Otapalo
Otapalo (rastvarač) je tekućina koja otapa (rastvara) drugu tekućinu, gas ili drugu materiju, a rezultat otapanja se naziva otopina (rastvor).[1][2]
Najčešće otapalo u svakodnevnom životu je voda. Ostala otapala su uglavnom organski spojevi. Otapala obično imaju nisku tačku ključanja te dosta lahko isparavaju, te ih je lahko ukloniti destilacijom. Kada se upotrebljavaju otapala, potrebno je izabrati takva otapala koja ne stupaju u hemijske reakcije s spojevima koja se otapaju, odnosno moraju biti inertna. Dalje, otapala se mogu dodavati radi izvlačenja (ekstrakcije) nekih tvari iz smjese. Primjer za to je spravljanje čaja, gdje prokuhana voda izvlači korisne sastojke iz lišća i time omogućuje iskorištavanje tih sastojaka. Koncentracija otopine je količina otopljenih materija u određenoj količini otapala. Rastvorljivost je maksimalna količina određene materije koju je moguće otopiti u određenom otapalu na datoj temperaturi. Prilikom rastvaranja supstanci vrijedi empirijsko pravilo: Slično se rastvara u sličnom, dakle, polarne molekule se obično dobro rastvaraju u polarnim rastvaračima (npr. voda, metanol), a nepolarne u nepolarnim (heksan, benzen). Mjerilo polarnosti otapala je njegova dielektrična konstanta.
Otapala se dijele na nepolarna, polarna - protonska (disocijacijom daju proton) i polarna - aprotonska (nemaju proton koji disocira). Otapala čija je dielektrična konstanta niža od 15 se smatraju nepolarnim.
| Otapalo | Hemijska formula | Tačka ključanja | Dielektrična konstanta | Gustoća |
|---|---|---|---|---|
| Nepolarna otapala | ||||
| Heksan | CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3 | 69 °C | 2.0 | 0.655 g/ml |
| Benzen | C6H6 | 80 °C | 2.3 | 0.879 g/ml |
| Toluen | C6H5-CH3 | 111 °C | 2.4 | 0.867 g/ml |
| Dietil eter | CH3CH2-O-CH2-CH3 | 35 °C | 4.3 | 0.713 g/ml |
| Hloroform | CHCl3 | 61 °C | 4.8 | 1.498 g/ml |
| Etil acetat | CH3-C(=O)-O-CH2-CH3 | 77 °C | 6.0 | 0.894 g/ml |
| Polarna aprotonska otapala | ||||
| 1,4-dioksan | /-CH2-CH2-O-CH2-CH2-O-\ | 101 °C | 2.3 | 1.033 g/ml |
| Tetrahidrofuran (THF) | /-CH2-CH2-O-CH2-CH2-\ | 66 °C | 7.5 | 0.886 g/ml |
| Dihlorometan (DCM) | CH2Cl2 | 40 °C | 9.1 | 1.326 g/ml |
| Aceton | CH3-C(=O)-CH3 | 56 °C | 21 | 0.786 g/ml |
| Acetonitril (MeCN) | CH3-C≡N | 82 °C | 37 | 0.786 g/ml |
| Dimetilformamid (DMF) | H-C(=O)N(CH3)2 | 153 °C | 38 | 0.944 g/ml |
| Dimetil sulfoksid (DMSO) | CH3-S(=O)-CH3 | 189 °C | 47 | 1.092 g/ml |
| Polarna protonska otapala | ||||
| Acetatna kiselina | CH3-C(=O)OH | 118 °C | 6.2 | 1.049 g/ml |
| n-Butanol | CH3-CH2-CH2-CH2-OH | 118 °C | 18 | 0.810 g/ml |
| Izopropanol (IPA) | CH3-CH(-OH)-CH3 | 82 °C | 18 | 0.785 g/ml |
| n-Propanol | CH3-CH2-CH2-OH | 97 °C | 20 | 0.803 g/ml |
| Etanol | CH3-CH2-OH | 79 °C | 24 | 0.789 g/ml |
| Metanol | CH3-OH | 65 °C | 33 | 0.791 g/ml |
| Formijatna kiselina | H-C(=O)OH | 100 °C | 58 | 1.21 g/ml |
| Voda | H-O-H | 100 °C | 80 | 1.000 g/ml |
- ↑ Peter Atkins, Julio de Paula (2001). Physical Chemistry (7th edition izd.). W. H. Freeman. ISBN 0716735393.
- ↑ Donald A. McQuarrie, John D. Simon (1997). Physical Chemistry: A Molecular Approach (1st edition izd.). University Science Books. ISBN 0935702997.
- Solvents in Europe
- Table and text Arhivirano 2004-11-13 na Wayback Machine-u O-Chem Lecture
- Tables Arhivirano 2004-12-07 na Wayback Machine-u Properties and toxicities of organic solvents
- CDC - Organic Solvents - NIOSH Workplace Safety and Health Topic