Gojko Nikoliš

GOJKO NIKOLIŠ
Supruga	Ivanka Muačević-Nikoliš
Profesija	lekar
Član KPJ od	1935.
Učešće u ratovima	Španski građanski rat Narodnooslobodilačka borba
U toku NOB-a	referent saniteta Vrhovnog štaba NOV i POJ
Služba	Jugoslovenska narodna armija
Čin	general-pukovnik
Narodni heroj od	20. decembra 1951.
Odlikovanja	Orden narodnog heroja Orden zasluga za narod Orden ratne zastave Orden za vojne zasluge Orden za hrabrost Partizanska spomenica 1941.

Dr. Gojko Nikoliš (1911—1995), lekar i istoričar, učesnik španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, general-pukovnik JNA, član Srpske akademije nauka i umetnosti i narodni heroj Jugoslavije.

Biografija

Rođen je 11. avgusta 1911. godine u selu Sjeničak, kod Vrginmosta, na Kordunu. Potiče iz svešteničke porodice, njegov otac Mihajlo bio je pravoslavni sveštenik. Osnovnu školu je završio u rodnom selu, a gimnaziju u Karlovcu i Sremskim Karlovcima. Medicinu je studirao u Beogradu, gde je i diplomirao 1936. godine. Na Beogradskom univerzitetu, Gojko je pristupio revolucionarnom pokretu i postao član SKOJ-a 1934. a član Komunističke partije Jugoslavije 1935. godine. Vojni rok je služio u Nišu i Beogradu, gde je završio kurs za usavršavanje vojnih lekara.

Godine 1937. otišao je kao dobrovoljac u Španiju, gde se borio u građanskom ratu na strani republikanaca. U činu sanitetskog poručnika vršio je dužnost upravnika bolnice u Pontonesu, kod Albasete, a zatim dužnost bataljonskog lekara Devete internacionalne brigade, u vreme bitke na reci Ebru, 1938. godine. Posle poraza republikanske armije i pobede fašizma, sa ostalim borcima internacionalnih brigada, prebacio se u Francusku. Septembra 1940. godine posle devet meseci provedenih u logorima po Francuskoj, vratio se u Jugoslaviju, gde je upućen na prisilni boravak u rodnom selu.

Odmah posle napada Sila osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, po nalogu Partije, otišao je iz Zagreba u Sarajevo, sa tadašnjom procenom situacije da će u Bosni Jugoslovenska vojska dati odlučan otpor neprijatelju. Međutim, došla je brza kapitulacija, i Gojko se vratio na Kordun, u rodno selo, gde se odmah uključio u rad partijskih organizacija na pripremama za oružanu borbu. Organizovao je proslavu 1. maja i održavao niz sastanaka sa komunistima i ljudima u više sela, objašnjavajući im novonastalu situaciju i neminovnost oružane borbe. Po zadatku Partije, otišao je u Beograd, gde je stupio u vezu sa partijskom organizacijom, i sa Blagojem Neškovićem stvorio partijsku ćeliju, koja je bila zadužena da skuplja sanitetski i drugi materijal. Njegov zadatak je bio da s ostalim komunistima vrši pripreme među lekarima za preuzimanje sanitetske službe u Beogradu.

Po nalogu Partije, otišao je za lekara u Kraljevački partizanski odred, 19. avgusta 1941. godine. U drugoj polovini novembra 1941. godine prešao je u oslobođeno Užicu, gde je primio dužnosti referenta saniteta Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije. Od tada do kraja rata nalazio se na ovoj dužnosti, sa zadatkom da organizuje i usavršava sanitetsku službu u Narodnooslobodilačkoj vojsci i partizanskim odredima Jugoslavije. Sa Prvom proleterskom udarnom brigadom, januara 1942. godine, Gojko je učestvovao u tzv. „Igmanskom maršu“ sa Romanije, preko Sarajevskog polja i planine Igman, gde se posebno istakao u spašavanju velikog broja promrzlih boraca. Februara 1942. godine, Gojko je u jugoistočnom delu Bosne organizovao sistem partizanskih bolnica u Foči, Goraždu i Čajniču.

Od januara do avgusta 1942. godine organizovao je transport više stotina ranjenika u velikom maršu proleterskih brigada iz Crne Gore u Bosansku krajnu. Odmah posle dolaska u Bosansku krajnu, Gojko je organizovao izgradnju bolnice u okolini Bosanskog Petrovca i Drvara, a već krajem septembra iste godine je rukovodio Prvim kongresom partizanskih lekara u Bosanskom Petrovcu, gde je izneo referat „Organizacija sanitetske službe u uslovima partizanskog ratovanja“. Referat je kasnije objavljen u „Biltenu Vrhovnog štaba NOV i POJ“ i bio je osnova za izradu statuta sanitetske službe u Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije.

U vreme bitke na Neretvi, Gojko Nikoliš je rukovodio pokretom 4.500 ranjenika i bolesnika iz Bosanske krajne u pravcu Neretve i Crne Gore. Njegova je zasluga što je uspeo da, u najtežem trenutku bitke na Neretvi, kada su ranjenici bili izloženi napadima jakih nemačkih, italijanskih i četničkih snaga u prozorskoj kotlini, održi red i organizuje njihovo spasavanje. Po dolasku u Glavatičevo, činio je velike napore u zbrinjavanju boraca Sedme banijske udarne divizije, obolele od tifusa, kada je i sam oboleo od pegavca i zapalenja pluća. Posle ležanja od svega nekoliko dana, u železničkom tunelu kod reke Drine, mada još bolestan i iscrpljen, prisustvovao je sastanku Vrhovnog štaba NOV i POJ, na kome su donete mere za spašavanje ranjenika i bolesnika, i očuvanje zdravih boraca.

Posle ozdravljenja, Gojko pokreće „Bilten“, organ sanitetskog odseka Vrhovnog štaba. Posle Bitke na Sutjesci, formirao je sanitetsku školu u Jajcu, u kojoj je sanitetski kurs završilo više od 200 partizanskih bolničara. Posle desanta na Drvar i prelaska Vrhovnog štaba na Vis, organizovao je sanitetsku službu na ostrvu. Upravo zahvaljujući njemu, sanitetska služba je bila u stanju da izvrši najveće zadatke u borbama za oslobođenje zemlje, a posebno u oslobođenju Beograda i na sremskom frontu. Posebno je doprineo u organizaciji partizanskih bolnica u južnoj Italiji. Tokom Narodnooslobodilačke borbe poginuli su, kao pristalice Narodnooslobodilačkog pokreta, Gojkova supruga Ivanka, koja je ubijena 1942. godine u zagrebačkoj policiji i brat Dušan, koji je ubijen u beogradskoj policiji.

Gojko Nikoliš je bio većnik Prvog i Drugog zasedanja Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Jugoslavije i većnik Prvog, Drugog i Trećeg zasedanja Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Hrvatske.

Posle oslobođenja Jugoslavije, bio je narodni poslanik u Ustavotvornom saboru Narodne Republike Hrvatske i poslanik Skupštine FNRJ; član CK KP Hrvatske i član Opunomoćstva CK SKJ za organizaciju u JNA; načelnik Sanitetske službe JNA i ambasador u Indiji.

Bio je član Komiteta za narodno zdravlje Vlade i član Saveta za narodno zdravlje FNRJ; predsednik Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije, član Saveta Beogradskog univerziteta i Srpske akademije nauka i umetnosti i počasni predsednik Međunarodnog komiteta vojne medicine i farmacije. Imao je čin general-pukovnika u rezervi.

Krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina Gojko Nikoliš se sukobio sa politikom tadašnjeg predsednika Predsedništva SR Srbije Slobodanom Miloševićem, što je izazvalo niz negativnih posledica po njega. U beogradskom listu „Politika“ 18. januara 1987. godine objavljena je humoreska pod naslovom Vojko i Savle u kojoj se prepoznaju akademici Gojko Nikoliš i Pavle Savić. Ovaj tekst je izazvao buru u tadašnjoj srpskoj i jugoslovenskoj javnosti, ali i političke potrese u partijskom i državnom vrhu zemlje. Na skupu Udruženja Srba poreklom iz Hrvatske koji žive u Beogradu, održanom 28. juna 1990. godine u Sava centru, Gojko je tokom svog govora izviždan jer je svojim zemljacima savetovao da se umesto borbe za nezavisnu državu, bore za kulturnu autonomiju i da se u toj borbi oslanjaju na demokratske Hrvate.

Godine 1992. zajedno sa svojom drugom suprugom, francuskinjom Margo, otišao je u Francusku, gde je i umro 11. jula 1995. godine.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. godine i drugih jugoslovenskih odlikovanja. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 20. decembra 1951. godine.

Dela

Neke od knjiga koje je napisao Gojko Nikoliš.

• „Razvoj sanitetske službe u našoj armiji“, Beograd 1947. godina
• „Sava Mrkalj - povijest o jednom stradalniku“, „Prosvjeta“, Zagreb 1980.
• „Korijen, stablo, pavetina“, „Liber“ Zagreb, „Prosveta“, Beograd 1981. godina
• „Zapisi pod pritiskom“, Beograd 1988. godina

Literatura

• Vojna enciklopedija (knjiga šesta), Beograd 1973. godina
• Narodni heroji Jugoslavije, „Mladost“, Beograd 1975. godina
• Nikoliš, Gojko (1981). KORIJEN, STABLO, PAVETINA (memoari). Zagreb: Sveučilišna naklada Liber. 

Vanjske veze

• Biografija na sajtu SANU Arhivirano 2016-03-04 na Wayback Machine-u