Feliks Dzeržinski
| FELIKS DZERŽINSKI | |||
|---|---|---|---|
 Feliks Dzeržinski 1918. godine | |||
| Datum rođenja | 11. septembar 1877. | ||
| Mesto rođenja | Ivijanec Rusko carstvo | ||
| Datum smrti | 20. jul 1926. (49 god.) | ||
| Mesto smrti | Moskva, Ruska SFSR Sovjetski Savez | ||
| Član KPSS od | 1919. | ||
| Učešće u ratovima | Ruska revolucija 1905. Oktobarska revolucija Ruski građanski rat | ||
| ministar unutarnjih poslova Ruske SFSR | |||
| Period | 30. mart 1919 — 6. jul 1923. | ||
| Prethodnik | Grigorij Petrovski | ||
| Naslednik | Aleksandar Beloborodov | ||
| Odlikovanja |
| ||
Feliks Edmundovič Dzeržinski (polj. Feliks Dzierżyński, rus. Феликс Эдмундович Дзержинский; Ivijanec, 11. septembar 1877. — Moskva, Ruska SFSR, 20. jul 1926. (49 god.)) bio je komunistički revolucionar, učesnik Oktobarske revolucije i prvi direktor sovjetske tajne policije Čeka.
Feliks Dzeržinski je rođen na imanju Dzeržinovo (zapadna Belorusija), u porodici koja je pripadala poljskom plemstvu. Krenuo je na školovanje u Rusku gimnaziju u Vilnjusu, ali je pre mature bio izbačen zbog „revolucionarne aktivnosti“.
Godine 1899. bio je jedan od osnivača Socijaldemokratske partije Kraljevstva Poljske i Litvanije. Bio je hapšen zbog revolucionarnih aktivnosti 1897. i 1900. godine, kada je oba puta poslan u Sibir, ali je oba puta pobegao. Nakon toga se u Berlinu upoznao sa Rozom Luksemburg i Leom Jogičesom, dvoje značajnih vođa poljskog socijaldemokratskog pokreta. Oni su s vremenom stekli značajan uticaj u Partiji.
Dzeržinski je na neko vreme prestao da deluje u radničkom pokretu nakon smrti njegove supruge 1904. godine, ali se nakon izbijanja Ruske revolucije 1905. godine ponovo aktivirao. Nakon propasti revolucije, ponovo je neko vreme bio zatvoren, ali je uspeo da pobegne.
Od 1910. godine, Dzeržinski je boravio u Poljskoj, gde je upravljao Socijaldemokratskom partijom, rizikujući hapšenje. Policija je 1912. uspela da ga uhapsi, nakon čega je naredne četiri i po godine izdržavao kaznu u varšavskoj Citadeli. Nakon početka Prvog svetskog rata, Dzeržinski je sa ostalim kažnjenicima premešten iz Poljske u ruski grad Orjol. Godine 1916. premešten je u zatvor Butriki u Moskvi. Nakon izbijanja Februarske revolucije, Dzeržinski je pušten iz zatvora i počeo da organizuje poljske izbeglice za povratak u Poljsku i priključenje revolucionarnoj borbi. Međutim, ostao je u Moskvi i postao član Ruske socijal-demokratske radničke partije (boljševika). U aprilu je postao član Moskovskog komiteta boljševika, a kasnije je izabran u Izvršni komitet moskovskog sovjeta. Tada je uspostavio dobre odnose sa Lenjinom.
Krajem jula, Dzeržinski je premešten iz Moskve u Sankt Peterburgu na nove dužnosti. Učestvovao je na sednici Centralnog komiteta u oktobru i podupro Lenjinove zahteve za dizanjem revolucije. Nakon pobede boljševika, Lenjin je Dzeržinskog zadužio za organizovanje borbe protiv potencijalnih i stvarnih unutarnjih neprijatelja. Veće narodnih komesara je 20. decembra 1917. i zvanično uspostavilo Čeku, organizaciju za borbu protiv kontrarevolucije i sabotaže,, a Dzeržinski je postao njen prvi direktor.
Kako je Ruski građanski rat ekalirao, Čeka je pojačala svoje delovanje protiv kontrarevolucionara i ostalih protivnika nove vlasti. Godine 1922, po završetku građanskog rata, Čeka je postala Državni politički direktorat (rus. GPU), kao odeljenje NKVD-a. U periodu od 1921. do 1924. Dzeržinski je bio na dužnosti ministra unutrašnjih poslova, direktor Čeke/GPU-a, ministar za komunikacije i direktor Vesenke (vrhovno veće narodne ekonomije).
Umro je od srčanog udara 20. jula 1926. u Moskvi, ubrzo nakon dvočasovnog govora u boljševičkom Centralnom komitetu usmerenog protiv opozicije na čelu s Lavom Trockim, Grigorijem Zinovjevim i Levom Kamenjevim.
Po njemu je nazvan jedan od dva poljska autonomna distrikta u Sovjetskom Savezu. Dzjaržinsk, glavni grad distrikta, nosi naziv po njemu od 15. marta 1932. Distrikt je rasformiran 1935. kada je većina administracije stradala u Staljinskim čistkama.
Po Dzeržinskom je nazvano šest gradova širom Sovjetskog Saveza. Osim Dzjaržinska, po njemu je nazvan i grad Dzeržinsk, tri grada u Rusiji nose naziv Dzeržinski, a takođe i grad Dzeržinsk u Donjeckoj oblasti u Ukrajini. Jedno ukrajinsko selo u Žitomirskoj oblasti nosilo je ime Dzeržinsk do 2005. kada je preimenovano u Romaniv. U Staljingradu je po Dzeržinskom bila nazvana fabrika traktora. Nakon uspostavljanja NR Poljske, velik broj trgova i ulica nazvan je njemu u čast. Nakon pada komunizma u Poljskoj izmenjena su sva imena ulica i trgova koji su nosili njegovo ime i uklonjene njegove statue.
U Moskvi se od 1958. u blizini sedišta KGB-a, na trgu Lubjanka, nalazio veliki gvozdeni spomenik Feliksu Dzeržinskomg, znan kao „gvozdeni Feliks“. Spomenik su avgusta 1991. srušili protivnici komunističkog režima nakon neuspelog državnog udara. Godine 2002, moskovski gradonačelnik Jurij Luškov predložio je obnavljanje spomenika, ali se tome usprotivila opozicija na čelu s liberalima i vlada u Kremlju.
U Minsku je maja 2006. pred vojnom akademijom podignuta bronzana replika ovog spomenika.
