කළේය. 1787 මැයි 15 වන දින කළු සහ සුදු ජනපදිකයන් 400 ක් පමණ සියරා ලියොන් වෙත ළඟා විය. ඔවුන් ග්‍රැන්විල් නගරය පිහිටුවීමෙන් පසු, ඔවුන්ගේ ආක්‍රමණයට එරෙහි වූ ස්වදේශික අප්‍රිකානු ජනතාව (ටෙම්නේ) සමඟ ඇති වූ රෝග සහ යුද්ධ හේතුවෙන් පළමු ජනපදිකයින් බොහෝ දෙනෙක් මිය ගියහ. සැප්තැම්බර් මාසයේදී නැව් ඔවුන්ගෙන් පිටත් වන විට, ඔවුන් "පුද්ගලයින් 276 ක්, එනම් කළු මිනිසුන් 212 ක්, කළු කාන්තාවන් 30 ක්, සුදු මිනිසුන් 5 ක් සහ සුදු කාන්තාවන් 29 ක්" දක්වා අඩු කර ඇත.[34]
පදිංචිකරුවන් ප්‍රාදේශීය අප්‍රිකානු අධිපතියෙකුගෙන් බලහත්කාරයෙන් ඉඩම් අල්ලා ගත් නමුත් ඔහු ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරමින් ජනාවාසයට පහර දුන් අතර එය කළු මිනිසුන් 39 ක්, කළු කාන්තාවන් 19 ක් සහ සුදු කාන්තාවන් 6 දෙනෙකුගෙන් සමන්විත පදිංචිකරුවන් 64 දෙනෙකුට සීමා විය. කළු පදිංචිකරුවන් නොසැලකිලිමත් වෙළඳුන් විසින් අල්ලාගෙන වහලුන් ලෙස විකුණනු ලැබූ අතර, ඉතිරි ජනපදිකයන්ට ඔවුන්ගේම ආරක්ෂාව සඳහා සන්නද්ධ වීමට බල කෙරුනි.[34] ඉතිරිව සිටි ජනපදවාසීන් 64 දෙනා විසින් දෙවන ග්‍රැන්විල් නගරයක් පිහිටුවන ලදී.[42][43]
නෝවා ස්කොටියානුවන්
[සංස්කරණය]ඇමරිකානු විප්ලවයෙන් පසුව, කැනඩාවේ නෝවා ස්කොටියා හි කළු පක්ෂපාතී අය සියරා ලියොන් වෙත ගෙන යන ලද අතර, ෆ්‍රීටවුන් ආරම්භ කරන ලද අතර කලාපය නිර්වචනය කිරීමට පැමිණෙන ක්‍රියෝ ජනයාට සහ ක්‍රියෝ භාෂාවට සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලබා දෙන ලදී.
ඇමරිකානු විප්ලවයෙන් පසුව, 3,000කට වැඩි කළු ජාතික පක්ෂපාතීවරුන් ද නෝවා ස්කොටියා හි පදිංචි කර ඇති අතර, අවසානයේ ඔවුන්ට ඉඩම් ලබා දෙන ලදී. ඔවුන් බර්ච්ටවුන් ආරම්භ කළ නමුත්, අසල පිහිටි ෂෙල්බර්න් වෙතින් දරුණු ශීත කාලයන්ට සහ වාර්ගික වෙනස්කම්වලට මුහුණ දුන්හ. තෝමස් පීටර්ස් සහන සහ තවත් ආධාර ඉල්ලා බ්‍රිතාන්‍ය බලධාරීන්ට බලපෑම් කළේය. බ්‍රිතාන්‍ය අහෝසි කිරීමේවාදී ජෝන් ක්ලාක්සන් සමඟ එක්ව, සියෙරා ලියොන් සමාගම බටහිර අප්‍රිකාවේ ඔවුන්ගේ අවස්ථාවන් ලබා ගැනීමට කැමති කළු ජාතික පක්ෂපාතී අය නැවත පදිංචි කිරීම සඳහා පිහිටුවන ලදී. 1792 දී නෝවා ස්කොටියාවේ සිට පුද්ගලයන් 1,200 කට ආසන්න පිරිසක් අත්ලාන්තික් සාගරය හරහා සියෙරා ලියොන්හි දෙවන (සහ එකම ස්ථිර) ජනපදය සහ 1792 මාර්තු 11 වන දින ෆ්‍රීටවුන් ජනාවාස ගොඩනැගීමට ගියහ. පදිංචිකරුවන්. ක්ලාක්සන් මුලදී ග්‍රැන්විල් නගරයේ දිවි ගලවා ගත් අයට නව ජනාවාසයට සම්බන්ධ වීම තහනම් කළේය. පදිංචිකරුවන් ෆ්‍රීටවුන් ගොඩනැගුවේ ඇමරිකානු දකුණේ ඔවුන්ගේ ජීවිතයෙන් ඔවුන් දන්නා විලාසිතාවන් ය; ඔවුන් ඇමරිකානු විලාසිතා සහ ඇමරිකානු පුරුදු ද දිගටම කරගෙන ගියහ. මීට අමතරව, බොහෝ දෙනෙක් ෆ්‍රීටවුන් හි ක්‍රමවේද අනුගමනය කළහ.
1790 ගණන් වලදී, වැඩිහිටි කාන්තාවන් ඇතුළු පදිංචිකරුවන් ප්‍රථම වරට මැතිවරණ සඳහා ඡන්දය ප්‍රකාශ කළහ.[44] 1792 දී, බ්‍රිතාන්‍යයේ කාන්තා ඡුන්ද බලය ව්‍යාපාරයන් පෙරදැරිව ගත් පියවරක් ලෙස, තුනෙන් එකක් කාන්තාවන් වූ සියලූම ගෘහ මූලිකයන්ට ඡන්ද අයිතිය ලබා දෙන ලදී.[45] සියෙරා ලියොන්හි කළු පදිංචිකරුවන් යුරෝපීය රටවල ඔවුන්ගේ සුදු සමානත්වයට වඩා බොහෝ ස්වයං පාලනයක් භුක්ති වින්දා. කළු සංක්‍රමණිකයන් විවිධ මට්ටමේ දේශපාලන නියෝජිතයන්, 'දසයෙන් කොටස' තෝරා පත් කර ගත් අතර, ඔවුන් සෑම පදිංචිකරුවන් දුසිමක්ම නියෝජනය කළ සහ විශාල ප්‍රමාණයක් නියෝජනය කරන 'සිය ගණනක්' නියෝජනය කළහ. නෝවා ස්කොටියා හි මෙවැනි නියෝජනයක් නොතිබුණි.[46] ෆ්‍රීටවුන් හි සමාජය ගොඩනැගීමේ ආරම්භක ක්‍රියාවලිය දරුණු අරගලයක් විය. ඔටුන්න ප්‍රමාණවත් තරම් මූලික සැපයුම් සහ ප්‍රතිපාදන සපයා නොතිබූ අතර නීතිවිරෝධී වහල් වෙළඳාම සහ නැවත වහල්භාවයේ අවදානම හේතුවෙන් පදිංචිකරුවන්ට දිගින් දිගටම තර්ජන එල්ල විය.[47]
ජැමෙයිකානු මෙරූන් සහ නිදහස් අප්‍රිකානුවන්
[සංස්කරණය]ලන්ඩන් ආයෝජකයින් විසින් පාලනය කරන ලද සියෙරා ලියොන් සමාගම පදිංචිකරුවන්ට ඉඩම සින්නක්කරව ගැනීමට ඉඩ දීම ප්‍රතික්ෂේප කළේය. 1799 දී සමහර පදිංචිකරුවන් කැරලි ගැසූහ. 1800 දී කුඩ්ජෝ නගරය (ට්‍රෙලව්නි ටවුන්) සිට නෝවා ස්කොටියා හරහා ප්‍රවාහනය කරන ලද ජැමෙයිකානු මෙරූන් භටයින් 500කට අධික පිරිසක් ගෙන ඒමෙන් ඔටුන්න හිමි කැරැල්ල මැඩපැවැත්වීමට සමත් විය. මෙම ක්‍රියාවලියේදී සියරා ලියොන්හි ජැමෙයිකානු මෙරූන්වරු හොඳම නිවාස සහ ගොවිපළවල් සුරක්ෂිත කර ගත්හ.[48]
1808 ජනවාරි 1 වන දින, සියරා ලියොන් සමාගමේ ආණ්ඩුකාර සහ ප්‍රමුඛ පෙළේ අහෝසි කරන්නෙකු වූ තෝමස් ලුඩ්ලම් සමාගමේ ප්‍රඥප්තිය යටත් විය. මෙය වසර 16 ක යටත් විජිතයක් පවත්වාගෙන යාම අවසන් විය. බ්‍රිතාන්‍ය කිරීටය සියරා ලියොන් සමාගම අප්‍රිකානු ආයතනය ලෙස ප්‍රතිසංවිධානය කළේය; එය දේශීය ආර්ථිකය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා යොමු කරන ලදී. එහි සාමාජිකයින් දේශීය ව්‍යවසායකයින් දිරිගැන්වීමට බලාපොරොත්තු වූ බ්‍රිතාන්‍යයන් සහ සියෙරා ලියොන් වෙළඳාමේ (බ්‍රිතාන්‍ය) ඒකාධිකාරය දැරූ මැකෝලි සහ බබිංටන් සමාගම කෙරෙහි උනන්දුවක් දක්වන අය යන දෙකම නියෝජනය කළහ.[49]
ඒ සමගම (වහල් වෙළඳාම අහෝසි කරන ලද 1807 වහල් වෙළඳ පනත අනුගමනය කරමින්), රාජකීය නාවික හමුදාව විසින් කලින් වහල්භාවයට පත් අප්‍රිකානුවන් දහස් ගණනක් නීතිවිරෝධී වහල් නැව්වලින් නිදහස් කිරීමෙන් පසු ෆ්‍රීටවුන් වෙත භාර දෙන ලදී. මෙම නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් හෝ නැවත අල්ලාගත් අය සුදු පදිංචිකරුවන්, නෝවා ස්කොටියානු පදිංචිකරුවන් සහ ජැමෙයිකානු මෙරූන්වරුන් වෙත ආධුනිකයින් ලෙස ඩොලර් 20 කට අලෙවි කරන ලදී. බොහෝ නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන්ට දුර්වල ලෙස සැලකූ අතර අපයෝජනයට පවා ලක් වූයේ මුල් පදිංචිකරුවන්ගෙන් සමහරක් ඔවුන්ව ඔවුන්ගේ දේපළ ලෙස සැලකූ බැවිනි. ඔවුන්ගේ විවිධ නිජබිම් සහ සම්ප්‍රදායන්ගෙන් ඉවත් වූ නිදහස් අප්‍රිකානුවන්ට බටහිර පදිංචිකරුවන් සහ මෙරූන් විලාසිතාවන්ට අනුගත වීමට බල කෙරුනි. නිදසුනක් වශයෙන්, සමහර නිදහස් අප්‍රිකානුවන්ට ඔවුන්ගේ නම බටහිර ශබ්දයක් ලෙස වෙනස් කිරීමට බල කෙරුනි.[50] එය ප්‍රජාවේ කොටසක් ලෙස සලකන නිසා ඇතැමුන් මෙම වෙනස්කම් සතුටින් වැළඳ ගත්තද ඇතැමුන් මෙම වෙනස්කම් ගැන සතුටු නොවූ අතර තම අනන්‍යතාවය තබා ගැනීමට අවශ්‍ය විය. බොහෝ නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් කෙතරම් අසතුටට පත්ව සිටියේද යත්, සියෙරා ලියොන් හැර ගොස් නැවත ඔවුන්ගේ මුල් ගම්වලට යාමෙන් ඔවුන් නැවත වහල්භාවයට විකිණීමේ හැකියාව අවදානමට ලක් කළහ.[50] නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් අවසානයේ ඔවුන්ගේ සිරිත් විරිත් වෙනස් කර නෝවා ස්කොටියන්ස්, මෙරූන් සහ යුරෝපීයයන්ගේ සිරිත් විරිත් අනුගමනය කළත්, ඔවුන්ගේ ජනවාර්ගික සම්ප්‍රදායන් කිහිපයක් තබා ගත්හ.[51] නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් සාර්ථක වෙළෙන්දන් බවට පත් වූ අතර[50] බටහිර අප්‍රිකාව පුරා ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ව්‍යාප්ත කිරීමත් සමඟ, ඔවුන් නෝවා ස්කොටියන්ස් සහ මෙරූන් සමඟ විවාහ වූ අතර, එම කණ්ඩායම් දෙක අවසානයේ අප්‍රිකානු සහ බටහිර සමාජවල එකතුවක් බවට පත් විය.[51]:3–4, 223–255
මෙම නිදහස් වූ අප්‍රිකානුවන් අප්‍රිකාවේ බොහෝ ප්‍රදේශවලින් පැමිණි නමුත් ප්‍රධාන වශයෙන් බටහිර වෙරළ තීරයෙන් පැමිණි අය වූහ. 18 වන සහ 19 වන සියවස් අතර, නිදහස් කරන ලද අප්‍රිකානු ඇමරිකානුවන්, සමහර ඇමරිකානු ලයිබීරියානු "සරණාගතයින්" සහ විශේෂයෙන් ඇෆ්‍රෝ-කැරිබියානුවන්, ප්‍රධාන වශයෙන් ජැමෙයිකානු මෙරූන්වරු ද ෆ්‍රීටවුන් හි සංක්‍රමණය වී පදිංචි වූහ. මෙම ජනයා එක්ව ක්‍රියෝල්/ක්‍රියෝ ජනවාර්ගිකත්වය සහ ඉංග්‍රීසි පාදක ක්‍රියෝල් භාෂාවක් (ක්‍රියෝ) පිහිටුවා ගත් අතර එය රටේ බොහෝ ජනවර්ග අතර භාවිතා වන භාෂා භාෂාව සහ තථ්‍ය ජාතික භාෂාව වේ.[52][53][54][55]
යටත් විජිත යුගය (1800-1961)
[සංස්කරණය]යටත් විජිත යුගයේදී සියරා ලියොන් බ්‍රිතාන්‍ය පාලනය යටතේ විකාශනය වූ අතර වහල් වෙළඳාම අහෝසි කිරීමෙන් පසු අවතැන් වූ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් සමන්විත අද්විතීය ජනාවාස රටාවක් ඇත. සියෙරා ලියොන් බටහිර අප්‍රිකාවේ අධ්‍යාපන මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස වර්ධනය වූ අතර, 1827 හි ෆෝරා බේ විද්‍යාලය පිහිටුවීමත් සමඟ කලාපය පුරා ඉංග්‍රීසි කතා කරන අප්‍රිකානුවන් ආකර්ෂණය කර ගත්තේය.
1800 ගණන්වල සියෙරා ලියොන් ජනාවාස කිරීම සුවිශේෂී වූයේ, 1807 දී බ්‍රිතාන්‍ය වහල් වෙළඳාම අහෝසි කිරීමෙන් පසු යටත් විජිතයට ගෙන එන ලද අවතැන් වූ අප්‍රිකානුවන්ගෙන් ජනගහනය සමන්විත වීමයි. සියෙරා ලියොන් වෙත පැමිණි පසු, සෑම නැවත අල්ලා ගත් තැනැත්තාටම ලියාපදිංචි අංකයක් ලබා දෙන ලදී. ඔවුන්ගේ භෞතික ගුණාංග පිළිබඳ තොරතුරු නිදහස් අප්‍රිකානුවන්ගේ ලේඛනයට ඇතුළත් කරනු ලැබේ. බොහෝ විට ලේඛනගත කිරීම ආත්මීය වන අතර එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස සාවද්‍ය ඇතුළත් කිරීම් සිදු වන අතර, ඒවා ලුහුබැඳීමට අපහසු වේ. 1808 නිදහස් අප්‍රිකානුවන්ගේ ලේඛනය සහ 1812 අල්ලාගත් නීග්‍රෝවරුන්ගේ ලැයිස්තුව (1808 ලේඛනය අනුකරණය කරන ලද) අතර ඇති වෙනස්කම්, විශේෂයෙන් නම්වල ඇතුළත් කිරීම්වල විෂමතා හෙළි කළේය; බොහෝ ප්‍රතිග්‍රාහකයන් ඔවුන්ගේ නම් ඉංග්‍රීසි අනුවාදවලට වෙනස් කිරීමට තීරණය කළ අතර එය ඔවුන් පැමිණි පසු සොයා ගැනීමේ දුෂ්කරතාවයට දායක විය.[56]
19 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී, ෆ්‍රීටවුන් කලාපයේ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත ආණ්ඩුකාරයාගේ වාසස්ථානය ලෙස සේවය කළ අතර ඔහු ගෝල්ඩ් කෝස්ට් (දැන් ඝානාව) සහ ගැම්බියා ජනාවාස ද පරිපාලනය කළේය. සියෙරා ලියොන් බ්‍රිතාන්‍ය බටහිර අප්‍රිකාවේ අධ්‍යාපන මධ්‍යස්ථානය ලෙස වර්ධනය විය.[57] බ්‍රිතාන්‍යයන් විසින් 1827 දී ෆවුරා බේ විද්‍යාලය පිහිටුවන ලද අතර එය බටහිර වෙරළ තීරයේ ඉංග්‍රීසි කතා කරන අප්‍රිකානුවන්ගේ චුම්බකයක් බවට පත්විය. සියවසකට වැඩි කාලයක්, එය බටහිර උප සහරා අප්‍රිකාවේ ඇති එකම යුරෝපීය විලාසිතාවේ විශ්ව විද්‍යාලය විය. සැමුවෙල් අජේයි ක්‍රවුදර් ඇතුළත් වූ පළමු ශිෂ්‍යයා විය.[58] ෆවුරා බේ විද්‍යාලය ඉක්මනින්ම බ්‍රිතාන්‍ය බටහිර අප්‍රිකාවේ උසස් අධ්‍යාපනය අපේක්ෂා කරන ක්‍රියෝල්ස්/ක්‍රියෝ ජනතාව සහ අනෙකුත් අප්‍රිකානුවන් ඇද ගන්නා ලදී. මේවාට නයිජීරියානුවන්, ඝානාවරුන්, අයිවෝරියානුවන් සහ වෙනත් අය, විශේෂයෙන් දේවධර්ම හා අධ්‍යාපන ක්ෂේත්‍රවල ඇතුළත් විය. ෆ්‍රීටවුන් සහ ඒ අවට ප්‍රදේශවල ඇති විශිෂ්ට පාසල් සංඛ්‍යාව හේතුවෙන් ෆ්‍රීටවුන් හැඳින්වූයේ "අප්‍රිකාවේ ඇතන්ස්" ලෙසිනි.[59]
බ්‍රිතාන්‍යයන් වැඩිපුරම අන්තර් ක්‍රියා කළේ ෆ්‍රීටවුන් හි ක්‍රියෝ ජනතාව සමඟ වන අතර ඔවුන් බොහෝ වෙළඳාම කළේ අභ්‍යන්තරයේ ආදිවාසී ජනතාව සමඟ ය. උගත් ක්‍රියෝ ජනයා යටත් විජිත ආන්ඩුව තුළ බොහෝ තනතුරු දැරූ අතර, ඔවුන්ට තත්වය සහ හොඳ වැටුප් සහිත තනතුරු ලබා දුන්හ. 1884-85 බර්ලින් සමුළුවෙන් පසුව, යුරෝපීය බලවතුන් විසින් "ඵලදායි වාඩිලෑම" ලෙස විස්තර කරන ලද දේ තෘප්තිමත් කිරීම සඳහා රට අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශ මත වැඩි ආධිපත්‍යයක් ස්ථාපිත කිරීමට අවශ්‍ය බව බ්‍රිතාන්‍යයන් තීරණය කළහ. 1896 දී එය සියෙරා ලියොන් ආරක්ෂක ප්‍රදේශය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරමින් මෙම ප්‍රදේශ ඈඳා ගන්නා ලදී.[60] මෙම වෙනසත් සමඟ, බ්‍රිතාන්‍යයන් තම පරිපාලනය කලාපය තුළ ව්‍යාප්ත කිරීමට පටන් ගත් අතර, බ්‍රිතාන්‍ය පුරවැසියන් තනතුරුවලට බඳවා ගත් අතර ක්‍රියෝ මිනිසුන් රජයේ තනතුරුවලින් සහ ෆ්‍රීටවුන් හි අවශ්‍ය නේවාසික ප්‍රදේශවලින් පවා තල්ලු කළහ.[60]
සියෙරා ලියොන් බ්‍රිතාන්‍ය ඈඳාගැනීමේදී, රටේ උතුරේ සහ දකුණේ ප්‍රධානීන් යටත් විජිත පරිපාලකයින් විසින් පනවන ලද "පැල්පත් බද්දට" විරුද්ධ විය. උතුරේ, අල්මාමි සුලුකු නම් ලිම්බා ප්‍රධානියෙක් තම භූමිය ආරක්ෂා කර ගැනීමට සටන් කරමින් සිටි අතර, රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික බලය යොදා ආරක්ෂක පරිපාලකයින් රැවටීමට සහ "පැල්පත් බද්දට" එරෙහිව සටන් කරන කස්සේ ප්‍රමුඛ ටෙම්නේ ප්‍රධානියෙකු වන බායි බුරේට සහාය වීමට සටන්කරුවන් යවන ලදී. මෙම යුද්ධය පසුව 1898 හට් බදු යුද්ධය ලෙස හඳුන්වන ලදී.
මැඩම් යෝකෝ (ආ. 1849-1906) සංස්කෘතිය සහ අභිලාෂය ඇති කාන්තාවක්. ඇය ක්පා මෙන්ඩේ ප්‍රධානියා පාලනය කිරීමට බ්‍රිතාන්‍යයන් පොළඹවා ගැනීම සඳහා මිත්‍රශීලී සන්නිවේදනය සඳහා ඇයගේ හැකියාව යොදා ගත්තාය. ඇය බ්‍රිතාන්‍යයන් සමඟ ඇති මිත්‍රත්වය විශ්වාස නොකළ ප්‍රාදේශීය ප්‍රධානීන් සමඟ සන්නිවේදනය කිරීමට රාජ්‍ය තාන්ත්‍රිකභාවය භාවිතා කළාය. යෝකෝ මැඩම් බ්‍රිතාන්‍යයන්ට සහාය දුන් නිසා, සමහර උප ප්‍රධානීන් කැරලි ගැසූ අතර, යෝකෝට පොලිස් බැරැක්කවල රැකවරණය ලැබුණි. ඇයගේ පක්ෂපාතිත්වය වෙනුවෙන් වික්ටෝරියා රැජින විසින් ඇයට රිදී පදක්කමක් පිරිනමන ලදී. 1906 වන තෙක් යෝකෝ මැඩම් නව බ්‍රිතාන්‍ය ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ ප්‍රධාන ප්‍රධානියා ලෙස පාලනය කළාය.
බ්‍රිතාන්‍ය විසින් ආරක්ෂක ප්‍රදේශය ඈඳා ගැනීම ආදිවාසී ප්‍රධානීන්ගේ ස්වෛරීභාවයට බාධාවක් විය. ඔවුන් ප්‍රධානීන් ප්‍රාදේශීය පාලන ඒකක ලෙස නම් කරන ලදී, පෙර භාවිතාව මෙන් ඔවුන් සමඟ තනි තනිව කටයුතු කිරීම වෙනුවට. හට් බදු යුද්ධයේ ප්‍රධාන උසිගැන්වීම්කරුවෙකු ලෙස පසුව අසාධාරණ ලෙස නිරූපණය කරන ලද බායි බුරේ වැනි දිගුකාලීන මිත්‍ර පාක්ෂිකයින් සමඟ පවා ඔවුන් සබඳතා පවත්වා ගත්තේ නැත.[61]
1898 දී ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ හමුදා ආණ්ඩුකාර කර්නල් ෆ්‍රෙඩ්රික් කාඩිව් නිවාස සඳහා නව බද්දක් ස්ථාපිත කළ අතර ප්‍රධානීන්ට මාර්ග නඩත්තු කිරීමට තම ජනතාව භාවිතා කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය. බදු බොහෝ විට නිවාසවල වටිනාකමට වඩා වැඩි වූ අතර, ප්‍රධානීන් 24 දෙනෙකු කාර්ඩියු වෙත පෙත්සමක් අත්සන් කරමින්, මෙය කෙතරම් විනාශකාරීද යන්න ප්‍රකාශ කළේය. ඔවුන්ගේ යැපුම් කෘෂිකර්මයෙන් කාලය ගත කිරීමට ඔවුන්ගේ ජනතාවට හැකියාවක් තිබුණේ නැත. ඔවුන් බදු ගෙවීමට විරුද්ධ වීම, නව යටත් විජිත අවශ්‍යතා පිළිබඳ ආතතීන් සහ ප්‍රධානීන් කෙරෙහි පරිපාලනයේ සැකය, හට් බද්දට හේතු විය. බ්‍රිතාන්‍යයන් මුලින්ම වෙඩි තැබුවා. ප්‍රධාන වශයෙන් ටෙම්නේ ජනයාගේ උතුරු පෙරමුණ මෙහෙයවනු ලැබුවේ බායි බුරේ විසිනි. බොහෝ දුරට මෙන්ඩේ මිනිසුන්ගෙන් සමන්විත දකුණු පෙරමුණ වෙනත් හේතූන් මත ගැටුමට තරමක් පසුව ඇතුල් විය.
මාස කිහිපයක් පුරා, බූරේගේ සටන්කාමීන්ට වඩා බලවත් බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවන්ට වඩා වාසියක් තිබූ නමුත් දෙපාර්ශ්වයම සිය ගණනකට මාරාන්තික විය.[62] බුරේ 1898 නොවැම්බර් 11 දින යටත් වූයේ ඔහුගේ ජනතාවගේ භූමිය සහ වාසස්ථාන විනාශ කිරීම අවසන් කිරීමට ය. බ්‍රිතාන්‍ය රජය ලිහිල් බව නිර්දේශ කළද, ප්‍රධානියා සහ සහචරයින් දෙදෙනකු ගෝල්ඩ් කෝස්ට්හි පිටුවහල් කිරීමට කාඩිව් අවධාරනය කළේය; ඔහුගේ රජය ප්‍රධානියාගේ රණශූරයන් 96 දෙනෙකු එල්ලා මරා දැමීය. බුරේට 1905 දී නැවත පැමිණීමට අවසර ලැබුණේ, ඔහු කස්සේහි ප්‍රධානියා නැවත ආරම්භ කළ විටය.[61] හට් බදු යුද්ධයේදී ටෙම්නේ සහ මෙන්ඩේගේ පරාජය, ආරක්ෂක සහ යටත් විජිත ආන්ඩුවට එරෙහි මහජන ප්‍රතිරෝධය අවසන් කළ නමුත් යටත් විජිත සමය පුරාවටම කඩින් කඩ කැරලි සහ කම්කරු නොසන්සුන්තාව පැවතුනි. 1955 සහ 1956 කෝලාහල වලට ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ "දස දහස් ගණනක්" සියෙරා ලියොන් වැසියන් සම්බන්ධ විය.[63]
දේශීය අප්‍රිකානු ප්‍රභූන් විසින් දිගටම ක්‍රියාත්මක කරන ලද ගෘහස්ථ වහල්භාවය 1928 දී අහෝසි කරන ලදී.[64] 1935 දී කැපී පෙනෙන සිදුවීමක් වූයේ ඩි බියර්ස් විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන සියෙරා ලියොන් තේරීම් භාරය වෙත ඛනිජ කැණීම් පිළිබඳ ඒකාධිකාරයක් ලබා දීමයි. ඒකාධිකාරය වසර 98 ක් පැවතිය යුතු විය. නැඟෙනහිර දියමන්ති හා අනෙකුත් ඛනිජ කැණීම් ව්‍යාප්ත වූ අතර, රටේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවලින් කම්කරුවන් එහි ඇදී ගියේය.
1924 දී, එක්සත් රාජධානියේ රජය සියෙරා ලියොන්හි පරිපාලනය යටත් විජිත සහ ආරක්ෂක ප්‍රදේශ ලෙස බෙදා, එක් එක් දේශපාලන ක්‍රම සමඟ. ජනපදය ෆ්‍රීටවුන් සහ එහි වෙරළබඩ ප්‍රදේශය විය; ප්‍රාදේශීය ප්‍රධානීන් විසින් ආධිපත්‍යය දරන අභ්‍යන්තර ප්‍රදේශ ලෙස ආරක්ෂක ප්‍රදේශය අර්ථ දක්වා ඇත. 1947 දී යටත් විජිතය සහ ආරක්ෂක ප්‍රදේශය යන දෙකටම එකම දේශපාලන ක්‍රමයක් සඳහා යෝජනා ඉදිරිපත් කිරීමත් සමඟ ආයතන දෙක අතර ඇති වූ ප්‍රතිවිරෝධය උණුසුම් විවාදයක් දක්වා වර්ධනය විය. බොහෝ යෝජනා පැමිණියේ යටත් විජිතයේ ජනගහනයට වඩා බොහෝ සෙයින් වැඩි වූ ප්‍රොටෙක්ටරේට් නායකයින්ගෙන්. අයිසැක් වොලස්-ජොන්සන් ගේ නායකත්වයෙන් යුත් ක්‍රියෝස් මෙම යෝජනා වලට විරුද්ධ වූයේ, ඒවායින් යටත් විජිතයේ ක්‍රියෝස්ගේ දේශපාලන බලය අඩු කිරීමට හේතු වනු ඇති බැවිනි.
1951 දී, ලමිනා සන්කෝ (උපත: එතෙල්ඩ්‍රඩ් ජෝන්ස්) ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගයි, සියාකා ස්ටීවන්ස්, මොහොමඩ් සනුසි මුස්තාපා, ජෝන් කරෙෆා-ස්මාර්ට්, කන්දේ බුරේ, ශ්‍රීමත් ඇල්බට් බන්ජායි, අමදු තේජාන් සහ ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගයි ඇතුළු විවිධ කණ්ඩායම්වල උගත් ආරක්ෂක නායකයින් සමඟ සහයෝගයෙන් කටයුතු කළේය. ආරක්ෂක ප්‍රදේශයේ බලවත් ප්‍රධානීන් සමඟ එක්ව සියරා ලියොන් මහජන පක්ෂය හෙවත් ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ ආරක්ෂක පක්ෂය ලෙස පිහිටුවීමට කටයුතු කළේය. ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගායිගේ නායකත්වයෙන් යුත් SLPP, නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා බ්‍රිතාන්‍යයන් සහ ෆ්‍රීටවුන් හි පිහිටි උගත් ක්‍රියෝ-ආධිපත්‍ය සහිත යටත් විජිතය සමඟ සාකච්ඡා කළහ.[65] මිල්ටන් මාර්ගායිගේ තීක්ෂණ දේශපාලනය නිසා උගත් ආරක්ෂක ප්‍රභූන්ට ක්‍රියෝ නොසැලකිලිමත්කම හමුවේ පරම ප්‍රධානීන් සමඟ එකතු වීමට හැකි විය. පසුව, එක්සත් රාජධානියෙන් නිදහස ලබා ගැනීම සඳහා විපක්ෂ නායකයින් සහ මධ්‍යස්ථ ක්‍රියෝ මූලද්‍රව්‍ය දිනා ගැනීමට මාර්ගායි එම දක්ෂතා භාවිතා කළේය.[66]
1951 නොවැම්බරයේදී, මාර්ගයි විසින් නව ව්‍යවස්ථාවක් කෙටුම්පත් කිරීම අධීක්ෂණය කරන ලද අතර, එය වෙනම යටත් විජිත සහ ආරක්ෂක ව්‍යවස්ථාදායකයන් ඒකාබද්ධ කර යටත් විජිතකරණය සඳහා රාමුවක් සැපයීය.[67] 1953 දී සියෙරා ලියොන් වෙත ප්‍රාදේශීය අමාත්‍ය බලතල ලබා දුන් අතර මාර්ගයි සියෙරා ලියොන් ප්‍රාන්තයේ මහ ඇමති ලෙස තේරී පත් විය.[67] නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් සියරා ලියොන් පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන් තුළ පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයක් ඇති බවට සහතික විය.[67] 1957 මැයි මාසයේදී සියරා ලියොන් සිය පළමු පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණය පැවැත්වීය. එකල සියරා ලියොන් ජනපදයේ ජනප්‍රියම දේශපාලන පක්ෂය වූ මෙන්ම පළාත්වල ප්‍රබල ප්‍රධානීන්ගේ සහය ලැබූ ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ පාර්ලිමේන්තුවේ වැඩිම ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනාගත් අතර මාර්ගායි යළිත් මහ ඇමැති ධුරයට පත් වූයේ වැඩි ඡන්දයෙන්.
නිදහස සහ පශ්චාත් නිදහස් යුගය
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් 1961 දී එක්සත් රාජධානිය විසින් නිදහස ලබා දෙන ලදී, එය ස්වාධීනව පසුකාලීනව සැලකිය යුතු දේශපාලන අස්ථාවරත්වයකට මුහුණ දුන්නද, එය තනි-පක්ෂ රාජ්‍යයක් පිහිටුවීම සහ සිවිල් නොසන්සුන්තා කාල පරිච්ඡේද ඇතුළුව, ස්වකීය පාලන ව්‍යුහයන් සහිත රාජ්‍යයකට සංක්‍රමණය විය.
1960 නිදහස් සමුළුව
[සංස්කරණය]1960 අප්‍රේල් 20 වැනි දින, ලන්ඩනයේ පැවති නිදහස සඳහා වූ සාකච්ඡා වලදී II එලිසබෙත් රැජිනගේ රජය සහ බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත ලේකම් ඉයන් මැක්ලියෝඩ් සමඟ පවත්වන ලද ව්‍යවස්ථාමය සම්මන්ත්‍රණවලදී මිල්ටන් මාර්ගයි විසින් සාමාජිකයින් 24 දෙනෙකුගෙන් යුත් සියෙරා ලියොන් නියෝජිත කණ්ඩායමක් මෙහෙයවන ලදී.[68][69]
1960 මැයි 4 දින ලන්ඩනයේ පැවති සාකච්ඡා අවසානයේ, 1961 අප්‍රේල් 27 දින සියරා ලියොන් නිදහස ලබා දීමට එක්සත් රාජධානිය එකඟ විය.[68][69]
නිදහස (1961) සහ මාර්ගායි පරිපාලනය (1961-1964)
[සංස්කරණය]1961 අප්‍රේල් 27 වන දින, ශ්‍රීමත් මිල්ටන් මාර්ගායි සියරා ලියොන් මහා බ්‍රිතාන්‍යයෙන් නිදහස ලබා ගෙන රටේ ප්‍රථම අගමැති බවට පත් විය. සියෙරා ලියොන් හට තමන්ගේම පාර්ලිමේන්තුවක් සහ එහිම අගමැතිවරයෙකු සිටි අතර, එහි නීති වලින් 100%ක්ම සම්පාදනය කිරීමේ හැකියාව තිබුනා, කෙසේ වෙතත්, කැනඩාව සහ ඕස්ට්‍රේලියාව වැනි රටවල මෙන්, සියෙරා ලියොන් "ඩොමීනියන්" ලෙස පැවති අතර එලිසබෙත් රැජින රැජින විය.[70][71] සියෙරා ලියොන් වැසියන් දහස් ගණනක් වීදි බැස සැමරුම් කළහ. සියෙරා ලියොන් ඩොමීනියන් පාර්ලිමේන්තු ආණ්ඩු ක්‍රමයක් තබා ගත් අතර පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සාමාජිකයෙකු විය. ප්‍රධාන විපක්ෂය වන සමස්ත මහජන කොංග්‍රසයේ (APC) නායක සියාකා ස්ටීවන්ස් සහ SLPP ආන්ඩුවේ තවත් ප්‍රකාශිත විවේචකයෙකු වනඅයිසැක් වොලස්-ජොන්සන්, අත්අඩංගුවට ගෙන ස්වාධීනත්වය කඩාකප්පල් කිරීමේ චෝදනාවට ලක්වූ තවත් දහසය දෙනෙකු සමඟ ෆ්‍රීටවුන් හි නිවාස අඩස්සියේ තබන ලදී.[72]
1962 මැයි මාසයේදී සියෙරා ලියොන් ස්වාධීන රාජ්‍යයක් ලෙස සිය පළමු මහ මැතිවරණය පැවැත්වීය. සියෙරා ලියොන් මහජන පක්ෂය (SLPP) පාර්ලිමේන්තුවේ බහු ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනා ගත් අතර, මිල්ටන් මාර්ගායි නැවත අගමැති ලෙස තේරී පත් විය.
මාර්ගයි ඔහුගේ බලයේ සිටි කාලය තුළ සියෙරා ලියොන් වැසියන් අතර ජනප්‍රිය වූ අතර, බොහෝ දුරට ඔහුගේ ස්වයං ප්‍රහේලිකාව සඳහා ප්‍රසිද්ධ විය. ඔහු දූෂිතයෙක් හෝ ඔහුගේ බලය හෝ තත්ත්වය ප්‍රදර්ශනය කළේවත් නැත.[73] බහු පක්ෂ දේශපාලන ආයතන සහ තරමක් ශක්‍ය නියෝජිත ව්‍යූහයන් සහිත නීතියේ ආධිපත්‍යය සහ බලය බෙදීම මත ඔහු රජය පදනම් කළේය. සියරා ලියොන් වැඩි ආරවුලකින් තොරව මෙහෙයවීමට මාර්ගයි ඔහුගේ ගතානුගතික දෘෂ්ටිවාදය භාවිතා කළේය. විවිධ ජනවර්ග නියෝජනය කිරීමට ඔහු රජයේ නිලධාරීන් පත් කළේය. දේශපාලන පක්ෂ සහ උනන්දුවක් දක්වන කණ්ඩායම් අතර බලය බෙදාගැනීමෙන් මාර්ගායි දේශපාලනයේ තැරැව්කාර විලාසයක් භාවිතා කළේය. විශේෂයෙන්ම ඔහුගේ රජයේ ප්‍රධාන සගයන් වූ පළාත්වල බලවත් ප්‍රධානීන්ගේ මැදිහත්වීම.[තහවුරු කර නොමැත]
මිල්ටන් මාර්ගයිගේ ගේ අභාවයෙන් පසු සහ ඇල්බට් මාර්ගයිගේ ධුර කාලය (1964-1967)
[සංස්කරණය]1964 දී මිල්ටන් මාර්ගයිගේ අනපේක්ෂිත මරණයෙන් පසු, ඔහුගේ බාල අර්ධ සොහොයුරා වන ශ්‍රීමත් ඇල්බට් මාර්ගායි පාර්ලිමේන්තුව විසින් අගමැති ලෙස පත් කරන ලදී. ශ්‍රීමත් ඇල්බට්ගේ නායකත්වය විදේශ අමාත්‍ය ජෝන් කරෙෆා-ස්මාර්ට් විසින් කෙටියෙන් අභියෝග කරන ලද අතර, ශ්‍රීමත් ඇල්බට් ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණේ නායකත්ව තනතුරට පත්වීම ප්‍රශ්න කළේය. කරේෆා-ස්මාර්ට් විසින් ඇල්බට් මාර්ගායි අගමැති වීමට එරෙහිව SLPP පක්ෂය තුළ ප්‍රමුඛ කුඩා සුළුතර කණ්ඩායමක් මෙහෙයවීය. කෙසේ වෙතත්, ඇල්බට් මාර්ගායි SLPP නායකයා සහ අගමැති යන දෙඅංශයෙන්ම නෙරපා හැරීමේ උත්සාහයේදී ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ තුළ පුළුල් සහයෝගයක් ලබා ගැනීමට කරේෆා-ස්මාර්ට් අසමත් විය. ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණේ සාමාජිකයින්ගෙන් විශාල බහුතරයක් කරේෆා-ස්මාර්ට් සම්බන්ධයෙන් ඇල්බට් මාර්ගායිට සහාය දැක්වූහ. ඇල්බට් මාගයි අග්‍රාමාත්‍යවරයා ලෙස දිවුරුම් දීමෙන් පසු, ඔහු තම වැඩිමහල් සොහොයුරා වන ශ්‍රීමත් මිල්ටන්ගේ රජයේ සේවය කළ ජ්‍යෙෂ්ඨ රාජ්‍ය නිලධාරීන් කිහිප දෙනෙකු සේවයෙන් පහ කළේ ඔවුන් කරේෆා-ස්මාර්ට් ඇතුළු ඔහුගේ පරිපාලනයට තර්ජනයක් ලෙස සලකමිනි.
ශ්‍රීමත් ඇල්බට් විරෝධතාවලට ප්‍රතිචාර වශයෙන් වැඩි වැඩියෙන් අත්තනෝමතික ක්‍රියාවලට යොමු වූ අතර, ඒකපාර්ශ්වික රාජ්‍යයක් පිහිටුවීමට උත්සාහ කරන අතරම, විරුද්ධවාදී සියලු මහජන කොංග්‍රසයට එරෙහිව නීති කිහිපයක් පනවන ලදී.[68][69] ශ්‍රීමත් ඇල්බට්, පැරමවුන්ට් ප්‍රධානීන්ට විධායක බලතල ලබා දීමේ යටත් විජිත උරුමයට විරුද්ධ වූ අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ඔහුගේ නැසීගිය සොහොයුරු ශ්‍රීමත් මිල්ටන්ගේ සගයන් වූහ. ඒ අනුව ඔවුන් ශ්‍රීමත් ඇල්බට් රට පුරා සිටින පාලක සභාවලට තර්ජනයක් ලෙස සැලකීමට පටන් ගත්හ. ක්‍රියෝල් ජනවාර්ගික කන්ඩායමේ සාමාජිකයින් විසින් ආධිපත්‍යය දැරූ අගනුවර සිවිල් සේවයේ සමස්ත විවිධාංගීකරණයක් තුළ, ෆ්‍රීටවුන් හි රටේ සිවිල් සේවයට ක්‍රියෝල් නොවන බොහෝ අය පත් කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඇල්බට් මාර්ගායි ක්‍රියෝල් ප්‍රජාව තුළ අප්‍රසාදයට පත් වූ අතර ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් ශ්‍රීමත් මිල්ටන්ට සහාය දැක්වූහ. මාර්ගයි ඔහුගේම වාර්ගික කණ්ඩායම මෙන්ඩේ[74] සමජාතීය ලෙස හමුදාව බවට පත් කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, ප්‍රමුඛ තනතුරු සඳහා මෙන්ඩේ සාමාජිකයින්ට අනුග්‍රහය දැක්වීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල විය.
1967 දී මාර්ගයිගේ ප්‍රතිපත්තිවලට එරෙහිව ෆ්‍රීටවුන් හි කැරලි ඇති විය. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන් ඔහු රට පුරා හදිසි තත්ත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කළේය. ශ්‍රීමත් ඇල්බට් ට දූෂණ චෝදනා එල්ල වූ අතර මෙන්ඩේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායමට පක්ෂව ස්ථිර ක්‍රියාමාර්ගයක ප්‍රතිපත්තියක් විය.[75] ඔහු සියෙරා ලියොන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යයක සිට ඒකපාර්ශ්වික රාජ්‍යයක් බවට පත් කිරීමට ද උත්සාහ කළේය.[76]
1967 මහ මැතිවරණය සහ හමුදා කුමන්ත්‍රණ (1967-1968)
[සංස්කරණය]APC, එහි නායක සියාකා ස්ටීවන්ස් සමග, සමීපව තරඟ කළ 1967 මහ මැතිවරණයේදී SLPP අභිබවා පාර්ලිමේන්තුවේ කුඩා බහුතර ආසන සංඛ්‍යාවක් දිනා ගත්තේ ය. ස්ටීවන්ස් 1967 මාර්තු 21 දින අගමැති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.
බලයට පත්වී පැය කිහිපයක් ඇතුළත සියරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවේ අණදෙන නිලධාරී බ්‍රිගේඩියර් ජනරාල් ඩේවිඩ් ලංසානාගේ නායකත්වයෙන් යුත් ලේ රහිත හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් ස්ටීවන්ස් බලයෙන් පහ කරන ලදී. ඔහු 1964 දී ඔහුව එම තනතුරට පත් කළ ඇල්බට් මාගයිගේ සමීප හිතවතෙකි. ෆ්‍රීටවුන් හි ස්ටීවන්ස් නිවාස අඩස්සියේ තැබූ ලංසානා, ගෝත්‍රික නියෝජිතයින් සභාවට තේරී පත්වන තෙක් අගමැතිගේ අධිෂ්ඨානය බලා සිටිය යුතු බව අවධාරනය කළේය. පසුව ස්ටීවන් නිදහස් කර රටින් පලා ගොස් අසල්වැසි ගිනියාවට පිටුවහල් විය. කෙසේ වෙතත්, 1967 මාර්තු 23 වන දින, බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් ඇන්ඩෲ ජුක්සන්-ස්මිත්ගේ නායකත්වයෙන් සියරා ලියොන් හමුදාවේ හමුදා නිලධාරීන් කණ්ඩායමක්, කමාන්ඩර් ලංසානාට එරෙහිව ප්‍රති-කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කළහ. ඔවුන් ආණ්ඩුවේ බලය අල්ලාගෙන, ලංසාන අත්අඩංගුවට ගෙන, ව්‍යවස්ථාව අත්හිටවූහ. කණ්ඩායම විසින් ජාතික ප්‍රතිසංස්කරණ කවුන්සිලය (NRC) පිහිටුවන ලදී, එහි සභාපති සහ රටේ රාජ්‍ය නායකයා ලෙස ඇන්ඩෲ ජුක්සන්-ස්මිත් පත් විය.[77]
1968 අප්‍රේල් 18 වන දින බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් ජෝන් අමදු බංගුරා විසින් නායකත්වය දුන් දූෂණ විරෝධී විප්ලවවාදී ව්‍යාපාරය (ACRM) ලෙස හැඳින්වූ සියරා ලියොන් හමුදාවේ පහත් පෙළේ සොල්දාදුවන් පිරිසක් NRC ජුන්ටාව පෙරලා දැමූහ. ACRM ජුන්ටාව බොහෝ ජ්‍යෙෂ්ඨ NRC සාමාජිකයන් අත්අඩංගුවට ගත්තේය. ඔවුන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කර ස්ටීවන්ස් වෙත නැවත බලය ලබා දුන් අතර, අවසානයේ ඔහු අගමැති ධුරයට පත් විය.[78]
ස්ටීවන්ස් බංගුරා 1970 දී අත්අඩංගුවට ගෙන කුමන්ත්‍රණ සහ රාජද්‍රෝහී චෝදනාවට ලක් කළේය. ස්ටීවන්ස් නැවත බලයට පැමිණීමට හේතු වූයේ බංගුරාගේ ක්‍රියාකලාපය නොතකා ඔහු වැරදිකරු වී මරණ දණ්ඩනයට නියම විය.[79] පළමු කුමන්ත්‍රණයට (1967) සම්බන්ධ ප්‍රධාන හමුදා නිලධාරීන් වූ බ්‍රිගේඩියර් ලංසානා සහ හිංගා නෝමන් ත්‍රිවිධ හමුදාවෙන් අවිචාරවත් ලෙස නෙරපා හරින ලද අතර ඔවුන් සිරගත කරන ලදී. නෝමන් ආණ්ඩුකාර ජනරාල් ශ්‍රීමත් හෙන්රි ලයිට්ෆුට්-බොස්ටන්ගේ ආරක්ෂකයෙකු විය.[80] පසුව ලංසානාට එරෙහිව නඩු පවරා රාජද්‍රෝහී චෝදනාවට වරදකරු වූ අතර 1975 දී මරණ දණ්ඩනයට නියම විය.[80]
එක්-පක්ෂ රාජ්‍යය සහ 'ජනරජයේ' උදාව (1968-1991)
[සංස්කරණය]
කුමන්ත්‍රණ මාලාවකින් පසුව ස්ටීවන්ස් 1968 දී නැවතත් අගමැති ලෙස බලයට පත් වූයේ විශාල බලාපොරොත්තුවක් සහ අභිලාෂයක් ඇතිවය. බහු පක්ෂ දේශපාලනයට නායකත්වය දුන් ඔහු කෙරෙහි දැඩි විශ්වාසයක් ඇති විය. ස්ටීවන්ස් සමාජවාදී මූලධර්ම යටතේ ගෝත්‍රිකයන් එකට ගෙන ඒමේ වේදිකාවක් මත උද්ඝෝෂනය කර ඇත. ඔහුගේ පළමු දශකය හෝ ඊට වැඩි කාලයක් බලයේ සිටි කාලය තුළ, ස්ටීවන්ස් ඔහුගේ පූර්වගාමීන් වන SLPP හි ඇල්බට් මාර්ගායි සහ NRC හි ජුක්සන්-ස්මිත් විසින් ගිවිසුම්ගත කරන ලද "නිෂ්ඵල පූර්ව මූල්‍ය යෝජනා ක්‍රම" ලෙස හැඳින්වූ සමහරක් නැවත සාකච්ඡා කළේය. SLPP සහ NRC විසින් මෙම ප්‍රතිපත්තිවලින් සමහරක් රට ආර්ථික වශයෙන් අවාසි සහගත තත්ත්වයකට පත් කර ඇති බව පැවසේ.[80]
ස්ටීවන්ස් විසින් රටේ තෙල් පිරිපහදුව, රජයට අයත් කේප් සියෙරා හෝටලය සහ සිමෙන්ති කම්හලක් ප්‍රතිසංවිධානය කරන ලදී.[81] ඔහු වික්ටෝරියා උද්‍යානයේ (දැන් ෆ්‍රීටවුන් විනෝද උද්‍යානය ලෙස හැඳින්වේ - 2017 සිට) ජුක්සන්-ස්මිත්ගේ පල්ලියක් සහ මුස්ලිම් පල්ලියක් ඉදිකිරීම අවලංගු කළේය. ස්ටීවන්ස් පසුව පළාත් සහ ෆ්‍රීටවුන් නගරය අතර ප්‍රවාහනය සහ චලනයන් වැඩිදියුණු කරන උත්සාහයන් ආරම්භ කළේය. පළාත්වල මාර්ග සහ රෝහල් ඉදිකරන ලද අතර, පැරමවුන්ට් ප්‍රධානීන් සහ පළාත් ජනතාව ෆ්‍රීටවුන්හි ප්‍රමුඛ බලවේගයක් බවට පත් විය.
කුමන්ත්‍රණ ප්‍රයත්න කිහිපයක පීඩනය යටතේ, සැබෑ හෝ වටහා ගත්, ස්ටීවන්ස්ගේ පාලනය වඩ වඩාත් අධිකාරීවාදී ලෙස වර්ධනය වූ අතර, ඔහුගේ සමහර උග්‍ර ආධාරකරුවන් සමඟ ඔහුගේ සබඳතාව පිරිහී ගියේය. ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ බිය ගැන්වීම් හරහා ඔහු ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණ පක්ෂය තරඟකාරී දේශපාලනයෙන් ඉවත් කළේ මහ මැතිවරණයේදී බව ඇතැමුන් විශ්වාස කළහ. හමුදාවේ සහයෝගය පවත්වා ගැනීම සඳහා, ස්ටීවන්ස් සියරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවේ ප්‍රධානියා ලෙස ජනප්‍රිය ජෝන් අමදු බංගුරා තබා ගත්තේය.
සිවිල් පාලනයට නැවත පැමිණීමෙන් පසු, අතුරු මැතිවරණ පැවැත්විණි (1968 සරත් සෘතුවේ සිට) සහ සමස්ත APC කැබිනට් මණ්ඩලයක් පත් කරන ලදී. සන්සුන්ව සම්පූර්ණයෙන්ම යථා තත්ත්වයට පත් නොවීය. 1968 නොවැම්බරයේදී, පළාත්වල ඇති වූ නොසන්සුන්තාව හේතුවෙන් රට පුරා හදිසි තත්වයක් ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට ස්ටීවන්ස් සමත් විය. සියෙරා ලියොන් හමුදාවේ බොහෝ ජ්‍යෙෂ්ඨ නිලධාරීන් ස්ටීවන්ස්ගේ ප්‍රතිපත්ති සහ ඔහු සියෙරා ලියොන් හමුදාව හසුරුවන ආකාරය ගැන මහත් කලකිරීමට පත් වූ නමුත් කිසිවෙකුට ස්ටීවන්ස්ට මුහුණ දීමට නොහැකි විය. ස්ටීවන්ස් නැවත අගමැති ලෙස පත් කළ බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් බංගුරා, ස්ටීවන්ස් පාලනය කළ හැකි එකම පුද්ගලයා ලෙස පුළුල් ලෙස සැලකේ. හමුදාව බංගුරාට කැප වූ අතර, මෙය ඔහු ස්ටීවන්ස්ට අනතුරුදායක විය. 1970 ජනවාරි මාසයේදී බංගුරා අත්අඩංගුවට ගෙන කුමන්ත්‍රණ කිරීම සහ ස්ටීවන්ස් රජයට එරෙහිව කුමන්ත්‍රණයක් කිරීමට කුමන්ත්‍රණය කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඔහුට චෝදනා එල්ල විය. මාස කිහිපයක් පැවති නඩු විභාගයකින් පසු බංගුරා වරදකරු කොට මරණ දණ්ඩනයට නියම විය. 1970 මාර්තු 29 වන දින බ්‍රිගේඩියර් බංගුරා ෆ්‍රීටවුන්හිදී එල්ලා මරා දමන ලදී.
බංගුරා ඝාතනය කිරීමෙන් පසු, මරණ දඬුවමට ලක් වූ ජෙනරාල්ට පක්ෂපාතී සොල්දාදුවන් පිරිසක් ස්ටීවන්ස්ගේ රජයට එරෙහිව ෆ්‍රීටවුන් සහ රටේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවල කැරැල්ලක් පැවැත්වීය. ජනාධිපතිට එරෙහි කැරැල්ලට සහභාගී වීම නිසා සොල්දාදුවන් දුසිම් ගනනක් ෆ්‍රීටවුන් හි යුධ අධිකරණයක් විසින් අත්අඩංගුවට ගෙන වරදකරුවන් කරන ලදී. අත්අඩංගුවට ගත් සොල්දාදුවන් අතර එතරම් ප්‍රසිද්ධ නැති හමුදා කෝප්‍රල්වරයෙකු වන ෆොඩේ සන්කෝ, ප්‍රබල බංගුරා ආධාරකරුවෙකු වූ අතර පසුව ඔහු විප්ලවවාදී එක්සත් පෙරමුණ (RUF) පිහිටුවනු ඇත. කෝප්‍රල් සන්කොහ් වරදකරු වී වසර හතක් සිරගත කරනු ලැබුවේ ෆ්‍රීටවුන් හි පඩෙම්බ පාර බන්ධනාගාරයේ ය.
1971 අප්‍රේල් මාසයේදී නව ජනරජ ව්‍යවස්ථාවක් සම්මත කරන ලද අතර ඒ යටතේ ස්ටීවන්ස් ජනාධිපති විය. 1972 අතුරු මැතිවරණයේ දී, විපක්ෂයේ SLPP, APC සහ මිලීෂියාව විසින් බිය ගැන්වීම් සහ පරිපාටිමය බාධා කිරීම් ගැන පැමිණිලි කළේය. 1973 මහ මැතිවරණය SLPP වර්ජනය කරන තරමට මෙම ගැටලු උග්‍ර විය. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, තේරී පත් වූ ආසන 85න් 84ක් APC විසින් දිනා ගන්නා ලදී.[82]
1974 දී ජනාධිපති ස්ටීවන්ස් බලයෙන් පහ කිරීමට කුමන්ත්‍රණයක් අසාර්ථක වූ අතර එහි නායකයින් මරා දමන ලදී. 1974 මැද භාගයේදී, ස්ටීවන්ස් විසින් එවකට ගිනියා ජනාධිපති අහමඩ් සේකූ ටූරේගේ සමීප සගයෙකු වූ බැවින්, ස්ටීවන්ස් විසින් ඉල්ලා සිටි පරිදි ගිනියානු සොල්දාදුවන්, ඔහුගේ බලය රඳවා තබා ගැනීමට උපකාර කිරීම සඳහා රට තුළ ස්ථානගත කරන ලදී. 1976 මාර්තු මාසයේදී ස්ටීවන්ස් ජනාධිපති ලෙස දෙවන පස් අවුරුදු ධුර කාලය සඳහා විපක්ෂයකින් තොරව තේරී පත් විය. 1975 ජූලි 19 වන දින, කුමන්ත්‍රණයක් කිරීමට තැත් කිරීමේ චෝදනාවට වරදකරු වූ ඩේවිඩ් ලන්සානා, හිටපු කැබිනට් අමාත්‍ය මොහොමඩ් සොරි ෆෝනා (ලේඛක අමිනත්ත ෆෝනාගේ පියා), බ්‍රිගේඩියර් ජෙනරාල් ඊබ්‍රහිම් බාෂ් ටකී සහ ලුතිනන් හබීබ් ලංසානා කමාරා ඇතුළු ජ්‍යෙෂ්ඨ හමුදා සහ රාජ්‍ය නිලධාරීන් 14 දෙනෙකු ඝාතනය කරන ලදී.
1977 දී, රජයට එරෙහිව රටපුරා ශිෂ්‍ය උද්ඝෝෂණයක් සියරා ලියොන්හි දේශපාලනය කඩාකප්පල් කළේය. හමුදාව සහ ස්ටීවන්ස්ගේම පුද්ගලික විශේෂ ආරක්ෂක අංශය (SSD) විසින් මෙම පෙලපාලිය ඉක්මනින් මැඩපවත්වන ලදී, ඔහුව ආරක්ෂා කිරීමට සහ ඔහුගේ බලය පවත්වා ගැනීමට ඔහු විසින් නිර්මාණය කරන ලද දැඩි ලෙස සන්නද්ධ පැරාමිලිටරි බලකායකි.[83] SSD නිලධාරීන් ස්ටීවන්ස්ට පක්ෂපාතී වූ අතර ස්ටීවන්ස්ගේ රජයට එරෙහි ඕනෑම කැරැල්ලක් හෝ විරෝධතාවක් මැඩපැවැත්වීම සඳහා රට පුරා යොදවා ඇත. එම වසරේ අගභාගයේදී මහා මැතිවරණයක් කැඳවන ලද අතර එහිදී දූෂණය නැවතත් ආවේණික විය. APC ආසන 74 ක් සහ SLPP 15 ක් දිනා ගත්තේය. 1978 දී, APC-ප්‍රමුඛ පාර්ලිමේන්තුව රට ඒක-පක්ෂ රාජ්‍යයක් බවට පත් කරමින් නව ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලදී. 1978 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව APC සියෙරා ලියොන් හි එකම නීත්‍යානුකූල දේශපාලන පක්ෂය බවට පත් කරන ලදී.[84] මෙම පියවර රටේ බොහෝ ප්‍රදේශවල ආන්ඩුවට එරෙහිව තවත් ප්‍රධාන පෙලපාලියකට තුඩු දුන් නමුත් එය හමුදාව සහ ස්ටීවන්ස්ගේ SSD බලකාය විසින් ද මැඩපවත්වන ලදී.
ස්ටීවන්ස් සාමාන්‍යයෙන් විවේචනයට ලක්වන්නේ ඒකාධිපති ක්‍රම සහ රජයේ දූෂණ සම්බන්ධයෙන්, නමුත් ඔහු රට ස්ථාවරව තබා සිවිල් යුද්ධයකට කඩා වැටීමෙන් වලක්වා ගත්තේය. ඔහු තවමත් භාවිතා කරන රාජ්‍ය ආයතන නිර්මාණය කළේය. ස්ටීවන්ස් විසින් විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල සාමාජිකයින් ඔහුගේ සර්ව-ප්‍රමුඛ APC රජයට ඇතුළත් කර ගැනීමෙන් රජය තුළ වාර්ගික ධ්‍රැවීකරණය අඩු කළේය.
සියාකා ස්ටීවන්ස් වසර දහඅටක් බලයේ සිටීමෙන් පසු 1985 නොවැම්බර් මාසයේදී දේශපාලනයෙන් විශ්‍රාම ගත්තාය. 1985 නොවැම්බරයේදී ෆ්‍රීටවුන් හි පැවති පක්ෂයේ අවසන් නියෝජිත සමුළුවේදී APC විසින් ස්ටීවන්ස්ගේ අනුප්‍රාප්තිකයා වීමට නව ජනාධිපති අපේක්ෂකයෙකු නම් කරන ලදී. අපේක්ෂකයා වූයේ සියරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවේ ප්‍රධානී මේජර් ජෙනරාල් ජෝසප් සයිදු මෝමෝ සහ ඔහුගෙන් පසු ඔහුගෙන් පසු වීමට ස්ටීවන්ස්ගේම තේරීමයි. සන්නද්ධ හමුදාවන්හි ප්‍රධානියා ලෙස, ජෙනරාල් මෝමෝ ඔහුව එම තනතුරට පත් කළ ස්ටීවන්ස්ට පක්ෂපාතී විය. ස්ටීවන්ස් මෙන්ම මෝමෝ ද සුළුතර ලිම්බා ජනවාර්ගික කණ්ඩායමේ සාමාජිකයෙකි.
එකම අපේක්ෂකයා ලෙස, මොමෝහ් විරුද්ධත්වයෙන් තොරව ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වූ අතර 1985 නොවැම්බර් 28 දින Freetown හි සියරා ලියොන්හි දෙවන ජනාධිපතිවරයා ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය. APC සාමාජිකයින් අතර ඒක-පක්ෂ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයක් 1986 මැයි මාසයේදී පැවැත්විණි. ජනාධිපති මොමෝහ් ඔහුගෙන් පසු සියරා ලියොන් හමුදාවේ ප්‍රධානියා ලෙස ඔහුගේ හිටපු හමුදා සගයා සහ ප්‍රධාන සගයා වූ මේජර් ජෙනරාල් මොහොමඩ් ටරාවලි පත් කළේය. ජෙනරල් ටරාවලි ද ශක්තිමත් පක්ෂපාතී සහ ප්‍රධාන මෝමෝ ආධාරකරුවෙකි. ජනාධිපති මෝමෝ සියරා ලියොන් පොලිසියේ ප්‍රධානියා ලෙස ජේම්ස් බම්බේ කමාරා නම් කළේය. බම්බේ කමරා ද ශක්තිමත් මොමෝහ් පක්ෂපාතී සහ ආධාරකරුවෙකු විය. මොමෝහ් හිටපු ජනාධිපති සියාකා ස්ටීවන්ස් වෙතින් බිඳී ගියේ බලවත් SSD විශේෂ පැරාමිලිටරි බලකායක් ලෙස සියෙරා ලියොන් පොලිසියට ඒකාබද්ධ කිරීමෙනි. ජනාධිපති ස්ටීවන්ස් යටතේ, SSD සියෙරා ලියොන් මිලිටරි සහ සියෙරා ලියොන් පොලිස් බලකායෙන් ස්වාධීනව ඔහුගේ බලය පවත්වා ගැනීමට භාවිතා කරන බලවත් පුද්ගලික බලකායක් විය. බම්බේ කමරාගේ නායකත්වය යටතේ සියෙරා ලියොන් පොලිසියට ජනාධිපති මෝමෝගේ රජය විවේචනය කරන්නන්ට එරෙහිව ශාරීරික හිංසනය, අත්අඩංගුවට ගැනීම් සහ බිය ගැන්වීම් සම්බන්ධයෙන් චෝදනා එල්ල විය.
ජනාධිපති මොමෝහ් හමුදාව සමඟ ඇති ශක්තිමත් සබඳතා සහ දූෂණයට එරෙහිව ඔහුගේ වාචික ප්‍රහාර නිසා සියෙරා ලියොන් වැසියන් අතර ඔහුට අවශ්‍ය මූලික සහයෝගය ලැබිණි. ජනාධිපති මොමෝහ් යටතේ නව APC කැබිනට් මණ්ඩලයේ නව මුහුණු නොමැති වීම සහ ස්ටීවන්ස්ගේ රජයෙන් පැරණි මුහුණු බොහොමයක් නැවත පැමිණීමත් සමඟ, මොමෝහ් හුදෙක් ස්ටීවන්ස්ගේ පාලනය පවත්වාගෙන යන බවට විවේචන ඉක්මනින්ම මතු විය.
මොමෝහ් පරිපාලනය යටතේ ඉදිරි වසර කිහිපය දූෂණයෙන් සංලක්ෂිත වූ අතර, ජ්‍යෙෂ්ඨ කැබිනට් අමාත්‍යවරුන් කිහිප දෙනෙකු නෙරපා හැරීමෙන් Momoh එය නිෂ්ක්‍රීය කළේය. දූෂණයට එරෙහි ඔහුගේ යුද්ධය විධිමත් කිරීම සඳහා ජනාධිපති මෝමෝ "දේශපාලන නායකයින් සහ රාජ්‍ය සේවකයන් සඳහා ආචාර ධර්ම පද්ධතියක්" ප්‍රකාශයට පත් කළේය. 1987 මාර්තු මාසයේදී ජනාධිපති මොමෝහ් බලයෙන් පහ කිරීමට උත්සාහ කිරීමෙන් පසුව, උප ජනාධිපති ෆ්‍රැන්සිස් මිනා ඇතුළු ජ්‍යෙෂ්ඨ රාජ්‍ය නිලධාරීන් 60කට වැඩි පිරිසක් අත්අඩංගුවට ගෙන, කුමන්ත්‍රණය සැලසුම් කළ බවට වරදකරු වී, 1989 දී එල්ලා මරා දමන ලදී.
සියෙරා ලියොන් සිවිල් යුද්ධය (1991-2002) සහ NPRC පාලන තන්ත්‍රය (1992-1996)
[සංස්කරණය]කුරිරු සිවිල් යුද්ධය සියරා ලියොන් කෙරෙහි සැලකිය යුතු ලෙස බලපෑවේ අභ්‍යන්තර හා බාහිර සාධක පුළුල් ප්‍රචණ්ඩත්වයට දායක වීමෙනි. විශේෂයෙන්ම එක්සත් රාජධානියේ සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ජාත්‍යන්තර මැදිහත්වීම් සාමය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමේදී තීරණාත්මක විය.
1990 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, දේශපාලන හා ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා රට තුළ සහ ඉන් පිටත යන දෙඅංශයෙන්ම එල්ල වූ පීඩනය හේතුවෙන්, ජනාධිපති මෝමෝ 1978 ඒකපාක්ෂික ව්‍යවස්ථාව තක්සේරු කිරීම සඳහා ව්‍යවස්ථාමය සමාලෝචන කොමිසමක් පිහිටුවීය. කොමිෂන් සභාවේ නිර්දේශ මත පදනම්ව, බහු-පක්ෂ පද්ධතියක් නැවත ස්ථාපිත කිරීමේ ව්‍යවස්ථාවක් 60% ක බහුතර ඡන්දයකින් APC පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කරන ලදී, එය 1991 ඔක්තෝබර් 1 දින සිට බලාත්මක විය. දේශපාලන ප්‍රතිසංස්කරණය, APC පාලනය දිගටම බලය අනිසි ලෙස භාවිතා කිරීම මගින් වැඩි වැඩියෙන් සලකුණු විය.
අසල්වැසි ලයිබීරියාවේ පැවති කුරිරු සිවිල් යුද්ධය සියරා ලියොන්හි සටන් පුපුරා යාමේදී සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කළේය. එවකට ලයිබීරියාවේ ජාතික දේශප්‍රේමී පෙරමුණේ නායකයා වූ චාල්ස් ටේලර් - උතුරු සියෙරා ලියොන්හි ටොන්කොලිලි දිස්ත්‍රික්කයේ ජනවාර්ගික ටෙම්නියක් වන සියරා ලියෝනියානු හමුදාවේ හිටපු කෝප්‍රල් ෆොඩේ සයිබානා සන්කෝගේ අණ යටතේ විප්ලවවාදී එක්සත් පෙරමුණ (RUF) පිහිටුවීමට උදව් කළ බව වාර්තා වේ. සංකෝ බ්‍රිතාන්‍යයේ පුහුණුව ලැබූ හිටපු හමුදා කෝප්‍රල්වරයෙකි, ඔහු ලිබියාවේ ගරිල්ලා පුහුණුව ද ලබා ඇත. ටේලර්ගේ අරමුණ වූයේ ලයිබීරියාවේ ඔහුගේ කැරලිකාර ව්‍යාපාරයට විරුද්ධ වූ සියරා ලියොන්හි නයිජීරියානු ආධිපත්‍යය දරන සාම සාධක හමුදා කඳවුරුවලට RUF පහර දීමයි.
1992 අප්‍රේල් 29 වන දින, සියරා ලියොන් හමුදාවේ තරුණ සොල්දාදුවන් පිරිසක්, හමුදා නිලධාරීන් හත් දෙනෙකුගේ නායකත්වයෙන් - ලුතිනන් සහර් සැන්ඩි, කපිතාන් වැලන්ටයින් ස්ට්‍රැසර්, ලුතිනන් සොලමන් "එස්ඒජේ" මූසා, කපිතාන් කොම්බා මොන්ඩේ, ලුතිනන් ටොම් නියුමා, කැප්ටන් ජුලියස් මාඩා සහ කපිතාන් කොම්බා කම්බෝ[86]-ජනාධිපති මෝමෝ ගිනියාවට පිටුවහල් කරන ලද හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කළ අතර තරුණ සොල්දාදුවන් ජාතික තාවකාලික පාලක සභාව (NPRC) පිහිටුවන ලදී, එහි සභාපති සහ රාජ්‍ය නායකයා ලෙස 25 හැවිරිදි කපිතාන් වැලන්ටයින් ස්ට්‍රැසර් කටයුතු කළේය.[87] NPRC ජුන්ටාව වහාම ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා, සියලුම දේශපාලන පක්ෂ තහනම් කළේය, සීමා සහිත භාෂණයේ නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස සහ නීතියෙන් නියෝග ප්‍රතිපත්තියක් පනවන ලද අතර, සොල්දාදුවන්ට චෝදනා හෝ නඩු විභාගයකින් තොරව පරිපාලනමය වශයෙන් රඳවා තබා ගැනීමේ අසීමිත බලතල සහ අභියෝගවලට එරෙහිව අභියෝග කරන ලදී. උසාවියේදී එවැනි රඳවා ගැනීම් වලක්වා ඇත.
ස්ට්‍රැසර්ගේ ළමා කාලයේ මිතුරෙකු වූ SAJ මූසා NPRC රජයේ නියෝජ්‍ය සභාපති සහ නියෝජ්‍ය නායකයා බවට පත් විය. ස්ට්‍රැසර් ලොව ලාබාලතම රාජ්‍ය නායකයා බවට පත්වූයේ ඔහුගේ 25 වැනි උපන්දිනයෙන් දින තුනකට පසුව බලය අල්ලා ගැනීමත් සමඟය. එන්පීආර්සී ජුන්ටාව විසින් ජාතික උත්තරීතර කවුන්සිලය රාජ්‍යයේ ඉහළම අණදෙන නිලධාරියා සහ සියලු කාරණා සම්බන්ධයෙන් අවසාන අධිකාරිය ලෙස ස්ථාපිත කරන ලද අතර, ස්ට්‍රැසර් සහ ජනාධිපති මෝමෝ බලයෙන් පහ කළ මුල් සොල්දාදුවන් ඇතුළුව ඉහළම ශ්‍රේණියේ NPRC සොල්දාදුවන්ගෙන් පමණක් සමන්විත විය.[87]
NPRC ජුන්ටාවෙහි ඉහළ පෙළේ සොල්දාදුවෙකු වන ස්ට්‍රැසර්ගේ විශ්වාසවන්ත සගයෙකු වූ ලුතිනන් සහර් සැන්ඩි ඝාතනය කරන ලද්දේ මේජර් S.I.M. ටුරේ, නෙරපා හරින ලද ජනාධිපති මෝමෝගේ ප්‍රධාන පක්ෂපාතියෙකි. ලුතිනන් සැන්ඩිගේ ඝාතකයා සොයා රට පුරා දැඩි සන්නද්ධ හමුදා දඩයමක් සිදු කරන ලදී. කෙසේ වෙතත් ප්‍රධාන සැකකරු වන මේජර් එස්.අයි.එම්. ටුරේ, සැඟවී සිටි අතර, ඔහුගේ ජීවිතය ගැන බියෙන් රටින් ගිනියාවට පලා ගියේය. නෙරපා හරින ලද ජනාධිපති මෝමෝට පක්ෂපාතී සොල්දාදුවන් දුසිම් ගනනක් අත්අඩංගුවට ගනු ලැබූ අතර, කර්නල් කහෝටා එම්. දුම්බුයා සහ මේජර් යායා ටුරේ ද ඇතුළුව. ලුතිනන් සැන්ඩිට රාජ්‍ය අවමංගල්‍යයක් ලබා දුන් අතර ෆ්‍රීටවුන් හි ආසන දෙව්මැදුරේ ඔහුගේ අවමංගල්‍ය යාඥා සේවයට ස්ට්‍රැසර් සහ එන්පීආර්සී නියෝජ්‍ය නායක සාජන් සොලමන් මූසා ඇතුළු එන්පීආර්සී ජුන්ටාවෙහි ඉහළ පෙළේ සොල්දාදුවන් බොහෝ දෙනෙක් සහභාගී වූහ.
NPRC ජුන්ටාව ECOWAS සමඟ සබඳතා පවත්වා ගෙන ගිය අතර ලයිබීරියානු යුද්ධයේදී සටන් කරන සියරා ලියොන් පදනම් කරගත් ECOMOG හමුදා සඳහා සහාය ශක්තිමත් කළේය. 1992 දෙසැම්බර් 28 දින, ස්ට්‍රැසර්ගේ එන්පීආර්සී රජයට එරෙහි කුමන්ත්‍රණයක් යැයි කියනු ලබන අතර, එහි අරමුණ වූයේ රඳවාගෙන සිටි කර්නල් යහියා කානු, කර්නල් කහෝටා එම්.එස්. දුම්බුයා සහ හිටපු පොලිස්පති බම්බේ කමාරා අසාර්ථක විය. සාජන් මොහොමඩ් ලමින් බංගුරාගේ නායකත්වයෙන් යුත් කනිෂ්ඨ හමුදා නිලධාරීන් කිහිප දෙනෙකු කුමන්ත්‍රණ කුමන්ත්‍රණය පිටුපස සිටි බවට හඳුනාගෙන ඇත. කුමන්ත්‍රණ කුමන්ත්‍රණය වෙඩි තැබීමෙන් සොල්දාදුවන් 17 දෙනෙකු මරා දැමීමට හේතු විය. කර්නල් කහට දුම්බුයා, මේජර් යායා කානු සහ සැරයන් මොහොමඩ් ලැමින් බංගුරා ද මරණ දණ්ඩනයට ලක් වූ අයගෙන් සමහරකි. හිටපු පොලිස්පති බම්බේ කමාරා ඇතුළු පා දෙම්බා පාර බන්ධනාගාරයේ රඳවා සිටි මෝමෝ රජයේ ප්‍රමුඛ සාමාජිකයන් කිහිප දෙනෙකු ද මරා දමන ලදී.[88]
1994 ජූලි 5 වන දින, සාමාන්‍ය ජනතාව අතර, විශේෂයෙන් ෆ්‍රීටවුන් හි ජනප්‍රිය වූ SAJ මූසා, ස්ට්‍රැසර් පෙරලා දැමීම සඳහා කුමන්ත්‍රණයක් සැලසුම් කළ බවට චෝදනා කිරීමෙන් පසු අත්අඩංගුවට ගෙන පිටුවහල් කරන ලදී, එම චෝදනාව SAJ මූසා ප්‍රතික්ෂේප කළේය. ස්ට්‍රැසර් මූසා වෙනුවට නියෝජ්‍ය එන්පීආර්සී සභාපති ලෙස කපිතාන් බයෝ පත් කරන ලදී, ඔහු ස්ට්‍රැසර් විසින් බ්‍රිගේඩියර් ලෙස ක්ෂණිකව උසස් කරන ලදී.
NPRC හි උත්සාහයන් RUF කැරලිකරුවන් පලවා හැරීමේදී නෙරපා හරින ලද මොමෝහ් පරිපාලනය තරම්ම පාහේ අකාර්යක්ෂම බව ඔප්පු විය. රටේ වැඩි ප්‍රදේශයක් RUF සටන්කාමීන් අතට පත් වූ අතර 1994 වන විට ඔවුන් දියමන්ති වලින් පොහොසත් නැගෙනහිර පළාතේ වැඩි ප්‍රමාණයක පාලනය ලබාගෙන ෆ්‍රීටවුන් අගනුවරට සමීප වෙමින් සිටියහ. ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, RUF කැරලිකරුවන්ගේ ප්‍රගතියට ප්‍රතිචාර දැක්වීම ශක්තිමත් කිරීම සඳහා NPRC විසින් සිය ගණනක් කුලී හේවායන් සඳහා දකුණු අප්‍රිකාව පදනම් කරගත් පුද්ගලික හමුදා කොන්ත්‍රාත්කරු විධායක ප්‍රතිඵලවල සේවය කුලියට ගත්තේය. මාසයක් ඇතුළත ඔවුන් සියෙරා ලියොන් දේශසීමා දිගේ වාසස්ථාන වෙත RUF සටන්කාමීන් ආපසු ගෙන ගොස් සියෙරා ලියොන්හි කොනෝ දියමන්ති නිපදවන ප්‍රදේශවලින් RUF ඉවත් කළහ.
ස්ට්‍රැසර්ගේ ජ්‍යෙෂ්ඨතම NPRC සහචරයින් දෙදෙනා සහ අණදෙන නිලධාරීන් වන ලුතිනන් සහර් සැන්ඩි සහ ලුතිනන් සොලමන් මූසා ඔහුව ආරක්ෂා කිරීමට තවදුරටත් නොසිටි නිසා, NPRC හි උත්තරීතර කවුන්සිලය තුළ ස්ට්‍රැසර්ගේ නායකත්වය බිඳෙනසුලු විය. 1996 ජනවාරි 16 දින, වසර හතරක පමණ බලයෙන් පසු, ෆ්‍රීටවුන් හි ආරක්ෂක මූලස්ථානයේදී බ්‍රිගේඩියර් බයෝගේ නායකත්වයෙන් යුත් ඔහුගේ සෙසු NPRC සොල්දාදුවන් විසින් සිදු කරන ලද මාලිගා කුමන්ත්‍රණයකදී ස්ට්‍රැසර් අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී.[89] ස්ට්‍රැසර් වහාම හමුදා හෙලිකොප්ටරයකින් ගිනියාවේ කොනක්‍රි වෙත පිටුවහල් කරන ලදී. 1996 කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු ජාතියට ඔහුගේ ප්‍රථම ප්‍රසිද්ධ විකාශනයේ දී, බ්‍රිගේඩියර් බයෝ ප්‍රකාශ කළේ සියරා ලියොන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ සිවිල් රජයකට නැවත ගෙන ඒම සඳහා ඔහුගේ සහයෝගය සහ සිවිල් යුද්ධය අවසන් කිරීමට ඔහුගේ කැපවීම කුමන්ත්‍රණය සඳහා ඔහුගේ අභිප්‍රේරණය වූ බවයි.[90]
කබාගේ ධුර කාලය: රජය, "නව ජනරජයක උදාව", AFRC සහ සිවිල් යුද්ධයේ අවසානය (1996-2007)
[සංස්කරණය]සිවිල් පාලනයට නැවත පැමිණීමේ පොරොන්දු Bio විසින් ඉටු කරන ලදී. මැතිවරණය පැවැත්වීමට පෙර, සියරා ලියොන් වැසියන් සහ ජාත්‍යන්තර පාර්ශවකරුවන් විශාල විවාදයක පැටලී සිටියේ, දිගුකාලීන සිවිල් යුද්ධය අවසන් කිරීමට උත්සාහ කිරීම කෙරෙහි රට අවධානය යොමු කළ යුතුද, නැතහොත් මැතිවරණ පැවැත්වීම සහ එම නිසා සිවිල් නායකත්වයෙන් යුත් පරිපාලනයක් වෙත නැවත පාලනය කළ යුතුද යන්න පිළිබඳව ය. දීර්ඝ කාලීන සාමය සහ ජාතික සමෘද්ධිය සඳහා පදනම සපයන බහු-පක්ෂ පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමය. 1995 වසරේ ෆ්‍රීටවුන් හි බින්ටුමනී හෝටලයේ පැවති ජාතික උපදේශක සමුළුවෙන් අනතුරුව, ස්ට්‍රැසර්ගේ මූලිකත්වයෙන් "බිංටුමනි I" ලෙස නම් කරන ලද, එය ෆ්‍රීටවුන් හි බිංටුමනී හෝටලයේදීම තවත් ජාතික උපදේශක සමුළුවක් "බිංතුමනි II" ලෙස නම් කර, Bio විසින් ආරම්භ කරන ලදී. රට පීඩාවට පත් කර ඇති ප්‍රශ්නවලට ශක්‍ය විසඳුමක් සෙවීමේ උත්සාහයක් ලෙස ජාතික සහ ජාත්‍යන්තර පාර්ශවකරුවන් සම්බන්ධ කරගත් පරිපාලනය.[91] "මැතිවරණයට පෙර සාමය එදිරිව මැතිවරණයට පෙර සාමය" ප්‍රධාන විවාදයේ මාතෘකාවක් බවට පත් වූ අතර මෙය ඉතා ඉක්මනින් ජාතික කතිකාවතක් බවට පත් විය. අවසානයේ Bio පරිපාලනය සහ UN ඇතුළු ප්‍රධාන පාර්ශ්වකරුවන් සමඟ සාකච්ඡා අවසන් විය, යුද්ධය අවසන් කිරීම සඳහා සාමකාමී විසඳුමක් සෙවීමේ උත්සාහයන් දිගටම පැවතිය යුතු අතර, හැකි ඉක්මනින් මහ මැතිවරණයක් පැවැත්විය යුතු බවට එකඟ විය.[91] කබා ජයග්‍රහණය කළ 1996 මුල මැතිවරණයෙන් පසු බයෝ බලය ශ්‍රී ලංකා පොදුජන පෙරමුණේ අහමඩ් තේජාන් කබාට භාර දුන්නේය. ජනාධිපති කබා බලයට පත් වූයේ සිවිල් යුද්ධය අවසන් කරන බවට විශාල පොරොන්දුවක් ලබා දෙමිනි. බලයට පත්වීමෙන් පසු, ජනාධිපති කබා වහාම RUF සමඟ සංවාදයක් ආරම්භ කළ අතර සාම සාකච්ඡා සඳහා ඔවුන්ගේ නායක ෆොඩේ සන්කෝට ආරාධනා කළේය.[92]
1997 මැයි 25 දින, රඳවාගෙන සිටි මේජර් ජොනී පෝල් කොරෝමාට පක්ෂපාතී කෝප්‍රල් ටැම්බා ග්බෝරිගේ නායකත්වයෙන් යුත් සියරා ලියොන් හමුදාවේ සොල්දාදුවන් 17 දෙනෙකු හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් දියත් කළ අතර එමඟින් ජනාධිපති කබා ගිනියාවට පිටුවහල් කළ අතර ඔවුන් සන්නද්ධ හමුදා විප්ලවීය කවුන්සිලය (AFRC) පිහිටුවන ලදී. කෝප්‍රල් ග්බෝරි ඉක්මනින් නිව් ඉංග්ලන්ඩ්, ෆ්‍රීටවුන් හි සියෙරා ලියොන් විකාශන සේවා මූලස්ථානය වෙත ගියේ කම්පනයට පත් ජාතියකට කුමන්ත්‍රණය ප්‍රකාශ කිරීමට සහ මුර සේවයට වාර්තා කරන ලෙස රට පුරා සිටින සියලුම සොල්දාදුවන් දැනුවත් කිරීමටය. සොල්දාදුවන් වහාම කොරෝමා සිරගෙයින් නිදහස් කර ඔවුන්ගේ සභාපති සහ රාජ්‍ය නායකයා ලෙස පත් කළහ.
කොරෝමා ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා, පෙලපාලි තහනම් කළේය, රටේ සියලුම පෞද්ගලික ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථාන වසා දැමුවේය, නව AFRC-RUF සභාග ජුන්ටා ආන්ඩුවේ උප සභාපති ලෙස එහි නායක ෆෝඩේ සන්කෝහ් සමග නව ජුන්ටා ආන්ඩුවට එක්වන ලෙස RUF ට ආරාධනා කළේය. දින කිහිපයක් ඇතුළත දහස් ගණනින් නගරයට පැමිණි RUF සටන්කාමීන්ගේ පැමිණීමෙන් ෆ්‍රීටවුන් යටපත් විය. නියෝජ්‍ය ආරක්ෂක අමාත්‍ය සැමුවෙල් හිංගා නෝමන් ගේ අණ යටතේ බොහෝ දුරට මෙන්ඩේ ජනවාර්ගික කණ්ඩායමට අයත් සම්ප්‍රදායික සටන්කරුවන් කණ්ඩායමක් වන කමජෝර්ස්, ජනාධිපති කබාහ්ට පක්ෂපාතීව සිටි අතර සියරා ලියොන්හි දකුණු කොටස සොල්දාදුවන්ගෙන් ආරක්ෂා කළහ.
මාස නවයකට පසු, නයිජීරියාවේ නායකත්වයෙන් යුත් ECOMOG හමුදා විසින් ජුන්ටාව පෙරලා දැමූ අතර, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව තේරී පත් වූ ජනාධිපති කබාගේ ආන්ඩුව 1998 පෙබරවාරියේ දී යලි පිහිටුවන ලදී. 1998 ඔක්තෝබර් 19 වන දින, සියරා ලියොන් හමුදාවේ සෙබළුන් 24ක් - ග්බෝරි, බ්‍රිගේඩියර් හසන් ද ඇතුළුව කරීම් කොන්ටේ, කර්නල් සැමුවෙල් ෆ්‍රැන්සිස් කොරෝමා, මේජර් කුල සම්බා සහ කර්නල් අබ්දුල් කරීම් සේසේ - ෆ්‍රීටවුන් හි යුධ අධිකරණයකදී වරදකරුවන් වූ පසු වෙඩි තැබීමේ කණ්ඩායමක් විසින් මරා දමන ලදී, සමහරු 1997 කුමන්ත්‍රණය මෙහෙයවීම නිසා ජනාධිපති කබා පෙරලා දැමීමට සහ අනෙක් අය අසාර්ථක වීම හේතුවෙන්.[93]
1999 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය සාමය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීමට සහ කැරලිකරුවන් නිරායුධ කිරීමට උදව් කිරීමට සාම සාධක භටයන් යැවීමට එකඟ විය. සාමාජිකයින් 6,000 න් පළමු බළකාය දෙසැම්බර් මාසයේ පැමිණීමට පටන් ගත් අතර, 2000 පෙබරවාරි මාසයේ දී එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක කවුන්සිලය බලය 11,000 දක්වාත් පසුව 13,000 දක්වාත් වැඩි කිරීමට ඡන්දය දුන්නේය. නමුත් මැයි මාසයේදී, නයිජීරියානු හමුදාවන් සියල්ලම පාහේ ඉවත්ව ගොස් නැගෙනහිර සියරා ලියොන්හි RUF නිරායුධ කිරීමට එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා උත්සාහ කරන විට, සන්කෝහ් ගේ හමුදා එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා සමඟ ගැටුණු අතර, සාම ගිවිසුම ඵලදායී ලෙස බිඳවැටීම නිසා සාම සාධක භටයන් 500ක් පමණ ප්‍රාණ ඇපයට ගන්නා ලදී. වටලෑම අවසන් කිරීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා කුක්රි මෙහෙයුම දියත් කිරීමත් සමඟ ප්‍රාණ ඇපකරුවන් අර්බුදය RUF සහ රජය අතර තවත් සටන් ඇති විය. ඉන්දීය සහ බ්‍රිතාන්‍ය විශේෂ බළකාය ප්‍රධාන හමුදා භටයන් වීම නිසා මෙහෙයුම සාර්ථක විය.
රට තුළ තත්වය කෙතරම් නරක අතට හැරී ඇත්ද යත්, බ්‍රිතාන්‍ය හමුදා ඔපරේෂන් පැලිසර් මෙහෙයුමට යොදවන ලදී, මුලින් හුදෙක් විදේශීය ජාතිකයන් ඉවත් කිරීම සඳහා ය. කෙසේ වෙතත්, බ්‍රිතාන්‍යයන් ඔවුන්ගේ මුල් ජනවරම ඉක්මවා ගිය අතර අවසානයේ කැරලිකරුවන් පරාජය කර පිළිවෙල යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා පූර්ණ හමුදා ක්‍රියාමාර්ගයක් ගත්හ. සිවිල් යුද්ධය අවසන් කළ සටන් විරාමයේ උත්ප්‍රේරකය වූයේ බ්‍රිතාන්‍යයන් ය. බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාවේ මුලද්‍රව්‍ය, පරිපාලකයින් සහ දේශපාලඥයින් සමග එක්ව, සන්නද්ධ හමුදා පුහුණු කිරීමට, රටේ යටිතල පහසුකම් වැඩිදියුණු කිරීමට සහ මූල්‍ය හා ද්‍රව්‍යමය ආධාර පරිපාලනය කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා ඉවත් වීමෙන් පසුවද පැවතුනි. බ්‍රිතාන්‍ය මැදිහත්වීම සිදුවන අවස්ථාවේ බ්‍රිතාන්‍යයේ අගමැති ටෝනි බ්ලෙයාර්, සියරා ලියොන් වැසියන් විසින් වීරයෙකු ලෙස සලකනු ලබන අතර, ඔවුන්ගෙන් බොහෝ දෙනෙක් වැඩි බ්‍රිතාන්‍ය මැදිහත්වීම් සඳහා උනන්දු වෙති.[94]
1991 සිට 2001 දක්වා කාලය තුළ සියෙරා ලියොන් සිවිල් යුද්ධයෙන් 50,000 ක් පමණ මිය ගියහ. ලක්ෂ සංඛ්‍යාත ජනතාවකට තම නිවෙස්වලින් පිටමං කරන ලද අතර බොහෝ දෙනෙක් ගිනියාවේ සහ ලයිබීරියාවේ සරණාගතයන් බවට පත් වූහ. 2001 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ හමුදා කැරලිකරුවන්ගේ පාලන ප්‍රදේශවලට ගොස් කැරලිකාර සොල්දාදුවන් නිරායුධ කිරීමට පටන් ගත්හ. 2002 ජනවාරි වන විට යුද්ධය අවසන් වූ බව ප්‍රකාශ විය. 2002 මැයි මාසයේදී කබ්බා නැවත ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් විය. 2004 වන විට නිරායුධකරණ ක්‍රියාවලිය සම්පූර්ණ විය. එසේම 2004 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ අනුග්‍රහය ලත් යුද අපරාධ අධිකරණයක් යුද්ධයේ දෙපාර්ශවයේම ජ්‍යෙෂ්ඨ නායකයන් සම්බන්ධයෙන් නඩු විභාග පැවැත්වීම ආරම්භ කළේය. 2005 දෙසැම්බරයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක හමුදා සියරා ලියොන් වෙතින් ඉවත් විය.
2007 මහ මැතිවරණය සහ ඉන් ඔබ්බට
[සංස්කරණය]2007 සහ 2012 මැතිවරණ බහු-පක්ෂ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය වෙත නැවත පැමිණීම සනිටුහන් කළ අතර අර්නස්ට් බායි කොරෝමාගේ මැතිවරණය සිවිල් යුද්ධයෙන් ස්ථාවරත්වයේ සහ ප්‍රකෘතියේ කාල පරිච්ඡේදයක් සංඥා කරයි.[95]
ඉබෝලා වසංගතය සමග අරගලය (2014-2016)
[සංස්කරණය]2014 දී ඇති වූ ඉබෝලා වසංගතය සැලකිය යුතු සෞඛ්‍ය අර්බුදයක් ඇති කළ අතර, එය ජාතික හදිසි තත්වයක් ඇති කිරීමට හේතු වූ අතර මහජන සෞඛ්‍ය සහ පාලනයේ පවතින අභියෝග ඉස්මතු කරයි.[96]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් පිහිටා ඇත්තේ බටහිර අප්‍රිකාවේ නිරිතදිග වෙරළ තීරයේ වන අතර, බොහෝ දුරට අක්ෂාංශ 7° සහ 10°N (කුඩා ප්‍රදේශයක් දකුණින් 7°) සහ දේශාංශ 10° සහ 14°W අතර පිහිටා ඇත. රට උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් ගිනියාව, ගිනිකොන දෙසින් ලයිබීරියාව සහ බටහිරින් සහ නිරිත දෙසින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වේ.[97]
සියෙරා ලියොන්හි මුළු භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර 71,740 (වර්ග සැතපුම් 27,699), භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර 71,620 (වර්ග සැතපුම් 27,653) සහ ජලය වර්ග කිලෝමීටර 120 (වර්ග සැතපුම් 46) ලෙස බෙදා ඇත.[98] රටට වෙනස් භූගෝලීය කලාප හතරක් ඇත. නැඟෙනහිර සියෙරා ලියොන් හි සානුව උස් කඳු වලින් ඡේදනය වී ඇති අතර, රටේ උසම ස්ථානය වන බින්ටුමනි කන්ද මීටර් 1,948 (අඩි 6,391) දක්වා ළඟා වේ. මෝවා ගඟේ ජලාපවහන ද්‍රෝණියේ ඉහළ කොටස මෙම කලාපයේ දකුණේ පිහිටා ඇත.
රටේ මධ්‍යය යනු සියරා ලියොන්හි භූමි ප්‍රමාණයෙන් 43%ක් පමණ වන වනාන්තර, පඳුරු සහ ගොවිබිම්[97] අඩංගු පහත් බිම් තැනිතලා ප්‍රදේශයකි. මෙහි උතුරු කොටස ගිනියානු වනාන්තර-සැවානා මොසෙයික් පරිසර කලාපයේ කොටසක් ලෙස ලෝක වනජීවී අරමුදල විසින් වර්ගීකරණය කර ඇති අතර දකුණ වැසි වනාන්තර සහිත තැනිතලා සහ ගොවිබිම් වේ.
බටහිරින්, සියෙරා ලියොන් සතුව අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර් 400 ක් (සැතපුම් 249) පමණ ඇති අතර, එයට බහුල සාගර සම්පත් සහ ආකර්ෂණීය සංචාරක විභවයන් දෙකම ලබා දෙයි. වෙරළ තීරයේ පහත් බිම් ගිනියානු කඩොලාන වගුරු බිම් ඇත. ජාතික අගනුවර වන ෆ්‍රීටවුන් සියෙරා ලියොන් වරායට යාබදව පිහිටා ඇති වෙරළබඩ අර්ධද්වීපයක පිහිටා ඇත.
දේශගුණය නිවර්තන කලාපීය වන අතර, කෘෂිකාර්මික චක්‍රය තීරණය කරන සෘතු දෙකකින් යුක්ත වේ: මැයි සිට නොවැම්බර් දක්වා වැසි සමය සහ දෙසැම්බර් සිට මැයි දක්වා වියළි සමය, හර්මැට්ටන් ඇතුළත් වන අතර, සහරා කාන්තාරයෙන් ඔබ්බට සිසිල්, වියළි සුළං හමන විට සහ රාත්‍රී කාලය. උෂ්ණත්වය 16 °C (60.8 °F) තරම් අඩු විය හැක. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 26 °C (78.8 °F) වන අතර වසර තුළ 26 සිට 36 °C (78.8 සිට 96.8 °F) දක්වා වෙනස් වේ.[99][100]
ජෛව විවිධත්වය
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් පිහිටා ඇත්තේ බටහිර අප්‍රිකාවේ නිරිතදිග වෙරළ තීරයේ වන අතර, බොහෝ දුරට අක්ෂාංශ 7° සහ 10°N (කුඩා ප්‍රදේශයක් දකුණින් 7°) සහ දේශාංශ 10° සහ 14°W අතර පිහිටා ඇත. රට උතුරින් සහ නැගෙනහිරින් ගිනියාව, ගිනිකොන දෙසින් ලයිබීරියාව සහ බටහිරින් සහ නිරිත දෙසින් අත්ලාන්තික් සාගරයෙන් මායිම් වේ.[97]
සියෙරා ලියොන්හි මුළු භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර 71,740 (වර්ග සැතපුම් 27,699), භූමි ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර 71,620 (වර්ග සැතපුම් 27,653) සහ ජලය වර්ග කිලෝමීටර 120 (වර්ග සැතපුම් 46) ලෙස බෙදා ඇත.[98] රටට වෙනස් භූගෝලීය කලාප හතරක් ඇත. නැඟෙනහිර සියෙරා ලියොන් හි සානුව උස් කඳු වලින් ඡේදනය වී ඇති අතර, රටේ උසම ස්ථානය වන බින්ටුමනි කන්ද මීටර් 1,948 (අඩි 6,391) දක්වා ළඟා වේ. මෝවා ගඟේ ජලාපවහන ද්‍රෝණියේ ඉහළ කොටස මෙම කලාපයේ දකුණේ පිහිටා ඇත.
රටේ මධ්‍යය යනු සියරා ලියොන්හි භූමි ප්‍රමාණයෙන් 43%ක් පමණ වන වනාන්තර, පඳුරු සහ ගොවිබිම්[97] අඩංගු පහත් බිම් තැනිතලා ප්‍රදේශයකි. මෙහි උතුරු කොටස ගිනියානු වනාන්තර-සැවානා මොසෙයික් පරිසර කලාපයේ කොටසක් ලෙස ලෝක වනජීවී අරමුදල විසින් වර්ගීකරණය කර ඇති අතර දකුණ වැසි වනාන්තර සහිත තැනිතලා සහ ගොවිබිම් වේ.
බටහිරින්, සියෙරා ලියොන් සතුව අත්ලාන්තික් වෙරළ තීරයේ කිලෝමීටර් 400 ක් (සැතපුම් 249) පමණ ඇති අතර, එයට බහුල සාගර සම්පත් සහ ආකර්ෂණීය සංචාරක විභවයන් දෙකම ලබා දෙයි. වෙරළ තීරයේ පහත් බිම් ගිනියානු කඩොලාන වගුරු බිම් ඇත. ජාතික අගනුවර වන ෆ්‍රීටවුන් සියෙරා ලියොන් වරායට යාබදව පිහිටා ඇති වෙරළබඩ අර්ධද්වීපයක පිහිටා ඇත.
දේශගුණය නිවර්තන කලාපීය වන අතර, කෘෂිකාර්මික චක්‍රය තීරණය කරන සෘතු දෙකකින් යුක්ත වේ: මැයි සිට නොවැම්බර් දක්වා වැසි සමය සහ දෙසැම්බර් සිට මැයි දක්වා වියළි සමය, හර්මැට්ටන් ඇතුළත් වන අතර, සහරා කාන්තාරයෙන් ඔබ්බට සිසිල්, වියළි සුළං හමන විට සහ රාත්‍රී කාලය. උෂ්ණත්වය 16 °C (60.8 °F) තරම් අඩු විය හැක. සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 26 °C (78.8 °F) වන අතර වසර තුළ 26 සිට 36 °C (78.8 සිට 96.8 °F) දක්වා වෙනස් වේ.[101][102]
රජය සහ දේශපාලනය
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් යනු සෘජුව තේරී පත් වූ ජනාධිපතිවරයෙකු සහ ඒකමතික ව්‍යවස්ථාදායකයක් සහිත ව්‍යවස්ථාපිත ජනරජයකි. සියෙරා ලියොන් රජයේ වත්මන් ක්‍රමය පදනම් වී ඇත්තේ 1991 සියරා ලියොන් ව්‍යවස්ථාව මතය. සියෙරා ලියොන්හි අධිපති ඒකීය මධ්‍යම රජයක් සහ දුර්වල පළාත් පාලන ක්‍රමයක් ඇත. සියෙරා ලියොන් ජනාධිපතිවරයාගේ ප්‍රධානත්වයෙන් යුත් සියෙරා ලියොන් රජයේ විධායක ශාඛාවට පුළුල් බලතල සහ බලපෑම් ඇත. ජනාධිපතිවරයා සියරා ලියොන්හි බලවත්ම රාජ්‍ය නිලධාරියා වේ.[103]
ජනාධිපතිවරයා රාජ්‍ය නායකයා, රජයේ ප්‍රධානියා සහ සියෙරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවේ අණදෙන නිලධාරියා වේ. ජනාධිපතිවරයා විසින් අමාත්‍ය මණ්ඩලයක් පත් කර ප්‍රධානියා වන අතර එය පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කළ යුතුය. ජනාධිපතිවරයා මහජන ඡන්දයෙන් තේරී පත් වන්නේ වසර පහක උපරිම වාර දෙකක් පමණි. ජනාධිපතිවරයා සියරා ලියොන් රජය තුළ ඉහළම සහ බලවත්ම තනතුරයි.
සියෙරා ලියොන් හි ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් වීමට අපේක්ෂකයෙකු අවම වශයෙන් 55% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත යුතුය. කිසිදු අපේක්ෂකයෙකු 55% ලබා නොගන්නේ නම්, ඉහළම අපේක්ෂකයින් දෙදෙනා අතර දෙවන වටයේ දෙවන තරඟයක් පවතී.[104]
සියෙරා ලියොන් හි වත්මන් ජනාධිපති හිටපු හමුදා ජුන්ටා නායක ජුලියස් මාඩා බයෝ ය.[105] රටෙහි දැඩි ලෙස තරඟ කළ 2018 ජනාධිපතිවරණයේදී බයෝ විසින් පාලක සමස්ත මහජන කොංග්‍රසයේ (APC) සමුර කාමරා පරාජය කරන ලදී. බයෝ 2018 අප්‍රේල් 4 වන දින අගවිනිසුරු අබ්දුලායි චාම් විසින් දිවුරුම් දීමෙන් පසු ඉවත්ව යන ජනාධිපති අර්නස්ට් බායි කොරෝමා වෙනුවට බයෝ පත් විය. බයෝ යනු සියෙරා ලියොන් හි වත්මන් පාලක පක්ෂය වන සියෙරා ලියොන් මහජන පක්ෂයේ නායකයායි.
ජනාධිපතිවරයාට ඊළඟට සිටින්නේ සියරා ලියොන් රජයේ විධායක අංශයේ දෙවැනි ඉහළම රාජ්‍ය නිලධාරියා වන උප ජනාධිපතිවරයා ය. සියෙරා ලියොන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මගින් නම් කර ඇති පරිදි, ජනාධිපතිවරයාගේ මරණය, ඉල්ලා අස්වීම හෝ ඉවත් කිරීම මත උප සභාපතිවරයා සියරා ලියොන් හි නව ජනාධිපති බවට පත්විය යුතුය.
පාර්ලිමේන්තුව
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තුව ආසන 149 කින් සමන්විත ඒකමණ්ඩලයකි. රටේ දිස්ත්‍රික්ක 16 බැගින් පාර්ලිමේන්තුව නියෝජනය කරයි. සභිකයින් 135 දෙනෙකු ජනාධිපතිවරණවලට සමගාමීව තේරී පත් වේ; අනෙකුත් ආසන 14 පුරවන්නේ රටේ පරිපාලන දිස්ත්‍රික්කවල ප්‍රධානීන් විසිනි.[106] සියරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තුව මෙහෙයවනු ලබන්නේ පාර්ලිමේන්තුවේ කථානායකවරයා විසිනි, ඔහු පාර්ලිමේන්තුවේ සමස්ත නායකයා වන අතර පාර්ලිමේන්තුවේ වාඩි වී සිටින මන්ත්‍රීවරුන් විසින් සෘජුවම තෝරා පත් කර ගනු ලැබේ. සියරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තුවේ වත්මන් කථානායකවරයා වන්නේ 2014 ජනවාරි 21 දින පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් විසින් තේරී පත් වූ අබාස් බන්දු ය.
සියෙරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තුවේ වත්මන් සාමාජිකයින් 2023 සියෙරා ලියොන් මහ මැතිවරණයෙන් තේරී පත් විය. දැනට තේරී පත් වූ පාර්ලිමේන්තු ආසන 135න් 54ක් APC සතුව ඇති අතර සියරා ලියොන් මහජන පක්ෂයට (SLPP) ආසන 81ක් ඇත. සියෙරා ලියොන්හි වඩාත් ප්‍රමුඛ පක්ෂ දෙක වන APC සහ SLPP, 2023 සියෙරා ලියොන් පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයේදී පාර්ලිමේන්තුවේ තේරී පත් වූ සෑම ආසනයක්ම සාමූහිකව දිනා ගත්හ. පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් වයස අවුරුදු විසිඑකකට වැඩි සියරා ලියොන්හි පුරවැසියෙකු විය යුතුය, ලියාපදිංචි ඡන්ද දායකයෙකු විය යුතුය, සහ ඉංග්‍රීසි භාෂාව පිළිබඳ ප්‍රවීණයෙකු විය යුතුය.[103]
1961 දී නිදහස ලැබීමෙන් පසු, සියෙරා ලියොන් දේශපාලනය ප්‍රධාන දේශපාලන පක්ෂ දෙකකින් ආධිපත්‍යය දරයි: SLPP සහ APC. අනෙකුත් සුළු දේශපාලන පක්ෂ ද පවතින නමුත් සැලකිය යුතු සහයෝගයක් නොමැත.[107]
අධිකරණය
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් හි අධිකරණ බලය පැවරී ඇත්තේ සියරා ලියොන් අගවිනිසුරුවරයාගේ ප්‍රධානත්වයෙන් සහ රටේ ඉහළම අධිකරණය වන සියරා ලියොන් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයෙන් සමන්විත අධිකරණයට ය, එනම් එහි තීන්දුවලට එරෙහිව අභියාචනයක් ඉදිරිපත් කළ නොහැකි බවයි. අනෙකුත් අධිකරණවලට මහාධිකරණය, අභියාචනාධිකරණය, මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණ සහ ග්‍රාමීය ගම්මානවල සම්ප්‍රදායික අධිකරණ ඇතුළත් වේ. ජනාධිපතිවරයා විසින් අධිකරණ තුන සඳහා විනිසුරුවරුන් පත් කරන අතර පාර්ලිමේන්තුව අනුමත කරයි. රට පුරා ඇති සියලුම සිවිල් සහ අපරාධ කටයුතු සම්බන්ධයෙන් අධිකරණ බලය ඇත. සියරා ලියොන් හි වත්මන් වැඩබලන අගවිනිසුරුවරයා වන්නේ ඩෙස්මන්ඩ් බබටුන්ඩේ එඩ්වර්ඩ් ය.
විදේශ සබඳතා
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් විදේශ කටයුතු සහ ජාත්‍යන්තර සහයෝගිතා අමාත්‍යාංශය සියෙරා ලියොන් හි විදේශ ප්‍රතිපත්තියේ වගකීම දරයි. සියෙරා ලියොන් චීනය, රුසියාව,[108] ලිබියාව, ඉරානය සහ කියුබාව ඇතුළු රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික සබඳතා ඇත.
සියෙරා ලියොන් එක්සත් ජනපදය ඇතුළු බටහිර රටවල් සමඟ හොඳ සබඳතා පවත්වන අතර, පොදුරාජ්‍ය මණ්ඩලීය ජාතීන්ගේ සාමාජිකත්වය හරහා එක්සත් රාජධානිය සහ අනෙකුත් පැරණි බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිත සමඟ ඓතිහාසික සබඳතා පවත්වා ගෙන ඇත.[109] 2000 දී සිවිල් යුද්ධය අවසන් කිරීමට මැදිහත් වීමෙන් පසු පරිපාලන ආධාර සහ හමුදා පුහුණුව සමඟින්, හිටපු යටත් විජිතයට ආධාර සැපයීමේදී එක්සත් රාජධානිය ප්‍රධාන කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත.
හිටපු ජනාධිපති සියාකා ස්ටීවන්ස්ගේ රජය බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන්ගේ ආර්ථික ප්‍රජාව (ECOWAS) යටතේ අනෙකුත් බටහිර අප්‍රිකානු රටවල් සමඟ සමීප සබඳතා ඇති කර ගැනීමට උත්සාහ කර ඇත, එය වත්මන් රජය විසින් දිගටම කරගෙන යන ප්‍රතිපත්තියකි. සියරා ලියොන්, ලයිබීරියාව, අයිවරි කෝස්ට් සහ ගිනියාව සමඟ එක්ව මනෝ ගංගා සංගමය (MRU) පිහිටුවා ඇත. එය මූලික වශයෙන් සැලසුම් කර ඇත්තේ සංවර්ධන ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ රටවල් හතර අතර කලාපීය ආර්ථික ඒකාබද්ධතාවය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහාය.[110]
සියෙරා ලියොන් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ සහ එහි විශේෂිත ආයතන වන අප්‍රිකානු සංගමය, අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකුව (AFDB), ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා සංවිධානය (OIC) සහ නොබැඳි ව්‍යාපාරයේ (NAM) සාමාජිකයෙකි.[111] සියෙරා ලියොන් යනු එක්සත් ජනපද හමුදාව සඳහා (98 වගන්තිය යටතේ ආවරණය වන පරිදි) ආරක්ෂාව සඳහා ද්විපාර්ශ්වික ප්‍රතිශක්තිකරණ ගිවිසුමක් ඇති ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණයේ සාමාජිකයෙකි.
2024 ගෝලීය සාම දර්ශකයට අනුව සියෙරා ලියොන් ලෝකයේ 66 වැනි සාමකාමී රට වේ.[112]
හමුදා
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් හමුදාව, නිල වශයෙන් සියෙරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදා (RSLAF), සියෙරා ලියොන් දේශසීමාවේ භෞමික ආරක්ෂාව සහ එහි ජාත්‍යන්තර බැඳීම් රාමුව තුළ සියෙරා ලියොන්හි ජාතික අවශ්‍යතා ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වගකිව යුතු සියෙරා ලියොන්හි ඒකාබද්ධ සන්නද්ධ හමුදාවන් වේ. . 1961 දී නිදහස ලැබීමෙන් පසු සන්නද්ධ හමුදාවන් පිහිටුවන ලද්දේ, රට තුළ හිටපු බ්‍රිතාන්‍ය රාජකීය බටහිර අප්‍රිකානු දේශසීමා බලකායේ අංග පදනම් කරගෙන ය. සියෙරා ලියොන් සන්නද්ධ හමුදාවන් 15,500 ක් පමණ පුද්ගලයන්ගෙන් සමන්විත වන අතර, විශාලතම සියෙරා ලියොන් හමුදාව,[113] සියෙරා ලියෝන් නාවික හමුදාව සහ සියෙරා ලියොන් එයාර් වින්ග් වේ.[114]
සියෙරා ලියොන් හි ජනාධිපතිවරයා හමුදා ප්‍රධානියා වන අතර ආරක්ෂක ප්‍රතිපත්ති සහ සන්නද්ධ හමුදා සැකසීම සම්බන්ධයෙන් වගකිව යුතු ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයා වේ.[115][116]
1961 දී සියෙරා ලියොන් නිදහස ලබා ගත් විට, රාජකීය සියෙරා ලියොන් හමුදා බලකාය බටහිර අප්‍රිකානු දේශසීමා බලකායේ සියෙරා ලියොන් බලඇණියෙන් නිර්මාණය කරන ලදී.[117] ජාතික ප්‍රතිසංස්කරණ කවුන්සිලය බලයට ගෙන එමින් 1968 දී හමුදාව බලය අල්ලා ගත්තේය. 1971 අප්‍රේල් 19 වන දින, සියෙරා ලියොන් ජනරජයක් බවට පත් වූ විට, රාජකීය සියෙරා ලියොන් හමුදා බලකාය සියෙරා ලියොන් හමුදා බලකාය (RSLMF) ලෙස නම් කරන ලදී.[117][118] 1979 සියෙරා ලියොන් නාවික හමුදාව පිහිටුවන තෙක් RSLMF තනි සේවා සංවිධානයක් ලෙස පැවතුනි. 1995 දී ආරක්ෂක මූලස්ථානය පිහිටුවන ලද අතර සියෙරා ලියොන් ගුවන් වින්ග් පිහිටුවන ලදී. RSLMF සියෙරා ලියොන් ජනරජයේ සන්නද්ධ හමුදා (AFRSL) ලෙස නම් කරන ලදී.
නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් හි නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම මූලික වශයෙන් වගකීම වන්නේ අභ්‍යන්තර කටයුතු අමාත්‍යවරයාට (ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරන ලද) වගකිව යුතු සියරා ලියොන් පොලිසියේ (SLP) ය. සියරා ලියොන් පොලිසිය 1894 දී බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතය විසින් පිහිටුවන ලදී. එය බටහිර අප්‍රිකාවේ පැරණිතම පොලිස් බලකායකි. එය අපරාධ වැළැක්වීම, ජීවිත හා දේපළ ආරක්ෂා කිරීම, වැරදිකරුවන් හඳුනා ගැනීම සහ නඩු පැවරීම, මහජන සාමය පවත්වා ගැනීම, ආරක්ෂාව සහ ආරක්ෂාව සහතික කිරීම සහ යුක්තිය සඳහා ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ක්‍රියා කරයි. සියෙරා ලියොන් පොලිසියේ ප්‍රධානියා වන්නේ සියෙරා ලියොන් පොලිස් බලකායේ වෘත්තීය ප්‍රධානියා වන පොලිස්පතිවරයා වන අතර ඔහු සියෙරා ලියෝන් හි ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලැබේ.
සියෙරා ලියොන්හි දිස්ත්‍රික්ක 14 න් එක් එක් දිස්ත්‍රික්ක ප්‍රධානත්වය දරනු ලබන්නේ අදාළ දිස්ත්‍රික්කයේ වෘත්තීය ප්‍රධානියා වන දිස්ත්‍රික් පොලිස් කොමසාරිස්වරයෙකු විසිනි. මෙම පොලිස් කොමසාරිස්වරු ෆ්‍රීටවුන් හි සියරා ලියොන් පොලිස් මූලස්ථානයේ සිටින පොලිස්පතිවරයා වෙත සෘජුවම වාර්තා කරති. වත්මන් පොලිස්පතිවරයා වන්නේ විලියම් ෆායියා සෙල්ලු වන අතර, ඔහු 2020 මාර්තු මාසයේ සිට එම තනතුරේ සිටි ඇම්බ්‍රෝස් සොවුලා වෙනුවට 2022 ජූලි 27 වන දින ජනාධිපති ජුලියස් මැඩ්ඩා බයෝ විසින් එම තනතුරට පත් කරන ලදී.[119][120]
මානව හිමිකම්
[සංස්කරණය]1861 පුද්ගල පනතට එරෙහි වැරදි වල 61 වගන්තිය යටතේ පිරිමි සමලිංගික ලිංගික ක්‍රියාකාරකම් නීති විරෝධී වන අතර ජීවිතාන්තය දක්වා සිරදඬුවම් නියම කළ හැකිය.[121][122]
අධික පොලිස් ම්ලේච්ඡත්වය ද නිරන්තර ගැටලුවකි. බන්ධනාගාර කැරලිකරුවන් මෙන් විරෝධතාකරුවන් ආරක්ෂක අංශ විසින් මරා දමා ඇත (පදෙඹ පාර බන්ධනාගාරයේ එක් සිද්ධියකදී රැඳවියන් 30 දෙනෙකු සහ එක් නිවැරදි කිරීමේ නිලධාරියෙකු ඝාතනය විය). COVID-19 අගුලු දැමීමේ කාලය තුළ මූලික අවශ්‍යතා ලබා ගැනීමට උත්සාහ කරන පුද්ගලයින්ට පොලිසිය පහර දීමේ චෝදනා කිහිපයක් එල්ල විය.[123]
ලෝක පාලන මුල පිරීම්වල නායකත්වය
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් යනු ලෝක ව්‍යවස්ථාවක් සම්පාදනය කිරීමේ සම්මුතියක් කැඳවීමේ ගිවිසුමට අත්සන් කළ රටකි.[124][125] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, 1968 දී, මානව ඉතිහාසයේ ප්‍රථම වතාවට, පෘථිවි සම්මේලනය සඳහා වූ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව කෙටුම්පත් කිරීම සහ සම්මත කිරීම සඳහා ලෝක ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් රැස් විය.[126] එවකට සියෙරා ලියොන් හි ජනාධිපති වූ මිල්ටන් මාර්ගායි ලෝක ව්‍යවස්ථාදායක සභාවක් කැඳවීමේ ගිවිසුමට අත්සන් තැබීය.[127]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් ජනරජය කලාප පහකින් සමන්විත වේ: උතුරු පළාත, වයඹ පළාත, දකුණු පළාත, නැගෙනහිර පළාත සහ බස්නාහිර ප්‍රදේශය. පළාත් හතරක් තවදුරටත් දිස්ත්‍රික්ක 14කට බෙදා ඇත; බස්නාහිර පළාත දිස්ත්‍රික්ක දෙකකට බෙදා ඇත.
පළාත් දිස්ත්‍රික්ක ප්‍රධානීන් 186 කට බෙදා ඇති අතර, ඒවා සම්ප්‍රදායිකව ප්‍රධානීන් විසින් මෙහෙයවනු ලැබූ අතර, 1896 දී සියෙරා ලියොන් ආරක්ෂක ප්‍රදේශය සංවිධානය කරන අවස්ථාවේ බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලනය විසින් පිළිගනු ලැබීය. පැරාමවුන්ට් ප්‍රධානීන් විශේෂයෙන් ගම් සහ කුඩා ග්‍රාමීය නගරවල බලපෑම් ඇති කරයි.[128] සෑම ප්‍රධානියාටම එකල පිළිගත් පාලක පවුල් ඇත; ප්‍රාදේශීය ප්‍රධානීන්ගෙන් සැදුම්ලත් ගෝත්‍රික අධිකාරිය, පාලක පවුල්වලින් පරම ප්‍රධානියා තෝරා ගනී.[128] සාමාන්‍යයෙන්, ප්‍රධානීන්ට "බදු වැඩි කිරීමට, අධිකරණ පද්ධතිය පාලනය කිරීමට සහ ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල වැදගත්ම සම්පත වන ඉඩම් වෙන් කිරීමට" බලය ඇත.[129]
පළාත් පාලන සන්දර්භය තුළ දිස්ත්‍රික්ක පාලනය වන්නේ ප්‍රාදේශීය වශයෙන් ය. ප්‍රාදේශීය මට්ටමින් අධිකාරිය ක්‍රියාත්මක කිරීමට සහ කාර්යයන් ඉටු කිරීමට සෑම කෙනෙකුටම සෘජුවම තේරී පත් වූ ප්‍රාදේශීය දිස්ත්‍රික් සභාවක් ඇත.[130][131] සමස්තයක් වශයෙන්, ප්‍රාදේශීය සභා 19 ක් ඇත: දිස්ත්‍රික් සභා 13 ක්, දිස්ත්‍රික්ක 12 ට එකක් සහ බස්නාහිර ප්‍රදේශ ග්‍රාමීය සඳහා එකක්, සහ මහ නගර සභා හයක් ද ප්‍රාදේශීය සභා තේරී පත් වී ඇත. බස්නාහිර ප්‍රදේශයේ නාගරික දිස්ත්‍රික්කය සඳහා පළාත් පාලන ආයතන ලෙස ක්‍රියාත්මක වන ෆ්‍රීටවුන් සහ බෝ, බොන්තේ, කෙනෙමා, කොයිදු සහ මාකේනි යන නගර සභා හයට ඇතුළත් වේ.[130][132][133]
දිස්ත්‍රික් සභා ඒ ඒ පළාත් පාලන ආයතනවල අධීක්ෂණය යටතේ පවතින අතර, මහ නගර සභා සෘජුවම පළාත් පාලන හා ප්‍රජා සංවර්ධන අමාත්‍යාංශය මගින් අධීක්ෂණය කරනු ලබන අතර, එම නිසා පරිපාලනමය වශයෙන් දිස්ත්‍රික් සහ පළාත් පාලනවලින් ස්වාධීන වේ.
| දිස්ත්‍රික්කය | ප්‍රධාන නගරය | ප්‍රමානය (ව.කි) | පළාත | ජනගහනය
(2004 සංඝණනය)[134] |
ජනගහනය
(2015 සංඝණනය)[135] |
|---|---|---|---|---|---|
| බොම්බාලි දිස්ත්‍රික්කය | මාකේනි | 7,985 | උතුරු | 408,390 | 606,183[136] |
| කොයිනාඩුගු දිස්ත්‍රික්කය | කබාලා | 12,121 | 265,758 | 408,097[137] | |
| පෝර්ට් ලොකෝ දිස්ත්‍රික්කය | ලොකෝ වරාය | 5,719 | 453,746 | 614,063[137] | |
| ටොන්කොලිලි දිස්ත්‍රික්කය | මග්බුරාකා | 7,003 | 347,197 | 530,776[138] | |
| කම්බියා දිස්ත්‍රික්කය | කම්බියා | 3,108 | 270,462 | 343,686[139] | |
| කෙනෙමා දිස්ත්‍රික්කය | කෙනෙමා | 6,053 | නැගෙනහිර | 497,948 | 609,873[140] |
| කොනෝ දිස්ත්‍රික්කය | කොයිදු නගරය | 5,641 | 335,401 | 505,767[141] | |
| කයිලාහුන් දිස්ත්‍රික්කය | කයිලාහුන් | 3,859 | 358,190 | 525,372[141] | |
| බෝ දිස්ත්‍රික්කය | බෝ | 5,219 | දකුණු | 463,668 | 574,201[142] |
| බොන්ත දිස්ත්‍රික්කය | මාට්රු ජොං | 3,468 | 139,687 | 200,730[143] | |
| පුජෙහුන් දිස්ත්‍රික්කය | පුජේහුන් | 4,105 | 228,392 | 345,577 | |
| මොයම්බ දිස්ත්‍රික්කය | මොයම්බා | 6,902 | 260,910 | 318,064 | |
| බස්නාහිර ප්‍රදේශය නාගරික දිස්ත්‍රික්කය | ෆ්‍රීටවුන් | 13 | බටහිර | 772,873 | 1,050,301 |
| බස්නාහිර ප්‍රදේශය ග්‍රාමීය දිස්ත්‍රික්කය | වෝටර්ලූ | 544 | 174,249 | 442,951 |
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]
.svg)
| ස්ථා | අංශය | ද.දේ.නි ප්‍රතිශතය |
|---|---|---|
| 1 | කෘෂිකර්මය | 58.5 |
| 2 | වෙනත් සේවාවන් | 10.4 |
| 3 | වෙළඳ සහ සංචාරක | 9.5 |
| 4 | තොග සහ සිල්ලර වෙළඳාම | 9.0 |
| 5 | පතල් කැණීම සහ ගල් කැණීම | 4.5 |
| 6 | රාජ්‍ය සේවා | 4.0 |
| 7 | නිෂ්පාදනය සහ හස්ත කර්මාන්ත | 2.0 |
| 8 | ඉදිකිරීම් | 1.7 |
| 9 | විදුලිය සහ ජලය | 0.4 |
1990 දශකය වන විට ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් පහත වැටෙමින් තිබූ අතර ආර්ථික යටිතල පහසුකම් බරපතල ලෙස පරිහානියට පත් විය. ඊළඟ දශකය තුළ රටේ සිවිල් යුද්ධයෙන් විධිමත් ආර්ථිකයෙන් වැඩි කොටසක් විනාශ විය. 2002 ජනවාරියේ සතුරුකම් අවසන් වූ දා සිට, සියරා ලියොන් යථා තත්ත්වයට පත්වීමට විශාල බාහිර ආධාර උපකාර ලබා දී ඇත.[145]
බොහෝ අය සිවිල් යුද්ධයේ ප්‍රධාන හේතුව ලෙස බොහෝ දෙනෙකුට හැඟෙන නිලධාරීන් විසින් දූෂණය සීමා කිරීමට රජය දරන උත්සාහයේ සාර්ථකත්වය මත බොහෝ ප්‍රකෘතිය රඳා පවතිනු ඇත. එහි දියමන්ති අංශයේ රාජ්‍ය කළමනාකරණයේ සඵලතාවය සාර්ථකත්වයේ ප්‍රධාන දර්ශකයක් වනු ඇත.
විශේෂයෙන්ම තරුණයින් සහ හිටපු සටන්කරුවන් අතර ඉහළ විරැකියාවක් පවතී. රාජ්‍ය සේවයේ ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කිරීමට බලධාරීන් ප්‍රමාද වී ඇති අතර පෞද්ගලීකරණ වැඩසටහනේ වේගය ද මන්දගාමී වන අතර පරිත්‍යාගශීලීන් එහි ප්‍රගතිය ඉල්ලා සිටිති. 2019 වසරේ නවතම සමීක්ෂණයට අනුව, ජනගහනයෙන් 59.2%ක් බහුමාන දරිද්‍රතාවයෙන් අඛණ්ඩව පීඩාවට පත්ව සිටින අතර අතිරේක 21.3%ක් එයට ගොදුරු වේ.[146]
මුදල් යනු ලියොන් ය. මහ බැංකුව සියෙරා ලියොන් බැංකුවයි. සියෙරා ලියොන් පාවෙන විනිමය අනුපාත පද්ධතියක් ක්‍රියාත්මක කරන අතර, ඕනෑම වාණිජ බැංකුවකින්, පිළිගත් විදේශ විනිමය කාර්යාංශයකින් සහ බොහෝ හෝටල්වලින් විදේශ මුදල් හුවමාරු කළ හැක. ක්‍රෙඩිට් කාඩ් භාවිතය සියරා ලියොන්හි සීමා කර ඇත, නමුත් ඒවා සමහර හෝටල් සහ ආපනශාලා වල භාවිතා කළ හැක. ProCredit බැංකුව මගින් ක්‍රියාත්මක වන ෆ්‍රීටවුන් හි Visa කාඩ්පත් පිළිගන්නා ජාත්‍යන්තරව සම්බන්ධිත ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර කිහිපයක් තිබේ.
කෘෂිකර්මය
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් හි ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තයට සෘජුවම සම්බන්ධ වේ.[147] කෘෂිකර්මාන්තය 2007 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් (GDP) සියයට 58 ක් විය.[144]
කෘෂිකර්මාන්තය විශාලතම සේවා යෝජකයා වන අතර ජනගහනයෙන් සියයට 80 ක් මෙම අංශයේ සේවය කරයි.[148] සහල් සියරා ලියොන්හි ප්‍රධානතම ප්‍රධාන භෝගය වන අතර, ගොවීන්ගෙන් සියයට 85ක් වැසි සමයේදී සහල් වගා කරන අතර[149] සහ එක් පුද්ගලයෙකුට වාර්ෂිකව කිලෝග්‍රෑම් 76 (රාත්තල් 167.5) පරිභෝජනය කරයි.[150]
පතල් කැණීම
[සංස්කරණය]ඛනිජ වලින් පොහොසත් සියෙරා ලියොන් එහි ආර්ථික පදනම සඳහා පතල් කැණීම, විශේෂයෙන් දියමන්ති මත විශ්වාසය තබා ඇත. දියමන්ති නිෂ්පාදනය කරන රටවල් දහය අතරට එම රට ද ඇතුළත් ය. ඛනිජ අපනයනය ප්‍රධාන මුදල් ඉපැයීම ලෙස පවතී. සියෙරා ලියොන් යනු මැණික් ගුණාත්මක දියමන්ති නිෂ්පාදනය කරන ප්‍රධාන නිෂ්පාදකයෙකි. දියමන්ති වලින් පොහොසත් වුවද, ඔවුන්ගේ සූරාකෑම සහ අපනයනය කළමනාකරණය කිරීමට එය ඓතිහාසිකව අරගල කර ඇත.
සියෙරා ලියොන් සිවිල් යුද්ධයේදී දියමන්ති සමූහ ව්‍යාපාරවලට කැණීම් කරන ලද ලේ දියමන්ති සඳහා ප්‍රසිද්ධය, එහි ම්ලේච්ඡත්වයට හේතු වූ ආයුධ මිලදී ගැනීම සඳහා ය.[151] 1970 ගණන්වල සහ 1980 ගණන්වල මුල් භාගයේදී, පතල් ක්ෂේත්‍රයේ පිරිහීම සහ රාජ්‍ය නිලධාරීන් අතර දූෂණය වැඩිවීම නිසා ආර්ථික වර්ධන වේගය මන්දගාමී විය.
සියෙරා ලියොන් දියමන්ති වාර්ෂික නිෂ්පාදනය ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 250 සිට ඩොලර් මිලියන 300 අතර පරාසයක් ඇස්තමේන්තු කර ඇත. ඒවායින් සමහරක් හොර රහසේ ගෙන යනු ලබන අතර, ඒවා මුදල් විශුද්ධිකරණය හෝ නීති විරෝධී ක්‍රියාකාරකම් සඳහා මුදල් යෙදවීම සඳහා යොදා ගැනේ. සිවිල් යුද්ධයෙන් පසු විධිමත් අපනයන නාටකාකාර ලෙස වැඩිදියුණු වී ඇති අතර, ඒවායේ කළමනාකරණය වැඩිදියුණු කිරීමේ උත්සාහයන් යම් සාර්ථකත්වයක් ලබා ඇත. 2000 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, රටෙන් දියමන්ති අපනයනය කිරීම සඳහා UN විසින් අනුමත කරන ලද සහතික කිරීමේ ක්‍රමයක් ක්‍රියාත්මක කරන ලද අතර එය නීතිමය අපනයනවල නාටකාකාර ලෙස ඉහළ යාමට හේතු විය. 2001 දී රජය විසින් පතල් ප්‍රජා සංවර්ධන අරමුදලක් (DACDF) නිර්මාණය කරන ලද අතර එය දියමන්ති අපනයන බදුවලින් කොටසක් දියමන්ති පතල් ප්‍රජාවන්ට ආපසු ලබා දෙයි. නීත්‍යානුකූල දියමන්ති වෙළඳාමේ දේශීය ප්‍රජාවන්ගේ කොටස් ඉහළ නැංවීම සඳහා අරමුදල නිර්මාණය කරන ලදී.
සියෙරා ලියොන් හි ලොව විශාලතම රූටයිල් නිධියක් ඇත, තීන්ත වර්ණක සහ වෙල්ඩින් සැරයටි ආලේපන ලෙස භාවිතා කරන ටයිටේනියම් ලෝපස්.
ප්‍රවාහන යටිතල පහසුකම්
[සංස්කරණය]
මහාමාර්ග ජාලයක් සහ ගුවන් තොටුපළවල් කිහිපයක් ඇතුළුව මාර්ගයක්, ගුවන් සහ ජල යටිතල පහසුකම් සහිත සියෙරා ලියොන්හි ප්‍රවාහන පද්ධති කිහිපයක් තිබේ. සියෙරා ලියොන්හි අධිවේගී මාර්ග කිලෝමීටර 11,300 (සැතපුම් 7,000) ඇත, එයින් කිලෝමීටර 904 (සැතපුම් 562)[152] තාර දමා ඇත (මාර්ගවලින් 8% ක් පමණ). සියෙරා ලියොන්හි අධිවේගී මාර්ග ගිනියාවේ කොනක්‍රි සහ ලයිබීරියාවේ මොන්රෝවියා වෙත සම්බන්ධ වේ.
අප්‍රිකානු මහාද්වීපයේ විශාලතම ස්වාභාවික වරාය සියෙරා ලියොන් සතුව ඇති අතර, නැගෙනහිර ෆ්‍රීටවුන් හි ක්ලයින් ටවුන් ප්‍රදේශයේ II එලිසබෙත් රැජින හරහා හෝ මධ්‍යම ෆ්‍රීටවුන් හි රජයේ වාප්පු හරහා ජාත්‍යන්තර නැව්ගත කිරීමට ඉඩ සලසයි. සියෙරා ලියොන්හි කිලෝමීටර් 800 (සැතපුම් 497) ජල මාර්ග ඇති අතර, එයින් කිලෝමීටර් 600 (සැතපුම් 373) වසර පුරා යාත්‍රා කළ හැකිය. ප්‍රධාන වරාය නගර වන්නේ බොන්තේ, ෆ්‍රීටවුන්, ෂර්බ්රෝ දූපත සහ පෙපල් ය.
සියෙරා ලියොන්හි කලාපීය ගුවන් තොටුපළවල් දහයක් සහ ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළක් ඇත. උතුරු සියෙරා ලියොන් හි වෙරළබඩ නගරයක් වන ලුන්ගි හි පිහිටා ඇති ෆ්‍රීටවුන් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ සියරා ලියොන් වෙත හෝ ඉන් පිටත දේශීය හා ජාත්‍යන්තර ගමන් සඳහා ප්‍රාථමික ගුවන් තොටුපළ වේ. හොවර්ක්‍රාෆ්ට්, තොටුපළ හෝ හෙලිකොප්ටරයකින් මගීන් ගඟ හරහා ෆ්‍රීටවුන් හි ඇබර්ඩීන් හෙලිපෝර්ට්ස් වෙත පැමිණේ. ගුවන් තොටුපළේ සිට රටේ අනෙකුත් ප්‍රධාන නගර වෙත හෙලිකොප්ටර් ද ලබා ගත හැකිය. ගුවන් තොටුපල මීටර 3,047 (අඩි 9,997) ට වඩා දිගු ධාවන පථ සකස් කර ඇත. අනෙකුත් ගුවන් තොටුපළවල් තාර නොදැමූ ධාවන පථ ඇති අතර, හතක් ධාවන පථ මීටර 914 සිට මීටර 1,523 (අඩි 2,999 සිට 4,997 දක්වා) දිග ඇත; ඉතිරි දෙකට කෙටි ධාවන පථ ඇත.
සියෙරා ලියොන් ගුවන් සමාගම් සහතික කිරීම සම්බන්ධයෙන් යුරෝපා සංගමයේ තහනම් රටවල් ලැයිස්තුවේ පෙනී සිටියි. මෙයින් අදහස් කරන්නේ සියෙරා ලියොන් හි ලියාපදිංචි වූ කිසිදු ගුවන් සමාගමකට යුරෝපා සංගමය තුළ කිසිදු ආකාරයක සේවාවන් ක්‍රියාත්මක කළ නොහැකි බවයි. මෙය ප්‍රමිතියෙන් තොර ආරක්ෂක ප්‍රමිතීන් නිසාය.[153]
2023 මාර්තු වන විට, රටේ එකම ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ ඉස්තාන්බුල්, පැරිස්, බ්‍රසල්ස් සහ බටහිර අප්‍රිකාවේ බොහෝ ප්‍රධාන නගර වෙත නිතිපතා සෘජු ගුවන් ගමන් සැලසුම් කර ඇත.
2014 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ඉබෝලා නිසා කයිලාහුන්, කෙනෙමා, බොම්බාලි, ටොන්කොලිලි, සහ පෝර්ට් ලොකෝ ඇතුළු සංචාරක සීමා සහිත දිස්ත්‍රික්ක රාශියක් තිබුණි.[154]
සියෙරා ලියොන්හි බලශක්ති
[සංස්කරණය]දළ විශ්ලේෂණය
[සංස්කරණය]2016 වන විට සියෙරා ලියොන් ජනගහනයෙන් 12% කට පමණ විදුලිය ලබා ගැනීමට හැකි විය. එම 12% න් 10% ක් ෆ්‍රීටවුන් අගනුවර වූ අතර, රටේ ඉතිරි 90% ජාතියේ විදුලියෙන් 2% ක් භාවිතා කළහ.[155] ජනගහනයෙන් බහුතරයක් ඔවුන්ගේ දෛනික පැවැත්ම සඳහා ජෛව ස්කන්ධ ඉන්ධන මත රඳා පවතින අතර, දර සහ ගල් අඟුරු බහුලව භාවිතා වේ.[156] මෙම මූලාශ්‍ර පිළිස්සීම කාන්තාවන්ට සහ ළමයින්ට අහිතකර සෞඛ්‍ය බලපෑම් ඇති කරන බව වාර්තා වේ.[156] උග්‍ර ශ්වසන ආසාදන (ARI) සහ නිවස තුළ ජෛව ස්කන්ධ ඉන්ධන දහනය අතර සහසම්බන්ධය පිළිබඳව 2012 අධ්‍යයනයක් කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ දර ලිප භාවිත කළ ළමුන්ගෙන් 64%ක් ARI රෝගයෙන් පෙළෙන බවත්, අඟුරු ලිප භාවිත කළ 44%ක් බවත්ය.[156] ගල් අඟුරු සහ දර භාවිතය පාරිසරික ගැටළු මතු කර ඇත්තේ ඒවා දෙකම වඩාත් තිරසාර බලශක්ති ප්‍රභවයන් සඳහා වන තල්ලුව සමඟ ගැටෙන බැවිනි.[157] එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, දර සහ ගල් අඟුරු වාණිජකරණය කිරීම ආධාර පරිත්‍යාගශීලීන් සහ බලශක්ති හා ජල සම්පත් අමාත්‍යාංශය සහ වන විද්‍යා අංශය වැනි රාජ්‍ය ආයතන සමඟ මතභේදයට තුඩු දී ඇත.[157] එක්සත් ජාතීන්ගේ තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්ක, විශේෂයෙන්ම ඉලක්ක අංක හත ( දැරිය හැකි සහ පිරිසිදු බලශක්තිය ) නිසා සියරා ලියොන්හි ප්‍රමුඛ බලශක්ති ප්‍රභවයන් බවට පත් වීමට සූර්ය හා ජලවිදුලිය යන දෙකටම ප්‍රබල තල්ලුවක් ඇත. සියෙරා ලියොන්හි නිවර්තන දේශගුණය, අධික වාර්ෂික වර්ෂාපතනය සහ ගංගා බහුල වීම නිසා සූර්ය හා ජලවිදුලි විකල්ප යථාර්ථවාදීව හඹායාමට හැකියාව ලැබේ.[158]
සූර්ය බලශක්තිය
[සංස්කරණය]ජාත්‍යන්තර සංවර්ධනය සඳහා වූ එක්සත් රාජධානියේ දෙපාර්තමේන්තුව (DFID) සමඟ එක්ව, සියෙරා ලියොන් 2025 වන විට එහි සියලුම පුරවැසියන්ට සූර්ය බලය ලබා දීමේ ඉලක්කය තබා ඇත.[159] මෙම අතිවිශාල ඉලක්කය කුඩා ඉලක්ක වලටද කැඩී ඇත. මෙම ඉලක්ක වලින් පළමුවැන්න 2016 දී අවම වශයෙන් නිවාස 50,000 කට සූර්ය බලය ලබා දීම, දෙවැන්න 2017 වන විට නිවාස 250,000 ක් සහ අවසානයේ 2020 වන විට පුද්ගලයින් 1,000,000 කට විදුලිය සැපයීමයි.[159] මෙම මුලපිරීම 2030 වන විට විවිධ අප්‍රිකානු රටවල් 14 කට විදුලිය සැපයීමට අපේක්ෂා කරන බලශක්ති අප්‍රිකා ප්‍රවේශ ව්‍යාපාරය යටතේ වැටේ.[155] මෙම සංයුක්ත ගිවිසුමට පෙර, සියෙරා ලියොන් හි සූර්ය බලශක්තිය සඳහා වූ පුද්ගලික අංශය දුර්වල වූ අතර, එය ඉලක්කගත ජනගහනයෙන් 5%කට වඩා අඩු පිරිසකට බලශක්තිය සැපයූ බැවිනි.[155] මෙයට එක් හේතුවක් වූයේ ආනයන බදු සහ බදු සහ තත්ත්ව පාලනයක් නොමැතිකමයි.[155] බලශක්ති අප්‍රිකා ඉලක්කය සපුරා ගැනීම සහතික කිරීම සඳහා, සියෙරා ලියොන් සහතික කළ සූර්ය නිෂ්පාදන සඳහා ආනයන බදු සහ එකතු කළ අගය මත බද්ද (වැට්) ඉවත් කිරීමට එකඟ වී ඇත.[159] මෙම වෙනස එහි පුරවැසියන්ට දැරිය හැකි, ගුණාත්මක සූර්ය නිෂ්පාදන සපයන අතරම විදේශ ආයෝජන දිරිමත් කිරීමට උත්සාහ කරනු ඇත. බදු සහ බදු නොමැති වීමත් සමඟ සූර්ය නිෂ්පාදන සඳහා 30% සිට 40% දක්වා පිරිවැය අඩුවීමක් සිදුවනු ඇතැයි ගණන් බලා ඇත.[155]
ජල විදුලි බලය
[සංස්කරණය]2012 වන විට සියෙරා ලියොන් සතුව ප්‍රධාන ජල විදුලි බලාගාර 3ක් ඇත. පළමුවැන්න 1982 දී ක්‍රියා විරහිත කරන ලද ගුමා ශාකය, දෙවැන්න නැගෙනහිර පළාතේ පිහිටා ඇති ඩෝඩෝ බලාගාරය සහ අවසානයේ බුඹුන ශාකයයි.[158] සේවා ගඟ, පම්පනා ගඟ, සේලි ගඟ, මෝවා ගඟ, සහ කුඩා ස්කාර්සීස් මත නව ජල විදුලි බලාගාර කිහිපයක් විවෘත කිරීමට ද හැකියාව ඇත.[158] මෙම සියලු ව්‍යාපෘති අතර, නිම කර ඇති සහ විභව යන දෙඅංශයෙන්ම, බුඹුන වේල්ල තවමත් සියරා ලියොන්හි විශාලතම ජල විදුලි ව්‍යාපෘති අතරින් විශාලතම වේ.[158] එය සේලි ගඟ සහ ෆ්‍රීටවුන් අසල පිහිටා ඇති අතර මෙගාවොට් 50ක් පමණ විදුලිය නිපදවීමට ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[160] 2017 වන විට එහි ධාරිතාව මෙගාවොට් 400කින් වැඩි කිරීමට සැලසුම් කර තිබූ අතර ඒ සඳහා ඩොලර් මිලියන 750ක් පමණ වැය වනු ඇත.[161] බඹුන වේල්ල මගින් විදේශ ඉන්ධන සඳහා වැයවන ප්‍රමාණය අවම කර ගත හැකි අතර අවම වශයෙන් මසකට ඩොලර් මිලියන 2ක් රටට ඉතිරි කර ගත හැකි බව පුරෝකථනය කර ඇත.[162] අතීතයේ දී මෙම ව්‍යාපෘතියට ඩොලර් මිලියන 200 කට අධික අරමුදල් ලැබුණේ ලෝක බැංකුව, අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකුව සහ ඉතාලි සමාගමක් වන සාලිනි ඉම්ප්‍රෙගිලෝ විසිනි.[160]
ජනවිකාසය
[සංස්කරණය]
2019 දී සියෙරා ලියොන් හි ජනගහනය 7,813,215[163] සහ වසරකට 2.216% ක වර්ධන වේගයක් විය.[164] රටේ ජනගහනය බොහෝ දුරට තරුණ වන අතර, ඇස්තමේන්තුගත 41.7% 15 ට අඩු, සහ ග්‍රාමීය, ඇස්තමේන්තුගත 62% ජනතාව නගරවලින් පිටත ජීවත් වෙති.[164] නගර වෙත සංක්‍රමණය වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, වසරකට 2.9% ක නාගරීකරණ වර්ධන වේගයක් ඇස්තමේන්තු කර ඇති පරිදි ජනගහනය වඩාත් නාගරික වෙමින් පවතී.[164][165]
සියරා ලියොන් තුළ ජන ඝනත්වය බෙහෙවින් වෙනස් වේ. අගනුවර සහ විශාලතම නගරය වන ෆ්‍රීටවුන් ඇතුළු බටහිර ප්‍රදේශ නාගරික දිස්ත්‍රික්කයේ ජන ඝනත්වය වර්ග කිලෝමීටරයකට පුද්ගලයන් 1,224 කි. භූගෝලීය වශයෙන් විශාලතම දිස්ත්‍රික්කය වන කොයිනාඩුගු, වර්ග කිලෝමීටරයකට පුද්ගලයන් 21.4ක ඝනත්වයට වඩා බෙහෙවින් අඩුය.[165]
ඉංග්‍රීසි නිල භාෂාව වන අතර,[166] පාසල්වල, රජයේ පරිපාලනයේ සහ මාධ්‍යවල කතා කරයි. ක්‍රියෝ (ඉංග්‍රීසි සහ ස්වදේශික අප්‍රිකානු භාෂා කිහිපයකින් ව්‍යුත්පන්න වූ අතර, සියෙරා ලියොන් ක්‍රියෝල් ජනයාගේ භාෂාව) සියරා ලියොන්හි සෑම ප්‍රදේශයකම පාහේ බහුලව කතා කරන භාෂාව වේ. ක්‍රියෝ භාෂාව රටේ ජනගහනයෙන් 96%ක් විසින් කතා කරන බැවින්,[164][167] එය විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්, විශේෂයෙන්ම ඔවුන්ගේ වෙළඳාම සහ එකිනෙකා සමඟ අන්තර් ක්‍රියා කිරීමේදී එක්සත් කරයි.[168] ක්‍රියෝ යනු සියෙරා ලියෝනියානුවන් අතර දේශීය සහ විදේශයන්හි සන්නිවේදනයේ මූලික භාෂාව වන අතර,[169] සියෙරා ලියොන් ඉංග්‍රීසි භාෂාවට ද දැඩි ලෙස බලපෑම් කර ඇත.[170]
සියෙරා ලියොන් හි එක්සත් ජාතීන්ගේ දූත මණ්ඩලය යටතේ සියෙරා ලියොන් සිවිල් යුද්ධයේදී බංග්ලාදේශ එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක හමුදාව විසින් කරන ලද දායකත්වයෙන් පසුව, අහමඩ් තේජාන් කබාගේ රජය 2002 දෙසැම්බර් මාසයේදී බෙංගාලි භාෂාව ගෞරවනීය නිල භාෂාවක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කළේය.[171][172]
සරණාගතයින් සහ සංක්‍රමණිකයන් සඳහා වූ එක්සත් ජනපද කමිටුව විසින් ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද 2008 ලෝක සරණාගත සමීක්ෂණයට අනුව, සියෙරා ලියොන් හි 2007 අවසානයේ සරණාගතයින් සහ සරණාගතයින් 8,700 ක ජනගහනයක් සිටියහ. 20,000 ලයිබීරියාවේ සරණාගතයින් 20,000 කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ස්වේච්ඡාවෙන් ලයිබීරියාවට ආපසු පැමිණියේය. සියෙරා ලියොන් හි ඉතිරිව සිටි සරණාගතයින් සියල්ලෝම පාහේ ලයිබීරියානු ජාතිකයෝ වූහ.[173]
| Rank | දිස්ත්‍රික්කය | Pop. | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ෆ්‍රීටවුන්  බෝ |
1 | ෆ්‍රීටවුන් | බස්නාහිර ප්‍රදේශය නාගරික දිස්ත්‍රික්කය | 853,651 |  කෙනෙමා  මාකේනි | ||||
| 2 | බෝ | බෝ දිස්ත්‍රික්කය | 149,957 | ||||||
| 3 | කෙනෙමා | කෙනෙමා දිස්ත්‍රික්කය | 128,402 | ||||||
| 4 | මාකේනි | බොම්බාලි දිස්ත්‍රික්කය | 82,940 | ||||||
| 5 | කොයිදු | කොනෝ දිස්ත්‍රික්කය | 80,025 | ||||||
| 6 | ලුන්සාර් | ලොකෝ වරාය දිස්ත්‍රික්කය | 24,450 | ||||||
| 7 | ලොකෝ වරාය | ලොකෝ වරාය දිස්ත්‍රික්කය | 23,195 | ||||||
| 8 | පන්දෙබු-ටොක්පොම්බු | කෙනෙමා දිස්ත්‍රික්කය | 20,219 | ||||||
| 9 | කබාලා | කොයිනාඩුගු දිස්ත්‍රික්කය | 19,074 | ||||||
| 10 | වෝටර්ලූ | බස්නාහිර ප්‍රදේශය නාගරික දිස්ත්‍රික්කය | 18,579 | ||||||
විශාලතම නගර පහ සඳහා ඉහත උපුටා දක්වන ලද ජනගහනය 2004 සංගණනයට අයත් වේ. ෆ්‍රීටවුන් සඳහා රූපය බටහිර නාගරික ප්‍රදේශය (ග්‍රේටර් ෆ්‍රීටවුන්) සඳහා වේ. අනෙකුත් සංඛ්‍යා උපුටා දක්වන ලද මූලාශ්‍රයෙන් ඇස්තමේන්තු වේ. විවිධ මූලාශ්‍ර විවිධ ඇස්තමේන්තු ලබා දෙයි. ඉහත ලැයිස්තුවට මග්බුරාකා ඇතුළත් කළ යුතු යැයි ඇතැමුන් ප්‍රකාශ කරන නමුත් මූලාශ්‍ර අතර සැලකිය යුතු වෙනසක් ඇත. එක් මූලාශ්‍රයක් ජනගහනය 14,915 ලෙස ගණන් බලා ඇත,[175] තවත් මූලාශ්‍රයක් එය 85,313ක් ලෙස ඉහළ අගයක් ගනී.[176] "පන්දෙබු-ටොක්පොම්බු" යනු 2004 සංගණනයේදී 10,716 ක ජනගහනයක් සිටි ටොර්ග්බොන්බු හි ව්‍යාප්ත නගරය විය හැකිය. එම සංගණනයේ "ජීබෙන්දඹු" හි විශාල ජනගහනය 12,139 විය. 2004 සංගණනයේදී වෝටර්ලූ හි ජනගහනය 34,079කි.
ආගම්
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් නිල වශයෙන් ලෞකික රාජ්‍යයකි. ඉස්ලාම් සහ ක්‍රිස්තියානි ආගම රටේ ප්‍රධාන ආගම් දෙකයි. සියෙරා ලියොන් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් ආගමික නිදහස ලබා දෙන අතර සියරා ලියොන් රජය සාමාන්‍යයෙන් එය ආරක්ෂා කරයි. ජනාධිපති පදවි ප්‍රාප්ති සහ පාර්ලිමේන්තුවේ නව සැසිවාරය නිල වශයෙන් විවෘත කිරීම ඇතුළු ප්‍රධාන දේශපාලන අවස්ථා ආරම්භයේදී සාමාන්‍යයෙන් මුස්ලිම් සහ ක්‍රිස්තියානි යාඥාවන් රට තුළ පවත්වනු ලැබුවද, සියරා ලියොන් රජයට රාජ්‍ය ආගමක් පිහිටුවීම ව්‍යවස්ථාපිතව තහනම් කර ඇත.
සියරා ලියොන්හි ආගමික සංයුතිය පිළිබඳ සමීක්ෂණ පුළුල් ලෙස වෙනස් වේ, නමුත් ජනගහනයෙන් බහුතරය මුස්ලිම්වරුන් වේ. සියෙරා ලියොන් හි ජනගහනය පිළිබඳ 2015 ඇස්තමේන්තු අනුව, ජනගහනයෙන් 77% ක් මුස්ලිම්වරු, 22% ක් ක්‍රිස්තියානීන් වන අතර 1% අප්‍රිකානු සම්ප්‍රදායික ආගම අදහති.
Pew පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයේ 2020 ඇස්තමේන්තු වලට අනුව[178] සියෙරා ලියොන් ජනගහනයෙන් 78.5% ක් මුස්ලිම් (බොහෝ විට සුන්නි), 20.4% ක්‍රිස්තියානි (බොහෝ විට රෙපරමාදු භක්තිකයන්) සහ 1.1% සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගමකට හෝ වෙනත් විශ්වාසයන්ට අයත් වේ. සියෙරා ලියොන් හි අන්තර්-ආගමික කවුන්සිලය ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ සියෙරා ලියොන් ජනගහනයෙන් 77% ක් මුස්ලිම්වරුන් වන අතර 21% ක් ක්‍රිස්තියානුවන් වන අතර 2% ක් සම්ප්‍රදායික අප්‍රිකානු ආගම් අනුගාමිකයින් වේ.[179] සියරා ලියොන්හි ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් බොහොමයක් මුස්ලිම් බහුතරය වන අතර, රටේ විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් දෙක වන මෙන්ඩේ සහ ටෙම්නේ ද වේ.
සියෙරා ලියොන් ලෝකයේ වඩාත්ම ආගමික ඉවසීම ඇති රටක් ලෙස සැලකේ.[180][181][182] ප්‍රධාන මුස්ලිම් සහ ක්‍රිස්තියානි නිවාඩු දින බොහොමයක් රට තුළ නිල වශයෙන් ජාතික නිවාඩු වන අතර ආගමික ගැටුම් දුර්ලභ වේ.[183]
රට පුරා සාමය සහ ඉවසීම ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා ක්‍රිස්තියානි සහ මුස්ලිම් ආගමික නායකයන්ගෙන් සැදුම්ලත් සියෙරා ලියොන් අන්තර් ආගමික කවුන්සිලයේ නිවහන වේ.[184][185][186] ඊද් අල්-ෆිතර්, ඊද් අල්-අදා සහ මවුලිද්-උන්-නබි (ඉස්ලාමීය අනාගතවක්තෘ මුහම්මද් තුමාගේ උපන් දිනය) යන ඉස්ලාමීය නිවාඩු දින සියරා ලියොන්හි ජාතික නිවාඩු දින ලෙස සමරනු ලැබේ. නත්තල්, බොක්සිං දිනය, සුබ සිකුරාදා සහ පාස්කු යන කිතුනු නිවාඩු දින ද සියරා ලියොන්හි ජාතික නිවාඩු දින වේ. දේශපාලනයේ දී, සියෙරා ලියෝනියානුවන්ගේ අතිමහත් බහුතරය අපේක්ෂකයා මුස්ලිම් හෝ ක්‍රිස්තියානි භේදයකින් තොරව අපේක්ෂකයෙකුට ඡන්දය දෙයි.[තහවුරු කර නොමැත] සියෙරා ලියොන්හි මුස්ලිම් ජාතිකයෙකු වූ අහමඩ් තේජාන් කබා හැර සියලුම රාජ්‍ය නායකයන් ක්‍රිස්තියානීන් විය.
සියරා ලියෝනියානු මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් ප්‍රායෝගිකව ඉස්ලාමයේ සුන්නි සම්ප්‍රදායට අනුගත වෙති. සියරා ලියොන් පුරා පල්ලි සහ ඉස්ලාමීය පාසල් බොහොමයක් සුන්නි ඉස්ලාමය මත පදනම් වේ. අහමදියා මුස්ලිම්වරු රටේ මුස්ලිම් ජනගහනයෙන් 10%ක් පමණ වෙති. සියෙරා ලියොන්හි විචිත්‍රවත් අහමදියා මුස්ලිම් ජනගහනයක් ඇත, විශේෂයෙන් විශාල අහමදියා මුස්ලිම් ජනගහනයක් සිටින දකුණු බෝ නගරයේ. සියරා ලියොන් පුරා අහමදියා මුස්ලිම් පල්ලි පන්සියයක් ඇත.[187] සියරා ලියොන්හි ෂියා ඉස්ලාම් ප්‍රබල පැවැත්මක් නොමැති අතර, රටේ ෂියා මුස්ලිම්වරුන් පාහේ නොමැත. සුන්නි සහ අහමදියා නිකායේ බොහෝ සියෙරා ලියොන් මුස්ලිම්වරු සාමාන්‍යයෙන් එකම පල්ලියේ එකට යාඥා කරති.[188][189] සියරා ලියෝනියානු මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් අතිමහත් බහුතරයක් සුන්නි ඉස්ලාමයේ මලිකි පාසලට අනුගත වෙති. මලිකි පාසල සියරා ලියොන් පුරා ඇති විශාලතම හා ප්‍රමුඛතම ඉස්ලාමීය නීති විද්‍යාවයි. සියරා ලියොන්හි බොහෝ අහමදියා මුස්ලිම්වරු ද මලිකි නීති විද්‍යාව අනුගමනය කරති.
සියෙරා ලියොන් ඉස්ලාමීය උත්තරීතර කවුන්සිලය සියරා ලියොන්හි ඉහළම ඉස්ලාමීය ආගමික සංවිධානය වන අතර එය රටේ ඉමාම්වරුන්, ඉස්ලාමීය විද්වතුන් සහ රට පුරා සිටින අනෙකුත් ඉස්ලාමීය පූජකවරුන්ගෙන් සමන්විත වේ. ෂෙයික් මුහම්මද් ටහා ජල්ලෝ සියරා ලියොන් උත්තරීතර ඉස්ලාමීය කවුන්සිලයේ සභාපති වේ.[190] යුනයිටඩ් කවුන්සිලය ඔෆ් ඉමාම්ස් යනු සියෙරා ලියොන්හි සියලුම මුස්ලිම් පල්ලි ඉමාම්වරුන්ගෙන් සැදුම්ලත් සියරා ලියොන්හි බලගතු ඉස්ලාමීය ආගමික ආයතනයකි. ඉමාම්ගේ එක්සත් කවුන්සිලයේ සභාපතිවරයා වන්නේ ෂෙයික් අල්හාජි මුහම්මද් හබීබ් ෂෙරිෆ්ය.[191] සියරා ලියොන්හි විශාලතම මුස්ලිම් පල්ලි දෙක වන්නේ ෆ්‍රීටවුන් මධ්‍යම පල්ලිය සහ ගඩාෆි මධ්‍යම පල්ලිය (හිටපු ලිබියානු ආඥාදායක මුවම්මර් ගඩාෆි විසින් ඉදිකරන ලද) ෆ්‍රීටවුන් අගනුවර පිහිටා ඇත.
සියෙරා ලියෝනියානු කිතුනුවන්ගෙන් විශාල බහුතරයක් රෙපරමාදු භක්තිකයන් වන අතර, ඉන් විශාලතම කණ්ඩායම් වන්නේ වෙස්ලියන් - මෙතෝදිස්තවරුන්ය.[192][193][194][195][196] ප්‍රෙස්බිටේරියන්,[197] බැප්ටිස්ට්,[198] සෙවන්ත්-ඩේ ඇඩ්වෙන්ටිස්ට්,[199] ඇන්ග්ලිකන්,[200] ලූතරන්,[201][202] සහ පෙන්තකොස්තවරු[203] වැනි සැලකිය යුතු ක්‍රිස්තියානි ප්‍රොතෙස්තන්ත නිකායන් රට තුළ දක්නට ලැබේ. පල්ලි කවුන්සිලය යනු සියරා ලියොන් පුරා පිහිටි රෙපරමාදු පල්ලි වලින් සැදුම් ලත් ක්‍රිස්තියානි ආගමික සංවිධානයයි. මෑතකදී, විශේෂයෙන් ෆ්‍රීටවුන්හි පෙන්තකොස්ත පල්ලිවල වැඩි වීමක් දක්නට ලැබේ.
2017 සැප්තැම්බරයේදී, සියෙරා ලියොන් හි පිහිටි නයිජීරියානු පෙන්තකොස්ත ක්‍රිස්තියානි දේවගැතිවරයෙකු වන වික්ටර් අජිසාෆ් සියෙරා ලියෝන් පොලිසිය විසින් අත්අඩංගුවට ගෙන සිරගත කරනු ලැබුවේ ඔහු ෆ්‍රීටවුන් අගනුවර පැවති පල්ලියේ දේශනයකදී විශේෂයෙන් ඉස්ලාම් සහ සියෙරා ලියෝනියානු මුස්ලිම්වරුන්ට එරෙහිව මතභේදාත්මක ප්‍රකාශ සිදු කිරීමෙන් පසුවය. සිම්බාබ්වේ මුස්ලිම් පූජකයෙකු වූ මුෆ්ටි මෙන්ක් සියරා ලියොන් වෙත ගොස් විශාල ජනකායකට දේශනා කිරීමෙන් පසු අජිසාෆේ කෝපයට පත් වූ බව පෙනේ.[204] පල්ලි කවුන්සිලය ඇතුළු සියරා ලියොන්හි බොහෝ ක්‍රිස්තියානි සංවිධාන ඉස්ලාමයට සහ මුස්ලිම්වරුන්ට එරෙහිව අජිසාෆේගේ දේශනාව හෙළා දුටුවේය. සියරා ලියොන් රජය විසින් අජිසාෆේගේ පල්ලිය තාවකාලිකව වසා දැමූ අතර ඔහුගේ පල්ලියේ බලපත්‍රයද තාවකාලිකව අත්හිටුවන ලදී. මෙම සිදුවීම ආගමික ඉවසීම ඉහළ මට්ටමක පවතින රටක සියරා ලියොන්හි ආගමික ආතතියක් ගෙන ආවේ දෙස් විදෙස් බොහෝ සියෙරා ලියෝනියානු මුස්ලිම්වරුන් අජිසාෆේව ඔහුගේ මව් රට වන නයිජීරියාවට පිටුවහල් කරන ලෙස ඉල්ලා සිටි බැවිනි. සියරා ලියොන් පොලිස් අත්අඩංගුවේ සිටියදී දේවගැතිවරයා සියෙරා ලියොන් මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් සහ සියෙරා ලියොන් රජයෙන් සමාව අයැද සිටියේය. දින කිහිපයක සිරගතව සිටීමෙන් පසු, අජිසාෆ් නිදහස් කරන ලදී, ඔහුගේ පල්ලියේ බලපත්‍රය ඔහුට නැවත ලබා දෙන ලදී, පසුව මාස කිහිපයක පරිවාස කාලය තුළ දැඩි රජයේ කොන්දේසි යටතේ ඔහුගේ පල්ලිය නැවත විවෘත කරන ලදී.
නිකායට අයත් නොවන රෙපරමාදු භක්තිකයන් සියරා ලියොන්හි ක්‍රිස්තියානි ජනගහනයෙන් සැලකිය යුතු සුළුතරයක් සාදයි.[205] සියෙරා ලියොන්හි ප්‍රොතෙස්තන්ත නොවන කිතුනුවන්ගේ විශාලතම කණ්ඩායම කතෝලිකයන් වන අතර, සියෙරා ලියොන්හි ජනගහනයෙන් 8%ක් සහ සියරා ලියොන්හි ක්‍රිස්තියානි ජනගහනයෙන් 26%ක් පමණ සමන්විත වේ.[206] යෙහෝවාගේ සාක්ෂිකරුවන්[207] සහ ජේසුස් ක්‍රිස්තුස්වහන්සේගේ පසුකාලීන සාන්තුවරයන්ගේ සභාව[208][209] යනු සියරා ලියොන්හි ප්‍රමුඛ ත්‍රිත්ව නොවන ක්‍රිස්තියානුවන් දෙදෙනෙකු වන අතර, ඔවුන් සියෙරා හි ක්‍රිස්තියානි ජනගහනයෙන් කුඩා නමුත් සැලකිය යුතු සුළුතරයක් සාදයි. ලියොන්. ඕතඩොක්ස් කිතුනුවන්ගේ කුඩා ප්‍රජාවක් ෆ්‍රීටවුන් අගනුවර වාසය කරයි.[210]
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
[සංස්කරණය]
| ටෙම්නේ | 35.5% |
| මෙන්ඩේ | 33.2% |
| ලිම්බා | 8.4% |
| ෆුලා | 3.8% |
| කොනො | 3.4% |
| සුසු | 2.9% |
| ලෝකෝ | 2.9% |
| කොරන්කෝ | 2.8% |
| ෂර්බ්රෝ | 2.6% |
| මැන්ඩිංගෝ | 2.4% |
| ක්‍රියෝල්/ක්‍රියෝ | 1.3% |
සියෙරා ලියොන් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් දහසයකට පමණ නිවහනක් වන අතර, ඒ සෑම එකක්ම තමන්ගේම භාෂාවක් ඇත. විශාලතම හා වඩාත්ම බලගතු වන්නේ ටෙම්නේ 35.5% ක් පමණ වන අතර මෙන්ඩේ 33.2% කි. උතුරු සියරා ලියොන් සහ සියෙරා ලියොන් අගනුවර අවට සමහර ප්‍රදේශවල ටෙම්නේ ප්‍රමුඛ වේ. මෙන්ඩේ අග්නිදිග සියරා ලියොන්හි (කොනෝ දිස්ත්‍රික්කය හැර) ප්‍රමුඛ වේ.
ටෙම්නේ හි අතිමහත් බහුතරය 85% ට වැඩි මුස්ලිම්වරුන් වන අතර සැලකිය යුතු ක්‍රිස්තියානි සුළුතරයක් 10% ක් පමණ වේ. මෙන්ඩේ ද මුස්ලිම් බහුතරය වන අතර 70% ක් පමණ වේ, නමුත් විශාල ක්‍රිස්තියානි සුළුතරයක් 30% ක් පමණ වේ. සියෙරා ලියොන්හි ජාතික දේශපාලනය කේන්ද්‍රගත වන්නේ ටෙම්නේ විසින් ආධිපත්‍යය දරන වයඹ සහ මෙන්ඩේ ආධිපත්‍යය දරන ගිනිකොන අතර තරගය මතය. මෙන්ඩේ අතිමහත් බහුතරය සියරා ලියොන් මහජන පක්ෂයට සහාය දක්වයි; ටෙම්නේ බහුතරයක් සියලු මහජන කොංග්‍රසයට සහය දක්වන අතර.[212]
මැනේගෙන් පැවත එන්නන් යැයි විශ්වාස කරන මෙන්ඩේ,[තහවුරු කර නොමැත] මුලින් ලයිබීරියානු අභ්‍යන්තරය අල්ලා ගත්හ. ඔවුන් දහඅටවන සියවසේදී සෙමින් හා සාමකාමීව සියරා ලියොන් වෙත ගමන් කිරීමට පටන් ගත්හ. ටෙම්නේ වර්තමාන ගිනියාවේ ෆුටා ජලොන් සිට සංක්‍රමණය වූ බව කියනු ලැබේ.
තුන්වන විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන්නේ ජනගහනයෙන් 8.4% ක් පමණ වන ලිම්බා ය. ලිම්බා යනු සියරා ලියොන්හි ස්වදේශික ජනතාවයි. ඔවුන්ට සම්භවයක් පිළිබඳ සම්ප්‍රදායක් නොමැති අතර, යුරෝපීය හමුවීමට පෙර සිට ඔවුන් සියෙරා ලියොන් හි ජීවත් වූ බව විශ්වාස කෙරේ. ලිම්බා ප්‍රධාන වශයෙන් උතුරු සියරා ලියොන්හි, විශේෂයෙන් බොම්බාලි, කම්බියා සහ කොයිනාඩුගු දිස්ත්‍රික්කයේ දක්නට ලැබේ. ලිම්බා 60% ක් ක්‍රිස්තියානි සහ 40% මුස්ලිම් වේ. ලිම්බා යනු අසල්වැසි ටෙම්නේගේ සමීප දේශපාලන සගයන් ය.
නිදහසින් පසු, ලිම්බා සම්ප්‍රදායිකව මෙන්ඩේ සමඟ සියරා ලියොන් දේශපාලනයට බලපෑම් කර ඇත. ලිම්බා හි අතිමහත් බහුතරය සියලු මහජන කොංග්‍රසයේ (APC) දේශපාලන පක්ෂයට සහාය දක්වයි. සියරා ලියොන් හි පළමු සහ දෙවන ජනාධිපතිවරුන් වන සියාකා ස්ටීවන්ස් සහ ජෝසප් සයිදු මෝමෝ යන දෙදෙනාම වාර්ගික ලිම්බා විය. සියරා ලියොන් හි හිටපු ආරක්ෂක ඇමති ඇල්ෆ්‍රඩ් පාවුලෝ කොන්ටේ ලිම්බා වාර්ගිකයෙකි.
විශාලතම සුළුතර ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වලින් එකක් වන්නේ ජනගහනයෙන් 3.8% ක් පමණ වන ෆුලා ය. ගිනියාවේ ෆූටා ඩිජලෝන් ප්‍රදේශයෙන් දහහත්වන සහ දහඅටවන සියවස්වල ෆුලා සංක්‍රමණික පදිංචිකරුවන්ගෙන් පැවත එන්නන්, ඔවුන් මූලික වශයෙන් ජීවත් වන්නේ ඊසානදිග සහ සියරා ලියොන් හි බටහිර ප්‍රදේශයේ ය. ෆුලා යනු 99% ඉක්මවන සියලුම මුස්ලිම්වරුන්ය. ෆුලා මූලික වශයෙන් වෙළඳුන් වන අතර බොහෝ දෙනෙක් මධ්‍යම පාන්තික නිවාසවල ජීවත් වෙති.[තහවුරු කර නොමැත] ඔවුන්ගේ වෙළඳාම නිසා, ෆුලස් දිවයිනේ සෑම ප්‍රදේශයකම පාහේ දක්නට ලැබේ.
අනෙකුත් ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වන්නේ මැන්ඩින්ගෝ (මැන්ඩින්කා ලෙසද හැඳින්වේ). ඔවුන් දහනව වන සියවසේ අග භාගයේ සිට විසිවන සියවසේ මැද භාගය දක්වා සියරා ලියොන් වෙත සංක්‍රමණය වූ ගිනියාවේ වෙළෙන්දන්ගෙන් පැවත එන්නන් ය. මැන්ඩින්කා ප්‍රධාන වශයෙන් රටේ නැගෙනහිර සහ උතුරු ප්‍රදේශයේ දක්නට ලැබේ. ඔවුන් උතුරේ බොම්බාලි දිස්ත්‍රික්කයේ විශාල නගරවල, විශේෂයෙන්ම කරීනාවල ප්‍රමුඛ වේ; උතුරේ කොයිනාඩුගු දිස්ත්‍රික්කයේ කබාලා සහ ඵලබා; සහ රටේ නැගෙනහිරින් කොනෝ දිස්ත්‍රික්කයේ යෙන්ගෙමා. ෆුලා මෙන්ම, මැන්ඩින්කා ද 99%කට වඩා වැඩි මුස්ලිම්වරු වෙති. සියෙරා ලියොන් හි තුන්වන ජනාධිපති අහමඩ් තේජාන් කබ්බා සහ සියරා ලියොන් හි පළමු උප සභාපති සෝරි ඊබ්‍රහිම් කොරෝමා යන දෙදෙනාම මැන්ඩින්ගෝ වාර්ගිකයෝ වූහ.
සමානුපාතිකව ඊළඟට සිටින්නේ ප්‍රධාන වශයෙන් නැගෙනහිර සියරා ලියොන් හි කොනෝ දිස්ත්‍රික්කයේ ජීවත් වන කොනෝ ය. කෝනෝ යනු ගිනියාවෙන් පැමිණි සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් පැවත එන්නන්ය. අද ඔවුන්ගේ කම්කරුවන් මූලික වශයෙන් දියමන්ති පතල්කරුවන් ලෙස හැඳින්වේ. බලගතු මුස්ලිම් සුළුතරයක් සමඟ වුවද, කොනෝ ජනවාර්ගික කණ්ඩායමේ බහුතරය ක්‍රිස්තියානුවන් වේ. සියරා ලියොන් හි හිටපු උප සභාපති අල්හාජි සැමුවෙල් සෑම්-සුමනා වාර්ගික කොනෝවෙකි.
කුඩා නමුත් සැලකිය යුතු ක්‍රියෝල් හෝ ක්‍රියෝ ජනතාව (1787 සහ 1885 පමණ කාලය තුළ ෆ්‍රීටවුන් හි පදිංචි වූ නිදහස් අප්‍රිකානු ඇමරිකානු, බටහිර ඉන්දීය සහ නිදහස් අප්‍රිකානු වහලුන්ගෙන් පැවත එන්නන්) ජනගහනයෙන් 3% ක් පමණ වේ. ඔවුන් මූලික වශයෙන් ෆ්‍රීටවුන් අගනුවර සහ ඒ අවට බටහිර ප්‍රදේශය අල්ලා ගනී. ක්‍රියෝල් හෝ ක්‍රියෝ සංස්කෘතිය ඔවුන්ගේ මුතුන් මිත්තන් බොහෝමයක් ආරම්භ වූ බටහිර සංස්කෘතිය සහ පරමාදර්ශයන් පිළිබිඹු කරයි - වසර ගණනාවක සංවර්ධන කාලය තුළ ඔවුන් බ්‍රිතාන්‍ය නිලධාරීන් සහ යටත් විජිත පරිපාලනය සමඟ සමීප සබඳතා පැවැත්වූහ.
ක්‍රියෝල්ස් හෝ ක්‍රියෝ සම්ප්‍රදායිකව සියරා ලියොන් අධිකරණයේ සහ ෆ්‍රීටවුන්හි තේරී පත් වූ නගර සභාවෙහි ආධිපත්‍යය දරයි. බටහිර සම්ප්‍රදායන්ට අනුව අධ්‍යාපනය ලැබූ පළමු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වලින් එකක් වන ඔවුන් සම්ප්‍රදායිකව යටත් විජිත සමයේ පටන් සිවිල් සේවයේ තනතුරු සඳහා පත් කර ඇත. ඔවුන් දිගටම රාජ්‍ය සේවයට බලපෑම් කරනවා. ක්‍රියෝල්ස් හෝ ක්‍රියෝස් යනු 99%ක් පමණ වන සියලුම ක්‍රිස්තියානීන්ය.
ඕකු ජනතාව යනු නිරිතදිග නයිජීරියාවෙන් නිදහස් වූ මුස්ලිම් යොරුබාස්ගෙන් පැවත එන්නන් වන අතර, ඔවුන් වහල් නැව්වලින් නිදහස් කර නිදහස් අප්‍රිකානුවන් ලෙස සියරා ලියොන් හි නැවත පදිංචි වූ හෝ 19 වන සියවසේ මැද භාගයේ පදිංචිකරුවන් ලෙස පැමිණි අය වෙති. ඕකු ජනතාව මූලික වශයෙන් ෆ්‍රීටවුන් හි ෆවුරා බේ, ෆුලා ටවුන් සහ ඇබර්ඩීන් යන ප්‍රජාවන්හි වාසය කරයි. ඕකු සියල්ලම පාහේ 99% පමණ මුස්ලිම් වේ.
අනෙකුත් සුළුතර ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් වන්නේ මැන්ඩිංගෝ හා සම්බන්ධ බොහෝ දුරට මුස්ලිම්වරුන් වන කුරන්කෝ ය. කුරන්කෝ 1600 දී පමණ ගිනියාවේ සිට සියරා ලියොන් වෙත පැමිණීමට පටන් ගෙන උතුරේ, විශේෂයෙන් කොයිනාඩුගු දිස්ත්‍රික්කයේ පදිංචි වූ බව විශ්වාස කෙරේ. කුරන්කෝ ප්‍රධාන වශයෙන් ගොවීන් ය; ඔවුන් අතර නායකයින් සම්ප්‍රදායිකව හමුදාවේ උසස් තනතුරු කිහිපයක් දරයි. සියරා ලියොන් බැංකුවේ වත්මන් අධිපති කයිෆලා මරා වාර්ගික කුරන්කෝ වේ. කුරන්කෝ බොහෝ දුරට මුස්ලිම් බහුතරයකි.
උතුරේ ලොකෝ යනු සියරා ලියොන්හි ස්වදේශික ජනයා වන අතර, යුරෝපීය හමුවීමේ කාලයේ සිට සියෙරා ලියොන් හි ජීවත් වූ බවට විශ්වාස කෙරේ. අසල්වැසි ටෙම්නේ මෙන්ම ලෝකෝ ද මුස්ලිම් බහුතරයකි. සුසු සහ ඔවුන් සම්බන්ධ යාලුන්කා වෙළෙඳුන් ය; මෙම කණ්ඩායම් දෙකම ප්‍රධාන වශයෙන් උතුරේ කම්බියාවේ සහ ගිනියාවේ මායිමට ආසන්න කොයිනාඩුගු දිස්ත්‍රික්කයේ දක්නට ලැබේ. සුසු සහ යාලුන්කා රාජධානිය මාලි අධිරාජ්‍යයට පෙර පස්වන හත්වන සියවසේ[පැහැදීම ඇවැසිය] ආරම්භ කරන ලද අතර එය මාලි, සෙනගල්, ගිනියා බිසාව්, ගිනියා කොනක්‍රි සිට සියෙරා ලියොන්හි උතුරු ප්‍රදේශය දක්වා ව්‍යාප්ත විය. ඔවුන් වර්ස් භූමි ප්‍රදේශයකින් ආවරණය වී ඇති ෆුටා ඩිජලෝන් කලාපයේ මුල් හිමිකරුවන් වන සුසු සහ යාලුන්කා යන දෙපිරිසම මැන්ඩේ ජනයාගෙන් පැවත එන්නන් වේ. ඔවුන් සියල්ලෝම පාහේ මුස්ලිම් ය. යාලුන්කා යනු ජල්ලොන්කේ, යාලෝන්ගා, ජල්ලොන්කේ, ජල්ලොන්කා හෝ ඩයලොන්කේ ලෙසද අක්ෂර වින්‍යාසය කර ඇත, මෙය වසර 520 කට පෙර බටහිර අප්‍රිකාවේ සියෙරා ලියොන්, මාලි, සෙනගල්, ගිනියා බිසාව් සහ ගිනියා කොනක්‍රි හි කඳුකර ප්‍රදේශයක් වන ජාලෝන්හි ජීවත් වූ මැන්ඩේ මිනිසුන් වේ. යාලුන්කා යන නමේ වචනයේ පරිසමාප්ත අර්ථයෙන්ම "ජලොන් (කඳුකරයේ) වැසියන්" යන්නයි. මංගා සේවා බ්‍රිතාන්‍ය සියරා ලියොන් හි උතුරු පළාතේ සොලිමා ප්‍රධානියාගේ ෆලාබා හි යාලුන්කා දෙමාපියන්ට දාව උපත ලැබීය. ඔහුගේ පියා සශ්‍රීක ප්‍රධානියෙකු වූ සොලිමා හි යාලුංක පරමාධිපතියෙකි. එහි අගනුවර වන ෆලාබා වෙරළට යන පොහොසත් වෙළඳ මාර්ගවල විය. මංග සේවාගේ පියාට භාර්යාවන් කිහිප දෙනෙක් සහ දරුවන් දුසිම් ගණනක් සිටියහ. වෙළෙන්දෝ ය; මෙම කණ්ඩායම් දෙකම ප්‍රධාන වශයෙන් උතුරේ කම්බියාවේ සහ ගිනියාවේ මායිමට ආසන්න කොයිනාඩුගු දිස්ත්‍රික්කයේ දක්නට ලැබේ. සුසු සහ යාලුන්කා යන දෙදෙනාම ගිනියාවෙන් පැමිණි සංක්‍රමණිකයන්ගෙන් පැවත එන්නන්ය. ඔවුන් දෙදෙනාම පාහේ 99% කට වැඩි මුස්ලිම් ජාතිකයන්ය.
කිසී ජීවත් වන්නේ ගිනිකොනදිග සියරා ලියොන් හි තවදුරටත් අභ්‍යන්තරයේ ය. කයිලාහුන් දිස්ත්‍රික්කයේ කොයිඳු විශාල නගරය සහ ඒ අවට ප්‍රදේශවල ඔවුන් ප්‍රමුඛ වේ. කිසීගේ අති බහුතරය ක්‍රිස්තියානුවන් ය. වඩා කුඩා වායි සහ කෘ ජනතාව මූලික වශයෙන් ලයිබීරියාවේ මායිම අසල කයිලාහුන් සහ පුජෙහුන් දිස්ත්‍රික්කවල දක්නට ලැබේ. ෆ්‍රීටවුන් අගනුවර කෲබේ අසල්වැසි ප්‍රදේශයේ කෘ ප්‍රමුඛ වේ. වායි බොහෝ දුරට මුස්ලිම් බහුතරය වන අතර 90% ක් පමණ වන අතර, කෘ යනු 99% ට වඩා වැඩි ක්‍රිස්තියානින් ය.
දකුණේ බොන්ටේ දිස්ත්‍රික්කයේ වෙරළ තීරයේ ෂර්බ්රෝ වේ. සියරා ලියොන් නිජබිම, ඔවුන් ෂර්බ්රෝ දූපත ආරම්භ කළ දා සිට එය අත්පත් කරගෙන ඇත. ෂර්බ්රෝ ප්‍රධාන වශයෙන් ධීවරයින් සහ ගොවීන් වන අතර ඔවුන් ප්‍රධාන වශයෙන් බොන්ටේ දිස්ත්‍රික්කයේ දක්නට ලැබේ. ෂර්බ්‍රෝවරු සැබවින් ම සියලුම ක්‍රිස්තියානීන් වන අතර ඔවුන්ගේ ප්‍රධාන ප්‍රධානීන්ට බ්‍රිතාන්‍ය යටත් විජිතවාදීන් සහ වෙළඳුන් සමඟ අන්තර් විවාහ ඉතිහාසයක් තිබුණි.
සියෙරා ලියොන් වැසියන් කුඩා සංඛ්‍යාවක් අර්ධ හෝ සම්පූර්ණ ලෙබනන් සම්භවයක් ඇති අය වන අතර, 19 වන සියවසේදී ප්‍රථම වරට මෙම ප්‍රදේශයට පැමිණි වෙළඳුන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. ඔවුන් දේශීයව සියෙරා ලියොන්-ලෙබනන් ලෙස හැඳින්වේ. සියෙරා ලියොන්-ලෙබනිස් ප්‍රජාව මූලික වශයෙන් වෙළඳුන් වන අතර ඔවුන් වැඩි වශයෙන් ජීවත් වන්නේ නාගරික ප්‍රදේශවල මධ්‍යම පාන්තික නිවාසවල, මූලික වශයෙන් ෆ්‍රීටවුන්, බෝ, කෙනෙමා, කොයිදු නගරය සහ මාකේනියන ප්‍රදේශවල ය.
ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතාවය
[සංස්කරණය]ගෘහස්ත
[සංස්කරණය]සියරා ලියොන්හි ජනගහනයෙන් සියයට 50ක් පමණ කාන්තාවන් වුවද ගෘහ මූලිකයන් වන්නේ සියයට 28ක් පමණි.[213] සෙසු රටවල මෙන්ම, හොඳ වැටුප් සහිත රැකියාවක් සහ නිවසක අවශ්‍යතා ආවරණය කිරීම වැනි අංශවල සාර්ථකත්වය සඳහා අධ්‍යාපනය ප්‍රධාන සාධකයකි. මූලික අධ්‍යාපනය ඇති කාන්තාවන්ට වඩා පිරිමි මූලිකත්වයෙන් සියයට හතරක් ඉදිරියෙන් සිටින අතර පශ්චාත් උපාධි මට්ටමින් සියයට 1.2ක් වැඩි අධ්‍යාපනයට ප්‍රවේශය නොමැති ග්‍රාමීය ප්‍රදේශ බහුලව දක්නට ලැබේ.[213]
සියරා ලියොන්හි, සාමාන්‍යයෙන්, ගෘහ මූලිකයන් ලෙස පිරිමින් ස්වයංක්‍රීයව ස්ථානගත වේ; ඔවුන්ගේ විවාහක තත්ත්වය කාලයත් සමඟ වෙනස් වුවහොත් ඔවුන්ගේ තත්ත්වය වෙනස් නොවේ.[213] කෙසේ වෙතත්, ගැහැණු පවුලක් ඔවුන්ගේ විවාහක තත්ත්වය අනුව වෙනස් වේ. කාන්තාවකට ගෘහ මූලිකයා විය හැක්කේ ඇය මුළු ජීවිත කාලයම තනිකඩව සිටියහොත් පමණි. නමුත් කාන්තාවක් විවාහ වුවහොත් ඇයට තවදුරටත් නිවසේ ප්‍රධානියා වීමට අයිතියක් නැත.[213] කාන්තාවන් වැන්දඹු හෝ දික්කසාද වුවහොත් ගෘහ මූලිකයා භාර ගත හැක.[213]
ශ්‍රම ක්ෂේත්‍රය තුළ, පවුලේ අවශ්‍යතා සඳහා ගෘහය විසින් මූල්‍යමය වශයෙන් සපයනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. කෙසේ වෙතත්, කාන්තාවන් ස්ත්‍රී පුරුෂ වෙනස්කම්වලට මුහුණ දෙන අතර ඔවුන් අඩු ආදායම් සහ මූල්‍ය අරගලවල ඉලක්කය බවට පත් කරයි.[213] සංඛ්‍යාත්මකව, වැටුප් ලබන සේවකයින් සම්බන්ධයෙන් කාන්තාවන් (6.3) පිරිමින්ට (15.2) සාපේක්ෂව අඩු ප්‍රතිශතයක් ඉදිරිපත් කරයි.[213]
යුද්ධය
[සංස්කරණය]යුද්ධයක කොටස්කරුවන් වීමට බලකෙරුණු ළමයින් සියරා ලියොන්හි දැඩි මානසික හා චිත්තවේගීය හානියක් අත්විඳ ඇත. කෙසේ වෙතත්, යුද්ධයේ ප්රතිවිපාක සමඟ කටයුතු කිරීමේ හානිය සහ මාර්ගය දරුවන්ගේ ලිංගභේදය මත රඳා පවතී. ස්ත්‍රී පුරුෂ දෙපාර්ශවයම ඉහළ මට්ටමේ ප්‍රචණ්ඩත්වය අත්විඳ ඇති අතර ඒවාට සම්බන්ධ වූහ. ස්ත්‍රී දූෂණ ඉහළ මට්ටමකට අත්විඳින අතර, මානසික අවපීඩනය සහ කාංසාව වැඩි වශයෙන් පෙන්නුම් කරයි.[214] අනෙක් අතට පිරිමින් ඉහළ සාංකාව සහ සතුරුකම ඉදිරිපත් කළහ.[214] භාරකරුවෙකු අහිමි වීමෙන් පසු පිරිමින් මානසික අවපීඩනයට ගොදුරු වීමේ වැඩි අවදානමක් ඇති බව පෙන්නුම් කරයි.[214]
කාන්තා ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කිරීම සඳහා මූල්‍ය, සමාජීය සහ සංස්කෘතික උපකාර ලබා ගැනීමේදී කාන්තාවන් වෙනස් කොට සැලකීම්වලට මුහුණ දෙයි.[215] රටේ ජනගහනයෙන් අඩකට වඩා කාන්තාවන් වන බැවින් සියරා ලියොන්හි ආර්ථික අංශභාගය වළක්වා ගැනීම අපහසුය.[215] මූලික අධ්‍යාපනයට ප්‍රවේශය නොමැතිකම නිසා, ව්‍යාපාර බලපත්‍ර සැකසීම, නම් ලියාපදිංචි කිරීම හෝ කොන්ත්‍රාත්තු කිරීම සම්බන්ධයෙන් අවම වශයෙන් සූදානම් වන්නේ කාන්තාවන්ය.[215] නව ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කිරීමට ප්‍රාග්ධනය නොමැතිකම කාන්තාවන්ට ඇති ලොකුම බාධකයයි.[215] තාක්‍ෂණයේ හිඟකම නිසා, බොහෝ දුරට සියරා ලියොන්හි, ව්‍යාපාරයක් ක්‍රියාත්මක වීමට උපකාර කිරීම අපහසුය.[215]
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් හි අධ්‍යාපනය නීත්‍යානුකූලව සියලුම දරුවන්ට ප්‍රාථමික මට්ටමේ (පංතිය P1-P6) වසර හයක් සහ කනිෂ්ඨ ද්විතීයික අධ්‍යාපනයේ වසර තුනක් සඳහා අවශ්‍ය වේ,[216] නමුත් පාසල් සහ ගුරුවරුන්ගේ හිඟය ක්‍රියාත්මක කිරීමට නොහැකි වී ඇත.[217] රටේ වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් තුනෙන් දෙකක් නූගත් ය.[218]
සියෙරා ලියොන් සිවිල් යුද්ධයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ප්‍රාථමික පාසල් 1,270ක් විනාශ වූ අතර 2001 දී පාසල් යන වයසේ දරුවන්ගෙන් 67%ක් පාසලෙන් බැහැර විය.[217] 2001 සහ 2005 අතර ප්‍රාථමික පාසල්වලට ඇතුළත් වීම දෙගුණ කිරීම සහ යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු බොහෝ පාසල් ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමත් සමඟ එතැන් සිට තත්ත්වය සැලකිය යුතු ලෙස වැඩිදියුණු වී ඇත.[219] ප්‍රාථමික පාසල්වල සිසුන් සාමාන්‍යයෙන් වයස අවුරුදු 6 සිට 12 දක්වා වන අතර ද්විතීයික පාසල්වල 13 සිට 18 දක්වා වේ. රජයේ අනුග්‍රහය ලබන රජයේ පාසල්වල ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය නොමිලේ සහ අනිවාර්ය වේ.
රටේ විශ්ව විද්‍යාල තුනක් ඇත: 1827 දී ආරම්භ කරන ලද ෆවුරා බේ විද්‍යාලය (බටහිර අප්‍රිකාවේ පැරණිතම විශ්ව විද්‍යාලය),[220] මාකේනි විශ්ව විද්‍යාලය (මුලින් 2005 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ෆාතිමා ආයතනය ලෙස ආරම්භ කරන ලදී, විද්‍යාලයට 2009 අගෝස්තු මාසයේදී විශ්ව විද්‍යාල තත්ත්වය ලබා දෙන ලදී. මාකේනි විශ්ව විද්‍යාලය හෝ UNIMAK යන නම උපකල්පනය කර ඇත, සහ ප්‍රධාන වශයෙන් බෝ දිස්ත්‍රික්කයේ පිහිටා ඇති ඤාලා විශ්ව විද්‍යාලය. ඤාලා විශ්ව විද්‍යාලය 1910 හි ඤාලා කෘෂිකාර්මික පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය ලෙස ආරම්භ කරන ලද අතර 2005 හි විශ්ව විද්‍යාලයක් බවට පත් විය.[221] ගුරු අභ්‍යාස විද්‍යාල සහ ආගමික සෙමනේරි දිවයිනේ බොහෝ ප්‍රදේශවල දක්නට ලැබේ.
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]සීඅයිඒ ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ සියෙරා ලියොන්හි සාමාන්‍ය ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 57.39 ක් බවයි.[222]
ජනගහනයේ HIV/AIDS ව්‍යාප්තිය 1.6% වන අතර එය ලෝක සාමාන්‍ය 1% ට වඩා වැඩි නමුත් උප-සහාරා අප්‍රිකාවේ සාමාන්‍ය 6.1% ට වඩා අඩුය.[223]
බොහෝ ගම්වාසීන්ට වෛද්‍යවරුන් සහ රෝහල් ළඟා විය නොහැකි බැවින් වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර පහසුවෙන් ප්‍රවේශ විය නොහැක. ඇතැම් ගම්මානවල නොමිලේ සෞඛ්‍ය සේවාව සැපයිය හැකි වුවත්, වෛද්‍ය කාර්ය මණ්ඩලයට අඩු වැටුප් ගෙවන අතර ඇතැම් විට ඔවුන්ගේ සේවාවන් සඳහා අයකරනු ලබන්නේ නොමිලේ වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර සඳහා ගම්වාසීන්ට ඇති අයිතිය ගැන නොදැන සිටීමේ ප්‍රයෝජනයෙනි.[224]
මෙරට ප්‍රථම වරට රුධිර කාන්දු පෙරණ යන්ත්‍රයක් ඊශ්‍රායලය විසින් පරිත්‍යාග කරන ලදී.[225]
විදේශ සංවර්ධන ආයතනයේ වාර්තාවකට අනුව, සෞඛ්‍යය සඳහා වන මුළු වියදමෙන් 85.7%ක් පෞද්ගලික සෞඛ්‍ය වියදම් වේ.[226]
හදිසි වෛද්‍ය ප්‍රතිචාර
[සංස්කරණය]මින් පෙර විධිමත් හදිසි වෛද්‍ය සේවාවන් නොතිබූ බැවින්, රට පුරා හදිසි ප්‍රථම ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ වැඩසටහන් සංවර්ධනය කිරීමට පහසුකම් සැලසීම සඳහා සියෙරා ලියොන් හි පළමු ප්‍රතිචාර දැක්වීමේ සන්ධානය (FRCSL) 2019 ජුනි මාසයේදී මාකේනි හි පිහිටුවන ලදී.[227] සභාගයේ ආරම්භක සාමාජිකයින් අතර සියරා ලියොන් රතු කුරුස සංගමය (පළමු මුලසුන දරන සංවිධානය), LFR ජාත්‍යන්තරය (පිහිටුවීම යෝජනා කරන ලදී), මාකේනි විශ්ව විද්‍යාලය, ග්‍රාමීය ප්‍රජා පරිවර්තනය සඳහා වූ නියෝජිතායතනය සහ ශුද්ධාත්ම රෝහල ඇතුළත් විය.[227] 72 වැනි ලෝක සෞඛ්‍ය සභාව විසින් විශ්ව සෞඛ්‍ය ආවරණය සඳහා හදිසි සත්කාර පද්ධති අත්‍යාවශ්‍ය බව ප්‍රකාශ කිරීමත් සමඟ ඒකාබද්ධය පිහිටුවීම සමගාමී විය.[228] 2019 ජූනි සහ ජූලි අතර, FRCSL විසින් Makeni හි ප්‍රජා සාමාජිකයින් 1,000ක් පළමු ප්‍රතිචාර දක්වන්නන් ලෙස පුහුණු කළ අතර සෑම පුහුණුකරුවෙකුටම ප්‍රථමාධාර කට්ටලයක් ලබා දී ඇත.[229]
ආවේණික හා බෝවෙන රෝග
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් කහ උණ, කොලරාව, ඉබෝලා, ලස්සා උණ සහ මෙනින්ජයිටිස් ඇතුළු වසංගත රෝගවලින් පීඩා විඳිති.[230][231] කහ උණ සහ මැලේරියාව සියරා ලියොන් වලට ආවේණික වේ.[231]
මාතෘ හා ළමා සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]2017 ඇස්තමේන්තු වලට අනුව, සියෙරා ලියොන් ලෝකයේ තුන්වන ඉහළම මාතෘ මරණ අනුපාතය ඇත.[232] සජීවී උපදින දරුවන් 100කට එක් මවක් දරු ප්‍රසූතියේ සංකූලතා හේතුවෙන් මිය යයි.[232]
2012 දී යුනිසෙෆ් විසින් පවත්වන ලද බහු දර්ශක පොකුරු සමීක්ෂණය (MICS) හි, සියෙරා ලියොන්හි කාන්තා ලිංගික අවයව ඡේදනය කිරීමේ ව්‍යාප්තිය 94% ක් විය.[233] 2014 වන විට, සියෙරා ලියොන් ලොව 11 වැනි ඉහළම ළදරු මරණ අනුපාතය ලෙස ගණන් බලා ඇත.[234]
සියෙරා ලියොන්හි කාන්තාවන් දිගු කලක් හා අවහිර වූ දරු ප්‍රසූතියෙන් පසු මුහුණ දෙන එක් ප්‍රතිවිපාකයක් නම්, එය c-කොටසක් අවශ්‍ය විය හැකි ප්‍රසව ෆිස්ටුල ය. මෙම තත්ත්වය බොහෝ විට කාන්තාවන් දිළිඳුකමට සහ හුදකලා බවට පත් කරයි.[235]
AWC-සියරා ලියොන් හි ෆ්‍රීටවුන් හි ඇබර්ඩීන් කාන්තා මධ්‍යස්ථානය හි දෙවන කාර්යබහුලම රෝහල, සෑම වසරකම ළදරුවන් 3000ක් දක්වා ප්‍රසූත කරයි.[236] මෙම රෝගී තත්ත්වයෙන් පෙළෙන කාන්තාවන් සඳහා මෙම මධ්‍යස්ථානය නොමිලේ සැත්කම් සිදු කරයි.
මෙම මධ්‍යස්ථානය විවිධ මාතෘ සහ ළමා සෞඛ්‍ය සේවා සපයන අතර ෆ්‍රීඩම් ෆ්‍රම් ෆිස්ටුල,[237] ද අමිනාටා මාතෘ පදනම,[238] සහ යූඑන්එෆ්පීඒ වැනි ලාභ නොලබන සංවිධානවල සහාය ලැබේ.[239]
මානසික සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන්හි මානසික සෞඛ්‍ය සේවාව නොපවතින තරම්ය. බොහෝ රෝගීන් සාම්ප්‍රදායික වෛද්‍යවරුන්ගේ සහය ඇතිව තමන්ව සුවකර ගැනීමට උත්සාහ කරයි.[240] සිවිල් යුද්ධයේදී (1991-2002), බොහෝ සොල්දාදුවන් කුරිරුකම්වලට සහභාගී වූ අතර බොහෝ දරුවන්ට සටන් කිරීමට බල කෙරුනි. මෙය ඔවුන් කම්පනයට පත් කළ අතර, ඇස්තමේන්තුගත පුද්ගලයන් 400,000 (2009 වන විට) මානසික රෝගීන් විය. හිටපු ළමා සොල්දාදුවන් දහස් ගණනක් ඔවුන්ගේ මතකයන් මොට කිරීමට උත්සාහ කරන විට මත්ද්‍රව්‍ය භාවිතයට හසු වී ඇත.[241]
පානීය ජල සැපයුම
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන් හි ජල සැපයුම සංලක්ෂිත වන්නේ ආරක්ෂිත පානීය ජලය සඳහා සීමිත ප්‍රවේශයකිනි. රජය සහ බොහෝ රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවල උත්සාහයන් නොතකා, 2002 දී සියෙරා ලියොන් සිවිල් යුද්ධය අවසන් වීමෙන් පසු ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු වී නැත, 50% ක් පමණ එකතැන පල්වෙමින් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල පවා පහත වැටෙමින් තිබේ.[242] ඔරුගු හි නව වේල්ලක්, 2009 දී චීනය මූල්‍යාධාර ලබා දීමෙන් ජල හිඟය සමනය වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.[243]
2006 දී සිදු කරන ලද ජාතික සමීක්ෂණයකට අනුව, නාගරික ජනගහනයෙන් 84% ක් සහ ග්‍රාමීය ජනගහනයෙන් 32% ක් වැඩිදියුණු කළ ජල මූලාශ්‍රයකට ප්‍රවේශ විය. ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ප්‍රවේශය ඇති අයට සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ ආරක්ෂිත ළිං මගින් සේවා සපයන ලදී. වැඩිදියුණු කළ ජල මූලාශ්‍රයක් සඳහා ප්‍රවේශයක් නොමැති ග්‍රාමීය ජනගහනයෙන් 68% ක් මතුපිට ජලය (50%), අනාරක්ෂිත ළිං (9%) සහ අනාරක්ෂිත උල්පත් (9%) මත රඳා සිටියහ. නාගරික ජනගහනයෙන් 20% ක් සහ ග්‍රාමීය ජනගහනයෙන් 1% ක් පමණක් තම නිවසට නල පානීය ජලය ලබා ගත හැකි විය. 2000 හා සසඳන විට නාගරික ප්‍රදේශවල සමීක්ෂණ ප්‍රවේශය වැඩි වී ඇත, නමුත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල අඩු වී ඇත, සමහර විට නඩත්තු නොමැතිකම නිසා පහසුකම් බිඳ වැටී ඇත.[242][244]
2004 පළාත් පාලන පනතේ ඇතුළත් නව විමධ්‍යගත ප්‍රතිපත්තියක් සමඟ අගනුවරෙන් පිටත ප්‍රදේශවල ජල සැපයුමේ වගකීම මධ්‍යම රජයෙන් ප්‍රාදේශීය සභා වෙත පැවරිණි. ෆ්‍රීටවුන් හි, ගුමා නිම්නයේ ජල සමාගම ජල සැපයුම භාරව පවතී.
2014 ඉබෝලා පැතිරීම
[සංස්කරණය]සමාජ හා ආර්ථික අසමානතා බහුලව පවතින අප්‍රිකාවේ ඉබෝලා බහුලව පවතී. මධ්‍යම අප්‍රිකානු රටවල් කොංගෝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජය, සුඩානය, උගන්ඩාව සහ ගැබොන් වැනි EVD බහුලව දක්නට ලැබේ.[245]
2014 දී බටහිර අප්‍රිකාවේ ඉබෝලා වෛරසය පැතිර ගියේය. 2014 ඔක්තෝම්බර් 19 වන විට, සියරා ලියොන් හි ඉබෝලා රෝගීන් 3,706 ක් සහ මරණ 1,259 ක් සිදුවී ඇති අතර, පුපුරා යාම පාලනය කිරීමට උත්සාහ කරන ප්‍රමුඛ වෛද්‍යවරයා වන ෂෙයික් උමාර් ඛාන් ද ඇතුළුව.[246][247] 2014 අගෝස්තු මස මුලදී ගිනියාව සියෙරා ලියොන් වෙත සිය දේශසීමා වසා දැමුවේ ගිනියාවේ ආරම්භ වූ වෛරසය පැතිරීම පාලනය කිරීමට උපකාර කිරීම සඳහා, ගිනියාවට වඩා සියරා ලියොන්හි නව රෝග අවස්ථා වාර්තා වන බැවිනි. මිනිස් පිරිවැය හැරුණු විට, පුපුරා යාමෙන් ආර්ථිකය දැඩි ලෙස ඛාදනය විය. 2014 සැප්තැම්බර් වන විට, දේශසීමා වසා දැමීම, ගුවන් ගමන් අවලංගු කිරීම, විදේශ සේවකයින් ඉවත් කිරීම සහ දේශසීමා වෙළඳාමේ බිඳවැටීම සමඟ සියරා ලියොන් සහ අනෙකුත් බලපෑමට ලක් වූ රටවල ජාතික හිඟය IMF සලකා බලන මට්ටමට පුළුල් විය. එහි මූල්‍ය ආධාර පුළුල් කිරීම.[248]
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]බහු විවාහය
[සංස්කරණය]2019 වන විට, සියරා ලියොන් හි කාන්තාවන්ගෙන් 30% ක් සහ පිරිමින්ගෙන් 14% ක් බහු විවාහ සමිතියක සිටියහ. "සම භාර්යාවන් එකක් හෝ වැඩි ගණනක් සිටින කාන්තාවන්ගේ ප්‍රතිශතය 2008 දී 37% සහ 2013 දී 35% සිට 2019 දී 30% දක්වා කාලයත් සමඟ ක්‍රමයෙන් අඩු වී ඇත."[249]
ආහාර සහ සිරිත් විරිත්
[සංස්කරණය]
බත් සියරා ලියොන්හි ප්‍රධාන ආහාරය වන අතර එය දිනපතා සෑම ආහාර වේලකම පාහේ පරිභෝජනය කරයි. බත් විවිධ ආකාරවලින් සකස් කර ඇති අතර, අර්තාපල් කොළ, මඤ්ඤොක්කා කොළ, ක්‍රේන් ක්‍රේන්, බණ්ඩක්කා සුප්, බැදපු මාළු සහ රටකජු ඉස්ටුවක් ඇතුළු සියෙරා ලියොන්ගේ ප්රියතම ටොපිංස් වලින් සාදන ලද විවිධ සෝස් වර්ග සමඟ ඉහළට දමා ඇත.[250]
සියරා ලියොන් හරහා නගර සහ නගරවල වීදි දිගේ, නැවුම් අඹ, දොඩම්, අන්නාසි, බැදපු කෙසෙල්, ඉඟුරු බියර්, බැදපු අර්තාපල්, ගම්මිරිස් සෝස් සමඟ බැදපු මඤ්ඤොක්කා වැනි පලතුරු, එළවළු සහ කෙටි ආහාර වලින් සමන්විත ආහාර සොයාගත හැකිය; පොප්කෝන් හෝ රටකජු, පාන්, බැදපු බඩ ඉරිඟු, හෝ ග්රිල් කළ මස් හෝ ඉස්සන් කුඩා බෑග්.
පොයෝ යනු ජනප්‍රිය සියරා ලියොන් පානයකි. එය පැණිරස, සැහැල්ලුවෙන් පැසුණු තල් වයින්,[251] සහ රට පුරා නගරවල සහ ගම්වල බාර්වල දක්නට ලැබේ. පොයෝ බාර් යනු දේශපාලනය, පාපන්දු, පැසිපන්දු, විනෝදාස්වාදය සහ වෙනත් ගැටළු පිළිබඳ සජීවී අවිධිමත් විවාදයේ ක්ෂේත්‍ර වේ.
මාධ්‍ය
[සංස්කරණය]
සියරා ලියොන්හි මාධ්‍ය ආරම්භ වූයේ 19 වැනි සියවසේ ආරම්භයේදී අප්‍රිකාවේ පළමු මුද්‍රණ යන්ත්‍රය හඳුන්වා දීමත් සමඟය. පුවත්පත් කිහිපයක් බිහිවීමත් සමඟ ශක්තිමත් නිදහස් මාධ්‍ය සම්ප්‍රදායක් වර්ධනය විය. 1860 ගණන් වලදී, රට අප්‍රිකාවේ මාධ්‍ය මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත් වූ අතර, මහාද්වීපය පුරා සිට රට වෙත වෘත්තිකයන් සංචාරය කරන ලදී. 19 වන ශතවර්ෂයේ අවසානයේ කර්මාන්තය පරිහානියට පත් වූ අතර 1930 ගණන්වල ගුවන් විදුලිය හඳුන්වා දුන් විට එය රටේ ප්‍රධාන සන්නිවේදන මාධ්‍ය බවට පත්විය.
සියෙරා ලියොන් විකාශන සේවය (SLBS) 1934 දී යටත් විජිත රජය විසින් නිර්මාණය කරන ලද අතර එය බටහිර අප්‍රිකාවේ පැරණිතම ඉංග්‍රීසි භාෂා ගුවන් විදුලි විකාශන සේවාව බවට පත් විය. මෙම සේවාව 1963 දී රූපවාහිනිය විකාශනය කිරීම ආරම්භ කරන ලද අතර, 1978 දී දිවයිනේ සියලුම දිස්ත්‍රික්කවලට ආවරණය සහිතව විකාශනය විය. 2010 අප්‍රේල් මාසයේදී, SLBS සියෙරා ලියොන් හි එක්සත් ජාතීන්ගේ සාම සාධක ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථානය සමඟ ඒකාබද්ධ වී සියෙරා ලියොන් විකාශන සංස්ථාව පිහිටුවීමට,[252][253] සියරා ලියොන්හි රජය සතු වත්මන් ජාතික විකාශකය.
සියරා ලියොන් ව්‍යවස්ථාව භාෂණයේ නිදහස සහ මාධ්‍ය නිදහස සහතික කරයි; කෙසේ වෙතත්, රජය මාධ්‍ය සම්බන්ධයෙන් දැඩි පාලනයක් පවත්වා ගෙන යන අතර ඇතැම් විට ප්‍රායෝගිකව මෙම අයිතීන් සීමා කරයි.[254][255][256][257][258][259] සමහර විෂයයන් සමාජය සහ දේශපාලන ප්‍රභූ පැලැන්තියේ සාමාජිකයන් විසින් තහනම් ලෙස සලකනු ලැබේ; මාධ්‍යවේදීන්ට එරෙහිව දේශපාලන සංස්ථාපිතය විසින් සිරගත කිරීම සහ ප්‍රචණ්ඩත්වය භාවිතා කර ඇත.[260][261]
1980 දී පනවන ලද නීති සම්පාදනය යටතේ, සියලුම පුවත්පත් තොරතුරු අමාත්‍යාංශයේ ලියාපදිංචි විය යුතු අතර සැලකිය යුතු ලියාපදිංචි ගාස්තු ගෙවිය යුතුය. 1965 හි දේශද්‍රෝහී අපහාස නීතිය ඇතුළුව අපරාධ අපහාස නීතිය, මාධ්‍යවල පළවන දේ පාලනය කිරීමට භාවිතා කරයි.[261]
2006 දී, ජනාධිපති අහමඩ් තේජාන් කබ්බා, මාධ්‍යවේදීන්ට වැඩ කිරීමට වඩා නිදහස් ක්‍රමයක් නිර්මාණය කිරීම සඳහා පුවත්පත් සහ මාධ්‍ය පාලනය කරන නීති ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට කැප විය.[261] 2013 වන විට සියෙරා ලියොන් දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන්ගේ මාධ්‍ය නිදහස දර්ශකයේ රටවල් 179ක් අතරින් 61 වැනි ස්ථානයට (2012 දී 63 වැනි ස්ථානයේ සිට ස්ථාන දෙකක් ඉහළට) ශ්‍රේණිගත කර ඇත.[262]
මුද්‍රිත මාධ්‍ය සියරා ලියොන්හි, විශේෂයෙන්ම ෆ්‍රීටවුන් සහ අනෙකුත් ප්‍රධාන නගරවලින් පිටත, රටේ සාක්ෂරතාවය අඩු මට්ටමක පැවතීම හේතුවෙන් පුළුල් ලෙස කියවා නොමැත.[263] 2007 දී රට තුළ දිනපතා පුවත්පත් 15 ක් මෙන්ම සතිපතා පළ වූ ඒවා ද විය.[264] පුවත්පත් කියවන සංඛ්‍යාව අතර තරුණයින් සතිපතා පුවත්පත් කියවීමට සහ වැඩිහිටි පුද්ගලයින් දිනපතා කියවීමට ඉඩ ඇත. පුවත්පත් බහුතරයක් පෞද්ගලිකව පවත්වාගෙන යන අතර ඒවා බොහෝ විට රජය විවේචනය කරයි. පුහුණුව නොමැතිකම හේතුවෙන් මුද්‍රිත පුවත්පත් කලාවේ ප්‍රමිතිය පහත් මට්ටමක පවතින අතර, මිනිසුන් ගුවන්විදුලියෙන් ලැබෙන තොරතුරුවලට වඩා අඩුවෙන් පුවත්පත්වල පළවන තොරතුරු විශ්වාස කරයි.[263]
ගුවන්විදුලිය සියරා ලියොන්හි වඩාත්ම ජනප්‍රිය සහ වඩාත්ම විශ්වාසදායක මාධ්‍ය වන අතර, මිනිසුන්ගෙන් 85%කට ගුවන්විදුලියට ප්‍රවේශය ඇති අතර රටේ මිනිසුන්ගෙන් 72%ක් දිනපතා ගුවන්විදුලියට සවන් දෙයි.[263] මෙම මට්ටම් රටේ ප්‍රදේශ අතර වෙනස් වේ, බස්නාහිර ප්‍රදේශය ඉහළම මට්ටම් සහ කයිලාහුන් අවම මට්ටම් ඇත. මධ්‍යස්ථාන ප්‍රධාන වශයෙන් සීමිත විකාශන පරාසයක් සහිත දේශීය වාණිජ මධ්‍යස්ථාන වලින් සමන්විත වන අතර ජාතික ආවරණය සහිත මධ්‍යස්ථාන කිහිපයක් සමඟ ඒකාබද්ධ වේ - Capital Radio Sierra Leone වාණිජ මධ්‍යස්ථාන අතරින් විශාලතම වේ.
සියෙරා ලියොන්හි එක්සත් ජාතීන්ගේ දූත මණ්ඩලය (UNIOSIL) භාෂා පරාසයකින් වැඩසටහන් විකාශනය කරමින් රටේ වඩාත් ජනප්‍රිය මධ්‍යස්ථානයක් පවත්වාගෙන ගියේය. එක්සත් ජාතීන්ගේ මෙහෙයුම 2008 දී ප්‍රතිව්‍යුහගත කරන ලද අතර නව සියෙරා ලියොන් විකාශන සංස්ථාව (SLBC) පිහිටුවීම සඳහා UN ගුවන් විදුලිය SLBS සමඟ ඒකාබද්ධ කිරීමට තීරණය විය. අවශ්‍ය නීති සම්පාදනය කිරීමෙන් පසුව 2011 දී මෙම ඒකාබද්ධ කිරීම සිදු විය. SLBC විසින් FM ඔස්සේ රේඩියෝව සම්ප්‍රේෂණය කරන අතර රූපවාහිනී සේවා දෙකක් ඇත, ඉන් එකක් ජාත්‍යන්තර පරිභෝජනය සඳහා චන්ද්‍රිකා මගින් උඩුගත කර ඇත. BBC ලෝක සේවයේ (ෆ්‍රීටවුන්, බෝ, කෙනෙමා සහ මාකේනි හි), Radio France Internationale (ෆ්‍රීටවුන් පමණි) සහ Voice of America (ෆ්‍රීටවුන් පමණි) FM රිලේ ද විකාශනය වේ.
ෆ්‍රීටවුන් අගනුවර සහ අනෙකුත් ප්‍රධාන නගරවලින් පිටත, බොහෝ දෙනෙක් රූපවාහිනිය නරඹන්නේ නැත, නමුත් ප්‍රධාන SLBC සේවාවේ ඔවුන්ගේම රිලේ මගින් බෝ, කෙනෙමා සහ මාකේනි සේවය කරයි. සියෙරා ලියොන් හි නොමිලේ භෞමික රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන තුනක් ඇත, එකක් රජයේ SLBC විසින් පවත්වාගෙන යනු ලබන අතර අනෙක් දෙක ෆ්‍රීටවුන් හි පුද්ගලික මධ්‍යස්ථාන වේ, Star TV එය Standard-Times පුවත්පතේ හිමිකරු සහ AYV – Africa Young Voices විසින් පවත්වාගෙන යනු ලැබේ. ආගමික අරමුදල් සපයන රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන කිහිපයක් කඩින් කඩ ක්‍රියාත්මක වේ. තවත් වාණිජ රූපවාහිනී ක්‍රියාකරුවන් දෙදෙනෙකු (ABC සහ AIT) ලාභ නොලබන නිසා වසා දමන ලදී. 2007 දී, දකුණු අප්‍රිකාවේ Multichoice Africa වලින් ආරම්භ වූ අවුරුදු නවයක් පැරණි උප-සහරාන් ඩිජිටල් සැටලයිට් රූපවාහිනී සේවයට (DStv) අමතරව PAN-African රූපවාහිනී සේවාවක කොටසක් ලෙස GTV විසින් නැරඹීමට ගෙවීමේ සේවාවක් ද හඳුන්වා දෙන ලදී. GTV පසුව ව්‍යාපාරයෙන් ඉවත් වූ අතර, රට තුළ ග්‍රාහකත්ව චන්ද්‍රිකා රූපවාහිනිය සපයන එකම සැපයුම්කරු DStv විය. Multichoice's Go TV බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමට පෙර යටිතල පහසුකම් ගොඩනගා ඇති අතර අවසානයේ බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමට අපොහොසත් වීමත් සමඟින්, ඩිජිටල් භූමිෂ්ඨ ග්‍රාහකත්ව රූපවාහිනී සේවා ක්‍රියාත්මක කිරීමට සංවිධාන කිහිපයක් සැලසුම් කර ඇත. ITV සහ SATCON දැනට ක්‍රියාත්මකයි.
සියරා ලියොන් හි අන්තර්ජාල ප්‍රවේශය විරල නමුත් වැඩි වෙමින් පවතී, විශේෂයෙන් රට පුරා 3G/4G සෙලියුලර් දුරකථන සේවා හඳුන්වා දීමෙන් පසුව. රට තුළ ක්‍රියාත්මක වන ප්‍රධාන අන්තර්ජාල සේවා සපයන්නන් (ISP) කිහිපයක් තිබේ. ෆ්‍රීටවුන් හි අන්තර්ජාල ප්‍රවේශය ලබා දෙන අන්තර්ජාල කැෆේ සහ වෙනත් ව්‍යාපාර ඇත. අන්තර්ජාලයට ප්‍රවේශ වීමේදී අත්විඳින ලද ගැටලු අතර ෆ්‍රීටවුන් නගරයෙන් පිටත රට තුළ කඩින් කඩ විදුලි සැපයුමක් සහ මන්දගාමී සම්බන්ධතා වේගයක් ඇතුළත් වේ.
කලා
[සංස්කරණය]සියෙරා ලියොන්හි කලා සම්ප්‍රදායන් සහ දෙමුහුන් අප්‍රිකානු සහ බටහිර ශෛලීන්ගේ මිශ්‍රණයකි.[265][266][267]
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]
සංගම් පාපන්දු යනු සියෙරා ලියොන් හි වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාවයි. ළමයින්, තරුණයින් සහ වැඩිහිටියන් සියෙරා ලියොන් හරහා වීදි පාපන්දු ක්‍රීඩා කිරීම නිතර දක්නට ලැබේ. රට පුරා සංවිධානාත්මක තරුණ සහ වැඩිහිටි පාපන්දු තරඟාවලි පවතින අතර සියරා ලියොන් පුරා පාපන්දු කණ්ඩායම් සහිත විවිධ ප්‍රාථමික සහ ද්විතීයික පාසල් තිබේ.
ලියෝන් ස්ටාර්ස් ලෙස ප්‍රචලිත සියරා ලියොන් ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම ජාත්‍යන්තර තරඟ සඳහා රට නියෝජනය කරයි. එය කිසි විටෙක FIFA ලෝක කුසලානයට සුදුසුකම් නොලබන නමුත් 1994 සහ 1996 අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලානයට සහභාගී විය. ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායම, ලියෝන් ස්ටාර්ස්, තරඟයක් ඇති විට, රට පුරා සිටින සියෙරා ලියොන් ජාතික කණ්ඩායමට සහයෝගය දැක්වීම සඳහා එක්සත් වන අතර, සජීවී තරඟය අනුගමනය කිරීම සඳහා මිනිසුන් ඔවුන්ගේ ප්‍රාදේශීය ගුවන්විදුලි සහ රූපවාහිනී මධ්‍යස්ථාන වෙත දිව යයි. රටේ ජාතික රූපවාහිනී ජාලය වන සියෙරා ලියොන් විකාශන සංස්ථාව (SLBC) ජාතික පාපන්දු කණ්ඩායමේ සජීවී තරඟය රට පුරා බොහෝ දේශීය ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන සමඟින් විකාශනය කරයි.
ලියෝන් ස්ටාර්ස් වැදගත් තරගයක් ජයග්‍රහණය කළ විට, ප්‍රාන්තය පුරා සිටින බොහෝ තරුණ තරුණියන් සැමරීමට පාරට එයි. සියෙරා ලියෝන් ජාතික ප්‍රිමියර් ලීගයේදී ඔවුන් සියලු දෙනාම පාහේ වෘත්තීය පාපන්දු ආරම්භ කළද බොහෝ සියෙරා ලියොන් ජාතික කණ්ඩායමේ පාපන්දු ක්‍රීඩකයින් යුරෝපය පදනම් කරගත් කණ්ඩායම් සඳහා ක්‍රීඩා කරති. ජාතික කණ්ඩායමේ පාපන්දු ක්‍රීඩකයින් බොහෝ දෙනෙක් සියරා ලියොන් පුරා ප්‍රසිද්ධ පුද්ගලයින් වන අතර ඔවුන් බොහෝ විට සාමාන්‍ය ජනතාව විසින් හොඳින් හඳුනති. සියෙරා ලියොන් ජාත්‍යන්තර පාපන්දු ක්‍රීඩකයින් අතරින් සමහරක් මොහොමඩ් කල්ලන්, මොහොමඩ් බංගුරා, රොඩ්නි ස්ට්‍රැසර්, කී කමාරා, ඊබ්‍රාහිම් ටෙටේ බංගුරා, මුස්තාපා දුම්බුයා, ක්‍රිස්ටියන් කෝල්කර්, අල්හසන් බංගුරා, ෂෙරිෆ් සුමා, ඔස්මාන් කකේ, මොහොමඩ් කමරා, ව්ලියොස් බංගුරා සහ විලියෝබයිල්ල.
සියෙරා ලියොන් ජාතික ප්‍රිමියර් ලීගය සියෙරා ලියොන් හි ඉහළම වෘත්තීය පාපන්දු ලීගය වන අතර එය පාලනය කරනු ලබන්නේ සියෙරා ලියොන් පාපන්දු සංගමය විසිනි. සියෙරා ලියොන් ප්‍රිමියර් ලීග් තරඟාවලිය සඳහා රට පුරා සිටින සමාජ ශාලා 14ක් තරඟ කරයි. විශාලතම සහ වඩාත්ම සාර්ථක පාපන්දු සමාජ දෙක වන්නේ ඊස්ට් එන්ඩ් ලයන් සහ මයිටි බ්ලැක්පූල් ය. ඊස්ට් එන්ඩ් ලයන් සහ මයිටි බ්ලැක්පූල් අතර දැඩි එදිරිවාදිකමක් ඇති අතර ඔවුන් එකිනෙකා ක්‍රීඩා කරන විට ෆ්‍රීටවුන් හි ජාතික ක්‍රීඩාංගනය බොහෝ විට විකිණී අවසන් වන අතර ක්‍රීඩා සමාජ දෙකේම ආධාරකරුවන් බොහෝ විට ක්‍රීඩාවට පෙර සහ පසුව එකිනෙකා සමඟ ගැටේ. ජාතික ක්‍රීඩාංගනය තුළ සහ ඉන් පිටත ප්‍රතිවාදී ප්‍රතිවාදීන් දෙදෙනා අතර තරගයක් පැවැත්වෙන අතරතුර ගැටුමක් ඇතිවීම වැලැක්වීම සඳහා විශාල පොලිස් ආරක්ෂාවක් යොදවා තිබේ. බොහෝ සියෙරා ලියොන් තරුණයන් දේශීය පාපන්දු ලීගය අනුගමනය කරයි.
බොහෝ සියෙරා ලියෝනියානු තරුණයින්, ළමයින් සහ වැඩිහිටියන් යුරෝපයේ ප්‍රධාන පාපන්දු ලීග, විශේෂයෙන් ඉංග්‍රීසි ප්‍රිමියර් ලීගය, ඉතාලි සීරී ඒ, ස්පාඤ්ඤ ලා ලිගා, ජර්මන් බුන්ඩෙස්ලිගා සහ ප්‍රංශ ලිගු 1 අනුගමනය කරති.
සියෙරා ලියොන් ක්‍රිකට් කණ්ඩායම ජාත්‍යන්තර ක්‍රිකට් තරඟවලදී සියෙරා ලියොන් නියෝජනය කරන අතර බටහිර අප්‍රිකාවේ හොඳම කණ්ඩායම අතර වේ. එය 2002 දී ජාත්‍යන්තර ක්‍රිකට් කවුන්සිලයේ අනුබද්ධ සාමාජිකයෙකු බවට පත් විය. එය 2004 අප්‍රිකානු අනුබද්ධ ශූරතාවලියේදී ජාත්‍යන්තරයට පිවිසි අතර එහිදී එය කණ්ඩායම් අටෙන් අවසන් ස්ථානයට පත්විය. නමුත් 2006 වසරේ පැවති ලෝක ක්‍රිකට් ලීගයේ අප්‍රිකානු කලාපයේ තුන්වන කොටසේ සමාන තරඟාවලියේදී එය මොසැම්බික් කණ්ඩායමට අනුශූරතාවය දිනාගත් අතර දෙවන කොටස දක්වා උසස්වීම් අහිමි විය.
2009 දී, සියෙරා ලියොන් වයස අවුරුදු 19 න් පහළ කණ්ඩායම සැම්බියාවේ පැවති අප්‍රිකානු 19 න් පහළ ශූරතාවලියේ දෙවන ස්ථානයට පත් වූ අතර, එමගින් තවත් කණ්ඩායම් 9 ක් සමග 19 න් පහළ ලෝක කුසලාන සුදුසුකම් ලැබීමේ තරඟාවලියට සුදුසුකම් ලබා ගන්නා ලදී.[268] කෙසේ වෙතත්, ටොරොන්ටෝ හි පැවති තරඟාවලියට ක්‍රීඩා කිරීම සඳහා කැනේඩියානු වීසා ලබා ගැනීමට කණ්ඩායමට නොහැකි විය.[269]
ජාත්‍යන්තර ෆ්ලෝබෝල් සම්මේලනයට සම්බන්ධ වූ පළමු අප්‍රිකානු රට සියරා ලියොන් ය.
සංචාරක ව්‍යාපාරය
[සංස්කරණය]
සියෙරා ලියොන් හි ෆ්‍රීටවුන් සංචාරකයින් සඳහා ප්රියතම ගමනාන්තයකි. සිවිල් යුද්ධයේදී මෙම අංශය බරපතල ලෙස බලපෑමට ලක් වුවද, මෑත වසරවලදී ස්ථාවර දියුණුවක් දක්නට ලැබේ.[270] ෆ්‍රීටවුන් අර්ධද්වීපය දිගේ විශාල වෙරළ තීරයක් ඇත. ලුම්ලි-ඇබර්ඩීන් වෙරළ කේප් සියෙරා ලියොන් සිට ලුම්ලි දක්වා විහිදේ. ලෝක ප්‍රකට ගංගා අංක 2 බීච්, ලකා බීච්, ටෝකේ බීච්, බුරේ බීච් සහ මාමා බීච් වැනි තවත් ජනප්‍රිය වෙරළවල් ද ඇත. ෆ්‍රීටවුන් මධ්‍යයේ සිට කිලෝමීටර් කිහිපයක් ඔබ්බෙන් පිහිටි අර්ධද්වීපයේ විශාල වැසි වනාන්තර රක්ෂිතය තුළ පිහිටා ඇති ටකුගම චිම්පන්සි අභයභූමිය දුර්ලභ හා වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති චිම්පන්සියන්ගේ එකතුවකි. සංචාරකයින් සඳහා අනෙකුත් ජනප්‍රිය ගමනාන්ත අතරට මධ්‍යම ෆ්‍රීටවුන් හි පිහිටා ඇති ෆ්‍රීටවුන් කපු ගස ඇතුළත් වේ, එය සැලකිය යුතු ජාතික ස්මාරකයක් සහ නගරය ආරම්භ කිරීම සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ; නගරයේ සිට බෝට්ටු සවාරියක් වන බන්ස් දූපත, අත්ලාන්තික් සාගරයේ වහල් වෙළඳාමේ දී භාවිතා කරන ලද වහල් බලකොටුවේ නටබුන් වල නිවහන වේ. සියෙරා ලියොන් කෞතුකාගාරය, පූර්ව යටත් විජිත මෙන්ම යටත් විජිත කෞතුක වස්තු සහ වෙනත් ඓතිහාසික වැදගත්කමක් ඇති භාණ්ඩ එකතුවක් ඇත; ජාතික දුම්රිය කෞතුකාගාරය; නැතහොත් ජනප්‍රිය සී කෝච් එක්ස්ප්‍රස් සමඟ නගරයේ වෙරළ තීරය වටා ගමන් කිරීම. ඇබර්ඩීන්-ලුම්ලි ප්‍රදේශය නගරයේ රාත්‍රී ජීවිතයට පිවිසෙන්නන් සඳහා ප්රියතම ගමනාන්තයකි.
මූලාශ්‍ර
[සංස්කරණය]- ^ a b "Sierra Leone 2015 Population and Housing Census National Analytical Report" (PDF). Statistics Sierra Leone. සම්ප්‍රවේශය 28 March 2020.
- ^ උපුටාදැක්වීම් දෝෂය: අනීතික
<ref>ටැගය;religionsනමැති ආශ්‍රේයන් සඳහා කිසිදු පෙළක් සපයා නොතිබුණි - ^ "Sierra Leone". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 22 June 2023.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (SL)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 October 2023. සම්ප්‍රවේශය 21 October 2023.
- ^ "GINI index (World Bank estimate) – Sierra Leone". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 22 March 2020.
- ^ "HUMAN DEVELOPMENT REPORT 2023-24" (PDF). United Nations Development Programme (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations Development Programme. 13 March 2024. pp. 274–277.
- ^ Lewis, M. Paul; Simons, Gary F.; Fennig, Charles D., eds. (2015). "Liberia". Ethnologue (18th ed.). Dallas, Texas: SIL International.
- ^ Wells, John C. (2008), Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.), Longman,
- ^ "Sierra Leone". Merriam-Webster Dictionary. සම්ප්‍රවේශය 22 April 2019.
- ^ Salone Definition, https://glosbe.com/kri/en/Salone
- ^ "Sierra Leone (country)". Encarta Encyclopedia. http://encarta.msn.com/encyclopedia_761563681/Sierra_Leone.html. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 19 February 2008.
- ^ "National Electoral Commission – Press Release" (PDF). 6 September 2017. 14 November 2017 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 February 2018.
- ^ "Sierra Leone unveils new geographical map". Africa Review. 21 February 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 February 2018.
- ^ "Sierra Leone". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2024-03-06.
- ^ United Nations (5 July 2013), "Inter-religious cooperation can be vital asset for rebuilding Sierra Leone – UN expert". Archived. Retrieved October 26, 2021.
- ^ Hargreaves, J. D. (January 1956). "IV. The Establishment of the Sierra Leone Protectorate and the Insurrection of 1898". Cambridge Historical Journal (ඉංග්‍රීසි බසින්). 12 (1): 56–80. doi:10.1017/S1474691300000330. ISSN 2051-9818.
- ^ UNITED NATIONS INTEGRATED PEACEBUILDING OFFICE IN SIERRA LEONE. ABOUT SIERRA LEONE: HISTORY. Archived. Retrieved October 26, 2021.
- ^ Fisher, Humphrey J. (December 1969). "Elections and Coups in Sierra Leone, 1967". The Journal of Modern African Studies (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 (4): 611–636. doi:10.1017/S0022278X00018863. ISSN 1469-7777.
- ^ "Multidimensional Poverty Index 2023 Sierra Leone" (PDF). United Nations Development Programme Human Development Reports. 2023. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2024.
- ^ Goddard, Thomas Nelson (1925). "Early History". The Handbook of Sierra Leone. G. Richards limited. pp. 11–12.
- ^ Countries and Their Cultures. "Culture of Sierra Leone". සම්ප්‍රවේශය 22 February 2008.
- ^ "Sierra Leone History". Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/eb/article-55344/Sierra-Leone. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 19 February 2008.
- ^ "Sierra Leone – History". Encyclopedia of the Nations. http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Sierra-Leone-HISTORY.html. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 22 February 2008.
- ^ a b Fyfe, Christopher (July 1995). "Weighing the Probabilities - Landlords and Strangers: Ecology, Society and Trade in Western Africa, 1000–1630. By George E. Brooks. Boulder: Westview Press, 1994. Pp. xvi + 360. £14.95, paperback (ISBN 0-8133-1263-9)". The Journal of African History (ඉංග්‍රීසි බසින්). 36 (2): 319–320. doi:10.1017/S0021853700034174. ISSN 1469-5138.
- ^ Utting (1931), p. 33.
- ^ Utting (1931), p. 8.
- ^ Kingfisher Geography Encyclopedia. ISBN 1-85613-582-9, p. 180.
- ^ "Pedro da çintra did not name Sierra Leone: An Exploration into available evidence". Sierra Leone Concord Times. 22 June 2017. 6 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 May 2017.
- ^ LeVert, Suzanne (2006). Cultures of the World: Sierra Leone. Marshall Cavendish. p. 22. ISBN 978-0-7614-2334-8.
- ^ Christopher Fyfe, A History of Sierra Leone, Introduction.
- ^ Sibthorpe, A. B. C. (1970). The History of Sierra Leone. Routledge. p. 7. ISBN 978-0-7146-1769-5.
- ^ Mota 1975: 586-87; Bassani 1981
- ^ Cassandra Pybus, Epic Journeys of Freedom: Runaway Slaves of the American Revolution and Their Global Quest for Liberty (Beacon Press, Boston, 2006); Graham Russell Hodges, Susan Hawkes Cook, Alan Edward Brown (eds.), The Black Loyalist Directory: African Americans in Exile After the American Revolution. JSTOR 2947159.
- ^ a b c d e Siva, Michael (Winter 2021). "Why Did the Black Poor of London Not Support the Sierra Leone Resettlement Scheme?". History Matters Journal. 1 (2): 25–47.
- ^ Sivapragasam, Michael, "Why Did Black Londoners not join the Sierra Leone Resettlement Scheme 1783–1815?" Unpublished master's dissertation (London: Open University, 2013), pp. 40–43.
- ^ "Houses at Sierra-Leone". The Wesleyan Juvenile Offering: A Miscellany of Missionary Information for Young Persons. X: 55. May 1853. සම්ප්‍රවේශය 29 February 2016.
- ^ Peter Fryer in Staying Power: The History of Black People in Britain (London: Pluto Press, 1984; p. 195) quotes a contemporary commentator who called them "indigent, unemployed, despised and forlorn", saying that "it was necessary they should be sent somewhere, and be no longer suffered to invest [sic] the streets of London" (C. B. Wadström, An Essay on Colonization, 1794–5, II, 220).
- ^ "Freed slaves in Sierra Leone". The Guardian (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 2005-08-31. ISSN 0261-3077. සම්ප්‍රවේශය 2020-09-20.
- ^ "Black Loyalist Heritage Society". Archived from the original on 28 September 2007. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2007.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) - ^ "Gustavus Vassa: Olaudah Equiano". Plymouth City Council. 13 October 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2007.
- ^ "Economic History of Sierra Leone". 3 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 10 October 2016.
- ^ Pham, John-Peter (2005). Child Soldiers, Adult Interests: The Global Dimensions of the Sierra Leonean Tragedy. Nova Publishers. pp. 4–8. ISBN 978-1-59454-671-6. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ Michael Sivapragasam, Why Did Black Londoners Not Join the Sierra Leone Resettlement Scheme 1783–1815? London: Open University, 2013.
- ^ "Sierra Leone's struggle for progress". The Economist. 11 December 2008. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2010.
- ^ Schama, Simon (2006), Rough Crossings, p. 363.
- ^ Gilbert, Alan. Black Patriots and Loyalists: Fighting for Emancipation in the War for Independence. University of Chicago 2012, p. 229
- ^ Fyfe, Christopher (1992). Our Children Free and Happy: Letters from Black Settlers in Africa in the 1790s. Edinburgh University Press.
- ^ Schama, Simon, Rough Crossings (London: 2005), pp. 380–383.
- ^ Harris, Sheldon H. (1972), Paul Cuffe: Black America and the African Return, New York: Simon and Schuster, pp. 32–33, especially note 15 on p. 140.
- ^ a b c Schwarz, Suzanne (2021) Reconstructing the Life Histories of Liberated Africans: Sierra Leone in the Early Nineteenth Century. History in Africa, Vol. 39 (2012), pp. 175–207 (33). Cambridge University Press. Archived. Retrieved 27 October 2021.
- ^ a b Dixon-Fyle, Mac; Cole, Gibril Raschid (2006). "Introduction". New Perspectives on the Sierra Leone Krio. New York: Peter Lang. pp. 2–3. ISBN 978-0-8204-7937-8.
A substantial part of this ex-slave population was Yoruba, but members of ethnic groups from other regions of the Atlantic (Igbo, Efik, Fante, etc) were also very much in evidence in this coterie of Liberated Africans. Individuals from ethnic communities indigenous to Sierra Leone were significantly represented among the Liberated Africans [...] Many a Temne, Limba, Mende, and Loko resident of Freetown, influenced by local European officials and missionaries, would come in time to shed their indigenous names, and cultural values, to take on a Creole identity which gave them a better chance of success in the rarefied Victorian ambience [sic] of a progressively westernized Freetown society.
- ^ Thayer, James Steel (1991). A Dissenting View of Creole Culture in Sierra Leone. pp. 215–230. https://www.persee.fr/doc/cea_0008-0055_1991_num_31_121_2116
- ^ Browne-Davies, Nigel (2014). A Precis of Sources relating to genealogical research on the Sierra Leone Krio people. Journal of Sierra Leone Studies, Vol. 3; Edition 1, 2014 https://www.academia.edu/40720522/A_Precis_of_Sources_relating_to_genealogical_research_on_the_Sierra_Leone_Krio_people
- ^ Walker, James W (1992). "Chapter Five: Foundation of Sierra Leone". The Black Loyalists: The Search for a Promised Land in Nova Scotia and Sierra Leone, 1783–1870. Toronto: University of Toronto Press. pp. 94–114. ISBN 978-0-8020-7402-7., originally published by Longman & Dalhousie University Press (1976).
- ^ Taylor, Bankole Kamara (February 2014). Sierra Leone: The Land, Its People and History. New Africa Press. p. 68. ISBN 9789987160389.
- ^ Schwarz, Suzanne (5 January 2013). "Reconstructing the Life Histories of Enslaved Africans: Sierra Leone, c. 1808–19".
- ^ Paracka, Daniel (2003). The Athens of West Africa: A History of International Education at Fourah Bay College, Freetown, Sierra Leone. Routledge. ISBN 978-0-415-94795-4.
- ^ Kopytoff, Jean Herskovits. A Preface to Modern Nigeria: The "Sierra Leonians" in Yoruba, 1830–1890. University of Wisconsin Press. p. 35.
- ^ Nwauwa, Apollos O. (2003) Book review: "The Athens of West Africa: A History of International Education at Fourah Bay College, Freetown, Sierra Leone by Daniel J. Paracka Jr. New York: Routledge". Comparative Education Review, Vol 49(4). Archived. Retrieved 29 October 2021.
- ^ a b Harris, David (2012), Civil War and Democracy in West Africa: Conflict Resolution, Elections and Justice in Sierra Leone and Liberia, I.B. Tauris, p. 40.
- ^ a b Abraham, Arthur (1974). "Bai Bureh, The British, and the Hut Tax War". The International Journal of African Historical Studies. 7 (1): 99–106. doi:10.2307/216556. ISSN 0361-7882. JSTOR 216556.
- ^ History
- ^ Killson, Martin (1966), Political Change in a West African State: A Study of the Modernization Process in Sierra Leone, Cambridge, Massachusetts, USA, pp. 60; also pp. 106, 107, 110, 111, 186–188 on other riots and strikes.
- ^ The Committee Office, House of Commons (6 March 2006). "House of Commons – International Development – Memoranda". Publications.parliament.UK. 22 July 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "Sierra Leone Web – Sierra Leonean Heroes – Achievement of Independence". www.sierra-leone.org.
- ^ "How Independence Was Won". Newafricanmagazine.com. 29 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 March 2014.
- ^ a b c Advocate Nations of Africa: Sierra Leone සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 දෙසැම්බර් 2014 at the Wayback Machine
- ^ a b c Murtala Mohammed Kamara (28 February 2011). "Sierra Leone was ripe for Independence: Exclusive interview with Reginald Boltman". News.sl. 26 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ a b c Momoh, John (4 May 2011). "Sierra Leone: Viewpoint – Celebrating a New Nation!". allAfrica.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ Kargbo, Michael S. (2006). British Foreign Policy and the Conflict in Sierra Leone, 1991–2001. Peter Lang. p. 70. ISBN 9783039103324. සම්ප්‍රවේශය 19 November 2017.
- ^ Fyle, Magbaily C. (2006). Historical Dictionary of Sierra Leone. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. pp. XVII–XXII. ISBN 978-0-8108-5339-3.
- ^ "BBC On This Day | 27 | 1961: Sierra Leone wins independence". BBC News. 27 April 1961. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ "Sierra Leone Web – Sierra Leonean Heroes – Achievement of Independence". www.sierra-leone.org. සම්ප්‍රවේශය 28 November 2018.
- ^ Harkness, Kristen A. (2016). "SAGE Journals: Your gateway to world-class journal research". Journal of Conflict Resolution. 60 (4): 587–616. doi:10.1177/0022002714545332. hdl:10023/9391. ISSN 0022-0027. S2CID 54538341.
- ^ Pham, John-Peter (2005). Child soldiers, adult interests: the global dimensions of the Sierra Leonean tragedy. Nova Publishers. pp. 33–35. ISBN 978-1-59454-671-6. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "End of The Exception". Time. 31 March 1967. 29 June 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත.
- ^ "History of Sierra Leone". Worldrover.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ Gberie, Lansana (2005). A dirty war in West Africa: the RUF and the destruction of Sierra Leone. C. Hurst & Co. Publishers. pp. 26–27. ISBN 978-1-85065-742-2. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "focus-on-sierra-leone.co.uk". www.focus-on-sierra-leone.co.uk. 12 July 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2018-07-11.
- ^ a b c Fisher, Humphrey J. (December 1969). "Elections and Coups in Sierra Leone, 1967". The Journal of Modern African Studies (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 (4): 611–636. doi:10.1017/S0022278X00018863. ISSN 1469-7777.
- ^ David Harris. Sierra Leone: A Political History, pp. 67–70, New York: Oxford University Press, 2014. ISBN 9780199361762. $30.00
- ^ Rotberg, Robert I. (2003). State failure and state weakness in a time of terror. Brookings Institution Press. p. 80. ISBN 978-0-8157-7574-4. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ Tam-Baryoh, David, ["Politicized security forces or tribalized national politics; which is which?"] Newstime Africa. සංරක්ෂණය කළ පිටපත 1 සැප්තැම්බර් 2012 at the Wayback Machine. Retrieved 26 February 2013.
- ^ Gberie, Lansana (1998). War and state collapse: The case of Sierra Leone (M.A. thesis) Wilfrid Laurier University
- ^ "Sierra Leone". 2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor. Bureau of International Labor Affairs, U.S. Department of Labor. 2002. 2 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ^ Kamara, Sayoh (27 July 2005). "NPRC's Komba Kambo Speaks After Eleven Years Of Silence!: Sierra Leone News". Awareness Times. News.sl. 22 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ a b "SIERRA LEONE NOW: Attempts To Launder Maada Bio's Battered Image Fail... We Were Not Supreme Council Members – Civilians In NPRC Deny Involvement In Atrocities". Salonenow.blogspot.com. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Standard Times Press Sierra Leone's NPRC's Ruthlessness No Death Certificates For 29 Sierra Leoneans". Standardtimespress.org. 23 June 2010. Archived from the original on 4 September 2015. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ^ "FSL Vol 2 No 1". Focus-on-sierra-leone.co.uk. 28 සැප්තැම්බර් 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 සැප්තැම්බර් 2013.
- ^ "How Sierra Leone fell into the hands of young soldiers". Thefreelibrary.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ a b Kandeh, J. D. (September, 1998), "Transition without Rupture: Sierra Leone's Transfer Election of 1996". African Studies Review Flight. 41, No. 2 (September 1998), pp. 91–111. Cambridge University Press. Archived. Retrieved October 25, 2021.
- ^ University of Central Arkansas. 41. Sierra Leone (1961-Present). Archived. Retrieved 22 October 2021.
- ^ "Campaigns | Sierra Leone: Imminent execution / death penalty / legal concern". Amnesty.org. Amnesty International. 11 October 1998. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2013.
- ^ Renton, Alex (2010-04-17). "Sierra Leone: one place where Tony Blair remains an unquestioned hero". The Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2021-02-08.
- ^ "7 March 2018 Election in Sierra Leone by numbers" (PDF). 2018-03-15. 15 March 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 2021-02-08.
- ^ Sierra Leone. Internationalsos.com. Retrieved 24 February 2017.
- ^ a b c d LeVert, Suzanne (2006). Cultures of the World: Sierra Leone. Marshall Cavendish. p. 7. ISBN 978-0-7614-2334-8.
- ^ a b "Sierra Leone". The World Factbook. CIA. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2011.
- ^ Blinker, Linda (September 2006). Country Environment Profile (CEP) Sierra Leone. Freetown, Sierra Leone: Consortium Parsons Brinckerhoff. p. 12. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2013.
- ^ LeVert, Suzanne (2006). Cultures of the World: Sierra Leone. Marshall Cavendish. pp. 8–9. ISBN 978-0-7614-2334-8.
- ^ Blinker, Linda (September 2006). Country Environment Profile (CEP) Sierra Leone. Freetown, Sierra Leone: Consortium Parsons Brinckerhoff. p. 12. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2013.
- ^ LeVert, Suzanne (2006). Cultures of the World: Sierra Leone. Marshall Cavendish. pp. 8–9. ISBN 978-0-7614-2334-8.
- ^ a b Hanatu Kabbah (November 2006). Sierra Leone Legal System and Legal Research. nyulawglobal.org
- ^ "Frequently asked questions about election results" (PDF). ecslmedia.ec.gov.sl. National Electoral Commission of Sierra Leone.
- ^ Adebayo, Bukola. "Sierra Leone declares former junta head president". CNN. සම්ප්‍රවේශය 5 April 2018.
- ^ "Parliament of Sierra Leone > Home". 2019-06-01. 1 June 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2021-02-08.
- ^ "Sierra Leone National Election Commission Bulletin". September–December 2011. 14 November 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 February 2012.
- ^ Ambassade de la Fédération de Russie en République de Guinée. "Russia and Sierra Leone diplomatic relations". mid.ru. 16 August 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2017.
- ^ "Background Note: Sierra Leone". U.S. Department of State. October 2008. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2008.
- ^ "Welcome to the Mano River Union Website". Mano River Union. 2006. 6 July 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 7 October 2008.
- ^ "Ministry of Foreign Affairs and International Relations". Sierra Leone Encyclopedia. 2007. http://www.daco-sl.org/encyclopedia/1_gov/1_2mfa.htm. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 7 October 2008.
- ^ "2024 Global Peace Index" (PDF).
- ^ Armed forces (Sierra Leone) Jane's Sentinel Security Assessments, June 2008
- ^ "Summary (Sierra Leone) – Jane's World Air Forces". Janes.com. 30 July 2010. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2010.
- ^ [1]
- ^ "Radio Democracy". 7 November 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2023.
- ^ a b Area Handbook for Sierra Leone, Irving Kaplan, U.S. Government Printing Office, 1976, page 337
- ^ "Partners: Sierra Leone Armed Forces". Daco-sl.org. 11 January 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ [http://wwwhttps[permanent dead link]://radiodemocracy.sl/.
- ^ "An Open Letter to Willam Fayia Sellu – Sierra Leone's new Inspector General of Police". 29 July 2022.
- ^ Lucas Paoli Itaborahy, ed. (May 2012). "State Sponsored Homophobia: A world survey of laws criminalising same-sex sexual acts between consenting adults" (PDF). The International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association. p. 35. 11 June 2012 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Avery, Daniel (4 April 2019). "71 Countries Where Homosexuality is Illegal". Newsweek.
- ^ "SIERRA LEONE 2020". Amnesty International. සම්ප්‍රවේශය 28 January 2022.
- ^ "Letters from Thane Read asking Helen Keller to sign the World Constitution for world peace. 1961". Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-01.
- ^ "Letter from World Constitution Coordinating Committee to Helen, enclosing current materials". Helen Keller Archive. American Foundation for the Blind. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-03.
- ^ "Preparing earth constitution | Global Strategies & Solutions | The Encyclopedia of World Problems". The Encyclopedia of World Problems | Union of International Associations (UIA). 19 July 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2023-07-15.
- ^ Amerasinghe, Terence P. (2009). Emerging World Law, Volume 1 (ඉංග්‍රීසි බසින්). Institute for Economic Democracy. p. 50. ISBN 978-1-933567-16-7.
- ^ a b Tristan Reed and James A. Robinson, The Chiefdoms of Sierra Leone, Scholar, Harvard University, 15 July 2013, accessed 30 April 2014
- ^ Daron Acemoglu, Tristan Reed. and James A. Robinson. "Chiefs: Economic Development and Elite Control of Civil Society in Sierra Leone" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 5 මාර්තු 2016 at the Wayback Machine, Stanford University, 29 August 2013, accessed 30 April 2014
- ^ a b Renner-Thomas, Ade (2010). Land Tenure in Sierra Leone: The Law, Dualism and the Making of a Land Policy. AuthorHouse. pp. 6–7. ISBN 978-1-4490-5866-1. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "ActionAid launches Perception survey as new local councils struggle to survive". ActionAid. 25 September 2022 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2011.
- ^ "Sierra Leone". Commonwealth Local Government Forum. සම්ප්‍රවේශය 12 January 2018.
- ^ "Sierra Leone Human Development Report 2007 – Empowering Local Government for Sustainable Development and Poverty Reduction – The District Focus Approach to Development" (PDF). United Nations Development Programme. සම්ප්‍රවේශය 12 January 2018.
- ^ "Final Results 2004 population and housing census" (PDF). Statistics Sierra Leone. p. 3. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "Provisional Results" (PDF). Sierra Leone 2015 Population and Housing Census. Statistics Sierra Leone. March 2016.
- ^ "Bombali – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ a b "Port Loko". World-gazetteer.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Tonkolili – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Kambia – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Kenema – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ a b "Kailahun – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Bo – profile of geographical entity including name variants". World Gazetteer. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.[භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ "Bonthe". World-gazetteer.com. 16 December 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ a b African Development Bank, OECD – Organisation for Economic Co-operation and Development (2009). African Economic Outlook 2009: Country Notes: Volumes 1 and 2. OECD Publishing. pp. 561–562. ISBN 978-92-64-07618-1.
- ^ Jackson, Emerson Abraham (2 July 2017). "Economic Methodology: Paradox of Ceteris Paribus Law in the Context of Sierra Leone". Méthod(e)s: African Review of Social Sciences Methodology. 2 (1–2): 31–40. doi:10.1080/23754745.2017.1354553. S2CID 31830778.
- ^ "Multidimensional Poverty Index 2023 Sierra Leone" (PDF). United Nations Development Programme Human Development Reports. 2023. සම්ප්‍රවේශය 26 July 2024.
- ^ a b "Settling for a future in Sierra Leone". New Agriculture. November 2007. 4 August 2020 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 February 2011.
- ^ König, Dirk (2008). Linking Agriculture to Tourism in Sierra Leone – a Preliminary Research. GRIN Verlag. p. 67. ISBN 978-3-638-94680-3.
- ^ Catling, David (1992). Rice in deep water. Int. Rice Res. Inst. p. 372. ISBN 978-971-22-0005-2.
- ^ Rice today, Volume 3:Rice facts. International Rice Research. 2004. p. 48.
- ^ "UN targets 'blood diamonds' trade". BBC News. 1 August 2003. සම්ප්‍රවේශය 28 April 2011.
- ^ "Sierra Leone". The World Factbook. CIA. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2011.
- ^ "List of banned E.U. air carriers" (PDF). 25 March 2009 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 July 2007.. ec.Europa.eu
- ^ Sierra Leone News : Africell Presents Second Consignment of Food to all Quarantined Homes සංරක්ෂණය කළ පිටපත 6 ඔක්තෝබර් 2014 at the Wayback Machine. News.sl. Retrieved 24 February 2017.
- ^ a b c d e "Energy Africa Access Campaign Policy Compact Sierra Leone Final Report" (PDF). assets.publishing.service.gov.uk. සම්ප්‍රවේශය 2018-12-16.
- ^ a b c Taylor, Eldred Tunde; Nakai, Satoshi (19 June 2012). "Prevalence of Acute Respiratory Infections in Women and Children in Western Sierra Leone due to Smoke from Wood and Charcoal Stoves". International Journal of Environmental Research and Public Health. 9 (6): 2252–2265. doi:10.3390/ijerph9062252. ISSN 1660-4601. PMC 3397376. PMID 22829802.
- ^ a b Munro, Paul; van der Horst, Greg; Healy, Stephen (June 2017). "Energy justice for all? Rethinking Sustainable Development Goal 7 through struggles over traditional energy practices in Sierra Leone". Energy Policy. 105: 635–641. Bibcode:2017EnPol.105..635M. doi:10.1016/j.enpol.2017.01.038. ISSN 0301-4215.
- ^ a b c d "NATIONAL ENERGY PROFILE OF SIERRA LEONE [JUNE, 2012]" (PDF). www.undp.org. 7 August 2020 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 December 2018.
- ^ a b c "Sierra Leone solar push aims to bring electricity to all by 2025". Reuters. 2016-05-11. සම්ප්‍රවේශය 2018-12-16.
- ^ a b "The endgame of the Bumbuna hydroelectric plant project". Centre for Public Impact (CPI). සම්ප්‍රවේශය 2018-12-16.
- ^ "Sierra Leone signs MoU for $750 million hydropower boost". Reuters. 2011-05-26. සම්ප්‍රවේශය 2018-12-16.
- ^ "Hydro brings light and hope to Sierra Leone". Reuters. 2009-09-24. සම්ප්‍රවේශය 2018-12-16.
- ^ "Population, total - Sierra Leone | Data".
- ^ a b c d "Sierra Leone". The World Factbook. CIA. සම්ප්‍රවේශය 15 September 2011.
- ^ a b Renner-Thomas, Ade (2010). Land Tenure in Sierra Leone: The Law, Dualism and the Making of a Land Policy. AuthorHouse. p. 5. ISBN 978-1-4490-5866-1. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "Sierra Leone Overview". United Nations Development Programme. 11 මැයි 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 ජූනි 2008.
- ^ "Krio Translation Services". Language9.com. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ Oyètádé, B. Akíntúndé; Fashole-Luke, Victor (15 February 2008). "Sierra Leone: Krio and the Quest for National Integration". Language and National Identity in Africa. Oxford: Oxford University Press. pp. 122–140. ISBN 978-0-19-928675-1.
- ^ Thompson, V. A. D. (2013). The Transformation of Freetown Christianity, 1960–2000. Doctoral Dissertation, University of London.
- ^ Saidu Bangura, 2015 A Roadmap to Sierra Leone English: A Sociohistorical and Ecological Perspective, Universidad de Las Palmas de Gran Canaria, PhD thesis, p. 124, 222, 232-242.
- ^ Ahmed, Nazir (21 Feb 2017). "Recounting the sacrifices that made Bangla the State Language". 27 August 2023 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 21 May 2020.
- ^ "Sierra Leone makes Bengali official language". Daily Times. 29 Dec 2002. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "World Refugee Survey 2008". U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 19 June 2008. 28 December 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Final Results 2004 population and housing census" (PDF). Government of Sierra Leone. 2006. සම්ප්‍රවේශය 26 February 2011.
- ^ "Population of Magburaka". Population-of.com. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2010.
- ^ "Exaf". Exaf.EU. 20 July 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2010.
- ^ "Religions in Sierra Leone | PEW-GRF". 20 February 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 December 2017.
- ^ [2][භින්න වූ සබැඳිය]
- ^ Sierra Leone. state.gov
- ^ "All things happily to all men". The Economist.
- ^ "Major Religions of Sierra Leone". WorldAtlas (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 4 April 2018. සම්ප්‍රවේශය 2021-04-30.
- ^ "Sierra Leone Hailed for Religious Tolerance". AYV Newspaper. March 3, 2016. 1 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Brima, Abdul. "Preventing religious conflict in Sierra Leone: a careful balancing act". Peace Insight. සම්ප්‍රවේශය 4 April 2021.
- ^ "Media Centre – In Sierra Leone, partnerships with religious leaders help combat child mortality" (Press release). UNICEF. 29 November 2010. 22 August 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Conflict Transformation". Religions for Peace International. 28 February 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Interreligious Community Advocates for Peace in Sierra Leone with photos". Gbgm-umc.org. 17 July 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ Bharwana, Abdul Shafi (12 January 2014). "Progress of Ahmadiyyat in Sierra Leone". The Muslim Times. සම්ප්‍රවේශය 28 August 2021.
- ^ Bah, Hadi. "Ahmadiyya Movement Goes Mainstream in Sierra Leone". sierraleone365.com. 25 April 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 December 2016.
- ^ Sierra Leone: Bo Ahmadiya Muslim Secondary School Golden Jubilee, Former Principal and Secretary-General Honoured. Ahmadiyya Times (23 March 2010)
- ^ onedeentech (10 April 2018). "National President of the Supreme Islamic Council of Sierra Leone Congratulates H.E (Rtd) Juilius Maada Bio and his vice, Dr Mohamed Juldeh Jalloh". Sierra Leone Islamic Web.
- ^ "*Sierra Leone Imams present new president to Hon. Minister responsible for Religious Affairs* – Cocorioko" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2020-09-11.
- ^ "United Methodists elect bishop for Sierra Leone". UMC.org. 22 December 2008. 6 May 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "Methodist Church Sierra Leone — World Council of Churches". Oikoumene.org. 28 January 2013. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "Crosspoint United Methodist Church – Welcome » Sierra Leone". Xpointumc.org. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "The History of the Evangelical Fellowship of Sierra Leone". Efsl.evang.org. 24 August 1959. 28 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "The Evangelical College of Theology Sierra Leone". Tectsl.org. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "Evangelical Presbyterian Church, Sierra Leone Presbytery Organization [WO-486]". Epc.org. 23 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "Sierra Leone ::: A Place to Belong, Not Just Attend". Tmbcdetroit.org. 23 July 2010. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "Seventh-day Adventist Church, Sierra Leone – HOME". Sdachurchsierraleone.org. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "West Africa-Freetown (Sierra Leone)". Anglican Communion. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "elcsl.weebly.com". elcsl.weebly.com. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Sierra Leone – Evangelical Lutheran Church in America". Elca.org. 16 June 2010. 17 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "Sierra Leone Christians Preparing for PilgrFile: Sierra Leone News". News.sl. 4 March 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "Archived copy". 1 April 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 8 May 2018.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ^ "Sierra Leone: in wake of brutal war, churches full: News Headlines". Catholic Culture. 28 September 2011. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "catholicchurchsl.org". catholicchurchsl.org. 4 May 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Visitors & Tours: Jehovahs Witnesses Office in Sierra Leone". Jw.org. 5 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ "Sierra Leone – LDS Statistics and Church Facts | Total Church Membership". churchofjesuschrist.org. 24 July 2007. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ Avant, Gerry (2 December 2012). "Historic milestone: Sierra Leone stake marks LDS Church's 3,000th". Deseret News. 27 September 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2013.
- ^ Tsolakidou, Stella (January 30, 2013). "Troubled Orthodox Mission in Sierra Leone". GreekReporter.com. සම්ප්‍රවේශය 24 February 2017.
- ^ "Sierra Leone 2015 Population and Housing Census National Analytical Report" (PDF). Statistics Sierra Leone. සම්ප්‍රවේශය 28 March 2020.
- ^ Mohamed Idriss Kanu (29 April 2012). "Sierra Leone: The Temnes and the Politics of the All Peoples' Congress (APC)". The New People. Oct 17, 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ a b c d e f g Fatou Taqi; Marian Vinnie-Wilson; Alimatu Vandi (2015). "Sierra Leone 2015 Population and Housing Census Thematic Report on Gender" (PDF).
- ^ a b c Betancourt, Theresa S.; Borisova, Ivelina I.; de la Soudière, Marie; Williamson, John (2011-07-01). "Sierra Leone's Child Soldiers: War Exposures and Mental Health Problems by Gender". Journal of Adolescent Health. 49 (1): 21–28. doi:10.1016/j.jadohealth.2010.09.021. ISSN 1054-139X. PMC 3124662. PMID 21700152.
- ^ a b c d e Harkness, Kristen A. (2016). "SAGE Journals: Your gateway to world-class journal research". Journal of Conflict Resolution. 60 (4): 587–616. doi:10.1177/0022002714545332. hdl:10023/9391. ISSN 0022-0027. S2CID 54538341.
- ^ Wang, Lianqin (2007). Education in Sierra Leone: Present Challenges, Future Opportunities. World Bank Publications. p. 2. ISBN 978-0-8213-6868-8.
- ^ a b "Sierra Leone". 2001 Findings on the Worst Forms of Child Labor. Bureau of International Labor Affairs, U.S. Department of Labor. 2002. 2 November 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ^ "Human Development Report 2009 – Proportion of international migrant stocks residing in countries with high levels of human development (%)". Hdrstats.undp.org. 6 June 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 August 2010.
- ^ Wang, Lianqin (2007). Education in Sierra Leone: Present Challenges, Future Opportunities. World Bank Publications. p. 1 and 3. ISBN 978-0-8213-6868-8.
- ^ Jones-Parry, Rupert, ed. (2006). Commonwealth Education Partnerships 2007. Nexus Strategic Partnerships Ltd. ISBN 978-0-9549629-1-3. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "Njala University College (Nuc)". Sierra Leone Encyclopedia. Sierra Leone. July 2007. http://www.daco-sl.org/encyclopedia/1_gov/1_7njala.htm. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 25 June 2008.
- ^ "CIA – The World Factbook Life Expectancy". The World Factbook. Cia.gov. 29 December 2018 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 25 June 2014.
- ^ "2006 Report on the global AIDS epidemic". UNAIDS. 2006. 17 ජනවාරි 2008 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 ජනවාරි 2008.
- ^ Anne Jung (December 2012). "Wealth, but no health". D+C Development and Cooperation/ dandc.eu. 15 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ Cashman, Greer Fay (3 November 2015). "Envoys from five countries present credentials to president". The Jerusalem Post.
- ^ DuBois, Marc, and Caitlin Wake, with Scarlett Sturridge and Christina Bennett (2015) "The Ebola response in West Africa: Exposing the politics and culture of international aid" සංරක්ෂණය කළ පිටපත 28 සැප්තැම්බර් 2020 at the Wayback Machine. London: Overseas Development Institute
- ^ a b "Makeni: Coalition of First Responders formed". The Patriotic Vanguard (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2019-07-04. සම්ප්‍රවේශය 2019-07-05.
- ^ "World Health Assembly Update, 25 May 2019". www.who.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2019-07-05.
- ^ Thomas, Abdul Rashid (2019-07-05). "Sierra Leone's road accident First Responder Coalition to save thousands of lives" (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 5 July 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2019-07-05.
- ^ Donaldson, Ross (2009). The Lassa Ward: One Man's Fight Against One Of The World's Deadliest Diseases. Macmillan. pp. 34–35. ISBN 9781429987073.
- ^ a b "The Primary Health Care Hand Book Policing". Ministry of Health & Sanitation. 25 මැයි 2007. 17 පෙබරවාරි 2008 දින මුල් පිටපත (doc) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 24 ජනවාරි 2008.
- ^ a b Country Comparison: Maternal Mortality Rate සංරක්ෂණය කළ පිටපත 12 අගෝස්තු 2021 at the Wayback Machine. The World Factbook Central Intelligence Agency.
- ^ Sipsma, Heather L., et al. "Female Genital Cutting: Current Practices and Beliefs in Western Africa." Bulletin of the World Health Organization 90.2 (2012): 120–127F. Print.
- ^ Country Comparison :: Infant Mortality Rate සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 පෙබරවාරි 2018 at the Wayback Machine. The World Factbook Central Intelligence Agency.
- ^ Gagnon, Alys. "A woman covered in urine taught this Sydney mum a lesson about dignity". www.kidspot.com.au.[permanent dead link]
- ^ "FFF". freedomfromfistula.org. 4 November 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 November 2019.
- ^ "Freedom From Fistula | obstetric fistula caused by obstructed childbirth". www.freedomfromfistula.org. 3 November 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 January 2020.
- ^ "Aminata Maternal Foundation". The Aminata Maternal Foundation. 3 November 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 3 November 2019.
- ^ "Fistula camp helps women and girls in Sierra Leone regain their dignity". www.unfpa.org.
- ^ "Unreported World 2009 series, ep.4: Sierra Leone: Insanity of War". Channel4.com. 3 April 2009. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ Lisk, Radcliffe (2007). "Sierra Leone". Practical Neurology. 7 (3): 198–201. doi:10.1136/jnnp.2007.120089. PMID 17515600. S2CID 219201682.
- ^ a b WHO/UNICEF Joint Monitoring Programme for Water Supply and Sanitation (updated March 2010) "Estimates for the use of Improved Drinking-Water Sources, Sierra Leone" (PDF). 26 December 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2011.
- ^ "China Lends $28.8 Million USD to Sierra Leone for Orugu Dam". OOSKAnews. 15 June 2009. 30 January 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ Nataliya Pushak; Vivien Foster (June 2011). "Sierra Leone's Infrastructure. A Continental Perspective" (PDF). Policy Research Working Paper 571. World Bank. pp. 31–35. සම්ප්‍රවේශය 6 August 2011.
- ^ Agyepong I. "A Systems View and Lesson from the Ongoing Ebola Virus Disease Outbreak in West Africa". Ghana Medical Journal [serial online]. September 2014;48(3):168–172. Available from: Academic Search Complete, Ipswich, MA. Retrieved 28 October 2014.
- ^ "Ebola Response Roadmap Situation Report". WHO (22 October 2014)
- ^ Ebola virus epidemic in Sierra Leone#cite note-Ebola WHO 22 oct-1
- ^ "The economic impact of Ebola may kill more people than the virus itself". Big News Network.com. 6 September 2014. සම්ප්‍රවේශය 8 September 2014..
- ^ Statssl, Statistics Sierra Leone- (October 2020). "Sierra Leone Demographic and Health Survey 2019". The DHS Program.
- ^ Massaquoi, Rachel C. J. (2011). Foods of Sierra Leone and Other West African Countries: A Cookbook. AuthorHouse. p. 5. ISBN 9781449081546. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ Albala, Ken (2011). Food Cultures of the World Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 165. ISBN 9780313376276. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "At Long Last, Recruitment Begins at Sierra Leone Broadcasting Corporation | ICFJ – International Center for Journalists". ICFJ. 17 මාර්තු 2011. 29 ඔක්තෝබර් 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 මාර්තු 2014.
- ^ "Sierra Leone Broadcasting Corporation (SLBC) Maiden Report 2010-2011" (PDF). 11 August 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Reporters Without Borders (24 October 2013). "Sierra Leone – Editorial criticizing president prompts multiple proceedings". Trust.org. 2 April 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Sierra Leone editors arrested after publishing article comparing pres..." The Washington Post. 25 October 2013. 25 October 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 January 2019.
- ^ Greenslade, Roy (25 October 2013). "Editor arrested for comparing Sierra Leone president to a rat | Media". The Guardian. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Sierra Leone editors arrested after publishing article comparing president to a rat". Fox News. 23 October 2013. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ Cham, Kemo (21 October 2013). "Sierra Leone intensifies media crackdown – News". africareview.com. 18 July 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ "Sierra Leone: In Sierra Leone, Journalists Held On Libel, Sedition Charges". allAfrica.com. 24 October 2013. සම්ප්‍රවේශය 20 March 2014.
- ^ Wilson, Harry (2005). "Press Freedoms and Human Rights:2005 Year End Press Freedom Brief". Commonwealth Press Union. 24 නොවැම්බර් 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 අප්‍රේල් 2008.
- ^ a b c "Sierra Leone – Annual report 2006". Reporters without Borders:For Press Freedom. 2006. 14 ජූනි 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 අප්‍රේල් 2008.
- ^ "Press Freedom Index 2013". Reporters without Borders. 2013. 15 February 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 July 2013.
- ^ a b c "Media use, and attitudes towards media in Sierra Leone:A comprehensive baseline study" (PDF). BBC World Service. June 2007. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2007.
- ^ Jalloh, Tanu (28 December 2007). "Sierra Leone: Newspaper Development". Freetown, Sierra Leone: Concord Times. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2008.
- ^ Banham, Martin (2004). A history of theatre in Africa. Cambridge University Press. p. 171. ISBN 978-0-521-80813-2. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.[permanent dead link]
- ^ Conteh, Prince Sorie (2009). Traditionalists, Muslims, and Christians in Africa: interreligious encounters and dialogue. Cambria Press. pp. 23–24. ISBN 978-1-60497-596-3. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ Manson, Katrina; Knight, James (2009). Sierra Leone. Bradt Travel Guides. pp. 42–45. ISBN 978-1-84162-222-4. සම්ප්‍රවේශය 17 June 2014.
- ^ "Cricinfo article Uganda and Sierra Leone Win Through". Cricinfo.com. 5 May 2009. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ "Visa Issues End Sierra Leone's World Cup Dream". Cricinfo article. 7 September 2009. සම්ප්‍රවේශය 20 May 2012.
- ^ Sylvester Gasopan Goba (August 2014) Sierra Leone Tourism: sector overview. International Growth Centre. Archived. Retrieved 18 November 2021.