Amebijaza
Amebijaza (lat. amoebiasis) je vrsta protozoalne infekcije koja može biti akutna ili hronična, a javlja se u vidu zapaljenja sluznice debelog creva ili drugih vancrevnih manifestacija. Uzročnik bolesti je dizenterična ameba (lat. Entamoeba hystolitica), koji se javlja u vidu vegetativne i cistične forme. Za čoveka je patogena vegetativna forma ovog parazita.[1] Najteži oblik bolesti je tzv. amebna dizenterija.[2]
| Amebijaza | |
|---|---|
lat. | Amoebiasis |
.jpg) | |
| Amebna dizenterija debelog creva | |
| Specijalnost | Infektologija |
| Klasifikacija i eksterni resursi | |
| ICD-10 | A06 |
| ICD-9 | 006 |
| MeSH | D000562 |
Oko 90% zaraženih osoba nema nikakve simptome, ali bolest ima potencijal da postane izrazito opasna. Prema procenama Svetske zdravstvene organizacije od amebijaze godišnje oboli oko 40-50 miliona ljudi širom sveta, a između 70.000 i 100.000 slučajeva se završi smrtnim ishodom.[3]
Istorija
uredi
Fedor Aleksandrevič Loš je 1875. godine u Petrogradu pronašao amebu u krvavo-sluzavom sadržaju stolice čoveka umrlog od dizenterije[4] i nazvao ju je Amoeba coli, ali nije uočio njeno patogeno delovanje. Tek kasnijim ispitivanjima je utvrđeno da je ovaj mikroorganizam uzročnik jednog oblika dizenterije i karakterističnih jetrenih apscesa. Razliku između ove amebe i nepatogene Entamoeba coli uočio je Šaudin 1903. godine i nazvao ju je Entamoeba histolytica, istučući time njenu sposobnost destrukcije tkiva.[5]
U prošlosti se najveći broj obolelih javljao u tropskim i suptropskim krajevima i u zemljama sa lošim higijenskim standardima. Ratovi i velike seobe ljudi rasprostranili su je po celom svetu. Danas se amebijaza javlja i u krajevima sa umerenom klimom, ali u znatno blažem obliku.[5]
Etiologija
urediUzročnik amebijaze, Entamoeba histolytica, se javlja u tri oblika: vegetativni oblik ili trofozoit (koji se kreće pomoću pseudopodija), prelazni oblik i tzv. otporni oblik ili cista. Cista histolitične amebe je obavijena čvrstom membranom koja je štiti od različitih nepovoljnih uticaja, tako da se dugo može održati u spoljašnjoj sredini i ona zapravo najčešće prenosi bolest. Vegetativni i prelazni oblik mogu biti uzrok infekcije, ali samo pri direktnom kontaktu.[5]
Izvor zaraze je oboleo čovek (tzv. amebonoša), a parazit se izbacuje preko stolice, gnoja i drugih telesnih izlučevina. Mehanizam zaraze je feko-oralni, a bolesnik unosi cistu amebe preko prljavih ruku, kontaminirane vode, kontaminiranog voća i povrća itd.[6] Pretpostavlja se da su za patogen učinak potrebni, ne samo ameba u jednom od svojih oblika, već i drugi nepovoljni ekološki, termički, atmosferski i drugi uzroci ili neko dodatno crevno oboljenje koje prati oštećenje sluzokože. Tokom nekih virusnih i bakterijskih infekcija dolazi do smanjene produkcije sluzi koja ima zaštitnu ulogu u crevima, a poznato je da ishrana siromašna belančevinama pogoduje pojavi bolesti i njenih komplikacija.[5]
Osetljivost prema ovim amebama je opšta, a bolest ne ostavlja imunitet[1].
Klinička slika
urediCrevna amebijaza se odlikuje inkubacijom koja se kreće od nekoliko dana do tri i više meseci, prosečno 2-4 nedelje. Bolest počinje akutno ili sa prodromom (umereno povišena temperatura, glavobolja, adinamija, bol u trbuhu i dr). Stolice su kašaste sa primesama sluzi i krvi, a njihov broj se kreće od 4-5 ili više za 24 časa. Iste su količinski male pri čemu intimno izmešane sa primesma sluzi i krvi, a ne u vidu kapi ili žila kao kod bacilarne dizenterije. Objektivnim pregledom bolesnika zapaža se meteoristični trbuh koji je nadut i bolno osetljiv, a bol prati položaj debelog creva. Amebna dizenterija može da se i zakomplikuje sa masivnim crevnim krvarenjem ili perforacijom debelog creva. Nekomplikovana forma se završava ozdravljenjem tokom 1-2 meseca. Međutim, često dolazi do hronifikacije koja se odlikuje periodima akutizacije i remisije. Kod male dece bolest protiče sa povišenom temperaturom, povraćanjem, dijarejom i znacima gubitka tečnosti i minerala.
Amebna dizenterija može da ima akutni, hronični, lak, težak i fulminantni oblik. Fulminantni oblik bolesti se sreće kod 5-10% hospitalizovanih pacijenata, a prvenstveno kod trudnica i žena u postporođajnom periodu. Kod ove forme sluzokoža debelog creva je u 50% pokrivena ulceracijama (čirevima) pa dolazi do perforacije sa peritonitisom i paralitičkim ileusom. Stanje bolesti se progresivno pogoršava te za nekoliko dana dolazi do smrtnog ishoda.
Vancrevne manifestacije amebijaze nastaju kao posledica hematogene diseminacije parazita najčešće u jetri, plućima, mozgu i na koži. Dospeli parazit u jetri može da izazove akutni amebni hepatitis ili amebni apsces. Kod amebnog hepatitisa zapaža se povišena telesna temperatura i bolna osetljivost jetre.
Pleuropulmonalna amebijaza se javlja kao zapaljenje pluća, apsces ili gnojni pleuritis.
Amebijaza mozga se retko javlja i ponaša kao i svaki drugi ekspanzivni proces na mozgu.[1]
Dijagnoza
urediDijagnoza bolesti se postavlja na osnovu epidemioloških podataka (postojanje sličnog oboljenja iz okoline bolesnika, boravak u suptropskim i tropskim predelima), kliničke slike i laboratorijskih i drugih ispitivanja. Laboratorijska dijagnoza je prvenstveno usmerena na direktnu etiološku potvrdu parazita iz sveže stolice ili aspirata amebnog apscesa.[1]
Prevencija i lečenje
urediPrevencija amebijaze se ogleda u stvaranju povoljnih higijenskih uslova života i rada, održavanju lične higijene, pravilnoj ishrani i sistematskom lečenju svih obolelih kako bi se sprečilo dalje širenje bolesti. Veliku opasnost predstavljaju tzv. zdrave cistonoše, koje ne pokazuju znakove kliničkih smetnji a u kontaktu su sa hranom.
Lečenje se sprovodi različitim lekovima i dijetnim režimom prehrane, u zavisnosti od stadijuma i organolokalizacije amebijaze.
Slučajevi bolesti
urediJedan od najdramatičnijih slučajeva amebijaze zabeležen je 1933. godine na Svetskom sajmu u Čikagu. Uzrok je bila kontaminacija vode za piće otpadnim vodama iz kanalizacije. Tom prilikom zabeleženo je oko 1.000 obolelih, a 58 slučajeva se završilo smrtnim ishodom.[7] U periodu između maja i septembra 1998. godine u Gruziji je zabeležen 171 slučaj ove bolesti.[8]
Reference
uredi- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Amebijaza”. Pristupljeno 18. 12. 2007.
- ↑ „Rečnik pojmova”. Arhivirano iz originala na datum 2007-12-12. Pristupljeno 18. 12. 2007.
- ↑ „In vitro activity of antiamoebic drugs against clinical isolates of Entamoeba histolytica and Entamoeba dispar”. Arhivirano iz originala na datum 2013-08-01. Pristupljeno 19. 12. 2007.
- ↑ „Entamoeba”. Pristupljeno 19. 12. 2007.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 „Biologija”. Arhivirano iz originala na datum 2007-12-13. Pristupljeno 18. 12. 2007.
- ↑ „Najčešća gljivična i bakterijska oboljenja”. Pristupljeno 18. 12. 2007.
- ↑ „Entamoeba histolytica at FDA”. Arhivirano iz originala na datum 2007-10-14. Pristupljeno 2014-04-17.
- ↑ „Investigation of an outbreak of amœbiasis in Georgia”. Arhivirano iz originala na datum 2007-08-13. Pristupljeno 19. 12. 2007.