Manastir Gračanica

Za ostale upotrebe, v. Gračanica.

Srednjovekovni spomenici na Kosovu i Metohiji
Svjetska baština – UNESCO
Srbija (Evropa)
Registriran:	2004. (28. zasjedanje)
Dodatan upis:	2006.
Vrsta:	kulturna
Mjerilo:	ii, iii, iv
Ugroženost:	2006-
Referenca:	UNESCO

Manastir Gračanica

class=notpageimage|

Manastir Gračanica na karti Srbije

Manastir Gračanica kako je sirokoj javnosti poznat je manastir ciji je ktitor kralj Milutin (1281-1321). Manastir je posvecen Uspenju Presvete Bogorodice koja se danas proslavlaja kao Velikogospojinski praznik vasar na centralnom Kosmetu sa centralnom manifestacijom u Gracanici koja se obelezava kulturno-prosvetnim programom svake godine 28. avgusta.

Istorija

Nemanjici su srpska srednjovekovna dinanstija ciji su clanovi ne samo vladari nego i njihova braca koja su cesto bila monasi a neki od njih i arhiepiskopi, svojom delatnoscu na politickom i duhovnom planu su uspeli da se izbore za drzavnu nezavisnost za vreme kralja Stefana Prvovencanog (1196-1228) i za vreme Sv Save za crkvenu nezavisnost (autokefalnost) srpske crkve 1219. godine.

Ktitorsko pravo, je u srednjovekovnoj srpskoj drzavi bili vladarsko pravo, koju su svi clanovi dinastije Nemanjic koristili a najise se istakao kralj Milutin (1282-1321) koji je bio ktitor vise desetina crkava. Manastir Sv. Bogorodice nalazi se u pokrajini Kosovo i Metohija u južnoj Srbiji, na levoj obali reke Gračanke, desne pritoke Sitnice, južno od Prištine.

Radovi na manastiru su trajali u periodu od 1315-1321. radove su izvodili primorski graditelji kao i unutrasnje oslikavanje manastira, kod oslikavanja manastira vazno je spomenuti da je u vidu freske na zidu sacuvana osnivacka povelja mastira Gracanica dok sama povelja nije sacuvana. Zavrsetkom gradnje, manastir je od vladara poveljama darivan bogatim poklonima kao u imanju tako i u povlasticama. Istrazivanjem ispod temelja manastira tokom 1970-ih utvrdjeno je da je kao i za citav niz drugih manastira koji su izgradjeni za vreme Nemanjica. i manastir Sv Bogorodice ili kako je poznatiji kao Gracanica, podignuta je na temeljima stare crkve u kojoj je bila stolica lipljanske episkopije.

Vreme 14. i 15. veka bio je period velike duhovne slave manastira. U Gračanici je živelo stotine monaha koji su bili razvili veoma intenzivnu duhovnu i umetničku delatnost. U drugoj četvrtini 16. veka tu je bilo i središte novobrdskog mitropolita koji je u manastir doneo i prvu štampariju. Kasnije, usled velikih turskih zuluma, manastir je napušten i crkva je služila za parohijske potrebe. Posle Drugog svetskog rata, manastir su obnovile monahinje i od tada on služi kao ženski manastir. Danas u njemu živi 20-tak sestara koje se bave ikonopisanjem, vezom, poljoprivredom i drugim monaškim poslušanjima.

Nakon rata na Kosovu i Metohiji 1999. godine u manastir Gračanicu je preneto sedište episkopa raško-prizrenskog koji je morao da napusti Prizren.

Manastir je postao ne samo duhovno već i nacionalno i političko središte srpskog naroda centarlnog Kosova i Metohije.

U njemu se svakodnevno organizuju brojni skupovi i sastancisa međunarodnim predstavnicima sa ciljem da se obezbedi opstanak i život srpskog naroda na Kosovu i Metohiji.

Arhitektura

Gračanica je jedan od najznačajnijih spomenika stare srpske kulture. Crkva je od tesanog kamena položenog u redove dvojnih i trojnih redova opeka i ima pet kubeta i tri apside. Izvedena je u estetskom i građevinsko- arhitektonskom savršenstvu i vrlo je skladnih proporcija.

Crkva manastira Gračanica je građevina sa pet kubeta sa osnovom upisanog krsta, te kao takva pripada grupi prvoklasnih arhitektonskih ostvarenja svoga vremena. Spoljna priprata je sagrađena u krajem 14. veka u vreme kneza Lazara.

Freske

U crkvi se nalaze freske koje prikazuju rodoslov dinastije Nemanjića, kopija iz manastira Dečana, zatim lik kraljice Simonide, žene kralja Milutina i kćeri vizantijskog cara Andronika II.

U 16. veku priprata je oslikana freskama. Mihajlo i Evtihije, poznati slikari iz Soluna završili su freske u glavnoj crkvi do 1321. Nebeska liturgija, proroci i evanđelisti su naslikani na glavnoj kupoli ispod freske Hrista Pantokratora dok se na zidovima naosa mogu videti ciklusi Velikih Praznika, Hristovog stradanja, čuda, priča, Hristovog Rodžestva i Vaskrsenja, prizori iz života Bogorodice, Sv. Nikole i Kalendar svetih. Prizori koji prikazuju Evharistiju kao i starozavetni motivi nalaze se u oltaru. Sv. Kralj Milutin i njegova supruga kraljica Simonida, vizantijska princeza, prikazani su u centralnom luku kao vladari kojima sam Gospod daje vlast preko anđela koji na njihove glave spuštaju krune. Nemanjićko stablo porekla i Strašni sud su naslikani u prednjem delu naosa dok su i van priprate sačuvani fragmenti fresaka iz 14. veka. Pored ostalih fresaka značajni su ciklusi Vaseljenskih sabora, Akatista Presvete Bogorodice i Rođenja Gospodnjeg.

Na zidovima ove crkve takođe se mogu naći i portreti srpskih arhiepiskopa i patrijaraha kao i pogrebna scena gračaničkog mitropolita Dionisija. Gračanička riznica je uništena u požarima 1379. i 1383. U manastiru se i danas čuva zbirka starih ikona, među kojima je značajna ikona Hrista Milostivog iz 14. veka koja je jedinstvena po svojim dimenzijama (269 cm x 139 cm). Na manastiru je do sada urađeno više graditeljskih i slikarskih konzervatorskih radova.

Svetska baština

Ovaj manastir se nalazi na spisku Uneskove Svetske baštine zajedno sa još tri manastira SPC pod imenom „Srednjovekovni spomenici na Kosovu i Metohiji“.

Galerija

• 
  Ukras na bunaru manastira Gračanica. Fotografija iz projekta "Koreni duše“. Foto:Darko Dozet
• 
  Manastir Gračanica
• 
  Freska u narteksu, kraljica Simonida
• 
  Jovan Krstitelj
• 
  Smrt Device Marije, narteks
• 
  Crkva Sv. Marka u Beogradu je arhitekturna kopija manastira Gračanice

Literatura

• Mala prosvetina enciklopedija, Beograd, 1959.
• Narodna enciklopedija – srpsko- hrvatsko- slovenačka, priređivač i urednik, dr. St Stanojević, Zagreb 1925.- 1929.

Spoljašnje veze

U Wikimedijinoj ostavi nalazi se članak na temu: Gračanica Monastery

• Gračanica- virtuelna tura i zbirka fotografija Fonda Blago
• Manastir Gračanica na yuta.co.rs